Reyze van Iacop Kreynck un Deryck Vogel van Zutphen toe Ierusalem na den heylighen Grave Christi Anno MCCCCLXXIX

Bethlehem

Item daerna comet men to Bethlehem, dat is V mylen van Iherusalem, tho mydweghe verloren die hillige III Coninghe die sterne, die sy leydede, und daer is een born, daer bereyden ⁺ si em weer si wolden trecken toe Iherusalem of to Bethlehem. Daer is VII jaer aflaets etc. Item op de luchter hant stiet eyn cloester, daer Helyas die Prophete hem inne verbergede, doe hem die Coninck Jesabel sochte ⁺. Daer is VII jaer aflaets etc. Item daer by an die luchter hant is dat graf Rachelis, die Iacobs des Patriarchen wy[ve] was. Item tot Herodes ⁺ huys is VII jaer aflaets etc. Item daerna comet men to Bethlehem, daer eyn schoen clooster [stiet], daer gietmen in eyn cruysganc in eyn kelre, die diepe is XVIIII grade. ⁺ Recht als ghy neder siet stiet daer eyn altaer, daer sette sante Gregorius die bybel uyt den Grecschen in Latyn. ⁺ Daer is VII jaer aflaet etc. Item niet veer van daer is die stede, daer sante Gregorius eirst begraven wert. ⁺

+ Versta: berieden.

+ In krasse tegenspraak met 1 Kon. 19: 2 e.v. waar men leest dat Elias, op de vlucht voor koning Achab en koningin Jesabel, zich verborgen hield in een grot op de berg Horeb in de woestijn van Sinai. Het hier genoemde Grieks-orthodoxe klooster werd beschouwd als het (geboorte)huis van Elias. Zie bv. Poloner, Van Ghistele en Von Breydenbach in resp. Descriptiones, 246-47, Tvoyage, 101 en in Peregrinationes in Terram Sanctam (Moguntia, 1486), f. 46v.

+ Lees: Helyas.

+ De geboortegrot onder de Geboortekerk had vier toegangen; één daarvan was in het aangrenzende klooster der franciscanen.

+ Bedoeld is natuurlijk St. Hieronymus.

+ Het lichaam van de H. Hieronymus (niet: Gregorius) is herbegraven in de Santa Maria Maggiore in Rome.

[fol. 12r]

Daer is VII jaer aflaet etc. Item vort daer by is de stede daer onder de erde, daer die kynderen yn geworpen worden, de Coninck Herodes liet doden. Daer is VII jaer aflaet etc. Item daer na geytmen in der kercke[, di]e is al gepannet met witten marmelsteen ende toe elken syde van der kercke staen XIII pylre van mormelsteen. ⁺ Men secht, dat sunte Gregorius dat cloester liet maken. ⁺ Item boven an dat Zuytsyde recht tegen dat choer steyt eyn altaer, daer wert unse lieve Heere besneden. Daer is VII jaer aflaet etc. Item daer is oock aflaet van allen sunden. Item daer by is eyn holle daer de besnydinge unses lieven Heeren in gegoten wert unde dat bloet der onnosel kinderkens in gedaen wert, die Coninck Herodes liet dooden. ⁺ Daer is VII jaer aflaet etc. Item in dat Norden van der kercke steyt eyn altaer, daer bereyden de hillige drie Coninghe er offerhande, om te brengen den kinde Iesum, und Marien synre liever moeder. Daer is VII jaer aflaet etc. Item eyn stede van daer stiet eyn born. Men secht dat daer die sterne verwandelde, ende quam weder tot oer eerste materie, daer sie af gemaket was. Ende als ghy daer in eyn putte siet, so stoppet baven u hovet toe, ende man zuyt daer dan beneden eyn

+ In werkelijkheid waren het twee dubbele rijen pilaren, dus 2 x 13 aan elke zijde van de kerk. Lees in plaats van het (niet bestaande) woord gepannet: gepaveert. Zulks conform de lezing bij Van Ghistele (Tvoyage, 102).

+ St. Hieronymus heeft vanzelfsprekend niet dit klooster der franciscanen gesticht, maar wel heeft hij in Bethlehem drie nonnenkloosters en een mannenklooster laten bouwen.

+ De woorden gegoten en gedaen in deze zin zijn klaarblijkelijk verwisseld.

[fol. 12v]

schoen sterne. Wettet dat daer eyns eyn machtich Heere quam, ende wolde die pelgrims uit der kercke neenen ⁺, ende daer niet veere van dan quam een anxtelicke serpent uit den putte, unde stiet een streppe in de muren, die men daer noch sien mach, unde genck voer den Heeren staen. Daer waer die Heere also seer vervarent ⁺, dat die Heere van dan tooch mit al syn volck unde leet die kercke und die pelgryms ongeschynt. ⁺ Item daerna gietmen neder VIII grade onder dat choer van der kercke, daer stiet eyn schoen altaer, dat is die stede, daer onse lieve Heere gebaren wert, daer is aflaet va[n] allen sunden. ⁺ Item daer stiet eyn schoen altaer vor de[r] kribben, daer onse lieve Heere in gelecht wert vor de ossen ende esel, doe hie gebaren was, und daer die hillig[e] III Coninghe oer offerhande aen brachten. Daer is aflaet van allen sunden. Item daer by in der selver Capellen stiet die stiene kribe, daer yn is eyn gat, daer stont een doerre boem, die hadde langhe dorre geweest, die waert bloyende schoon unde groen doe onse lieve Heer[e] geboren wert. Daer is VII jaer aflaet etc.

+ Misschien een verschrijving voor weeren, want ‘neenen’ (negare), dat trouwens alleen Kiliaen vermeldt, kan hier toch slechts zeer bezwaarlijk bedoeld zijn. Waarschijnlijker echter is het een verschrijving voor neemen. Als men nu deze hele zinsnede veranderde in ende wolde die marmelsteenen uit der kercke neemen, zou dat in overeenstemming zijn met de versies in andere reisverhalen én de ‘logica’ in dit wonderverhaal ten goede komen. Zie ook aant. 163.

+ Wellicht een contaminatie van vervaren (ongelukkig worden) en vervaert (bevreesd).

+ Deze mirakelvertelling komt ook in andere reisverhalen voor, zoals bij Poloner, bij Van Ghistele en bij Von Breydenbach. Meestal is ze daar wat uitgebreider en biedt ze meer bijzonderheden. Zie resp. Descriptiones, 248-49, Tvoyage, 102 en Peregrinationes, f. 62v. Johannes van Hildesheim, Historia Trium Regum (Colonia Agrippina, 1477), cap. 37, is daarentegen veel beknopter, maar vermeldt wel het jaar waarin dit wonder geschied zou zijn: 1328.

+ De pelgrims zijn nu dus voor de tweede maal afgedaald in het grottenstelsel onder de kerk.