Das Königliche Hoch-Nider-Teutsch-, und Nider-Hoch-Teutsche Dictionarium

redactionele ingrepen

-abbreviaturen in Gotische tekst (in de editie als Romein weergegeven) zijn cursief opgelost, van tekst in Romein (cursief weergegeven) niet-cursief;

-trefwoorden zijn afwijkend van het origineel vet weergegeven, waarbij samengetrokken trefwoorden met het oog op de doorzoekbaarheid voluit genoteerd (gegevens tussen haakjes zijn hierbij beschouwd als trefwoord). Aldus wordt Bohts-gesell, -mann, -volck weergegeven als Bohts-gesell, Bohts-mann, Bohts-volck.

-verwijswoorden (in de regel voorafgegaan door de afkorting v. (= vide, ‘zie’)) zijn afwijkend van het origineel vet-cursief genoteerd;

-voorbeeldzinnen en -uitdrukkingen, in de druk weergegeven in een kleine korpsgrootte en ingesprongen op een nieuwe regel, zijn in de digitale editie direct achter elkaar geplaatst, gescheiden door een verticale streep |;

-deze scheidingstreep is in de editie ook gebruikt voor opmerkingen van algemene aard die Kramer in enkele lemmata op een nieuwe regel plaatst en die beginnen met het woord Nota;

-veel trefwoorden worden gevolgd door nadere ingangen waarin betekenisvarianten, afleidingen en samenstellingen van het hoofdwoord aan de orde komen. Deze sublemmata beginnen net als de hoofdlemmata zonder inspringen op een nieuwe regel, maar zijn in de regel gezet in een letter waarvan de korpsgrootte het midden houdt tussen de letter van de hoofdlemmata en die van de voorbeeldzinnen. In de digitale editie zijn de sublemmata visueel gemarkeerd door het beginteken ► ;

-verwijslemmata zijn in de regel in hetzelfde kleinere lettertype gezet als de sublemmata en zijn,in de druk veelal visueel hiervan niet te onderscheiden (met uitzondering van een beperkkt aantal verwijslemmata die in een nog kleiner korps zijn gezet); in de digitale editie is voor verwijslemmata alleen een ► geplaatst indien duidelijk is dat de betreffende ingang tevens een sublemma is;

-in de druk worden in Gotische tekst in de regel ronde haakjes openen en sluiten gebruikt, in Romeinse tekst vierkante haakjes. Hier is sprake van een betekenisloos typografisch verschil; in de editie is uitsluitend gebruik gemaakt van (niet-cursieve) ronde haakjes;

-voor het gemak zijn bij de letters A-E hoofdstuktitels toegevoegd;

fol. *3r: Irregregularia → Irregularia ‘Die Verba Irregularia betreffend’.

fol. *4r: 3 → 4 ‘(4.) Weilen die rechtmässige Schreibung (Orthographia)’.

p. 1: hoofdstuktitel toegevoegd: A.

p. 6: ab-stimmen: Rand → Raad ‘een Voorslag in den Raad afstemmen’.

p. 6: abstreifen: Aaal → Aal ‘afstroopen een Haas, een Aal’.

p. 7: ab-zielen: Vwist → Twist ‘zulken Praat strekt tot Twist, tot Oproer’.

p. 10: an-führen: aanaanleiden → aanleiden ‘aanvoeren, aanleiden, beleiden’.

p. 12: an-machen: aanmaa- → aanmaaken ‘’t Beslag aanmaaken tot Koekjes’.

p. 12: an-nehmen: aannemeen → aanneemen ‘eene Meening, eene Religie, Professie aanneemen’.

p. 13: an-stänckern: mes → met ‘met Stank besmetten’.

p. 18: auf-klopfen: v. v. → v.

p. 24: Aus-länder: Veeemdeling → Vreemdeling.

p. 28: hoofdstuktitel toegevoegd. B.

p. 31: befreyen: vryeo → vryen.

p. 40: be-zäumen: bezwinuen → bezwingen.

p. 41, binden: Gegevangene → Gevangene ‘een Gevangene vleugelen.’.

p. 49: hoofdstuktitel toegevoegd: C.

p. 50: hoofdstuktitel toegevoegd: D.

p. 51: darvon: (davvn) → davon

p. 52: dencken: et- → etwas ‘dencken, gedencken, (bedacht seyn) etwas zu thun, denken iets te doen’.

p. 55-80: foutieve paginanummers 57-82 verbeterd in 55-80.

p. 56: durchschnuffelen: v. v. → v.

p. 57: hoofdstuktitel toegevoegd: E.

p. 58: ehr-würdig: Eeer-waardig → Eer-waardig.

p. 58: Eigen-sprach: Dialelectus → Dialectus.

p. 59: einfältig: eifältig → einfältig ‘ein einfältig & Weibs-mensch’

p. 60: Ein-händler: hand → hat ‘der nur eine Hand hat’.

p. 60: einig: hahaben → haben ‘etwelch Geld zu gewarten haben’.

p. 68: erden: aaarden → aarden ‘ aarden, van Aarde, of Pot-aarde’.

p. 70: Ermahnungs-brief: (Vermahnungs-brief Monitorium) → Vermahnungs-brief Monitorium,.

p. 71: erreichen: ereichen → erreichen ‘erreichen seinen Zweck’

p. 71: erschwächen: verflaaauwen → verflaauwen.

p. 75: faul: Aaas → Aas, Aaas → Aas ʻein faules Aas, een vuil Aas’.

p. 81-86: foutieve paginanummers 73-78 verbeterd in 81-86.

p. 85: Fuß: voeteeren: asterisk of hoge punt voor dit woord niet weergegeven.

p. 89-91: foutieve paginanummers 87-89 verbeterd in 89-91.

p. 93: Gerichts-handel: Pl it-handel → Pleit-handel.

p. 94: Geschmeide: van van → van ‘Oor-bellen & van Goud’.

p. 95: Gesetz: Kooze-kransen → Rooze-kransen ‘Tiende van Rooze-kransen, of Pater-nosters’.

p. 97: Gewässer: gvoote → groote ‘groote Vloet van Wateren’.

p. 100: gotes-dienstig: Aaanroeping → Aanroeping.

p. 100: Graf: Craave → Graave.

p. 102: Hab: eren → Goederen ‘Have, Goed, Goederen’.

p. 103: Hals: hahaben → haben ‘die Frantzosen am Halse haben’.

p. 106: hauptsächlich: hoofdzaadkelyk → hoofdzaakelyk.

p. 108: Heirats-gabe: Huwelys-gifte → Huwelyks-gifte.

p. 108: Heirat-gut: Huwe yks-goed → Huwelyks-goed.

p. 123: klatschen: beKladden → bekladden.

p. 125: Kopf: een S yf-kop → een Styf-kop.

p. 136: Liebes-blick: Minnne-lonkje → Minne-lonkje.

p. 147: Monarch: Allein-herrherrscher → Allein-herrscher.

p. 158: Palm-zweig: Pam-zweig → Palm-zweig.

p. 160: pflegen: bewaaaren → bewaaren ‘koesteren, bewaaren, bezorgen, troetelen, queeken, zachtelyk houden’.

p. 163: Proces: Pleit-zaaak → Pleit-zaak.

p. 176: schänden: mispyzen → mispryzen.

p. 176-179: de paginanummers 177 en 178 ontbreken.

p. 182: Schiff-jung: Schippe-rjongen → Schipper-jongen.

p. 186: schmäcken: maaken → smaaken ‘naar iets smaaken’.

p. 187: schnarchen: rouken → ronken.

p. 214: Tracht: Teacht → Tracht ‘Tracht (einer schwangern Frau)’.

p. 215: Trieb: beziwngen → bezwingen ‘seine böse Triebe oder Triften (Gelüsten &) einhalten, bezwingen’.

p. 216: trosseln: trosseln) → trosseln, ‘trosseln, ertrosseln’.

p. 217: Ubung: ines → eines ‘die Ubungen (Exercitien) eines jungen von Adel’.

p. 221: Uhr-werck: Uuur-werk → Uur-werk

p. 222: überzwerch: v. v. → v. ‘it. v. quär schef’.

p. 222: um-graben: c. → & ‘v. graben &’.

p. 224: un-benannt: un-bemannt → un-benannt

p. 229: un-löblich: on-loffelyk → on-loffelyk

p. 229: Un-lust: Oongenoegen → Ongenoegen.

p. 230: unnutzlich: unutz → unnutz ‘unnutz: ein’.

p. 235: verächtlich: speeken → spreeken ‘verachtelyk, op een verachtende Wyze van iemant, of van iets spreeken’.

p. 237: Verdrießlichkeit: Verdietigheden → Verdrietigheden; Verdießlichkeiten → Verdrießlichkeiten.

p. 239: verhandeln: verkooopmanschappen → verkoopmanschappen.

p. 240: verharren: v. v. → v. ‘v. ib.’

p. 242: Vermehrung: Vermeerig → Vermeering.

p. 244: versammeln: veesammelen → versammelen ‘versammelen Schätze’.

p. 250: verwesen: verrrotten → verrotten.

p. 255: Vorrat-haus: Kauff- → Kauff-manns ‘Güter-stadel eines Kauff-manns’.

p. 258: Wag-geld: )Wag-Gebür) → (Wag-gebür

p. 259: waschen: v. v. → v. ‘v. ib’.

p. 266: wider: v. v. → v. ‘v. ib’.

p. 267: wieder: ComCompositis → Compositis ‘aber zu Simpl. und Compositis gebraucht werden’.

p. 271: Wol-geziemendheit: Wel-betamelyheit → Wel-betamelykheit.

p. 272: ,um → zum ‘(zum Wurst füllen)’.

p. 280: zu-pfälen: mer → met ‘met Paalen & omsluiten’.

p. 283: zwerch: werchs → zerchs ‘zwerchs, überzwerchs’.

p. 287: foutief paginanummer 187 verbeterd.

p. 290: Ten: Uuuren → Uuren ‘Ten: ten drie & Uuren’.