Familiearchief

24 John Bromley

Het was altijd een genoegen een brief van John S. Bromley (1911-1985) te ontvangen. Ik heb er heel wat gekregen. Vijf keer hebben wij samen een ‘Anglo-Dutch Historical Conference’ helpen organiseren en samen de bijdragen in vijf boekdelen uitgegeven (Britain and the Netherlands, 1960-1975). Wij hebben elkaar overdrukken gezonden en elkaar ervoor bedankt. Op een gegeven ogenblik was mijn inzicht in zijn handschrift zo diep geworden dat ik de brief die ik ontving al na twee pogingen kon ontcijferen, terwijl het vroeger weleens een paar dagen duurde voor ik in staat was er de geheimen van te ontsluieren. Ik wilde er echter geen woord van missen. Zijn brieven waren verrukkelijk. Ik heb hem natuurlijk vrij vaak ontmoet en veel met hem gepraat, maar ik geloof toch dat ik het schriftelijke verkeer het aardigst heb gevonden. Ook schriftelijk excelleerde hij in een omgangsvorm die ik bij geen ander mens in zo'n volmaakte staat ben tegengeko-

[p. 163]

men: hoffelijkheid. John was sociaal, emotioneel en intellectueel een hoffelijk man. Ik heb me erop betrapt dat ik zijn gedrag, ook tegenover de mensen en verschijnselen uit het verleden, soms heb proberen na te bootsen, maar ik denk niet dat ik er ooit in geslaagd ben zijn perfectie te evenaren.

Het initiatief tot het organiseren van een conferentie van enkele wat jongere Britse en Nederlandse historici ging omstreeks 1957 uit van John Bromley, die enige tijd voor archiefonderzoek m Den Haag verbleef. Toen ik later dat jaar in Londen begon, zetten wij samen een onderneming op die later door anderen is overgenomen en tientallen jaren is blijven bestaan. In 1959 vond de eerste bijeenkomst plaats, in Oxford, waar Bromley, voor hij even daarna hoogleraar in Southampton werd, woonde en werkte. Hij vond een Engelse uitgever voor de lezingen en trad samen met mij als redacteur op. Hem viel natuurlijk de taak toe het stroeve en soms ongrammaticale Engels van de Nederlandse lezingen (ik had er ook een gegeven) op te knappen. De zorg, tact en elegantie waarmee hij dit deed waren indrukwekkend. Sommige Nederlandse medewerkers gingen zijn ingrepen echter te ver. Wij waren opgegroeid in de gedachte dat een redacteur een duidelijke fout mocht verbeteren maar niet het recht had een tekst grondig te herzien. Bromley nam die vrijheid wel, ook trouwens met betrekking tot de bijdragen van de Britse auteurs, die er overigens wel aan gewend waren omdat het in de grote uitgeverijen en bij tijdschriftredacties een gebruikelijke praktijk was. Ik verbeeld me dat ik van Bromleys redactionele opvattingen allerlei heb geleerd dat nuttig was toen wij omstreeks 1970 moesten trachten de eerste jaargangen van de nieuw opgezette Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden te vullen en soms teksten aanvaardden die ernstige revisie behoefden; en ook, hoop ik, hebben enkele van mijn promovendi die in het begin niet goed uit hun woorden konden komen, enig profijt gehad van het feit dat ik me had geoefend in Bromleys stijl van werken. Dat de Nederlandse historici in het algemeen veel waardering voor zijn zelfgekozen inspanningen te onzen bate voelden

[p. 164]

bleek in 1976 toen hij tot commandeur in de orde van Oranje-Nassau werd benoemd.

Bromleys relatie met Nederland was overigens minder nauw dan die met Frankrijk. Het studieobject dat de onderzoeker in Bromley zijn hele carrière heeft beziggehouden, was op het eerste gezicht totaal vreemd aan zijn aard als mens. Het was de harde wereld van de kaapvaart tussen 1660 en 1760. Niet alleen in de Archives Nationales in Parijs, maar ook in de archieven van de. vele Franse kustplaatsen waar de piratenschepen en -vloten werden geëquipeerd, speurde hij jaar na jaar naar gegevens. Hij verzamelde een enorme hoeveelheid materiaal. Ook in Nederland vond hij natuurlijk heel wat van zijn gading. Het was zijn bedoeling het hoogst ingewikkelde patroon van de kaapvaart - de financiering, de bemanning, de strategie ervan - te analyseren, het leven van de zeelieden na te gaan, de dagelijkse orde, de gevaren, de ambities van alle betrokkenen te doorgronden en in één groot werk dit maritieme, kosmopolitische universum van Noordzee en Atlantische Oceaan te beschrijven tegen de achtergrond van de grote politiek uit die jaren en van de economieën van de aan de zee gelegen mogendheden. Wat trok hem hierin aan? Hij had, voor zover ik weet, geen persoonlijke ervaring met de zee, zeilde niet, maakte geen wereldreizen, diende niet in de marine. Hij was ook geen romanticus die hield van woeste golven en bij al hun grofheid nobele zeebonken. De sfeer waarin hij thuishoorde, was eerder die van de Verlichting in haar milde vorm. Het was, meen ik, de invloed van een vereerde leermeester, Richard Pares, die hem tot dit onderzoek inspireerde. Deze man bleef een voorbeeld voor hem. Hij werkte dus in een traditie. Hij initieerde niet, maar continueerde. Misschien was dit het wat hem ertoe bracht zijn energie met zo'n vasthoudendheid aan dit thema te wijden.

Bromley heeft zijn project niet uitgevoerd. Zijn oeuvre is klein: ongeveer veertig artikelen in diverse verzamelwerken en soms rijkelijk obscure Engelse of Franse periodieken. In 1987 hebben vrienden van hem er tweeëntwintig herdrukt in een Hoek boek-

[p. 165]

werk van ruim vijfhonderd pagina's (Corsairs and Navies, 1660-1760) en dit door John McManners en John Roberts doen inleiden met een meesterlijk portret van man en werk. Weinig boeken zijn gebaseerd op zo veel direct uit zo veel archieven geputte gegevens. Maar het vormt zelfs niet het begin van een synthese. Dit is vakwerk voor de specialist. Toch was Bromley wel degelijk in staat tot het schrijven van toegankelijk proza voor een algemeen publiek van studenten en ontwikkelde buitenstaanders. Zijn inleiding op het door hem met eindeloze, hemzelf en de medewerkers uitputtende zorg geredigeerde zesde deel van The New Cambridge Modern History (1970) - een deel van bijna duizend bladzijden! - bewijst dat. Misschien was zijn creativiteit te gering. Misschien ook hinderde hem zijn tegen alle moderne scepsis volgehouden overtuiging dat wij dankzij de accumulatie en objectieve analyse van steeds meer concrete feiten onbetwistbare waarheid vinden en dus de plicht hebben om het bronnenmateriaal steeds maar verder uit te breiden. Hij verzamelde op zijn vele archiefreizen onmetelijke voorraden fotokopieën en microfilms die hij voor nadere bestudering in zijn studeerkamer opborg. Dit procédé werkte niet. Zijn intellectuele lot deed mij soms denken aan dat van Tex Milo, de Leidse zeehistoricus die ik op deze bladzijden heb genoemd, al was Bromley zonder twijfel een fijnere geest. Maar blijkbaar ontbraken hem het talent en de durf om een Atlantisch pendant van Braudels Méditerranée te schrijven.