Familiearchief

4 Een rondelenbundel

Toen Frits Kossmann in september 1914 eenmaal begonnen was met het schrijven van rondelen, hield hij niet meer op. Zij dartelen genoeglijk over de bladzijden van het dagboek. Hij gaf er al meteen een titel aan: Uit's werelds poppekast. De vorm beviel hem, veel beter dan het sonnet, waarin sinds de Tachtigers half Nederland zijn lyriek uitzong. Op 20 september 1914 besloot hij er een cyclus van dertig gedichtjes van te maken (waarvoor de door de lectuur van Blok geïnspireerde niet waardig werden bevonden). Op 16 december 1914 had hij ze klaar. Hij liet ze aan allerlei vrienden en kennissen lezen maar verder gebeurde er niets mee. Zijn studie kreeg na het kandidaats een serieuzere inhoud en enkele scripties groeiden tot flinke, in wetenschappelijke tijdschriften gepubliceerde artikelen uit. Intussen dichtte hij onverdroten verder, met de illusie dit allemaal eens in een statig boek bijeen te brengen. Maar een rondeel was er niet meer bij. Dan echter, in

[p. 85]

juni 1917, blijkt Van Dishoeck in Hilversum bereid het bundeltje uit te geven en begin november 1917 was het er, een boekje van zevenendertig kleine pagina's, anoniem, want de auteur van deze speelse rijmen, eenentwintig jaar toen hij ze schreef, vierentwintig jaar toen ze gedrukt werden, geneerde zich, vooral tegenover zijn zeer kritische en geleerde vader, een beetje voor wat deze, vreesde hij, als een zinloos, de strenge studie vertragend tijdverdrijf zou beschouwen. Hij had hem ook nooit iets over zijn literaire ambities onthuld. Toch was hij heel tevreden met de verschijning van deze dichtbundel, die zijn enige zou blijken te zijn. Merkwaardig genoeg overigens werkte hij juist in deze herfst van 1917 aan een sonnettencyclus en schreef hij kort daarna een ‘episch leerdicht’ van niet minder dan tweeëntwintig getypte pagina's dat hij, denk ik, als het hoogtepunt van zijn dichterlijke oeuvre beschouwde (nog in de jaren dertig tastte hij de mogelijkheid van publicatie af), maar dat mij, nu ik het tachtig jaar na het ontstaan doorlees, hulpeloze bombast lijkt.

Hoe dit zij, Uit's werelds poppekast is zonder twijfel een appetijtelijk boekje, sierlijk van uiterlijk en inhoud, soms bepaald flauw, soms pittig en puntig, soms te vol van een ironie die omsloeg in zelfgenoegzaamheid. Het had geen enkel succes. Nog in de maand van verschijnen kraakte Henri Borel, toen een bekende letterkundige, het in de Haagse krant Het Vaderland af. En verder gebeurde er niets. Frits Kossmann nam toen een initiatief. Hij kende Jan Romein uit een commissie die een betere organisatie van de studenten wilde en de plaats van het corps zocht te verkleinen, en zij boomden weleens met elkaar tot in de kleine uurtjes van de nacht. Romein was Leids redacteur van het Algemeen Nederlandsch Studentenweekblad Minerva. Als zodanig schreef Frits hem begin december 1917 een lange, merkwaardige brief, ‘vol van hypothetische en conditionale bijzinnen’ zoals hij het zelf uitdrukte: heb je de Poppekast in de boekwinkeletalages zien liggen, heb je het gelezen, weet je - geheim! geheim! - dat ik er de auteur van ben, zie je, wanneer je het gelezen hebt of lezen gaat, dat mijn pleidooi voor nieuwe levensvreugde en mensen-

[p. 86]

min je verwant moet schijnen, zou er in Minerva een recensie over kunnen verschijnen en wil jij die schrijven? En mocht je dat niet willen, zal ik het zelf dan doen als ‘lit. cand.’ om vooral de vorm, dit ‘kunststukje van mijn geliefde rederijkers’, onder de aandacht te brengen, en de gewaagdheid van dit dichtwerk? Romein antwoordde prompt: een recensie is welkom, maak haar zelf maar.

Kossmann koos een andere weg. Hij vroeg een boezemvriend het stuk te schrijven, gaf op wat erin moest staan, corrigeerde de tekst herhaaldelijk en zag het ten slotte op 8 februari 1918 in Minerva gedrukt, een anoniem artikel over een anoniem bundeltje. Het betoog, plechtig en bezadigd, klinkt bepaald niet als een fanfare. Wie niet weet dat de auteur van de Poppekast zijn rederijkerij als protest tegen het na-Tachtigse estheticisme bedoelde en als een vernieuwing van de Nederlandse poëzie, ja van de Nederlandse mentaliteit in het algemeen, zal dit uit het stukje niet kunnen afleiden. Dat Romein zich voor de hele onderneming in het geheel niet interesseerde, is begrijpelijk genoeg. Wat moest die in de herfst van 1917 met zo'n vage literaire omwenteling beginnen? Hij was toen - vierentwintig jaar net als Frits Kossmann, maar pas in 1915, vier jaar na deze, met de literaire studie begonnen - in Leiden al een hele beroemdheid zoals Annie Romein in haar memoires vertelt, en samen met haar en andere vrienden beleefde hij (in Annies woorden) de Russische oktoberrevolutie als een overwinning. Vergeleken daarmee vormde de actualisering van de rederijkerskunst inderdaad een minder urgent programma, wie zal het ontkennen?