't Is vol van schatten hier...

[p. 225]

Renate Rubinstein 1929

Door Carel Peeters

Renate Rubinstein. Foto: Georg Fischer.

Ook al heeft Renate Rubinstein sinds Alexander, een portret van de Nederlandse kroonprins (1985) écht iets met royalty, deze onverwachte verbintenis was niet nodig om van haar de prinses van de Nederlandse columnisten te maken. Zij heeft gedurende bijna een kwart eeuw met ijzeren regelmaat gezorgd voor iets waar een prinses - maar dan meer ondanks zichzelf - ook sterk in is: voor een niet aflatende discussie over wat ze gedaan, in dit geval geschreven heeft. Ze is een lastige prinses maar met een karakter, bovendien is ze een ‘generaliste’, iemand die met een gelijkblijvende vertrouwdheid schrijft over zaken die dichtbij of veraf liggen: de vogeltjes in het veld, de Palestijnen, de liefde of de kernwapens.

In haar eerste bundel columns Namens Tamar (1964) schreef ze dat ze al zo'n twintig jaar naar de slijtage van haar romantisch wereldbeeld kijkt. Goed beschouwd zou twintig jaar later van dit wereldbeeld niets meer over moeten zijn, ware het niet dat ze wat dit betreft altijd iets ‘onverbeterlijks’ heeft behouden. Dat blijkt uit een ‘speciaal soort zeurderig verlangen’ in de vele stukjes waarin ze zichzelf confronteert met de harde feiten van het leven. Eén van de altijd weer overtuigende eigenschappen van haar columns is de moed feiten onder ogen te zien die haarzelf eigenlijk helemaal niet welgevallig zijn. Enigszins spectaculair en onomwonden, omdat het gebeurde door zo'n intelligent en zelfverzekerd karakter, deed ze dat in de columns over haar echtscheiding (Niets te verliezen en toch bang, 1978) en beschermde zichzelf daarin uitsluitend middels het schild van de intelligente verwoording. Ondanks de bescherming van een dosis pessimisme voelde ze zich ‘vernederd’, immers ‘van huis uit is iedereen een prins of prinses.’

Het is verbazingwekkend dat de columns van Renate Rubinstein een opvallend kenmerk hebben dat eigenlijk voor elke columnist zou moeten gelden: dat ze volstrekt uit zichzelf spreekt en daarbij geen gebruik maakt van een speciale ironische, satirische of zichzelf anderszins verhullende toon. Dáárdoor maken haar columns al zoveel jaren nieuwsgierig. Echt te voorspellen is haar standpunt in een nieuw onderwerp

leven
 
De enige manier om te zorgen dat ik niet ongelukkig word is om het alvast te zijn, dacht de man en hij schreef zijn vriendin dat hij haar verlaten ging. Hij nam een trein naar de haven en een boot naar een ander land en daar leefde hij zoals hij gewild had, ongelukkig. Maar in elk geval ben ik niet meer bang, dacht hij, wat kan mij nog gebeuren? En hij dook van de hoge en liep op de richels van daken, want ook hoogtevrees was nergens meer voor nodig.
Andere mensen om hem heen waren niet ongelukkig, mannen hadden vrouwen en ouders hadden kinderen. Wat griezelig, dacht hij, om zo te leven, stel je voor, de vrouwen lopen weg of de kinderen gaan dood, ik begrijp niet hoe ze het uithouden. Hij nam een baan en een hond en een kamer vol boeken. Op een dag werd hij uit zijn baan ontslagen, ook ging de hond dood en korte tijd later verbrandden de boeken. Toen merkte hij dat hij ondanks alles toch gelukkig geweest moest zijn, want nu was hij ongelukkig. Maar is dat nu alles, dacht hij, gewoon ongelukkig? En hij nam de boot en de trein en reisde weer terug.
Van toen af aan zorgde hij ervoor meer reden te krijgen om ongelukkig te zijn. Hij kreeg veel vriendinnen en hield van allemaal, maar steeds het meeste van de laatste omdat die er was. Ook treurde hij om het verlies van elk van hen en steeds het meeste van de laatste, omdat die er net nog geweest was. En toen hij doodging was hij niet tevreden en niet ontevreden, wel dood.
Column door Renate Rubinstein, gebundeld in Namens Tamar (1964).

[p. 226]

Zelfportret door Renate Rubinstein, opgenomen in Schrijvers tekenen zichzelf (1980).

zelden omdat ze als uitgangspunt een twijfelend ik heeft behouden en alleen een standpunt vertolkt op het moment dat ze ‘even stil staat’, naar de regel uit een gedicht van Jan Emmens waaraan ze de titel van een bundel ontleende (Sta ik toevallig stil, 1970).

Door de jaren heen doken er in haar columns thema's en gebeurtenissen op die ze steeds weer van een andere kant bezag, ‘grote onderwerpen’ als de oorlog in Vietnam, Weinreb, China, de kernwapens, de provo's. De lezers van Vrij Nederland werden daardoor steeds betrokken in intellectuele debatten die haar felle voor- en tegenstanders opleverde. Deze grote onderwerpen werden verzameld in bundels als Jood in Arabië / Goy in Israël (1970), Klein Chinees Woordenboek (1975), Niets te verliezen en toch bang (1978), Hedendaags feminisme (1979), Met gepast wantrouwen (1982, de discussie over het al dan niet plaatsen van kernwapens in Nederland).

In haar mooist gecomponeerde bundel Naar de bliksem? ik niet (1984) zijn de onderwerpen weer van zeer uiteenlopende aard, maar er komt één element naar voren dat ook altijd aanwezig was in haar andere werk, met name de columns over de liefde die ze verzamelde onder de titel Liefst verliefd (1983): dat uit haar columns een ‘poëtisch-realisme’ spreekt, een karakteristiek die ze toepast op eminente oude heren als Norbert Elias, Bruno Bettelheim en Arthur Rubinstein, maar die volledig op haarzelf van toepassing is, ook al heeft ze bij lange na nog niet de leeftijd van deze heren.

Eerste bundel Tamar-columns (1964). Omslag: Peter Vos.

Overig werk

Met verschuldigde hoogachting (1966), Tamarkolommen en andere berichten (1973), Was getekend Tamar (1977), Ieder woelt hierom verandering (1979), Een man uit Singapore (1980), Niet de woorden maar de stem (1979), Twee eendjes en wat brood (1981), Links en rechts in de politiek en in het leven (1982).