't Is vol van schatten hier...

[p. 312]

Beb Vuyk 1905

Door J.H.W. Veenstra

Bep Vuyk in de tuin bij ‘het laatste huis van de wereld’, Boeroe (Molukken), omstreeks 1934.

Nergens in de Nederlandse literatuur is de dramatische overgang van de kolonie Nederlands-Indië naar het onafhankelijke Indonesië zo indringend beschreven als in het werk van de in Delfshaven geboren Beb Vuyk. Met evocaties van de nadagen van het koloniale bestel in drie romans en van de eerste levensjaren van de nieuwe republiek in latere novellen heeft zij een episode vastgelegd, die tot de ingrijpendste blijft behoren in de geschiedenis van moederland en vrijgevochten kolonie. Cosmopolitisch van afstamming, hunkerde zij vroeg naar een avontuurlijk bestaan. Een onbekende Madoerese grootmoeder deed haar naar het tropische land verlangen vanwaar haar vader als kind was verscheept. Gediplomeerd in voedingsleer en koken, vertrok zij naar Nederlands-Indië in 1929. Zij werkte er aan een opvoedingsgesticht voor meisjes in het Westjavaanse Soekaboemi.

Zij had dan al romantische verhalen geschreven, waarvan ze er drie geplaatst kreeg in Eigen Haard. Nadien werden nog twee novellen in De Vrije Bladen gepubliceerd en één in de bundel Twintig Noord- en Zuid-Nederlandsche verhalen (1930, samengest. door Constant van Wessem). Daarin zijn expressionisme en nieuwe zakelijkheid te herkennen. De sfeer is er exotisch, het thema de angst door vereenzaming, de stijl geladen en de beeldspraak vaak overladen.

In 1932 trouwde zij een planter, met wie ze op een eenzame thee-onderneming in Midden-Java woonde. Al gauw kreeg haar man, Fernand de Willigen, daar ontslag. Begin 1933 vertrok het echtpaar naar het Molukkeneiland Boeroe, waar de familie De Willigen een kajoepoetiholieonderneming bezat. Daar werd werkelijkheid Beb Vuyks verlangen

Bep Vuyk aan E. du Perron, die in het Borromeusziekenhuis te Bandung was opgenomen.

Namlea 11 Dec. 1938 // Geachte Heer du Perron, / De / vorige mail las ik juist een / berichtje over Uw opname in / Borromeus in het Bat[aviaasch] Nieuwsbl[ad] / en ik was al van plan deze / boot aan Uw vrouw te schrijven / toen ik Uw brief ontving. Hartelijk / dank dat U zoo gauw / terug schreef. Hoe ver is / nu het herstel gevorderd. En hoe / zijn Uw verdere plannen. / Ons huis staat voor U en / Uw familie open. // Wij hebben hier een ontzettende / tijd meegemaakt. Er is / geschoten en mijn man / heeft een kleine duizend / gulden verloren alles door / de eend. Morgen komt / de resident voor een onderzoek. / Als alles afgeloopen is / krijgt U de stukken.
[p.2] Tropenkolder is reëeler dan menige ziekte / en het is nu na afloop heel interessant / geweest om het acute stadium / van zoo dichtbij te hebben kunnen bestudeeren. / Alleen de prijs er voor betaald is nog / al hoog. // Met interesse heb ik over Uw boxpartij / met Z[entgraaff] gelezen en het heeft mij nu / opeens duidelijk gemaakt, waarom men / mij op Ambon van communisme beschuldigde. / Ik heb n.l. daar voor de soos mijn lezing / over de Indische roman gehouden waarin / ook uw L[and] v[an] h[erkomst] besproken werd. // Men was algemeen verontwaardigd / dat ik Mevr. S[zekely Lulofs] niet een beter plaatsje / in de litteraire zon gunde, maar / dat zou wel aan mij liggen, daar /
[p.2] ik een zoo gemeen en pornografisch boek / als Uw L v. H bewonderde. / Ik behoorde zeker ook tot die communistische / troep! Men had wel Uw L v. H niet / gelezen maar er was heel veel over geschreven / dat het door een vuile communist was / gepubliceerd. Het was een heele rel, / er waren menschen die mij niet groetten / en dit alles vanwege mijn openlijke bewondering / voor het vuile boek. Dat Z. hier achter zat / had ik niet begrepen, want ik was zoo woedend / dat ik slechts bij 2 of 3 fam[ilies] geweest ben / en met hen had ik belangrijker dingen te bespreken / dan die roddelpraat. Ik schrijf U maar een kort briefje, / ben heel nerveus en heb last van neuralgische / hoofdpijn, doordat ik een maand alleen heb / gezeten, mijn man op Bara en een gevaarlijke / gek als eenige Europeaan ter plaatse. Volgende / keer meer. Met vr. gr. 2x B. de Willigen Vuyk

[p. 313]

naar ‘een leven dat mij volkomen leek, snel en hijgend van daden.’ Schrijven bleef zij er doen. In de roman Duizend eilanden (1937) verwerkte zij ervaringen op de thee-onderneming, waar ze de Indische verteltraditie leerde kennen. Haar stijl was er zakelijk en dynamisch door geworden, wat in haar kroniekachtige roman Het laatste huis van de wereld (1939) het sterkst tot uitdrukking kwam. Het is een gepassioneerd verslag van een opwindend primitief bestaan. Ook een episode uit deze periode beschreef zij in de roman Het hout van Bara (1947).

In 1938 leerde zij op Java Du Perron kennen en via hem zijn vrienden, onder wie Indonesische nationalisten. Zij ging behoren tot de voorhoede die het kolonialisme bestreed en het Indonesische zelfstandigheidsstreven steunde.

Na tijdens de Tweede Wereldoorlog drieëneenhalf jaar in Japanse interneringskampen en bij de Kempeitai, de Japanse geheime politie, te hebben doorgebracht, zette zij zich op Java journalistiek in voor de erkenning van de nieuwe Republiek Indonesië. Zij en haar man kozen voor de Indonesische nationaliteit, hoewel zij zich in 1957 gedwongen zagen zich weer in Nederland te vestigen vanwege de ook hun bedreigende dictatuur van Soekarno. In drie novellenbundels, waarvan enkele verhalen behoren tot de beste uit ons Nederlandse proza, heeft zij gebeurtenissen uit die schokkende oorlogs- en naoorlogsperiode vastgelegd. Zoals zij ook pakkende verslagen uitbracht van recente sentimental journeys naar het Indonesië van na Soekarno en naar Brazilië. In haar latere levensjaren buitte zij ook haar tweede grote talent uit, dat van kookster. Na de bundeling van menu-artikelen in Eet een beetje heet (1965), zette zij de kroon op dit werk met haar magistraal Groot Indonesisch kookboek (1973), een compendium voor de bereiding van Indonesische gerechten.

Op een nacht heeft Oom Heintje achter ons huis op Batoeboi de benauwde schreeuw van een varken gehoord en een paar uur later bij daglicht ontdekken zij in de alang-alang een breed spoor, alsof een prauw erdoorheen was gesleept. De Alfoerse tuinjongen wist hier de verklaring voor. Een slang heeft een varken buitgemaakt en is het struikgewas ingegaan om het slapende te verteren. Hij haalt dadelijk zijn lange lans en gaat de alang-alang in, gevolgd door Heintje, die, ofschoon gewapend met een dubbelloops geweer, zich niet erg veilig voelt. De slang is de kant van de rivier uitgegaan, waar de bodem moerassig is en de sagobomen dicht op elkaar staan. Later buigt het spoor om, loopt met een grote bocht om het huis en als de achtervolgers uit de schemering van de meters hoge alang treden, ligt de python midden op de weg geen vijf meter van hen af, opgerold als een scheepstros. De Alfoer kittelt haar met de lans en ze schiet als een veer de lucht in. Heintje mist de eerste keer, ontzet door de verschrikkelijke kop drie meter boven de grond; het tweede schot verplettert de halswervels.
's Middags, na het werk, werpen zij het dier in de prauw, roeien de rivier af en de baai over naar de Tandjong. Het is een zondagmiddag, we zitten op het grasveldje thee te drinken als de prauw op het strand loopt. De slang beslaat de gehele bodem, maar als zij op het strand wordt uitgelegd, kunnen wij eerst goed zien wat een ontzettend beest het is, zesenhalve meter van kop tot staart en ruim een meter dik! In het midden puilt de buik geweldig uit en duidelijk is de vorm van het varkenslichaam na te gaan. Willem wordt uitgezonden om een film te kopen en alarmeert de hele kampong. Het eerst verschijnt de Chinese medicijnmeester, die een bod op de gal doet, maar nog voor het bieden is afgelopen, stromen de mensen toe. Het is in jaren niet gebeurd, dat zo'n slang geschoten werd. Onder grote belangstelling wordt de huid opengesneden en zoals Roodkapje uit de buik van de wolf rolt het varken uit de buik van de slang. Het is nog geheel intact, een jong, bijna volwassen beest.
Fragment uit de roman Het laatste huis van de wereld (1939) door Bep Vuyk.

Overig werk

De wilde groene geur (1947), De kinderen van Boeton Leon (1948), Gerucht en geweld (1959), De eigen wereld en die andere (1969), Een broer in Brazilië (1971), Verzameld werk (1972), Reis naar het vaderland in de verte (1983).