't Is vol van schatten hier...

[p. 155]

Arij Prins 1860-1922

Door Harry G.M. Prick

Arij Prins.

Deze zoon van een kaarsenfabrikant, later zelf directeur van de Stearine-kaarsen-fabriek Apollo te Schiedam, debuteerde in 1885 onder de naam A. Cooplandt met een bundel naturalistische schetsen, gegrepen Uit het leven van fabrieks- en landarbeiders, met daarbij grote aandacht voor de hardheid en uitzichtloosheid waarin die levens zich voltrokken. Ofschoon deze schetsen geschreven waren in een weinig opvallende, vaak zelfs alledaagse taal, durfden verschillende tijdschriften ze toch niet te plaatsen vanwege hun realisme, dat tegenwoordig als tam overkomt. Ook een betrekkelijk vooruitstrevend weekblad als De Amsterdammer retourneerde nog in 1884 een novelle voor de plaatsing waarvan Lodewijk van Deyssel, sinds 1882 met Prins in briefwisseling, zich had ingezet. Wel kreeg Cooplandt in 1885 de gelegenheid in datzelfde weekblad een reeks artikelen te wijden aan ‘De jonge naturalisten’. Dat die artikelen zo mager en ook zo kleurloos uitvielen, kan achteraf worden verklaard uit de omstandigheid dat bij Prins de belangstelling voor het naturalisme toen al bezig was te verflauwen. Onder invloed van zijn ontdekking van het werk van Joris-Karl Huysmans (1848-1907), met wie hij in 1886, levenslang, bevriend zou raken, zwoer hij datzelfde jaar het naturalisme volledig af. Van 1885 tot 1905 was Prins woonachtig in Hamburg als agent van de kaarsenfabriek van zijn vader, agentuur die hij wist uitte bouwen tot een groot en winstgevend commissie- en exporthuis. In Hamburg kwam hij aanvankelijk sterk onder de indruk van Baudelaire's meesterlijke vertaling van de werken van Edgar Allan Poe (1809-1849). Prins’ eigen proeven van ‘Poë-iaanse’ kunst verschenen weliswaar in De Nieuwe Gids, maar bleven ongebundeld, uitgezonderd ‘Een executie’, dat van september 1888 dateert en een plaats zou krijgen in de bundel Een koning (1897). Dit boek luidt Prins' derde, opmerkelijkste en ook belangrijkste periode in: de ‘middeneeuws-monumentale’. ‘Manjifieke korte kunstwerken van visie en stijl’, zo roemde Van Deyssel Een koning en de in de gelijknamige bundel eveneens opgenomen schets ‘Sint Margareta’ (1890). In dit laatste prachtige stuk waardeerde hij in 't bijzonder ‘een zo helder en door-en-door zien der dingen, dat men het sentiment, waarvan de directe uit-drukking uit soberheids-zin geweerd is, bijna aan de kracht der ziening zelve ziet ontspringen’. In die kracht der ziening en, in

Begin van het openingsverhaal uit de bundel naturalistische schetsen Uit het leven (1885), waarmee Arij Prins onder de naam A. Cooplandt debuteert. Ets door Ph. Zilcken.

[p. 156]

Voorstadia en definitieve versie van het begin van het tiende hoofdstuk van De heilige tocht (1912) door Arij Prins.

De heilige tocht / door / Arij Prins // De ridder met zijn ruiters trok den anderen dag door / het foreest, waarin het leger met/zijne tros met zijn tros door onge- / baandheid van de wegen. // De ridder met zijn ruiters trok den anderen dag door / het foreest, waarin door de ongebaande wegen het heir / met tros zich niet kon wagen. // In avondschemering door volheid - / van geblaart de wildernisse van het woud. // Door woelend loverdak in wisselend schakeeren / van groen in alderlei verduren //
20e Eeuw // De heilige tocht / door / Arij Prins // X (Vervolg) // De ridder met zijn ruiters en volk dat te- / voet trok den anderen dag in het foreest, waar / door de ongebaande wegen het heir-mettros / zich niet kon wagen. // Op hakkenij, die zacht van gang, in / blankheid van een lang gewaad, de Edelvrou- / we naast hem reed met oogen waarin glans / van stil geluk door hope. // Zij zag bedeesd-verholen soms naar / het streng en bruin gelaat, want in stilzwijgen / hij verzonken slechts schouwde rond in het / dichte groen en langs de zon-belichte boomen. // Een droefheid was in hem, want in den / nacht, die zilver-klaar door maan en sterren / was geweest, had hij in duisternis gelegen. De / engel was hem niet verschenen, en voor haar / schoon-in-hemelgloor de ridder had de vrouw- / van-vleeze met huiver-lust in droom aan- / schouwd. // De ziel van zonde zwaar, hij was met / schrik ontwaakt toen dag het firmament / in wijfeling deed bleeken, en op de knieën / neergezonken, hij had devotelijk om kracht in / dezen strijd gebeden. [...]

samenhang daarmee, in de zo plastisch mogelijke weergave van alle aspecten van de hem omgevende werkelijkheid, heeft Prins geëxcelleerd, niet minder dan Van Deyssel in diens Adriaantjes, maar wel op heel andere wijze. Prins dacht die uiterste plasticiteit alleen te kunnen bereiken door het loslaten van de normale zinsbouw, waardoor de lezer gedwongen wordt om, zoals Verwey het formuleerde, ‘ieder woord toe te staan zijn werking te doen op ons voorstellingsvermogen’. Dit geldt in nog sterkere mate voor dat hoogtepunt van realistische beschrijvingskunst: De heilige tocht, boek dat in 1912 het licht zou zien, dank zij de directe bemoeienis van de dichter P.C. Boutens.

Overig werk

De briefwisseling tussen Arij Prins en Lodewijk van Deyssel (1971, 2 dln.).