Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

27 Boekdrukkunst

Het gedicht De Drvckkvnst van Joost van den Vondel (1587-1679) is in 1645 afzonderlijk in plano uitgegeven, dat wil zeggen op een enkel, ongevouwen vel papier. Vondel droeg dit werk op aan Balthasar Moerentorf. Deze Moerentorf of Moretus (1615-1674) was de zoon van Balthasar Moretus I die zijn grootvader Christoffel Plantijn opgevolgd was als bestuurder van de beroemde Antwerpse drukkerij en uitgeverszaak.

Doorluchte en wijze BALTHASAR

Die, als een blijde Morgenstar,

De werelt toelicht door den Druck,

En haer geheughnis met een kruck

Van zwarten stut, op witte bladen,
En vrolijck zit met Druck beladen;

[p. 184]

 

Ick zing den Druckzangk, op uw' naem,

 

Zoo wijt gezongen, als de Faem

 

Uw' uitgebreiden lof trompet;

10

Daer 't licht, uit zijn welrieckend bedt,

 

Bestraelt den kruit-oeghst der Chinezen,

 

Die uw geleerde boecken lezen.

 

Zoo nutte en onvergeltbre een Kunst

 

Verdient met recht der volcken gunst;

15

Al is het geen twee eeuwen out.

 

Dat Haerlem, in zijn geestgroen Hout,

 

Gelagh van zulck een uitverkoren,

 

Uit zijne beuckeschors geboren:

 

Dat LAURENS KOSTER (dien ik hier

20

Nu niet met Delfisch lauwerier

 

Maer met zijn eigen beuckloof krans)

 

In Hollant oploock met dien glans,

 

En d'eerste boeckstaef sneet uit boomen,

 

Die voor geen heilige eicken schroomen.

25

Al roemt zich Mentz van zulck een vont;

 

De Keurstadt kloppe op haren mont,

 

Als Haerlem spreeckt: de fiere Rijn

 

Geef d'eere aen 't Sparen, met dien schijn

 

Van Recht, en zwijgh van Vuist, den zetter,

30

En Gutenberghs geroofde letter.

 

Hier gelt bescheit, van hant tot hant,

 

Van stam tot stam, ons ingeplant:

 

Wy stutten hier den Druckroem meê,

 

Ten roem der wijtberoemde steê,

35

En haer vernuft, wel waert te wyen

 

Ten Heiligh aller druckeryen.

Boekdrukkunst

Vragen

1	Doorluchte =
2	Wat wordt bedoeld met Morgenstar?
3	toelicht: licht de woordspeling toe. Wat betekent Druck? (Vergelijk Druck (6))
4	haer verwijst naar...
5	zwarten: bedoeld worden de zwarte drukletters. Benoem stut taalkundig.
5/6	Verklaar deze regels.
6	Welke nevenschikking brengt het voegwoord En tot stand?
7	Druckzangk: welk klankverschijnsel doet zich hier voor? Over welke Druckzangk spreekt Vondel hier?

[p. 185]

8	Begrens en benoem de participiumconstructie met gezongen. Faem =
9	trompet: benoem taalkundig.
10/2	Daer ... lezen: De Jezuieten voerden in China boeken uit Europese drukkerijen in; de firma Plantijn drukte boeken in vele talen.
10	Benoem Daer taalkundig. Vertaling: Vertaal uit ... bedt. Verklaar dit beeld.
11	Wat wordt bedoeld met den kruit-oeghst? (Vergelijk welrieckend (10)) Wat voor genitivus is der Chinezen?
13	Zoo ... Kunst =
14	gunst = Wat voor genitivus is der volcken?
15/24	Al ... schroomen: zinspeling op het bekende verhaal dat Laurens Janszoon Koster een letter uit beukenschors sneed, die in het zand liet vallen en zo bij toeval de boekdrukkunst uitvond.
15	Wat is het subject bij is? Vertaal out.
16	geestgroen: geest kan hier vertaald worden met ‘geestig’, ‘bevallig’ of ‘zandgrond’. Welke vertaling verdient de voorkeur? Probeer een vertaling voor het woord geestgroen te vinden. Hout: woordspeling op de Haarlemmer Hout, een bos in Haarlem.
17	Gelagh van = Waarnaar verwijst zulck een uitverkoren?
18	zijne verwijst naar... Begrens en benoem de participiumconstructie met geboren.
20	Wat wordt bedoeld met Delfisch lauwerier?
22	oploock komt van het werkwoord ... Vertaling:
23	boeckstaef =
24	geen heilige eicken: de eik was in de Oudheid aan Jupiter gewijd. schroomen =
25/30	Al ... letter. volgens de legende zou Johannes Gutenberg bij Koster in dienst geweest zijn en hem de eerste letters ontstolen hebben. Daarmee is hij in Mainz een eigen drukkerij begonnen.
25	vont =
26	Keurstadt: welke stad bedoelt Vondel hiermee? Verklaar het gebruik van deze aanduiding. kloppe: welke wijs? Verklaar het gebruik daarvan. (Vergelijk Geef (28) en zwijgh (29)). Vertaal kloppe ... mont.
23	Welke rivier wordt bedoeld met 'tSparen?
28/9	Vertaal met dien schijn Van Recht.
29	Vuist: vernederlandsing van Faust of Fust, de man die met Gutenberg de eerste drukkerij te Mainz stichtte.
30	Vertaal Gutenberghs geroofde letter. letter: singularis of pluralis?
31	bescheit =
32	Begrens en benoem de participiumconstructie met ingeplant.

[p. 186]

33	Wat wordt bedoeld met hier [...] meē? Verklaar het gebruik van de accent circumflex op meē (zie hfdst. 3).
34	Wat voor genitivus is der ... steē? Welke stad wordt hier bedoeld?
34/5	Vertaal Ten ... vernuft.
35/6	In de woordgroep wel ... druckeryen is het participium ... verzwegen. Waarbij sluit deze verholen participiumconstructie aan? Moet de infinitiefconstructie binnen deze participiumconstructie actief of passief vertaald worden (zie par. 6.7.1.)?
35/6	Vertaal wyen Ten Heiligh.
36	Wat voor genitivus is aller druckeryen?