Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

Regelnummers proza verbergen

26 Voorschriften voor boekdrukkers

In 1618 verscheen in Den Haag bij Hillebrant Iacobsz, de drukker van de Staten-Generaal, het Placcaet Uande Doorluchtige / Ho. ende Mog. Heeren / Die Staten Generael der Uereenighde Nederlanden / teghens het Inbrenghen / Drucken / Uerkoopen ofte stroyen van alderhande argerlijcke en seditieuse Boucxkens / Liedekēs etc. Ende waer nae alle Druckers hen voort-aen sullen hebben te reguleren. Deze verordening moest bekendgemaakt en aangeplakt worden in Gelderland en het graafschap Zutphen, Holland en West-Friesland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Overijssel en de stad Groningen met het gebied daaromheen.

In het decreet wijzen de Staten-Generaal erop dat hun vorige verordening van 7 juli 1615 niet afdoende is gebleken. Daarom is het noodzakelijk een nieuwe verordening uit te doen gaan, waarin verboden worden: het kwaadspreken over de wettige overheid, het schrijven, drukken, uitgeven, verspreiden en verkopen van aanstootgevende boekjes, liedjes of refereinen en tenslotte het voortijdig bekendmaken van stukken die besproken worden op de Synode van Dordrecht (1618-1619). De Staten-Generaal noemen de straffen die op eventuele overtredingen staan en vervolgen hun decreet aldus.

[p. 181]

1En̄ ten eynde 'tselve te beter mach werden achtervolcht en̄ onderhoudē 2 / Uerbieden wy alle Boeck-druckers binnen de voorsz Uereenighde 3 Nederlandē / voortaen yet te drucken / ofte in druck uyt te laten gaen 4 / ten zy hy 'tselve eerst by de Gecommitteerde Radē / ofte Ghedeputeerde 5 Staten vande respective Provintien / ofte den ghenen die inde respective 6 Steden daer toe specialijcken sullen gheauthoriseert zijn / verthoont / 7 gevisiteert / en̄ toegelatē sal zijn / sonder dat nae de selve toelatinge 8 daer yet toe oft afgedaen sal mogen werden. En̄ sullen alle Boeck-druckers 9 gehouden zijn een Exemplaer originel te houdē van alle Boecken ende 10 Acten die sy sullen drucken / ende 'tselve aende Ghecommitteerde Raden 11 ofte Ghedeputeerde Staten vande respective Provintien over te senden / 12 aleer eenige van dien uytgegeven ofte verkocht sullen mogen werdē / 13 omme te weten wat namaels daer toe ofte af sal wesen gedaen. Ende sullen 14 oock alle Druckers onder haerluyder ghedruckte Exemplaren ghehouden zijn 15 te stellen heurluyder Namen / en̄ plaetse haerluyder residentie / en̄ 16 't Jaer wanneer sulcx is ghedruckt: Oock den Autheur ofte Translateur 17 van dien / mitsgaders d' Acte van Permissie inden omslach vant eerste 18 bladt: Mede op pene voor d' eerste reyse van hondert ponden tot 19 veertich grooten 'tpont / ende verbeurte vande Exemplaren / ende voor de 20 tweede reyse van twee hondert ghelijcke ponden ende verbeurte vande 21 Exemplaren / ende voor de derde reyse van drie hondert gelijcke ponden / 22 en̄ bannissement uytte voorsz Provintien voor den tijdt van thien Jaren. 23 Ende ten eynde dit alles te beter achtervolght werde / Ordonneren wy 24 dat alle Druckers inde voorsz Provintien gehouden sullen wesen / binnē 25 den tijdt van acht dagen na de Publicatie deser / in handen vāden 26 Magistraet respective daer sy resideren / te vernieuwen den Eedt van 27 dat syluyden hun in alles hier nae sullen regulerē / Op peyne van 28 t' elcker Maendt daer na te verbeurē de somme van hondert ponden tot 29 veertich grooten t' pont / soo lange sy daer van sullen blijven in 30 gebreecke. Welcke voorsz peynen en̄ boeten voor een derdendeel sullen 31 komē ten proffijte vanden Officier die d' Executie doen sal / een 32 ander derdendeel ten behoeve vanden Aenbrenger / ende 'tresterende 33 derdendeel ten proffijte vande gemeene saecke. Ordonneren ende bevelen 34 daerom alle Officieren / ende Justiciers dien sulcx toestaet / 35 behoorlijck ondersoeck teghens de Contraventeurs te doen / de selve te 36 straffen / en̄ doen straffen sonder eenighe conniventie / naer forme 37 en̄ inhouden van desen onsen Placcate.

Voorschriften voor boekdrukkers

Vragen

1/8	En̄...werden: ontleed in zinsdelen.
1	'tselve: de inhoud van dit decreet. te beter: te bij een comparativus moet vertaald worden als... mach =

[p. 182]

1/2	achtervolcht en̄ onderhoudē =
2	Wie worden bedoeld mee wy? Waarvoor staat de afkorting voorsz?
2/3	binnen ... Nederlandē: zinsdeel of deel van een zinsdeel? Wat wordt bedoeld met de voorsz Uereenighde Nederlandē?
4/6	ten zy ... zijn: geef aan welke twee zinsconstructies hier dooreenlopen. Hoe wordt een dergelijke zin genoemd?
4	Waarnaar verwijst 'tselve? Vertaling: by =
4/5	Wat wordt bedoeld met de Gecommitteerde ... Provintien?
5	respective =
6	gheauthoriseert =
7	gevisiteert = Benoem de selve taalkundig. Vertaling:
8	Wat wordt bedoeld met daer?
7/8	Vertaal sonder ... werden.
8	sullen alle Boeck-druckers: verklaar de inversie (zie par. 6.2.).
9	Vertaal gehouden zijn. een Exemplaer originel: geef de binnenbouw van deze woordgroep.
10	Waarnaar verwijst 'tselve?
12	dien: benoem naar naamval en getal. Waarnaar verwijst dit woord?
13	Wat wordt bedoeld met namaels? Waarbij fungeert omme ... gedaen als bepaling? Voeg een onderwerp in in de vertaling (zie par. 6.7.1.).
14	Benoem haerluyder taalkundig. Vertaling:
15	heurluyder is een vormvariant van... Namen: enkel- of meervoud? Wat voor genitivus is haerluyder residentie (zie par. 6.1.2.)?
16	Waarnaar verwijst sulcx? Wat valt daarbij op?
17	mitsgaders = Wat wordt bedoeld met d' Acte van Permissie? in- in inden =
17/8	Wat wordt bedoeld met -den omslach vant eerste bladt?
13/8	Ende ... bladt: wat moet een drukker allemaal vermelden in zijn boeken?
18	op pene [...] van = voor ... reyse =
18/9	tot ... 'tpont: hier is het participium ... verzwegen. Wat betekent het gedeelte hondert ... 'tpont? Welke nevenschikking brengt ende (na Exemplaren) tot stand?
20	Wat wordt bedoeld met ghelijcke? verbeurte =
22	bannissement = den tijdt: welke naamval?
23	werde: welke wijs? Ordonneren =
25	Wat wordt bedoeld met deser?
25/6	Vertaal in handen ... resideren.

[p. 183]

26/7	Benoem de woordgroep van dat ... regulerē redekundig.
27	Benoem hun taalkundig. Met hier nae wordt opnieuw bedoeld... hun [...] regulerē =
28	Wat wordt bedoeld met daer na?
29	Wat wordt bedoeld met daer van?
30	Wat voor verbinding brengt de woordgroep Welcke ... boeten tot stand?
31	Vertaal -den Officier ... sal. Welke functie heeft het werkwoord doen?
32	Aenbrenger =
33	Vertaal -de gemeene saecke. Wat moet als subject bij Ordonneren ende bevelen gedacht worden?
34	Justiciers = Ontleed de bijzin dien sulcx toestaet in zinsdelen. Vertaal deze bijzin.
35	Contraventeurs = Welke functie heeft het werkwoord doen hier?
36	conniventie =
36/7	forme en̄ inhouden: welk getal?
37	Geef de binnenbouw van de woordgroep desen onsen Placcate.
36/7	Vertaal naer ... Placcate.