Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

Regelnummers proza verbergen

17 Onrust in Vlaanderen

De protestant Emanuel van Meteren (1535-1612) was vertegenwoordiger van Hollandse kooplieden in Londen. Daarnaast hield hij zich bezig met de geschiedschrijving. Op grond van door hem zelf verzamelde gegevens en documenten schreef hij zeer betrouwbare studies over de strijd tussen de Nederlanden en Spanje. Zijn werk is vooral van belang door de particuliere inlichtingen die Van Meteren ontving van Christiaan Huygens toen deze secretaris van de Raad van State was.

De Staten-Generaal, die hun geheime onderhandelingen natuurlijk niet gepubliceerd wilden zien, verboden echter de publikatie van Van Meterens werk. Zo verscheen pas na diens dood in 1614 een definitieve uitgave - met veranderingen en aanvullingen van de Staten-Generaal - van de Historie der Nederlandscher ende hoerder na-buren oorlogen.

Voordat Van Meteren aan uitgave van zijn werk dacht, zocht hij naar iemand die zijn eenvoudige annalen wilde bewerken ‘met een heerlyke en aengename style’ tot een ‘perfecte historie’, het liefst in het Latijn. Hieruit blijkt weer hoeveel zorg er aan de stilistische en taalkundige kant van een werk werd besteed. Marnix van St. Aldegonde, in die tijd burgemeester van Antwerpen, beschikte over een exemplaar van Van Meterens werk. Misschien was het de bedoeling dat Marnix, die een uitstekend stilist was, de vertaling op zich zou nemen. Hieronder volgt een brief van Marnix aan Van Meteren van 29 april 1584, waarin hij tevens ingaat op de politieke onrust in die dagen.

1Eerbare, wyse ende zeer discrete. Ick en can my niet genoech 2 verwonderen, dat v.L. myne brieven, nu op verscheyden reysen 3 aldaer gesonden, geheel onbeantwoort laetet, daer ick nochtans wt 4 anderen verneme dat deselue in goeden doene is, ende mercke uwe 5 diligentie in anderen te schrijven. Ick hebbe u.l. historie 6 aenvanck gezien ende beualt my zeer wel. Ick hoore dat het alhier in 7 latijn wort ouergesett, den styl schijnt een weynich slap te wesen. 8 Woudense u.l. in latyn doen setten, het waere goet yemant daer toe 9 te kiesen die de spraecke wat conde vercieren. - De gelegentheyt 10 van onze zaecken alhier is wonderlyck ende schijnt van dage te dage

[p. 148]

11 te verergeren. De mensschen laten sich des hemelschen broots walgen, 12 wt vreese van armoede ofte van den Amaleciten. Sy willen vrede 13 maecken ende tot de Egyptische vleeschpotten wederkeeren. Ja 14 maecken haer dietz datse Pharao sal laten vredelyck den Godsdienst 15 plegen. Die van Ghendt laten sich vast het net ouer 't hooft 16 trecken. De ouerheyt die zy vercoren hebben is zeer slaep, 17 ende laet sich leyden van eenen Boucle ende Borluyt, die doch de 18 Religie niet en meynen. In somma, de libertinssche geesten, vele 19 geuaerlicker dan eenige openbaere vyanden, hebben het roer in de 20 handt, ende voeren het gemeyne volck met eenen alsodanigen soeten 21 toon dat sy in de subiectie ende dienstbaerheyt sullen wesen eer 22 sy 't selue gewaer werden. De ministeren aldaer hebben sich te vele 23 met de Regeringe willen moeyen, daer sy niet vele verstants van 24 en hadden. Hier voeren was't al: papen wt, papen wt, wy vertrouwen op 25 God; nu isser geen helpe voerhanden, euen off God doot waere. Wy 26 moeten vrede maecken met den vyant, dies koste wat het kosten kan. Zy 27 hebben alle de andere in't papenet gebracht ende nu zijn zy de eerste 28 die afuallen. So pleget te gaen met de gene die een yuer sonder 29 wetenschap hebben ende haer seluen in den strick brengen met Godt 30 te versoecken, ende haere beroepinge te ouertreden. Te Brugge en 31 gaet het niet vele beter. Den Prince van Chimay heeft het spel 32 verbakert, makende den lieden ende magschien ook hemseluen wys dat hy 33 van den vyanden soude de behoudenisse der Religie kunnen verweruen, 34 maer nu zal men't gewaer werden, maer te laete. Sluyse houdt noch 35 goet. So doet Ostende oock. Dese stadt is noch wel gemoete, Gode 36 sij loff, wy hebbender ghisteren noch vele suspecten doen vertrecken. 37 God de Heere wil ons bystaen ende sijnen heiligen Geest geuen om ons 38 in sijne wegen te leyden. Desseluen schut ende bescherminge bevele 39 ick u.l. van gantser herten. Wilt my doch dickmaels schryuen van 40 'tgene aldaer omme gaet. Ende gebruycke my waer u.l. mijns van 41 doen heeft. Geschreven tot Antwerpen desen XXIXen in Aprili 1584.

U.L. goetwillige

Ph. van Marnix.

Onrust in Vlaanderen

Vragen

1	discrete =
2	Waarvoor staat de afkorting v.L. (zie par. 5.1.4.)? Vertaling: Vertaal op...reysen.
3	Wat wordt bedoeld met aldaer? Begrens en benoem de participiumconstructie met gesonden. daer =

[p. 149]

4	Wat wordt bedoeld met anderen? verneme: welke wijs? Waarnaar verwijst deselue? Benoem doene taalkundig.
5	diligentie = Benoem in...schrijven redekundig.
5/6	Geef de binnenbouw van de woordgroep u.l. historie aenvanck.
5	historie = Welk klankverschijnsel doet zich voor in aenvanck?
6	Wat is het subject bij beualt? Hier is sprake van...
7	ouergesett = Benoem den styl redekundig. Hoe kan de vorm van het lidwoord verklaard worden? slap =
8	Wat voor bijzin is Woudense...setten? Vertaling: Woudense: los de enclisis op en benoem het tweede deel daarvan redekundig. Wat voor functie vervult doen? waere: welke wijs? Verklaar het gebruik daarvan. Waarnaar verwijst daer toe? Vertaling:
9	Wat wordt bedoeld met die...vercieren? gelegentheyt: welk klankverschijnsel doet zich hier voor?
9/10	Wat wordt bedoeld met De gelegentheyt van onze zaecken?
11	Benoem des hemelschen broots redekundig. Hiermee wordt bedoeld...
12	den Amaleciten: bedoeld worden de Spanjaarden. De Amalekieten waren de eerste vijanden tegen wie Israël na de uittocht uit Egypte moest vechten.
13	de Egyptische vleeschpotten: Marnix relateert hier aan de passage in Exodus waar de Israëlieten tegen Mozes in opstand komen en wensen terug te keren naar de welvaart in Egypte. Wat bedoelt Marnix met deze uitdrukking? Ja =
14	Wat moet als subject van maecken gedacht worden? Benoem haer taalkundig. Vertaal maecken haer dietz. datse: wat voor redekundige functie vervult -se? Wie wordt bedoeld met Pharao?
15	Vertaal Die van Ghendt. Gent kwam in september 1584 in handen van de Spanjaarden. vast =
15/6	Wat wordt bedoeld met het net ouer 't hooft trecken?
16	Van welk werkwoord komt de vorm vercoren slaep = (vergelijk slap in r. 7).
17	van = Benoem eenen taalkundig. Vertaling: Boucle: Josse Borluyt, Heer van Boucle. Pensionaris van Gent. Hij was

[p. 150]

	betrokken bij de hevige beroerten die kort na het sluiten van de Unie van Brussel in 1577 in Gent ontstonden. Borluyt: Adrien Borluyt, misschien een broer van Josse. Schepen te Gent.
18	In somma = Wat wordt bedoeld met de libertinssche geesten?
18/9	Benoem vele ... vyanden redekundig.
19	Vertaal openbaere.
20	gemeyne = alsodanigen: -n is flexie of enclisis?
21	Waarnaar verwijst sy? Van welke syntactische constructie is hier sprake? subiectie =
22	't selue: waarnaar verwijst dit? ministeren =
23	Benoem daer taalkundig. Geef de binnenbouw van de woordgroep niet vele verstants.
24	Hier voeren = Benoem al redekundig.
24/5	papen ... God: hier is sprake van een directe rede. Vertaal papen wt, papen wt.
25	euen off = waere: welke wijs? Waarom?
25/6	Wy...kan: is hier sprake van directe of indirecte rede?
26	Wie wordt bedoeld met den vyant? koste: waarom wordt hier de conjunctivus gebruikt? Wie bedoelt Marnix met Zy?
26/8	Wat wordt bedoeld met Zy...afuallen?
28	pleget: los de enclisis op. de gene: enkelvoud of meervoud?
28/9	Vertaal een yuer sonder wetenschap.
29	Benoem haer seluen taalkundig. met =
30	Waarnaar verwijst haere? Vertaal: haere beroepinge [...] ouertreden.
31	Den Prince van Chimay: Karel van Croy (1560-1612) voerde de titel van prins van Chimay. Van huis uit was hij katholiek. Reeds op zijn twintigste stond hij naar het voorbeeld van zijn vader, de hertog van Aarschot, de zaak van de vrijheid voor. Na zijn huwelijk in 1580 met een hervormde vrouw ging hij tot die godsdienst over. Op 22 juli 1583 werd Karel op initiatief van de Staten stadhouder over Vlaanderen. Spoedig daarna wilde hij zich met Filips II verzoenen en voerde onderhandelingen daartoe met Parma. Op 22 mei 1584 sloot deze prins van Chimay met Parma een verdrag waardoor heel Vlaanderen aan Spanje werd onderworpen. Hoewel hij daarna nog enige tijd veinsde hervormd te blijven, werd hij kort na 1584 weer katholiek.
32	verbakert = Begrens en benoem de participiumconstructie met makende. magschien =

[p. 151]

33	der Religie: van wat voor genitivus is hier sprake?
34	Wat wordt bedoeld met 't?
35	Wat voor functie heeft doet? wel gemoete =
35/6	Ontleed Gode sij loff.
36	Verklaar het gebruik van de conjunctivus sij. Los de enclisis op in hebbender. Waarnaar verwijst het tweede deel? suspecten = Welke functie heeft doen?
37	wil: welke wijs? Waarom?
37/8	God ... leyden: los de samentrekking op. Hoe is deze te beschouwen?
38	in = Wat voor genitivus is Desseluen? Waarnaar verwijst Desseluen? bevele: welke wijs?
39	Benoem u.l. redekundig. herten: enkelvoud of meervoud? Wilt: welke wijs? van =
40	Benoem 'tgene taalkundig. gebruycke: welke wijs? Hoe luidt de vertaling van waer? Verklaar het gebruik van de genitivus mijns.
40/1	Vertaal: van doen heeft.
41	Welke functie heeft de participiumconstructie Geschreven ...1584? Aprili: geef een verklaring voor de datiefvorm.
42/3	Geef de binnenbouw van de woordgroep U.L...Marnix.