Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

15 Wenken voor de oude dag

Johan van Beverwijck (1594-1647), arts te Dordrecht, gaf in 1636 Den Schat der Gesontheyt uit. Hij besteedde veel aandacht aan de vormgeving van het boek: de tekst is opgesierd met gedichtjes van Jacob Cats en fraaie kopergravures. Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel bevat een beschrijving van allerlei soorten voedsel, het tweede deel leefregels voor verschillende groepen mensen, zoals zwangere vrouwen en moeders. Wij laten hem aan het woord over bejaarden.

Alle grove, harde, taeye spijse, oock die licht in 't hooft
treckt, die inde maegh suer wert, ende lichtelijck bederft,
hoedanigh die oock is, moet ganschelijck gheschout werden, ende
soo veel te meer, hoe den ouderdom hooger gheklommen is. Soo dat
op 't leste de Stock-oude-luyden haer alleen dienen te onderhouden
met vleesch-nat ende slorp-spijse: alsoo de wermte in de selfde
seer af-genomen heeft, waer door sy niet wel en̄ verteren, en de
tanden oock, om vaste spijse te breken ende te kauwen haer nu
ontbreken. Hier en moet oock niet alleen gelet worden op spijse van
goet voedsel: maer oock dat de ghewoonlijcke portie vermindert wert.
Want ghelijck het licht van een Lamp, die by-na uyt is, noch
onderhouden wert, met weynich ende dickwils olye by te gieten, ende
met veel ende teffens over-gieten, uyt-gaet: soo wert oock in
Oude luyden de weynige ende by-nae uyt-gaende wermte door weynigh
ende dickwils voedsel te nemen verquickt, ende door te veel
uytgeblust. Derhalven moeten de Oude luyden ten minsten twee-mael,
ofte liever drie-mael daeghs eten, ende den kost diese besigen willen,
in drien verdeelen. Eerst voor den onbijt eenigh sop ofte vleesch-nat,
ofte een ey, ofte een snee broots met boter ofte honich, ofte yet

[p. 142]

20

diergelijcke dat in drie vier uren ontrent kan verteert werden. Daer

 

nae sullense op de middagh wederom wat besigen; als oock des avonts,

 

ende als dan sullen sy het grootste deel van drien neme. Maer hier

 

moet sonderlingh waer genomen werden, dat Oude luyden niet al te

 

veel en eten maer in de hoedanigheyt mogen sy somtijts wel wat

25

veranderingh maken. Dan 't is seer quaet, syn gewoonlijcke maniere

 

van leven in den ouderdom te veranderen. Het welck als de Paus Clemens

 

de sevende bestont door raet van synen Medecijn Curtius, quam daer

 

over te sterven, ghelijck Sleidanus betuyght in syn 8. Boeck.

 

De Oude luyden mogen voor haren Dranck nemē goet vet Bier, waer

30

uyt sy mede voedsel voor haer Lichaem konnē trecken. Van soodanigh

 

Bier seydt men ghemeenlijck, dat men soo goet koren brout, als backt.

 

De Wijn is mede haer niet min dienstigh, ende wert derhalven de

 

Melck van de Oude luyden genoemt. En̄ de wijse Plato schrijft in 't

 

2. Boeck van syn Wetten, dat God de Oude luyden den Wijn gegeven

35

heeft als een heylsame remedie tegens de strafheyt van den ouderdom,

 

en̄ om haer beswaertheyt in vrolickheyt te doen veranderē. Maer dit

 

moet van het matelijck gebruyck verstaen werden. Want gelijck het

 

selve den geest ende 't hert verheught, soo verweckt het veel

 

drincken hooft-pijn, sinckingen, ende door de selvige veelderhande

40

sieckten: ende doet oock door de hitte van den wijn de vochtigheyt

 

des lichaems te rasser verdroogen.

Wenken voor de oude dag

Vragen

1	spijse: singularis of pluralis?
1/3	Benoem die (1), die (2) en die (3) taalkundig.
1	licht =
2	wert: welke tijd?
3/4	Los de samentrekking op in moet ... is.
3	gheschont komt van het werkwoord ... Vertaling:
4	hoc = den ouderdom: verklaar de -n in den. Hoe moet de punt na is in de vertaling worden weergegeven?
5	Hoe vertaal je op 't leste? haer: benoem taalkundig.
6	Wat wordt bedoeld met slorp-spijse? alsoo = de selfde verwijst naar ... Vertaling:
7	wel = en: benoem taalkundig. Welke delen worden door en̄ nevengeschikt verbonden?
8	Benoem haer redekundig.
9/10	Vertaal spijse van goet voedsel.

[p. 143]

11	ghelijck = noch =
12	met =
13	Hoe vertaal je veel ende teffens?
11/6	Want ... uytgeblust: geef de vergelijking die Van Beverwijck hier maakt, in eigen woorden weer.
17	besigen =
18	voor = Wat wordt bedoeld met sop?
19	broots: welke genitivus?
19/20	Beschrijf de interne bouw van yet diergelijcke.
20	Vertaal in drie vier uren ontrent.
21	des avonts: welke genitivus?
22	Wat wordt bedoeld met van drien?
23	Wat is het subject bij moet? sonderlingh =
24	Welke nevenschikking brengt maer tot stand? Wat wordt bedoeld met in de hoedanigheyt?
25	Dan = syn vertalen met ...
26/8	Het welck ... Boeck: van wat voor stijlbijzonderheid is hier sprake (zie par. 7.4.)?
26	Wat is het antecedent van Het welck? Van wat voor verbinding is hier sprake?
27	bestont: van welk werkwoord? Welk subject moet bij quam gedacht worden? Welk gebruik van het werkwoord ‘komen’ tref je hier aan?
28	Sleidanus: Johannes Sleidanus (1506-1556) was een Duits humanist en geschiedschrijver. Zijn boek Commentarii werd in 1584 in het Nederlands vertaald. Welke functie heeft de punt na 8?
26/8	Vertaal Het welck ... Boeck.
29	mogen =
31	Vertaal: dat ... backt. Wat wordt hiermee bedoeld?
32	haer: welk zinsdeel?
33/4	de ... Wetten: Plato leefde van 430-347 v. Chr. Bedoeld is hier het tweede boek van zijn Nomoi.
35	de strafheyt =
36	Welke delen worden door en̄ nevengeschikt verbonden? In welke functie wordt het werkwoord doen hier gebruikt (zie par. 6.7.1.)? Vertaling:
36/7	Maer ... werden: geef in eigen woorden weer.
37/8	Waarnaar verwijst het selve?
39	sinckingen = Waarnaar verwijst de selvige? veelderhande: welk klankverschijnsel doet zich voor?
40	Hoe moet de dubbele punt na sieckten in de vertaling worden weergegeven?

[p. 144]

40/1	Wat is het subject bij doet ... verdroogen?
41	des lichaems: welke genitivus?
	te rasser =