Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

[p. 115]

8 Inname van Den Briel

De Geuzenliederen met als onderwerp de opstand tegen Spanje en het verzet tegen het katholicisme werden oorspronkelijk door middel van losse pamfletten verspreid. Ze zijn voornamelijk door rederijkers geschreven. De grote belangstelling voor deze liederen bracht de drukkers ertoe ze te bundelen. Zo verscheen in 1573 de eerste druk van het Geuzenliedboek.

Dr. P. Leendertz gaf in 1924/1925 uit de nalatenschap van dr. E.T. Kuiper het liedboek opnieuw uit naar de oudst bewaarde druk uit 1581. Uit deel I is het volgende lied gekozen over de inname van Den Briel op 1 april 1572.

De wijle het Lant nu dus oproerich was door den Thienden Penninck, heeft de Graef vander Marc, Lume, etc. den Briel ingenomen: ende Hollandt, ende Zeelandt is haest goetwillich gevolcht.

Op de wijse, Ick ginck een mael spaceren, etc.

Wy Geuskens willen nu singhen,

In dese Meyes tyt,
En van vreuchden opspringhen,
Dat ons Godt ghebenedijt

Nu heeft ghegeven reyn,

Zijnen Seghen machtich,
Daerom wy sullen eendrachtich
Den Lof Godt gheven certeyn.

Den Briele wy inne creghen

In April den eersten dach,
Als Mannen sachmen ons pleghen,
Die Zuydtpoort sonder verdrach
In brandt wy staken aen.
De borghers zijn gheweken,
Een yder om hem te versteken,
Tghinck al buyten haer waen.

Den Edelen Heer verheven

Van Lume seer wijs,
Met Crijchshandel weet hy te leven
Dryhondert sonder gecrijs
Aen die Noortpoort hy sandt:
Over die Mueren sy clommen.
Die Poorte inghenomen,
Daer na quam soo menighe quant.

Hoort eens watten cluchten,

Doen den gantschen hoop
Niet sonder grooten geruchten

[p. 116]

 

In quamen met soeten loop:

 

Terstont moest loopen aen

30

Baals Tempel ghepresen,

 

Melis moest verlost wesen

 

Al inde halve Maen.

 

 

 

Die Voerder van Melis Bende

 

Die grooten Christoffel waer,

35

Die Geusen als de behende

 

Hem deden duycken daer:

 

En al dander over hoop

 

Sy daer ghinghen leggen,

 

Sonder haer wedersegghen,

40

Met eenen haesten loop.

 

 

 

Al op de Mase gheleghen

 

Den Briele, gheheeten wert

 

Een nieu Rotsel te deghen

 

Om met moet end hert

45

Te houden voor tghewelt,

 

Voor Duckdalve crachtich,

 

Daeromme sy eendrachtich

 

Die Bolwercken hebben voorstelt.

 

 

 

Uut Utrecht die Catijven

50

Trocken na den Bril,

 

Om de Geusen te verdrijven,

 

't Ghinck niet na haren wil,

 

Te Schepe trocken sy ras,

 

Tusschen wege sy vernamen

55

Dat der Geusen Schepen quamen,

 

Twelck haer gheen blijschap was.

 

 

 

De Geusen dapper schoten,

 

De Spaengiaerts namen de wijck,

 

Aen Landt sy onverdroten

60

Liepen door den slijck,

 

Te Dort al voor die Ste:

 

Sy saghen als Morianen,

 

Doen sy uut den dreck quamen,

 

Haer Vaenkens sleepten sy me.

 

 

65

Hoe sy te Rotterdam binnen

 

Quamen met ghewelt,

 

Een yder cant wel versinnen

 

Hoe datter was ghestelt,

 

Men sachse groot Moort begaen:

[p. 117]

70

Dus Steden hout u vasten,

 

Neemt niet in sulcke Gasten

 

En spieghelt u daer aen.

 

 

 

O Princen, die uut u Landen

 

Al om de Waerheyt claer,

75

Verlost uut Herodes banden

 

Ghevluchtet zijn voorwaer:

 

Valt Godt den Heere te voet,

 

Dat hy Victory wil gheven,

 

En wy soo moghen leven,

80

Om te beerven teewighe goet.

Opmerking:

voorstelt (48): lees verstelt.

Inname van Den Briel

Vragen

De wijle =

dus =

den Thienden Penninck: in 1569 voerde Alva nieuwe belastingen in, waaronder de heffing van tien procent op de verkoop van roerende goederen. Deze maatregelen wekten veel verzet in het land.

Penninck: welk klankverschijnsel doet zich hier voor (zie hfdst. 4)?

Lume, etc.: benoem redekundig.

Wat is het subject van is? Is hier sprake van incongruentie (zie par. 6.5.2.)?

haest: vertalen met ...

Wat betekent Op de wijse?

Vertaal Ick ... spaceren.

1	Geuskens: welke functie heeft het suffix -ken (zie par. 5.1.1.)?
2	Beschrijf de binnenbouw van In ... tyt.
3	vreuchden: singularis of pluralis (zie par. 5.1.)?
4	Dat = ons: benoem taalkundig. ghebenedijt: benoem redekundig. Waarom is dit bijvoeglijk naamwoord niet verbogen (zie par. 5.1.2.)?
5	Vertaal reyn.
6	Hoe moet de komma na machtich in de vertaling weergegeven worden?
8	Godt: welk zinsdeel?

[p. 118]

9	inne =
10	den eersten dach: welke naamval?
11	Wordt pleghen transitief of intransitief gebruikt? Vertaling:
12	Benoem Die Zuydtpoort redekundig. Vertaal sonder verdrach.
14	De borghers: wie worden hiermee bedoeld?
15	hem [...] versteken =
16	al kan redekundig op twee manieren worden benoemd. Geef deze twee mogelijkheden aan. Vertaal deze regel.
17/8	Geef de binnenbouw van de woordgroep Den ... wijs.
17	Verklaar de uitgang in Den Edelen.
19	Crijchshandel =
20	Dryhondert: welk zinsdeel? Vertaal sonder gecrijs.
21	Vertaal Aen. sandt komt van het werkwoord ...
23	Die ... inghenomen: welke woorden moeten hier ingevoegd worden? Hoe noem je een dergelijke syntactische constructie?
24	quant = Wat wordt hier bedoeld?
25	watten: los de enclisis op. cluchten: singularis of pluralis? Vertaling:
26	Doen: benoem taalkundig.
27	Niet ... geruchten te vertalen als ...
28	quamen: wat is het subject bij deze persoonsvorm? Hoe kan het gebruik van een meervoudige persoonsvorm verklaard worden? Vertaal met soeten loop.
29	loopen aen: ‘het ontgelden’.
30	Baals Tempel: bedoeld wordt de rooms-katholieke kerk met haar heiligenbeelden.
32	Al ... Maen: de heiligenbeelden stonden in een halve cirkel om het altaar.
29/32	Terstont ... Maen: wat wordt hier bedoeld?
33	Benoem Die ... Bende redekundig. Die Voerder =
34	waer: welke wijs? Waarom wordt deze wijs gebruikt? Verklaar de uitgang -n in grooten (zie par. 5.1.2.).
35	als de behende =
36	Hem verwijst naar ... deden: welke functie heeft dit werkwoord? duycken =
37	Wie/Wat word(t)(en) bedoeld met al dander? Benoem over hoop redekundig.
39	Vertaal Sonder haer wedersegghen.

[p. 119]

40	Vertaal deze regel.
41	Benoem Al ... gheleghen redekundig.
42	gheheeten = Hoe moet de komma na Briele in de vertaling weergegeven worden?
43	Rotsel: Den Briel werd een nieuw La Rochelle, aan de Maas, genoemd. Den Briel moest dus voor de Geuzen evenzo een steunpunt worden als La Rochelle dat voor de Hugenoten in Frankrijk was. te deghen =
44	Wat wordt bedoeld met met moet end hert?
44/6	Waarbij is Om ... crachtich een bijwoordelijke bepaling?
45	houden voor = voor =
46	Wie wordt bedoeld met Duckdalve?
48	Die Bolwercken = voorstelt: ‘hersteld’.
49	Met die Catijven worden bedoeld ... Vertaling:
52	Waarnaar verwijst haren?
55	Geef de binnenbouw van de woordgroep der Geusen Schepen.
56	Wat is het antecedent van Twelck? Is hier sprake van een relatieve aansluiting? Benoem haer redekundig.
59	sy verwijst naar ... onverdroten =
61	Te ... Ste: te vertalen als ...
62	Sy ... Morianen =
64	Vaenkens =
67	cant: verklaar de -t.
68	datter: los de enclisis op.
69	groot Moort begaen: vertalen met ...
70	hout u vasten =
71	Neemt [...] in = Wie worden bedoeld met sulcke Gasten?
72	Waarnaar verwijst daer aen?
73	Princen: wie wordt hier aangesproken? Benoem u taalkundig. Landen: singularis of pluralis?
75	Begrens en benoem de participiumconstructie met Verlost. Herodes banden vertalen als ...
76	Wat is het subject van zijn? Is hier sprake van incongruentie?
77	Valt: welke wijs?
78	Dat =
80	Wat wordt bedoeld met teewighe goet?