Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

Regelnummers proza verbergen

[p. 120]

9 Stadsbestuur

Jan van Hout (1542-1609) was de eerste echte renaissancist in zijn woonplaats Leiden. Hij was bijzonder veelzijdig: hij schreef zowel poëzie, proza als toneel en had bovendien belangstelling voor wiskunde, sterrenkunde en natuurkunde. In de periodes 1564-1567 en 1573-1609 was hij stadssecretaris. Tegelijkertijd leidde hij de stadsdrukkerij die hij in het raadhuis van Leiden had opgezet.

Op deze stadsdrukkerij werden in 1583 de Keuren der Stadt Leyden des Graefschaps van Holland gedrukt. Daaraan werden toegevoegd de verordeningen voor de stad Leiden uit de jaren 1582 en 1586. Voor dit boek werd de letter gebruikt die Jan van Hout in 1580 aangekocht had. Gekozen is hier voor het begin van het genoemde boek waar gesproken wordt over de samenstelling van het stadsbestuur.

De illustratie bij deze tekst laat zien dat de Stadskeuren gedrukt zijn met de gotische boekletter, de textualis. Aanvankelijk is het even wennen aan dit type letter, maar al na enige oefening blijkt het vrij gemakkelijk leesbaar. De textualis bestaat uit losstaande lettertekens waarvan de voor ons meest afwijkende zijn: δ(d), ʃ naast ß (s), ɓ (v), ɓɓ (w) en z̄ (z). Overigens kan de punt op de i ons helpen deze letter te onderscheiden, vooral wanneer zij voorkomt in combinatie met een n, m of u.

1Tlichaem vande Stadt.

2EErst, alzo tlichaem dezer stad Leyden (als van outs) bestaet 3 bi die vande Vroetschappe (te vveten, die in der tijt Burgermeesteren 4 of Schepenen zijn, of voorgaende gevveest hebben) ende bi de 5 Veertigen, zijnde veertich personen in getale: De vvelcke men tot 6 noch toe mit eenen naem die vande groote Vroetschappe heeft genoemt, 7 ende men voorts-aen nommen zal den breden Raed: (Daer onder de Schout, 8 die van vvegen de Graeflicheyt vvert gestelt, niet begrepen noch 9 getelt en vvert) Ende Burgermeesteren en Schepenen alle Jaers vverden 10 vernieut, blijvende d' andere vande Vroetschappe ende Veertigen, zo 11 lange zi leven ende niet en vertrecken: zo zalmen tot verkiezinge van 12 de voorschreven Veertigen, Burgermeesteren ende Schepenen procederen 13 zo hier naer volcht.

14Verkiezinge van Veertige.

15EErst zullen de voorschreven Veertige, zo vvanneer eenige uyt den heuren 16 comen te overlijden, uyt deser Stede mitter wooninge te vertrecken, oft 17 andersins vander zelve hem te absenteren: in haer vergaderinge opt 18 Raed-huys by de meerderheyt van stemmen, andere in plaetse vanden 19 overleden, vertrocken, of absenten, verkiezen: achter-volgende het octroy 20 vande voorgenoemde Keyzer Kaerle de vijfste, gegeven den 21 enentvvintichsten Junij vijftien hōdert negentien, de vvelcke aen handen 22 vanden Schout dezer Stede den gevvoonlicken eed zullen doen.

[p. 121]

23Verkiezinge van Burgemeesteren.

24⁺De vande Gerechte, als Schout, Burgermeesteren ende Schepenen, mit 25 d' andere van den breden Raed, zullen iaerlix opten tienden Novembris, 26 vvezende sinte Martijns avond, opt Raedhuys by de meerderheyt van 27 stemmen, kiezen vier Burgermeesteren, ende onder den zelven een vanden 28 drie ouden. Zonder t' zamen te mogen kiezen vader ende kint, tvve 29 gebroeders, noch tvve zvvagers: vvelcke gecoren personen ten zelven 30 dage in openbare Vierschare bi den Schout den gevvoonlicken eed zal 31 vverden af genomen. Ende vvie vant Burgermeesterschap afgaet, en zal 32 in tvve daer anvolgende iaren tot den zelven dienst niet vveder gecoren 33 mogen vverden. Mer vvanneer yemand inden voorschreven dienst coemt 34 t' overlijden, zal binnen xiiij. dagen daer aen, een ander in des 35 overledens plaetse als voren, gekoren vverden.

Een fragment uit de Stadskeuren van Leiden uit 1583.

+ iij.

[p. 122]

Stadsbestuur

Vragen

1	Vertaal Tlichaem vande Stadt.
2/13	EErst ... volcht: wat is hier de hoofdzin?
2	alzo = Wat voor genitivus is dezer stad Leyden?
2/3	Vertaal bestaet bi.
3	Benoem die (voor vande) taalkundig. Vroetschappe: singularis of pluralis? Wat is een Vroetschappe? Vertaal die vande Vroetschappe. Benoem die (voor in) taalkundig. Wat wordt bedoeld met in der tijt? Vertaling: Burgermeesteren: singularis of pluralis?
4	Wat zijn Schepenen? voorgaende =
5	Begrens en benoem de participiumconstructie met zijnde.
5/7	De vvelcke ... Raed: los de samentrekking op.
5	Wat is het antecedent van De vvelcke?
7	nommen is een wisselvorm van ... Benoem Daer onder taalkundig. Vertaling: Wat is een Schout?
8	de Graeflicheyt = Vertaal die ... gestelt.
9	Benoem en (voor vvert) taalkundig. Welke nevenschikking veroorzaakt Ende? Wat voor genitivus is alle Jaers?
10	Begrens en benoem de participiumconstructie met blijvende. Wat voor soort werkwoord is blijven hier? Wat wordt bedoeld met d' andere ... Veertigen?
11	tot =
12	procederen =
13	zo = hier naer =
14	Veertige: bepaald of onbepaald?
15/22	EErst ... doen: Wat is hier de hoofdzin?
15	voorschreven = Benoem heuren taalkundig. Vertaal eenige uyt den heuren.
16	Welke functie vervult het werkwoord comen hier? Wat wordt bedoeld mee uyt ... vertrecken? Vertaling:
17	Waarnaar verwijst -der zelve? Benoem hem taalkundig. hem [...] absenteren =

[p. 123]

17/8	Benoem opt Raed-huys redekundig.
18	by = andere: welke naamval? Welk getal? Wat wordt hiermee bedoeld?
18/9	-den overleden, vertrocken, of absenten: singularis of pluralis?
19	Is achter-volgende hier nog een participium of al een voorzetsel (zie par. 6.6.)? Vertaling: het octroy =
20	Begrens en benoem de participiumconstructie met het participium gegeven.
20/1	den enentvvintichsten Junij: welke naamval is den enentvvintichsten, respectievelijk Junij?
21	Los de afkorting op in hōdert. Wat is het antecedent van de vvelcke? Is hier sprake van een relatieve aansluiting?
21/2	aen handen van- =
24	iij.: aanduiding voor de derde paragraaf. Bij de eerste twee stukjes ontbreekt een dergelijke notatie. Gerechte = als =
26	Geef de binnenbouw van de woordgroep sinte Martijns avond.
27/8	Wat wordt bedoeld met ende ... onden?
28	Hoe moet de punt na onden in de vertaling weergegeven worden?
29	Benoem vvelcke gecoren personen redekundig. Van wat voor een verbinding is hier sprake? gecoren komt van het werkwoord ...
30	in openbare Vierschare = bi =
31	Benoem vvie taalkundig. Vertaal Ende ... afgaet.
33	Wat wordt bedoeld met inden voorschreven dienst?
34	Wat is het subject bij zal? daer aen =
34/5	Wat voor genitivus is des overledens?
35	Wat wordt bedoeld met als voren?