Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

Regelnummers proza verbergen

6 Testament

Bij de Gemeentelijke Archiefdienst van Deventer wordt het volgende testament uit 1567 bewaard. Het maakt deel uit van het Rechterlijk archief aldaar en is te vinden onder de ‘Testamenten gepasseerd voor Ziekenbezoekers uit de periode 1502-1585’.

Over de tekst valt het volgende op te merken:

1.	De taal van deze tekst vertoont typisch oostelijke trekken, zoals: - het woord To (1) in plaats van ‘te’; - het bezittelijk voornaamwoord oere (4); - de u-klank in vmb (7), vur (10) en fruntschapp (19); - de meervoudsvorm menner (16).
2.	Op het eind van de vijftiende eeuw komt algemeen de spelling met dubbele consonanten op; deze verdubbeling komt in de zestiende eeuw zeer vaak voor. Ook in deze tekst treedt dit verschijnsel vaak op. Voorbeelden zijn: vyffhondert (1) en mitt (6).
3.	Let op de i als verlengingsteken, zoals in: iair (1), doin (5) en guidem (6).
4.	In deze tekst komt een aantal afkortingen voor: salich^t. (8) = ‘salicheit’ vurs (15) = ‘vurseiden’ ën (20) = ‘ende’ vurg2 (25) = ‘vurgenoemt’ sullē (28) = ‘sullen’ gelijck2 (29) = ‘gelijcker’ gewonnē (30) = ‘gewonnen’ Jan̄ (36) = ‘Johan’ ontfanng2 (39) = ‘ontfannge’.

1To weten dat indem iair onses Herren / dusent vyffhondert, 2 seuen entsestich / den achten dach Septembris / die erbare 3 ennd vrome Mechteldt / ein huisfrouwe des vrome Jan Swertfegers 4 van Salingen / in oere sware Kranckheit der pestilencien /

[p. 109]

5 oer testament ordeniert hefft. ennd op doin schriuen. Die 6 beide echteluede hebben mitt guidem verstannde / eindrechtligen 7 to samen / vmb Gots willen eine almose bedacht to geuen, Gode 8 to dannck end vmb oere selen salich^t, to weten den armen 9 weisen bynnen Deuenter eins derttich jnckele dalers / off 10 derttich stuuer vur den daler / Daruan die thien / na dem 11 affsteruen des iersten / van stundt an sollen uetgericht, 12 den prouisoren vant weisen hues ouergeleuert sullen werden. 13 End na affsteruen des lesten, sullen die ander twenttich 14 ouck geuallen, end sonnder enich verkoertten betallt werden / 15 ennd is consentiert tusschen den vurs echtenlueden /dat der 16 lestleuede / sall hertho vrome gotsfurchtige tuee menner to 17 executoren setten / die sulckes recht end gern omme Gots 18 willen (der idt alle ons gegeuen hefft) doin willen.

19Nu hefft mechteld vurschreuen ouck oere fruntschapp bedacht, 20 end geuet oer brueders ēn susters alle wat tot oerem lieue 21 gehoert End noch vyfftich golde gulden / den gulden van 22 xxviij stuuer. ennd oers brueders ennd susters kinderen sullen 23 altoos mitt ter deilung gain, in statt oere olders, bueten 24 yemants wederspreken: End so Jan voer Mechtelen affliuich 25 wurde / so sall mechteldt vurg₂ int guidt mit vredelicker 26 possessien sitten bliuen ongemolestiert van allen menschen 27 oer leuenlanngk. End darna wanne Gott ouer sie geboden 28 hefft. sullē oere fruntschafft mitt Jans fruntschap to 29 gelijck₂ deylung gain / bueten yemants verkoerttung / want 30 siet beide mitt oere suere arbeidt to samen gewonnē 31 hebbenn / mitt Godes hulpen. Ennd offt sich anders begeue / 32 ennd dat Johan ouerbleue / end sich verannderen wurde / so 33 sall hie altoos verbonden syn obgemelten frunden noch eins 34 vijfftich gold gulden geuen end eerlicken wtrichten. end sullen 35 ouck damitt to vreden wesen / end niet me hebben to manen. 36 Item is represselicken bescheiden / dat so lange Jan̄ niet en 37 hilight / so sall hie van den vijff tich dalers ongemolestiert 38 wesen / end so hie also steruen wurde / so sollen die partienn 39 dat ontfanng₂ gelt weder ijnbrenngen / end ten beiden siden gelieck

Opmerking:

vijff tich (37): lees vijfftich

Testament

Vragen

1	To is een wisselvorm voor ... Vertaal To weten.

[p. 110]

2	den achten dach Septembris: verklaar het gebruik van de naamvallen binnen deze woordgroep.
3	huisfrouwe =
3/4	Wat voor genitivus is des vrome ... Salingen (zie par. 6.1.2.)?
4	Benoem oere taalkundig.
5	ordeniert = Hoe moet de punt na hefft in de vertaling worden weergegeven? Wat voor functie heeft het werkwoord ‘doin’?
6	eindrechtligen =
7	Wat voor genitivus is Gots? almose = Verklaar de uitgang in Gode.
8	salich^t.: zie opmerking 4. Beschrijf de binnenbouw van de woordgroep vmb ... salich^t .. to weten moet hier vertaald worden met ...
8/9	Benoem den ... Deuenter redekundig.
9	weisen = eins = Wat wordt bedoeld met derttich juckele dalers?
10	Wat wordt bedoeld met derttich ... daler? Benoem Daruan taalkundig.
10/1	Wat wordt bedoeld met na dem affsteruen des iersten?
11	Wat voor genitivus is des iersten? van stundt an = uetgericht: is deze werkwoordsvorm deel van een werkwoordelijk gezegde of van een participiumconstructie? Vertaling:
12	Benoem den prouisoren ... hues redekundig. Welke taak hadden de prouisoren?
13	Wat wordt bedoeld met die ander twenttich?
14	geuallen = Vertaal sonnder enich verkoertten.
15	Wat is het subject bij is? vurs: zie opmerking 4.
16	Wat wordt bedoeld met hertho? to =
17	Benoem sulckes taalkundig.
18	Hoe moeten de haakjes in de vertaling weergegeven worden? Wat is het antecedent van der? Benoem alle redekundig. Vertaling: Wat voor werkwoord is ‘doin’?
19	fruntschapp =
20	ēn: zie opmerking 4.
20/1	Wat wordt bedoeld met alle ...gehoert?
21	Leg met behulp van het WNT uit waarom de woordgroep golde gulden niet pleonastisch behoeft te zijn.
21/2	Wat is verzwegen in den gulden ... stuuer? Hoe heet zo'n constructie?
22	Beschrijf de binnenbouw van de woordgroep oers ... kinderen.

[p. 111]

23	Vertaal: mitt ter deilung gain. in statt =
23/4	Wat wordt bedoeld met bueten yemants wederspreken?
24	so =
25	wurde: welke wijs? so = vurg2: zie opmerking 4.
26	Begrens en benoem de participiumconstructie met ongemolestiert. van =
27	wanne =
27/8	Wat wordt bedoeld met wanne ... hefft?
28	sullē: zie opmerking 4. Verklaar de incongruentie in getal tussen onderwerp en persoonsvorm. Deze constructie heet ...
29	gelijck2: zie opmerking 4.
30	Los de enclisis op in siet. Benoem beide redekundig. gewonnē: zie opmerking 4.
31	Wat voor genitivus is Godes? Wat is het subject van begeue? begeue: welke wijs? Vertaal: Ennd ... begeue.
32	ennd = Wat wordt bedoeld met sich verannderen wurde?
33	obgemelten =
34	Wat is het subject bij sullen?
35	me: ‘meer’.
36	represselicken =
36/8	Wat voor functie hebben de woorden so?
37	hilight = van =
38	also = die partienn: welke partijen worden bedoeld?
39	ijnbrenngen = end =