Werken 1965-2000

[p. 205]

Veere, 3 september 1990

Lieve Emma,

Ik schrijf je naar aanleiding van Mme de Sévigné nog het volgende:

Al lezende in haar brieven aan Mme de Grignan kwam me, hoewel Mme de S.' brieven er geen directe aanleiding toe gaven, steeds weer een andere beroemde briefwisseling in gedachten. Ik moest voortdurend denken aan de brieven van Dõna María, de fictieve Marquesa de Montemayor uit Thornton Wilders kleine roman The Bridge of San Luis Rey. Wilders roman heb ik voor mijn eindexamen gelezen, al heel lang geleden dus. Je begrijpt wel dat ik er zelf nogal verbaasd over was dat die gedachte aan Dõna María steeds bij me opkwam. Waarschijnlijk ben ik op dat spoor gezet door de inleiding van het boekje dat we van je gekregen hebben. Daarin wijst een zekere Émile Feuillatre erop dat Mme de Grignans brieven zijn zoekgeraakt. Hij waarschuwt dat het in die omstandigheid ‘imprudent’ is ‘de juger et, par souci peût-être du contraste, d'opposer la spontanéité de Mme de Sévigné à la réserve raisonnable et glacée de sa fille.’ In The Bridge of San Luis Rey is de Marquesa de Montemayor een van vijf dodelijk verongelukten, wier schijnbaar samenvallende noodlot het was juist over de beroemde brug te lopen toen deze het begaf. Een zich in Peru bevindende Noord-Italiaanse franciscaner monnik kan niet aanvaarden dat het toeval over hun lot heeft beslist en onderzoekt de mogelijkheid dat achter de ogenschijnlijke willekeur van de dood van juist deze vijf mensen Gods wil schuilgaat. Natuurlijk is broeder Juniper niet zozeer geïnteresseerd in een gewone deterministische verklaring van hun aanwezigheid op het fatale moment op de brug. Maar hij kan evenmin tot een actief goddelijk ingrijpen besluiten en hij komt tenslotte niet verder dan de levens van deze vijf mensen, hun lotgevallen, hun drijfveren, het onvermoede patroon van hun onderlinge betrekkingen als lijnen in Gods hand te lezen. Uit broeder Junipers speculatieve onderzoek blijkt nu dat ook Dõna María een fervent briefschrijfster was. Ze was een ongelukkige eenzame vrouw, een Grande Dame lettrée, met maar één grote passie: een hartstochtelijke liefde voor haar in Spanje verblijvende dochter. Bij Wilder zijn haar brieven net als die van Mme de Sévigné aan Mme de Grignan later zeer beroemd geworden. En ook háár brieven werden door haar dochter zelf met koele reserve ontvangen.

Omdat de gedachte aan Dõna María me niet losliet bracht Nina vorige week uit de Zeeuwse Bibliotheek het boekje van Wilder voor me mee. En toen was het raadsel gauw opgelost. Ik had me helemaal niet kunnen herinneren op school op een verband met Mme de Sévigné gewezen te zijn. Maar nu las ik in een ‘Reader's supplement’ bij het boekje: ‘In his Marquesa, Wilder created a fictional counterpart of the Marquise de Sévigné, famous since the seventeenth century for her witty and learned letters to her daughter...’ Zo zie je hoe diep een kunstenaar in het bewustzijn van een onbevangen lezer kan doordringen en zijn receptie van een heel ander werk jaren later nog vermag te beïnvloeden.

[p. 206]

In een van haar brieven over het proces-Fouquet schrijft Mme de Sévigné dat Fouquet naar de kapel van de Bastille is gebracht. Een zekere Foucaut wil een arrest voorlezen en deze verzoekt Fouquet formeel om zijn naam te zeggen. Fouquet weigert dat te doen. Mme de Sévigné schrijft dan letterlijk: ‘M. Fouquet a répondu: “Vous savez bien qui je suis, et pour mon nom je me le dirai non plus ici que je ne l'ai dit à la chambre; et pour suivre le même ordre, je fais mes protestations contre l'arrêt que vous m'aller lire.”’ Dit antwoord van Fouquet bevalt me zo goed dat ik gewoon zin heb om je iets te vertellen over de chronische last die wijzelf ondervinden van een zeker juridisch geschil over naamvormen. Maar dat zal ik nu met al die politieke toestanden maar niet doen.

Ik maak uit je brief op dat je je aan de vertaling van deze brieven wilt wagen. Dat lijkt me een goed idee, Emma. Veel beter dan je plannen met Les Misérables. Je zou eens contact met Het Spectrum kunnen opnemen. Ga niet naar de Arbeiderspers. Daar zijn ze niet betrouwbaar.

In Groningen las ik ook nog een vrij onbekend werkje van E. du Perron. Du Perron heeft ooit een Scheepsjournaal van Arthur Ducroo geschreven, een klein boekje, dat in de oorlog clandestien is uitgegeven en daarna werd bijgezet in het praalgraf van zijn Verzameld Werk. Maar nu is het opnieuw uitgebracht. Ik heb Du Perron altijd bewonderd om zijn stijl en om zijn kosmopolitisme. Maar ik heb lang niet alles van hem gelezen. Natuurlijk was ik mede in dit scheepsjournaal geïnteresseerd vanwege mijn herschrijving van mijn jeugdroman. Du Perron besloot in 1936 om met vrouw en zoontje naar Nederlands-Indië te remigreren. Ziek van Parijs (en van Europa) hebben ze zich, met nog een Indisch jongetje bij zich, in Marseille ingescheept op een Deense vrachtboot met passagiersaccommodatie. Het schip vervoert een lading kruit (‘Il prend de la poudre’). Aan boord bevindt zich maar een handjevol passagiers. De meeste zijn Brits of Scandinavisch, er zijn maar drie Hollanders aan boord, en ‘nog wat meer Hollandse mevrouwen’. De tocht gaat via Port Said, Port Soedan, Colombo en Penang naar Singapore. Vandaaraf moet het gezelschap naar Batavia met een pakketboot. De tocht duurt in totaal vier weken. Het scheepsjournaal loopt van 13 oktober tot en met 10 november. Du Perron (Ducroo) voelt zich aan boord doodongelukkig. Hij ergert zich aan zijn medepassagiers, die hij oppervlakkige geldwolven vindt, ‘koloniale types’, ‘ongecultiveerde blanke prollen’. Eerlijk waar gezegd viel het boekje me een beetje tegen. Du Perron gedraagt zich als een onbehouwen pummel. Hij schept weer op over zijn ingevoerd zijn in de cercle van Malraux. Dat was in Land van Herkomst heel interessant, maar begint hier te vervelen.

In zijn aantekening van 18 oktober schrijft hij: ‘De hele middag trekken wij door het Suez-kanaal: wij moeten telkens stoppen voor grotere boten die voorbij moeten, waaronder groen-en-witte Italiaanse propvol soldaten, voor het vervolg van de walgelijke Abessijnse verovering.’ Dat vond ik in Groningen nog een leuke (want antifascistische) passage, maar wel een observatie uit een definitief voorbije tijd. Maar kijk nu eens! Nauwelijks anderhalve maand later hebben we die brute inval in Koeweit van Saddam Hoessein al achter de rug en tuigt zo'n beetje de hele mercantiele wereld het Midden-Oosten op voor een grote oorlog!

Nina en ik hebben ons vakantieappartement weer verlaten. We zijn weer verhuisd. Niet naar ver gelukkig, we wonen tot oktober iets verderop in zo'n zelfde appartement, maar wel veel beter gemeubileerd, minder deprimerend. Ons nieuwe appartement is van een oudere dame, die zelf al enige tijd elders woont. Ze heeft ons

[p. 207]

al eerder tijdelijk onderdak aangeboden, maar dat kon toen niet doorgaan. Nu wordt haar appartement vermoedelijk verkocht en zijn er geen formele verplichtingen. Toevallig heeft ook deze mevrouw een Indisch verleden. Ze was betrokken bij het verzet tegen de Japanners en heeft in een jappenkamp gezeten. Momenteel houdt ze zich bezig met hulpverlening aan oorlogsslachtoffers en bejaarde verzetsmensen uit Nederlands-Indië, ze werkt op vrijwilligersbasis (onbezoldigd) bij een instantie die de belangen van deze mensen behartigt, pensioenen regelt, e.d. Van de maand gaan Nina en ik waarschijnlijk even naar Frankrijk. Toen we vorig jaar ons huis in Callian verkochten hebben we een klein deel van de inboedel achtergelaten in een leegstaand pandje van een familie uit Nijmegen, met wie we in Frankrijk bevriend zijn geraakt. Deze zomer hebben ze hun huisje na jaren eindelijk kunnen verkopen en moeten de spullen weggehaald worden. In augustus hebben Piet en Fieke bij ons in Veere gegeten. We hebben samen een heel gezellige avond gehad. Ik heb een balletje opgeworpen over onze huur van het huisje in Aagtekerke. Misschien zouden we daarin kunnen overwinteren.

Ik weet niet goed wat ik moet denken van je mededeling over je bezoeken aan dat klooster in Driebergen, Emma. Ga je daar meer voor de sociale contacten naartoe of heb je de AA echt nodig? Hebben die reizen langs de Loire je op dat punt weer in moeilijkheden gebracht? Of is alles preventief? Het vervelende is dat ikzelf, hoewel ik flink gezopen heb, de problemen niet echt uit ondervinding ken. Ik heb natuurlijk mensen als Lowry, Jerofejef e.a. gelezen. Maar lezen is immers iets anders dan drinken. Nu ja, wat het ook is, je moet het maar te boven proberen te komen. Laat je in elk geval door niemand een schuldgevoel aanpraten.

Als altijd het allerbeste toegewenst. Liefs, ook van Nina.

Gregor