Ellert en Brammert. Een reuzenclaim van een 'Drents' roversverhaal

[p. 40]

Conclusie

De sage van Ellert en Brammert duikt voor het eerst op in Annales Drenthiae uit 1660 van dominee Picardt en wordt geplaatst in het midden van de 15^e eeuw. De datering van het verhaal is echter lastig. Het verhaal is een typisch volksverhaal en de meeste volksverhalen zijn niet of lastig te dateren.

In het verhaal zijn de hoofdpersonen eerst rovende moordenaars. De kern van het verhaal kan dan ook een vage herinnering zijn geweest aan criminele activiteiten op de heide. De persoonsnamen van de rovers zijn waarschijnlijk bedacht naar aanleiding van de niet meer begrepen aardrijkskundige benamingen Ellertsveld en Brammershoop.

Aan het eind van de 19^e eeuw zijn de rovers uitgegroeid tot reuzen, onder invloed van de bekende Drentse hunebeddensage. In de 20^e eeuw wordt ook gesproken van soldaten en zelfs homoseksuelen.

De sage kent verschillende versies en heeft zich weinig aangetrokken van lands- of taalgrenzen, wat veelvuldig voorkomt bij volksverhalen. De sage wordt ook op andere plaatsen in de wereld verteld. Volgens de internationale volksverhalencatalogi valt het verhaaltype onder de sprookjesmotieven SINAT 0965, Schelle warnt die Räuber en ATU 0965*, Robbers' Alarm Bell. Ook het verhaaltype SINSAG 0161, Die Entstehung des ‘Stipelzeichens’ komt veelvuldig in de verhalen naar voren.

Het ontvoerde meisje zou afkomstig zijn uit Westdorp of Orvelterveen en wordt pas in de 20^e eeuw van een naam voorzien. Zij gaat door het leven als Marieke, Marijke, Marijchien, Hillechien, Jaantje Wever of Grietien Gelling. Ellert en Brammert verwekken kinderen bij haar, die zij in de verhalen ook weer verliest. Hoe moderner het verhaal wordt, hoe rijkelijker de details worden en hoe meer lokale plekken en namen in het verhaal genoemd worden.

In latere versies van het verhaal ontstaan compleet nieuwe verhaalelementen en/of -toevoegingen. Ellert en Brammert zijn op zoek naar de sleutel van geluk en worden gezien als de hunebedbouwers. Hiermee zijn de tot reuzen uitgegroeide rovers terug bij het in de 17^e eeuw gangbare verhaal, waarin reuzen de bouwers van hunebedden zouden zijn. Daarmee worden Ellert en Brammert in tijd teruggezet naar de prehistorie.

Het volksverhaal van Ellert en Brammert wordt tegenwoordig

[p. 41]

ingezet ter promotie van Schoonoord en omgeving. Bij binnenkomst van het dorp Schoonoord wordt men verwelkomd in het reuzendorp. Het Openluchtmuseum De Zeven Marken staat inmiddels al jaren bekend als ‘Openluchtmuseum Ellert en Brammert’, waar verhalenvertellers de sage aan het publiek vertellen. In 2004 verschijnt het eerste Drentse stripboek, met Ellert en Brammert in de hoofdrol en een jaar later wordt er naar aanleiding van het verhaal een natuurkunstroute gestart.

De sage van Ellert en Brammert geniet in ieder geval in de provincies Drenthe en Groningen ongekende populariteit, maar valt ook nationaal onder de meest bekende ‘Nederlandse’ volksverhalen, waartoe ook het Vrouwtje van Stavoren en de Vliegende Hollander behoren. Hoewel het verhaal als ‘Nederlands’ wordt gezien is het echter een internationaal bekend volksverhaal, dat al eeuwenlang aan Drenthe wordt gekoppeld en daarmee deel is gaan uitmaken van het Drentse regionale erfgoed.

Reuzenpoppen voor de ingang van het Openluchtmuseum (foto R.A. Koman, 2007)