Dalfser muggen

(2006)–Ruben Koman– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

bron

Ruben Koman, Dalfser muggen. Profiel, Bedum / IJsselacademie, Kampen 2006

codering

DBNL-TEI 1

Wijze van coderen: standaard

dbnl-nr koma002dalf01_01

logboek

- 2025-03-04 SB colofon toegevoegd

verantwoording

gebruikt exemplaar

scan aangeleverd door uitgever

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Dalfser muggen van Ruben Koman uit 2006.

redactionele ingrepen

De eindnoten zijn in deze digitale editie direct bij de bijbehorende nootverwijzingen geplaatst. De volgende pagina’s zijn hierdoor komen te vervallen: 14, 30, 31, 32, 49, 50, 59, 60, 73, 74, 83, 84, 109, 110, 111, 112, 116, 133, 134, 140, 158, 159, 160, 179, 180, 181, 182, 183, 205, 206, 207, 208, 209, 210, 234, 235, 236.

p. 135: in het origineel staan de oplossingen op de raadsels ondersteboven gedrukt. Omwille van de toegankelijkheid is in deze digitale editie de tekst rechtop geplaatst.

p. 218: hadden om te komen → hadden om te komen: ‘zodat ook instellingen van kerken in de omgeving de gelegenheid hadden om te komen.’.

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (binnenkant voorplat, 184, 244, 284, 294, binnenkant achterplat) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

[ voorplat]

Dalfser Muggen

Ruben A. Koman

Volksverhalen uit een Overijsselse gemeente

Mondelinge overlevering, volksgeloof en vertelcultuur in

Dalfsen, Hoonhorst, Lemelerveld, Nieuwleusen, Oudleusen e.o.

PROFIEL

[pagina 1]

Dalfser Muggen:

volksverhalen uit een Overijsselse gemeente

[pagina 3]

Dalfser Muggen

Volksverhalen uit een Overijsselse gemeente

Mondelinge overlevering, volksgeloof en vertelcultuur in

Dalfsen, Hoonhorst, Lemelerveld, Nieuwleusen, Oudleusen e.o.

Ruben A. Koman

met toeristische rondleiding langs de volksverhalen

includes English summary for tourists

ijsselacademie

PROFIEL

[pagina 4]

Colofon

Uitgave:

Profiel Uitgeverij

Postbus 7, 9780 AA Bedum

tel. 050 301 21 44, fax 050 301 27 32

info@profiel.nl, www.profiel.nl

In samenwerking met:

illustratie ijsselacademie

Postbus 244, 8260 AE Kampen

tel. 038 331 52 35, fax 038 333 42 04

info@ijsselacademie.nl, www.ijsselacademie.nl

mei 2006

Auteur

Ruben A. Koman

Vormgeving en druk

Scholma Druk bv, Bedum

www.scholma.nl

Binder

Boekbinderij De Ruiter BV, Zwolle

www.deruiter.nl

www.volksverhalen.nl

ISBN 90 5294 365 6

978 90 5294 365 7 (na 01-01-2007)

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

[pagina 5]

Inhoudsopgave

Voorwoord		7
Woord vooraf		9

Hoofdstuk 1. Dalfser volksverhalen en bijnamen		15
1.1 Volksoverlevering: een inleiding		15
1.2 Bijnamen		17
	1.2.1 Overijsselse moffen	18
	1.2.2 Dalfser moppen	18
	1.2.3 Dalfser muggen	24
	1.2.4 Dalser traonpannekoeken	27
	1.2.5 Lemelerveldse sprinkhanen en sukerbieten	27
	1.2.6 Ni'jluusner dikke gellen en rotten	29

Hoofdstuk 2. Ontstaans- en naamsverklarende sagen		33
2.1 De herkomst van de naam Dalfsen		34
	2.1.1 Historische naamsagen	34
	2.1.2 Elfen en de Alvenheim	36
2.2 De herkomst van de naam Rosengaarde		36
	2.2.1 Heilige paarden	36
	2.2.2 De weerwolf	37
2.3 De herkomst van de naam Engelland		38
2.4 Het ontstaan van de naam Vecht		38
2.5 Spokkeriete in Oudleusen		39
2.6 Overige naamsverklarende sagen		39
	2.6.1 De Hessenweg	39
	2.6.2 Hongerveld	40
2.7 Vermeend heidendom		40
	2.7.1 Paasvuren	40
	2.7.2 Het oelebörd en de levensboom	42
	2.7.3 Kinderrijmen, -liedjes en -spelen	44

Hoofdstuk 3. Reuzen, kabouters en kinderschrik		51
3.1 Kabouters		51
3.2 Kinderschrik en taboes		53
	3.2.1 De bullebak en brilslang	54
	3.2.2 De jood, jeude of jeute	56
	3.2.3 Voor eeuwig in de plooi	57
	3.2.4 In de zak van de Sint	58

Hoofdstuk 4. Toverij, hekserij en het tweede gezicht		61
4.1 Hekserij		62
	4.1.1 Oude Bessemoor	62
	4.1.2 Heksenkringen	62
	4.1.3 Heksenbezems	62
	4.1.4 Heksen- en verenkransen	63
	4.1.5 Heksendieren	64
	4.1.6 Angst voor heksen in de Rechterense bossen	66
4.2 Toverij		66
	4.2.1 Hendrikjen Remmelts	66
4.3 Het tweede gezicht		68

Hoofdstuk 5. Duivelsagen		75
5.1 De duivel als veerman		76
5.2 Duvelswerk		76
	5.2.1 Het Duivels Prentenboek en de kwade hand	76
	5.2.2 De draaimolen	79
5.3 De duivelse kat		79
5.4 Duivelseieren		80
5.5 Rood haar: duivels stralen		80
5.6 De duivel in de taal		81

Hoofdstuk 6. Spoken en geesten		85
6.1 Spokende dieren		87
	6.1.1 Spokende vossen	87
	6.1.2 Meelopende spookdieren	87
	6.1.3 Dode keert als dier terug	88
6.2 Spookhuizen		88
	6.2.1 Spookhuis Meppelink te Dalfsen	88
	6.2.2 Spookhuis Westeinde in Nieuwleusen	88
6.3 Vuurmannen en dwaallichten		90
	6.3.1 Gleunige kerel	90
	6.3.2 Dwaallichten en vuurbollen	91
6.4 Witte Wieven		92
6.5 De Wilde Jacht: de onsterfelijke mens		95
	6.5.1 Gait met de hunties	95
	6.5.2 Därk met de hunties en Därk met de beer	97
6.6 Andere spokerijen		101
	6.6.1 Galg-sagen	101
	6.6.2 Het spook	102
	6.6.3 Het meenemen van de geest	103
	6.6.4 De middeleeuwer voor het raam	104
	6.6.5 Spokerijen te Rechteren	105
	6.6.6 Grenssteenverzetters	105
	6.6.7 Spookspelen	105
	6.6.8 Spoken op kerkhof de Leemcule	107
	6.6.9 De geest uit het kanaal	108
	6.6.10 De vuurspuwer	108

[pagina 6]

Hoofdstuk 7. Luchtverschijnselen		113
7.1 Het noorderlicht		113
7.2 De vallende ster		113
7.3 De regenboog		113
7.4 Het getal van het beest		114
7.5 Ufo's		114
	7.5.1 Een ufo in Dalfsen	114
	7.5.2 De lichtgele bal	114
	7.5.3 De meezwevende mist	115
	7.5.4 Een ufo in Nieuwleusen	115

Hoofdstuk 8. Sprookjes en humoristische verhalen		117
8.1 Roodkapje komt uit Nieuwleusen		118
8.2 Mans van de Maone		122
8.3 Tijl Uilenspiegel		126
8.4 Baron van Münchhausen		128
8.5 Klaas Vaak		129
8.6 Het gelukkige schot		130

Hoofdstuk 9. Raadsels en grappen		135
9.1 Raadsels		135
9.2 Aprilgrappen		137
9.3 Fopdrachten		138

Hoofdstuk 10. Historische sagen		141
10.1 Wolfsagen		141
	10.1.1 De dolle jager van Rechteren	143
	10.1.2 De bron die nooit bevriest	143
10.2 Kozakkensagen		144
	10.2.1 Kozakken vermoord	144
	10.2.2 De kozakken te slim af	145
	10.2.3 Kozakken hakken er op los	146
	10.2.4 Kleine mensen met kleine paardjes	148
10.3 Verdronken Spanjaarden		149
10.4 Verborgen schatten		150
	10.4.1 Joodse schat	150
	10.4.2 Van goudketels en goudstukken	150
10.5 Normaal verspreidde de pest in Dalfsen		151
10.6 Maarten Luther		153
10.7 Onderaardse gangen		154
10.8 Veldwachter Pals		155
10.9 Graf- en gevelstenen		155
	10.9.1 Grafstenen	155
	10.9.2 De dichtende boer	156

Hoofdstuk 11. Boerenwijsheid en -geloof		161
11.1 Volksgeneeskunde		161
	11.1.1 Ziekteverschijnselen en hun remedies	162
	11.1.2 Overdragen van een ziekte	169
	11.1.3 Striekers en belezers	170
	11.1.4 Het Staphorster Boertje	170
	11.1.5 Aardstralen en wichelroedelopers	172
	11.1.6 Vitaal water	173
11.2 Weerregels en weervoorspellers		176
	11.2.1 Mensen	176
	11.2.2 Dieren	176
	11.2.3 Hemellichamen	178
	11.2.4 Overige weerregels	178

Hoofdstuk 12. Specifiek volksgeloof en -gebruik		185
12.1 Geboorte en kindertijd		185
	12.1.1 De ooievaar	185
	12.1.2 Uit de kool gekropen	188
	12.1.3 Met de helm geboren	189
	12.1.4 De nageboorte	189
	12.1.5 De kip en de vlier	190
	12.1.6 De tandenmuis en tandenfee	191
12.2 Trouwen		192
12.3 De dood		193
	12.3.1 Begrafenisgebruiken	193
	12.3.2 Liekwagen wijst de dood aan	194
	12.3.3 Het aanzeggen van de bijen	194
	12.3.4 De dood en het onweer	195
	12.3.5 De hondenhemel	196
12.4 Geluk en ongeluk		198
	12.4.1 Spinnengeluk	198
	12.4.2 De geluksontmoeting	198
	12.4.3 Het geluksijzer	199
	12.4.4 Klavertje vier	199
12.5 Bijgeloof en zegswijzen		199
	12.5.1 Afkloppen	200
	12.5.2 De bliksem	200
	12.5.3 ‘Menselijk kwaad’	201
	12.5.4 Opgravingen	202
	12.5.5 Vriendschap	203
	12.5.6 De maretak	204
	12.5.7 Koffiedik kijken	204
	12.5.8 Slotformule	204

Hoofdstuk 13. Godsdienstige getuigenissen		211
13.1 Christendom		211
	13.1.1 De engel op de foto	212
	13.1.2 Kettinkje draaien	213
	13.1.3 Duivelse toveracademies	213
	13.1.4 Jezus Christus/O.L. Heer gezien	215
	13.1.5 Door gebed gestopt	218
	13.1.6 Heiligenlegenden en katholieke vertellingen	219
13.2 ‘Animisme’		228
13.3 Sjamanisme		229
13.4 Wicca		231

Hoofdstuk 14. Dalfser volksverhalenkaart		237
Kaart 1. Dalfsen		237
Kaart 2. Nieuwleusen		243

Hoofdstuk 15. Classificatie van verhaaltypen		245
15.1 Register op volksverhaaltypen		245
15.2 Register op Dalfser verhalen		248

Hoofdstuk 16. English summary		253

Nawoord		255

Lijst van correspondenten/vertellers		259
Literatuurlijst		263
Verantwoording van de illustraties		280
Register op persoonsnamen		285
Register op geografische namen		288
Register op onderwerpen		291

[ achterplat]

PROFIEL

Met de publicatie van ‘Dalfser Muggen, volksverhalen uit een Overijsselse gemeente’ zijn voor het eerst de volksverhalen uit Dalfsen en omgeving overzichtelijk in kaart gebracht. Het zijn verhalen met een grote cultuurhistorische waarde en worden ook wel volksoverleveringen genoemd. De verhalen vertellen veel over de aard, cultuur, ontwikkeling en geschiedenis van de gemeente Dalfsen en haar inwoners. Niet alleen Dalfsen zelf, maar ook de andere dorpen in de gemeente zoals Hoonhorst, Lemelerveld, Nieuwleusen en Oudleusen komen ruimschoots aan bod.

Over de gehele wereld wordt steeds meer de waarde van deze volksverhalen ingezien. Eigenlijk is het boek representatief voor heel Overijssel, omdat er veel overeenkomsten en verbanden zijn aan te geven tussen de verhalen in de gehele regio. Kortom een aanrader voor elke liefhebber van volksverhalen in Overijssel en ver daarbuiten.

De auteur Ruben A. Koman, zelf geboren Dordtenaar, is op zoek gegaan naar de meest voorkomende sagen, legenden, sprookjes en vormen van volks- of bijgeloof in het verleden èn heden van de gemeente Dalfsen, die hij in het boek duidelijk en grondig heeft geanalyseerd. Hij nam hiervoor een duik in diverse archieven, sprak met nog levende vertellers uit Dalfsen, deed contextonderzoek naar volksoverleveringen en onderzocht internationale volksverhalentradities.

Ruben Koman laat met zijn tweede bundel verzamelde verhalen duidelijk zien dat volksverhalen nog steeds springlevend zijn en niet alleen moeten worden geassocieerd met vertelsels rond het haardvuur op een lange winteravond in een ver verleden!

ISBN 90-5294-365-6

illustratie ijsselacademie

Vorige Volgende