Beknopte Nederlandse spraakkunst (onder ps. K. Holtvast)

[p. 132]

Comparatie.

(Trappen van vergelijking).

⁺ § 221.

Van een groot aantal bijvoegelijke naamwoorden en bijwoorden worden door achtervoeging van -er en -st woorden gevormd, die te kennen geven dat de door het grondwoord genoemde eigenschap in sterker of in de sterkste mate bedoeld wordt.

⁺ Men zegt dat een bijvoegelijk naamwoord of bijwoord als groot staat in de stellende trap (positief), het woord groter in de vergrotende (comparatief), het woord grootst in de overtreffende (superlatief).

+ -er,-st.

+ Positief, comparatief en superlatief.

§ 222.

De vergrotende trap wordt gevormd door -er achter 't grondwoord te plaatsen (mooier van mooi, kleiner van klein). Eindigt het woord echter op r dan wordt bij de vorming van de comparatief een d ingelast:

duurder van duur; kostbaarder van kostbaar; verder van ver enz. Ditzelfde geschiedt bij nader van na.

§ 223.

De overtreffende trap vormt men door -st achter het grondwoord te voegen: duurst van duur; aardigst van aardig. (Eindigt het grondwoord op s, dan schrijft men alleen de t van de superlatiefuitgang: wijst van wijs, bitst van bits, valst van vals). (Vgl. § 270, opm.).

⁺ § 224.

Opmerkingen: 1^o. Er zijn ook bijvoegelijke naamwoorden en bijwoorden, waarvan de vergrotende en overtreffende trap niet in gebruik zijn, maar vervangen worden door andere comparatieven en superlatieven.

+ Comp. en superlat. niet in gebruik. Door andere vervange.

[p. 133]

Heeft men de vergrotende en overtreffende trap nodig van goed, dan gebruikt men beter, best;

van kwaad (in de betekenis lelijk, slecht): erger, ergst;

van graag: liever, liefst;

van dikwijls: meer, meest, of vaker, vaakst;

van veel: meer, meest;

van weinig: minder, minst;

van zelden: zeldzamer of minder, zeldzaamst of minst.

⁺ 2^o. Niet altijd wordt de vergrotende trap door een woord op -er overtreffende door een woord op -st uitgedrukt. Soms omschrijft men comparatief en superlatief door de bijwoorden meer en meest.

B.v.: Deze postzegel is veel meer waard dan die andere.

Zoek de meest geschikte (ook geschiktste) stof maar uit.

Eindigt het grondwoord op -st dan omschrijft men de superlatief steeds: vast - meest vast; gepast - meest gepast.

De comparatief omschrijft men ook wanneer twee hoedanigheden van een zelfde zaak of persoon met elkaar worden vergeleken: Het is meer kunstig dan mooi. - Die student is meer vlijtig dan vlug.

⁺ 3^o. Van bijvoegelijke naamwoorden, die een zogenaamd absolute betekenis hebben en dus niet voor vergelijking vatbaar zijn, komen geen trappen van vergelijking voor. B.v. ijzeren; stenen; jaarlijks; Gronings; eeuwig enz. Wel kan men zeggen: een voller kopje, de rondste bal, maar alleen als de betekenis van vol en rond niet als absoluut is opgevat.

⁺ 4^o. Sommige adjectieven hebben de vorm van een superlatief, maar de betekenis van een positief.

B.v.: Ik vind het alleraardigst van je, beste vriend!.

⁺ 5^o. Op de vergrotende trap volgt in de schrijftaal het voegwoord dan: Parijs is groter dan Amsterdam.

In de algem. beschaafde taal gebruikt men als of dan: Jan is groter dan (of als) Kees.

+ Omschrijving door meer en meest.

+ Bijv. naamw. zonder trappen van vergelijking.

+ Superlatief met de bet. v.d. positief.

+ Als en dan.

[p. 134]

In zinnen als: Hij muntte meer uit als redenaar dan als schrijver, gebruikt men altijd dan.

⁺ 6^o. Met het wordt gewoonlijk de superlatief van het bijwoord gevormd. Dit jongetje werkt het best. - Eerlijk duurt het langst. - Hij houdt het het langst (of: het langste) uit.

Superlatieven van bijwoorden komen soms voor zonder het: Liefst zou ik maar meedoen.

En ook met op zijn of ten: Ik kan dit op zijn langst een uur volhouden. - Ten laatste kwam het uit. - Antwoord ten spoedigste. - Ik ben u ten zeerste verplicht.

⁺ De superlatieven van de praedicatief gebruikte bijvoeglijke naamwoorden worden ook gewoonlijk door het voorafgegaan: Deze jongens zijn het grootst. - Die peren schijnen het best. - Op Jan was hij het nijdigst.

+ Superlatief met het van bijwoorden.

+ Van praedic. bijv. naamwoorden.