Ik hoop dat de spelling veranderd-t wordt-t

[p. 29]

Prof. dr. L. van Gelder
Als een krantenjongen maar goed spelt, kan hij miljonair worden

In vrijwel elk leerplan van het Nederlandse basisonderwijs van de laatste 50 jaar wordt gesteld dat het spellingonderwijs een ondergeschikte plaats binnen het moedertaalonderwijs moet innemen. In het laatst verschenen uitvoerige leerplan: ‘Proeve van een leerplan voor het basisonderwijs’ van het Nutsseminarium voor paedagogiek te Amsterdam 1967, staan de klachten over ons spellingonderwijs weer keurig op een rijtje. Natuurlijk wordt het maatschappelijk nut van goed spellingonderwijs vooropgesteld: hoe kan men anders een sollicitatiebrief zonder fouten schrijven! Maar dan volgen de waarschuwingen. Men mag aan de spelling niet zóveel tijd besteden, dat de overige aspecten van het taalonderwijs erdoor in het gedrang komen: ‘Dit gebeurt thans nog al te zeer’.

Intussen worden 50 pagina's, dat is ongeveer ⅓ van het gehele leerplan over Moedertaalonderwijs, besteed voor aanwijzingen voor het spellingonderwijs. De grote klacht is dat het spellingonderwijs niet methodisch genoeg, niet efficiënt genoeg is opgezet en dat tegen de methodische regels van geleidelijkheid, systematiek en herhaling voortdurend gezondigd wordt: ‘De resultaten zijn dan ook bedroevend’. En deze conclusie wordt door tal van andere publikaties bevestigd.

De belangrijkste aanval op de traditionele methodiek en van het spellingonderwijs is gedaan door de oud-inspecteur van het onderwijs dr. I. van der Velde, ere-voorzitter van de ‘actiegroep spellingvereenvoudiging 1972’. In zijn: ‘De tragedie der werkwoordsvormen’ een taalhistorische en taaldidactische studie, toont Van der Velde aan dat ondanks 3 jaar onderwijs in de werkwoordelijke

[p. 30]

spelling de leerlingen van het basisonderwijs tekorten vertonen in het herkennen van werkwoorden, in de beheersing van de spelling en in de motivering van de door hen gebruikte schrijfwijzen. En dan te bedenken, dat een zeer belangrijk deel van het taalonderwijs in de hoogste drie klassen van het basisonderwijs juist aan deze werkwoordelijke spelling besteed wordt. Het huidige moedertaalonderwijs wordt nog steeds beheerst door theoretische inzichten, die reeds lang in de wetenschap verlaten zijn.

Gekunstelde schrijftaal

Bij de organisatie van ons volksonderwijs in het begin van de 19de eeuw werd in de school de hegemonie van de schrijftaal gevestigd. Deze hegemonie is daarna wel regelmatig aangevochten, maar het succes van deze aanvallen was en is beperkt gebleven. Het taalonderwijs was in de eerste plaats een opleiding tot een gekunstelde schrijftaal die ver afstond van de levende taal en ook geen verband hield met de taalontwikkeling van het kind. De eerder genoemde ‘sollicitatiebrief’ is daarvan nog het afschrikwekkende voorbeeld. Terwijl de nieuwe taalbeweging al van rond 1900 de leuzen heft over ‘Taal is klank’ blijft het taalonderwijs toch hoofdzakelijk gericht op spellingonderwijs. Tot ver na W.O. II blijven de Leffenstra's hun spellingpuzzels ontwerpen: Streep door wat niet juist is:



De klachten over de slechte resultaten van het taal- en spellingonderwijs blijven voortduren. Na de toetsnaalden, die de selectie voor verder onderwijs op de middelbare scholen regelden, zijn nu schooltoetsen van het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO) gekomen. Maar de overheersing van het formalistisch spellingonderwijs wordt door het CITO evenzeer in de hand gewerkt als eertijds door de Toetsnaalden. Het enige voordeel is dat de resultaten nu wetenschappelijk worden vastgesteld: de opgaven waarin werkwoordsvormen voorkomen, worden gemiddeld door 4 van de 10 leerlingen (van de 6e klas van de basisschool) fout

[p. 31]

beantwoord. Men zou zich kunnen afvragen of het onderwijs zich dan nooit beziggehouden heeft met de oorzaken van dit deficiet. Natuurlijk wel en dat vooral langs twee wegen.

De eerste weg heb ik reeds genoemd: een verbetering van de methodiek. Reeds in de jaren van 1920 vermeldt dr. G.J. Nieuwenhuis in zijn klassiek ‘Bronnenboek van het nieuwe Taalonderwijs’ in Indië 1925, tal van wetenschappelijke experimenten. Maar van de doorwerking van dergelijk onderzoek in de schoolpraktijk komt niets terecht zolang de methoden en boekjes niet door wetenschappelijke leerplaninstituten getoetst en geëvalueerd worden.

De tweede weg is die van het onderzoek van kinderen met spellingmoeilijkheden. Door een verfijnde diagnostiek is het mogelijk geworden in individuele gevallen de therapie vast te stellen. Mede daarvoor worden kinderen met spellingmoeilijkheden geplaatst op scholen voor leer- en opvoedingsmoeilijkheden. Maar behoudens enkele bijzondere gevallen zijn spellingmoeilijkheden geen uitzondering in de basisschool. De spellingproblematiek is het probleem van minstens 50% van onze leerlingen.

Spellingsvraagstuk: sociaal probleem

Dat doet de gedachte opkomen dat het spellingsvraagstuk in het onderwijs niet een individueel, maar een sociaal probleem is. Kaweran zegt in zijn ‘Soziologische Pädagogiek’ van 1921 dat de spelling een van de middelen is geweest waarmede de heersende klasse het klasse-onderscheid heeft trachten te markeren. Daarmee wordt ook het emotionele karakter van de spellingstrijd meer doorzichtig.

In de training tot een goede speller brengt de maatschappij tevens een stuk conditionering, een sociale aanpassing aan die een krantenjongen tot miljonair kan doen uitgroeien.

Noch nieuwe taaltheoretische inzichten, noch verbetering van de methodiek, noch individuele diagnostiek en therapie hebben een definitieve verbetering van het spellingonderwijs in de basisschool gebracht. Noch van een spellingsvereenvoudiging alléén is enig heil te verwachten. Maar in de reeks van de genoemde factoren is de

[p. 32]

spellingvereenvoudiging zeker een belangrijke en door leerplanopstellers vaak vergeten factor.

Doorslaggevend is hier het wetenschappelijk onderzoek, zoals een ‘pilot’-onderzoek onder leiding van dr. G.A. Kohnstamm aangeeft. In een landelijke steekproef van ruim 1700 leerlingen van 69 zesde klassen is gebleken dat na 3 jaar spellingonderwijs slechts bij 12% van de leerlingen sprake is van echte beheersing. Na een half uur onderwijs in de vereenvoudigde spelling stijgt dit aantal tot 78% (‘Het Schoolblad 13-01-'72).

Straks gaan wij leerplans maken ter uitwerking van de Nieuwe Wet op het Basisonderwijs. Nemen wij dan een gezond uitgangspunt voor het spellingonderwijs of blijven wij in de spellingmisère steken?

de Nieuwe Linie, 2-02-'72