Ik hoop dat de spelling veranderd-t wordt-t

[p. 13]

Henk Hollaar
Niets vergoedt moeite aan spelling besteed

Zoals bekend zijn proeven genomen met de vereenvoudigde spelling van de werkwoordsvormen - een voorbeeld daarvan is door Hier en Nu televisie op 22 december 1971 uitgezonden. Daarbij bleek dat 29 Amstelveense zesdeklassers die in een door de klasseonderwijzer zelf opgesteld dictee 94 fouten tegen de werkwoordsspelling maakten - een zeer redelijk resultaat, dank zij een training die zeker zestig procent van de tijd voor taalonderwijs gevergd had -, na een half uur instructie in de vereenvoudigde werkwoordsspelling, in hetzelfde dictee nog maar 15 fouten maakten (en dat waren doorgaans fouten waarin de thans geldende spelling doorwerkte, b.v. besteede). Tegenover drie fouten gemiddeld in de geldende spelling stond een halve fout gemiddeld in de vereenvoudigde werkwoordsspelling. Deze verschillen waren zo groot, dat de tv-opname ploeg zichtbaar verbluft was en de onderwijsredacteur van NRC-Handelsblad van een goocheltruc sprak. Hij konstateerde boos, dat de aktiegroep ‘werkwoordsvormen’ wil afschaffen, maar dat ze nagelaten heeft aan te tonen dat de ‘werkwoordsvormen’ zinloos zijn, ‘wat bewezen moet worden’. Jammer genoeg eist hij iets onmogelijks. Niemand wil de werkwoordsvormen afschaffen, die zijn nl. in de taal gegeven, en aan de taal wordt niet geknoeid. Alleen de notatie van o.m. die werkwoordsvormen, de spelling ervan, kan o.i. eenvoudiger. Spelling is slechts een hulpmiddel om de gedachte of gesproken taal door middel van ‘tekeningetjes’ vast te leggen en die ‘tekeningetjes’ zijn o.i. soms nodeloos ingewikkeld. ‘Wat bewezen moet worden’.

[p. 14]

Criteria

Wat ‘de eventuele zin of noodzaak’ van de spelling van werkwoordsvormen betreft, kan men uitgaan van verschillende criteria, die doorgaans algemene inzichten weerspiegelen van de tijd waarin ze geformuleerd werden. De Vries en Te Winkel zien in de spelling een ‘kunstproduct’, dat dan ook onderworpen is aan de wetten van de ‘Aesthetica’ en de ‘Psychologie’. Deze twee zijn in 1863 al ongeveer een eeuw normatief bij het denken over kunst: onze Van Alphen propageert ze in 1778. Via een aantal overwegingen komen De Vries en Te Winkel tot vijf regels die elkaar gedeeltelijk aanvullen, gedeeltelijk tegenspreken. In b.v. ‘hij houdt’ worden achtereenvolgens de regels van de uitspraak, de afleiding (ou, niet au), de gelijkvormigheid (de d) en de analogie (de t) toegepast. Deze spelling gaat uit van principes die in onze tijd hun overtuigingskracht aan het verliezen zijn.

Volgens recente opvattingen is die spelling het best, die steeds dezelfde spraakklank met hetzelfde teken weergeeft. Hierbij geldt de doeltreffendheid van het communicatieproces als norm, wat inhoudt dat de spelling de schriftelijke communicatie productief noch receptief mag hinderen. Angst voor het maken van fouten tegen het huidige spellingssysteem vormt voor velen nog steeds een zeer reële belemmering: velen durven niet te schrijven omdat ze bang zijn daarmee een discriminerende behandeling uit te lokken. Naast dit emotionele bezwaar zijn er ook economische. Angst voor belemmering van het receptief-schriftelijke communicatieproces (‘we kunnen nu niets meer lezen’) wordt regelmatig als argument tegen spellingsvereenvoudiging gebruikt. Niettemin gáán alle veranderingen die sinds De Vries en Te Winkel zijn doorgevoerd, in de richting van vereenvoudiging. Dat men in een korte periode van overschakeling wat minder vlot leest, is een feit, waaraan men echter niet te veel gewicht hoeft toe te kennen.

Maar - zal men zich afvragen - kunnen we al die spellingsindicaties (ik word/hij wordt, zij wachtte, hij bereidde e.d.) wel missen? Ze gaan terug op dezelfde regelingen als b.v. de buigingsuitgangen (‘door den wil des menschen’); deze zijn al 25 jaar geleden officieel afgeschaft, na sinds 1930 voor het onderwijs facultatief te zijn

[p. 15]

gesteld. Er is niemand die nog zal beweren, dat deze indicaties onmisbaar waren. Dat geldt o.i. ook voor b.v. de dubbele d in bereidde, en zelfs als we berijde gaan schrijven.

Woordparen

Verwarring van tot nog toe door de spelling onderscheiden woorden (hij houdt en het hout worden beide hout of haut) zal even weinig optreden als bij de thans al bestaande duizenden woordparen. Het is nl. de context waaruit de lezer terstond de juiste betekenis van het woord afleidt (ze zijn in zijn kamer); losse woorden leest men slechts bij hoge uitzondering. Bovendien; de luisteraar heeft zich nooit afgevraagd waarom hij een maaltijd zou moeten berijden.

Tenslotte mag er nog wel op gewezen worden, dat vormen als bereide en wachte reeds door de Belgisch-Nederlandse commissie Pée-Wesselings worden aanbevolen, terwijl de voorstanders van de vereenvoudigde spelling minister Veringa hebben verzocht de regel van de gelijkvormigheid, die in twee van de vijf toepassingsgebieden toch al niet wordt gehanteerd, nu ook voor het duo d-t af te schaffen. Terwijl de genoemde commissie naast elkaar vormen als hij kort, hij sterft, hij word en hij gord aanbeveelt, prefereren de vier onderwijsorganisaties dus een t waar een t hoort: bij hij kort, stort, wort en gort. Eén teken voor één spraakklank.

Conclusie. Vele oude spellingsvormen zijn historisch verklaarbaar; wie echter de spelling ziet als een instrument dat zo efficiënt mogelijk moet functioneren, ontkent de noodzaak van een aantal ervan.

NRC - Handelsblad 8-01-'72