Ik hoop dat de spelling veranderd-t wordt-t

[p. 7]

Peter van Eeten
Spellingvereenvoudiging: didactische en sociale noodzakelijkheid

‘Spellingvereenvoudiging hangt samen met de democratisering van het onderwijs, in die zin, dat zoveel mogelijk leerlingen onderwijs moeten kunnen volgen op een zo hoog mogelijk niveau.’ Dit betoogt de heer P.H.S. Batelaan, voorzitter van de sectie Nederlands van de Vereniging van Leraren in Levende Talen, met wie Peter van Eeten sprak over het wetsontwerp dat op komst is tot vereenvoudiging van de Nederlandse spelling.

Enkele maanden geleden heeft de minister-president op een van zijn wekelijkse persconferenties meegedeeld dat er een wetsontwerp op komst was tot vereenvoudiging van de Nederlandse spelling. Die mededeling had lang op zich laten wachten. Blijkbaar zijn er in ons taalgebied maar weinig dingen zo delicaat als de spelling. Al in 1967 bracht de commissie Pée-Wesselings, de Belgisch-Nederlandse commissie die de minister van onderwijs en wetenschappen en zijn Vlaamse collega moest adviseren over de gewenste vereenvoudiging, haar eindvoorstellen uit.

Die voorstellen behelzen een flinke reeks vereenvoudigingen, o.a. in de spelling van bastaardwoorden, van werkwoordsvormen, suffixen -isch en -lijk en het meervoud van woorden op -ie. Maar ze gaan lang niet zover als de meeste voorstanders van spellingvereenvoudiging, georganiseerd in de Vereniging voor Wetenschappelijke Spelling, wel zouden willen. Zij pleiten al jaren voor de volledige opheffing van de zg. regel van de gelijkvormigheid (die goed voorschrijft naast goede, paard naast paarden en ik houd naast houden), voor het opheffen van het verschil tussen ei en ij en dat

[p. 8]

tussen au en ou, het consequent schrijven van een enkele -i in open lettergrepen en een hele reeks vereenvoudigingen van minder ingrijpende aard.

Bittere ervaring

Voorstanders van spellingvereenvoudiging worden wel eens aangezien voor een soort maniakken, mensen die er alleen maar op uit zijn om uit een ziekelijke veranderzucht om de zoveel jaar de boel op stelten te zetten. In de meeste gevallen is dat volkomen ten onrechte. Verreweg de meeste mensen die zich druk maken over de zaak, komen uit het onderwijs en hun wensen komen niet voort uit persoonlijke motieven van welke aard ook, maar uit jarenlange bittere ervaring met ons huidige spelsysteem.

Direct al na de jongste spellingwijziging, die van 1954, die ons verrijkte met het befaamde groene boekje, dat naast geringe verbeteringen een groot aantal onzekerheden invoerde, kwamen er protesten uit onderwijskringen. Onderwijsbladen als Het Schoolblad voerden een alternatieve spelling in, met een consequent vereenvoudigde schrijfwijze van de bastaardwoorden.

Nu de regering eindelijk de nieuwe spellingwet heeft aangekondigd, hebben de Algemene Nederlandse Onderwijzers Federatie (ANOF), de sectie Nederlands van de Vereniging van Leraren in Levende Talen, de Vereniging voor Onderwijs in het Nederlands en de Vereniging voor Wetenschappelijke Spellingen zich met een gemeenschappelijke nota tot de minister van onderwijs gewend. Er is immers aangekondigd dat de minister de voorstellen van de commissie-Pée-Wesselings zal volgen en dat zou betekenen dat een groot aantal van de ernstigste knelpunten blijft bestaan.

Nota

De vier verenigingen bepleiten in hun nota, die de minister aan zijn Memorie van Toelichting zal toevoegen, vier toevoegingen aan de voorstellen van Pée-Wesselings. Het foneem /ou/ willen ze consequent gaan spellen met het teken au, en het foneem /ei/ met het

[p. 9]

teken ij. Het foneem /ie/ willen ze in gesloten lettergreep spellen als ie, in open lettergreep als i (dri, giter). En verder stellen ze voor de regel van de gelijkvormigheid te verlaten voor het foneem /t/, omdat het noodzakelijk dit foneem is dat, vooral bij de werkwoordsvormen, verantwoordelijk is voor de schrikbarende hoeveelheid tijd die het spelonderwijs vergt. Consequente afschaffing van de gelijkvormigheidsregel in dit geval komt erop neer dat we gaan schrijven: het verhaal wort uitstekent vertelt, ik vint dat vervelent, 't paart was root gekleurt, hij is goet verkleet, de vrauw hat de stoep geschrobt noch geboent. Volgens de voorstellen van Pée-Wesselings zou er in al deze zinnetjes maar één wijziging komen; het verhaal wordt zou geschreven worden als het verhaal word.

Eén van de leden van de gezamenlijke spellingcommissie van de vier verenigingen is de heer P.H.S. Batelaan uit Hilversum, leraar Nederlands in Hilversum en voorzitter van de sectie Nederlands van de Vereniging van Leraren in Levende Talen.

Kan ook een drastische vereenvoudiging van de spelling bijdragen tot verbeteren van het moedertaal-onderwijs?

‘Vanzelfsprekend. Vooral voor het basisonderwijs is zo'n vereenvoudiging urgent. Daar wordt naar schatting zo'n tachtig percent van de beschikbare tijd aan spellen besteed. Het wezenlijke onderwijs, dat in het goed leren lezen, spreken en luisteren, krijgt daardoor veel te weinig aandacht. Bij het voortgezet onderwijs zal vaak wat minder tijd worden besteed aan opzettelijk spelonderwijs, dat is althans mijn eigen praktijk. Ik geef dat onderwijs meer incidenteel, bijv. aan de hand van stukken die de leerlingen produceren, of individueel voor bepaalde moeilijkheden. Maar in dat alles gaat toch veel te veel tijd zitten, en spelfouten blijven voorkomen tot het eindexamen toe. Dikwijls zijn de opstellen en excerpten heel redelijk, maar de spelfouten blijven.’

In uw nota aan de minister wordt de spellingvereenvoudiging in verband gebracht met de democratisering van het onderwijs. Zullen niet veel mensen daar alleen maar een modekreet in zien?

‘Misschien, maar we moeten hier natuurlijk niet denken aan de

[p. 10]

interne democratisering, die te maken heeft met de bestuursvorm en met inspraakmogelijkheden. Het gaat hier om wat we “externe democratisering” noemen. Dat begrip houdt eenvoudig gezegd in dat zoveel mogelijk leerlingen onderwijs moeten kunnen volgen van zo hoog mogelijk niveau. Heel veel kinderen komen daar niet aan toe, niet uit gebrek aan intelligentie, maar omdat ze geen betoog kunnen opzetten en geen betoog kunnen volgen. Het komt telkens weer op hetzelfde neer: veel meer aandacht voor het taalonderwijs, en daardoor is de tijdwinst die ontstaat door radicale spellingvereenvoudiging een absolute noodzaak.’

Als argument wordt wel aangevoerd (het is o.a. gebeurd in de krant waarvoor ik schrijf) dat je zodoende het onderwijs afstemt op de middelmaat, op de mensen met de lagere intelligenties. Het gevolg zou zijn dat de begaafden een stuk training wordt onthouden dat voor hen van groot belang is. Een moeilijke spelling, zo wordt geredeneerd, is een middel om de kinderen denken te leren. Wat vindt u daar als onderwijsman van?

‘Nou, om te beginnen is de bestaande spelling onlogisch, en alleen daarom al een weinig geschikt middel om te leren denken. Maar bovendien: om te leren denken zijn er zo verschrikkelijk veel manieren. Veel beter dan de spelling zijn het opzetten en volgen van logische betogen, de grammatica of de wiskunde. Niemand zal toch ook bepleiten dat auto's ingewikkelder gemaakt moeten worden omdat de monteur dan veel beter leert sleutelen. Je leert geen denken door spelonderwijs, en de spelling is daarvoor ook niet gemaakt; die moet zo efficiënt mogelijk zijn.

Een argument als dat van de spelling als middel om te leren denken lijkt mij voort te komen uit een elitaire instelling. Heel dikwijls is het goed kunnen spellen een soort van distinctiemiddel. Je kunt nu aan de spelling zien of iemand ontwikkeld is of niet, zoals je dat vroeger onderscheiden kon aan het verschil tussen een pet en een hoed. Het zijn vaak typische intellectuelen die om die reden aan de bestaande spelling hechten, en nog vaker mensen die zich met heel veel moeite die spelling eigen hebben gemaakt. Ook zo bekeken is spellingvereenvoudiging een zaak van democratisering: goed spellen is geen prerogatief meer van een elite.’

[p. 11]

Verwacht u niet dat veel mensen die de tegenwoordige spelling beheersen een heleboel moeite zullen moeten doen om de nieuwe te leren?

‘Dat zal erg meevallen, juist voor de mensen die het huidige systeem kennen. In feite verandert er, ook bij een radicale hervorming, veel minder dan er dikwijls gesuggereerd wordt. In discussies hierover worden te vaak gekke zinnetjes gebruikt, die in werkelijkheid nooit voorkomen, en waarin zoveel mogelijk nieuwe woordbeelden zijn gepropt. Bovendien wordt er meestal de meeste drukte gemaakt over enkele onnozele woorden. Bij de voorstellen Pée-Wesselings was dat het woord odeklonje, en wanneer gebruiken we dat eigenlijk, behalve in dictees op school. Bij de spellingswijziging van '54 maakte iedereen zich druk over het woord ritme, nu weet bijna niemand meer precies dat je het vroeger als rhythme schreef.’ Met deze voorbeelden zijn we bijna ongemerkt terechtgekomen bij de bastaardwoorden. Ook tegen de aanpassing van de spelling daarvan is nogal eens verzet, en dikwijls wordt daarbij het argument gebruikt dat het nuttig zou zijn de oorspronkelijke vreemde, en dus moeilijke, spelling aan te houden, omdat de kinderen op die manier al enigszins ‘ruiken’ aan het Frans of Engels. Het Nederlandse spellingonderwijs wordt zodoende dienstbaar gemaakt aan het onderwijs in de vreemde talen. Wat vindt u daarvan?

‘Ik vind dat onzin. Het onderwijs in de moedertaal hoeft niet dienstbaar te zijn aan het vreemde-talenonderwijs, of althans niet meer dan het dienstbaar is aan ieder ander vak, aan geschiedenis, aardrijkskunde, wiskunde en ga zo maar door.’

Een detailvraag nog over uw Nota aan de minister. U stelt daarin voor de regel van gelijkvormigheid te verlaten voor het foneem /t/, maar niet voor het foneem /p/. Daardoor zou in één enkel geval, dus bij woorden als schub/schubben, een spelregel gehandhaafd blijven die in alle andere gevallen afgeschaft is, of nooit bestaan heeft, zoals bij de fonemen /s/ en /f/, is dat niet inconsequent?

‘Natuurlijk. We hebben er dan ook alleen van afgezien om redenen van haalbaarheid. Deskundigen verzekerden ons dat het hier een betrekkelijk gering aantal woorden betreft, de ellende is bij T en D veel groter.’

[p. 12]

Over haalbaarheid gesproken: Denkt u dat de Nota van de vier verenigingen succes zal hebben?

‘Ik vind het al een succes dat de minister haar toevoegt aan de memorie van toelichting. En als er straks een openbare hoorzitting komt van de desbetreffende Kamercommissie, zullen we zeker present zijn om ons standpunt uitvoerig toe te lichten. Dat mag ook wel, want een groot bezwaar van de commissie Pée-Wesselings is dat die uitsluitend was samengesteld uit taalkundigen. Onderwijsmensen zaten er niet in, zodat de stem van de mensen die in het veld werken niet gehoord is. Linguïsten hanteren allerlei andere normen dan didactische om tot hun advies te komen.

Overigens ben ik wel een beetje bezorgd dat het zo lang duurt eer het wetsontwerp komt. Ik heb het gevoel dat de minister gestuit is op tegenkanting van Belgische zijde. Bij ons is er voor spellingwijziging een wet nodig, in België enkel een koninklijk besluit. Omdat er een afspraak is dat Noord en Zuid de eenheid op het gebied van de spelling zullen bewaren, betekent dat in feite dat de Belgische minister de beslissing van het Nederlandse parlement moet volgen. Speciaal onze voorstellen schijnen in België niet zo goed te vallen. Ik zeg schijnen, want zekerheid is er moeilijk over te krijgen. We zouden eens moeten nagaan of het mogelijk is enige druk uit te oefenen op de Belgische regering. Maar via onze Belgische zusterverenigingen is dat niet zo makkelijk. De boel is daar heel anders gestructureerd; bijv. wordt er veel meer uitgemaakt door de onderwijsinspecties.

We zijn er dus nog lang niet. Maar ik blijf hopen dat we uiteindelijk onze zin krijgen, want spellingvereenvoudiging is een didactische en sociale noodzakelijkheid, en een van de middelen om ons moedertaalonderwijs gezond te maken.’

Handelsblad-NRC, 5-03-'71