Het Groenesteinsyndroom of Een lege plek in Den Haag

[p. 29]

De voorpubliciteit

Niet alleen de film, zeker óók de voorpubliciteit is van niet te onderschatten invloed geweest op de grote kijkdichtheid en de vaak zeer emotionele reakties direkt ná de uitzending.

Die invloed was ook merkbaar vóór de eigenlijke tv-uitzending. Bij de nos, afdeling Publieksreakties, zijn diverse telefonische verzoeken van katholieke zijde binnengekomen om de uitzending af te gelasten. Eerlijkheidshalve is daar voor zover mij bekend - gelukkig - geen verzoek bij geweest van kerkelijke zijde. Het waren vooral dringende verzoeken van rooms-katholieke organisaties, zoals vrouwengilden in vergadering bijeen, kleine groepjes verontwaardigde particulieren en katholieke autoriteiten op gemeentelijk niveau aangespoord door hun achterban.

Uiteraard kregen zij nul op het rekest. Persvrijheid staat te hoog in het Nederlandse Vaandel genoteerd om daar heden ten dage in het openbaar aan te kunnen tornen.

De eerste voorpublikatie verscheen in de Haagsche Courant van de hand van Paul van Beckum. Hij was de journalist die mijn verzoek had ingewilligd en in zijn artikel ex-Groenesteiners aanspoorde zich met mij in verbinding te stellen.

Hij heeft twee ‘koppen’ boven zijn artikel geplaatst; de ene luidt: ‘Nog altijd worden oude mensen gillend wakker’, de andere: ‘Gesticht Groenestein, oord van verschrikking’.

Hij opent zijn artikel met de woorden, ‘Als u kijkt, laat dan gerust uw tranen de vrije loop. Zo verging het mij ook.’ Verder schrijft hij: ‘De foto's wekken naar buiten de indruk dat Groenestein een huis was waar genegenheid en liefderijke opvang het leefklimaat beheersten. Hoe afschrikwekkend was de werkelijkheid, hoe uitzichtloos de toekomst van al die weerlozen, waarop de gefrustreerde dienaren van de Heer hun sadisme uitleefden.’

Van Beckum geeft vervolgens de inhoud van de film weer.

Het Haagse dagblad het Binnenhof verzoekt een voorvertoning van ‘Een lege plek in Den Haag’, en naar aanleiding daarvan

[p. 30]

vult de journalist Nico Mokveld een volledige pagina met zijn verslag. De kop en de onderkop van het stuk luiden: ‘Herinneringen aan Huize Groenestein, onthutsend schrikbeeld uit het verleden’, en: ‘Ik zie een lege plek, en huil van binnen’. Ingekaderd staat: ‘Pas op, of ik stuur je naar Groenestein!’ Het artikel opent met: ‘Wat voor de meeste Hagenaars niet veel meer is dan een braakliggend stukje land, is voor anderen een voortdurend kwellende confrontatie met het verleden. Herinneringen aan een strafregime...’ Ook in dit artikel zijn veel citaten van ex-Groenesteiners uit de film gelicht. Maar Mokveld heeft ook een oud-staflid gesproken en diens uitspraak omkaderd: tv-verhalen ziekelijke fantasie van fanatici. Het oud-staflid meent: ‘Het werkelijke oord van verschrikking was vaak het ouderlijk huis van deze kinderen. Waar de partners in onmin met elkaar leefden of waarin de kinderen schromelijk werden verwaarloosd.’ Weer verder in het artikel rept Mokveld over een reünie van elf ex-Groenesteiners, het groepje is het oneens met het beeld dat de film oproept. Op deze reünie-avond wordt door hen voornamelijk met pretoogjes en schaterlachen op het gesticht teruggeblikt. Hans Koekoek is een papenhater, vinden zij. Toch zegt één van hen in hetzelfde artikel: ‘Ik geloof wel dat die dingen gebeurd zijn. Er zaten broeders en zusters onder die absoluut ongeschikt waren voor dat werk. Die waren bijzonder streng en gaven meteen straf. Soms ten onrechte. Wanneer er zoiets als een keuring was geweest, dan zouden zij beslist zijn afgevallen. Alleen omdat zij niet van kinderen hielden.’

Mokveld sluit zijn artikel in deze krant met veel ‘konventionele katholieke lezers’ af met de twee volgende zinnen: ‘Vele vele jaren later zijn de wonden nog altijd niet geheeld. Groenestein was... om nooit te vergeten.’

Het Algemeen Dagblad heeft als kop: ‘Verhalen uit de hel’, en als onderkop: ‘Mishandelingen waren troef in Haags gesticht’. Het artikel begint vet gedrukt: ‘Het is maar goed dat het Haagse gesticht Groenestein tien jaar geleden met de grond gelijk is gemaakt. Want wat er ruim een halve eeuw (Het was bijna een volle eeuw. H.K.) lang achter de muren van dit opvoedingstehuis voor kinderen is gebeurd, tart werkelijk elke beschrijving.’

[p. 31]

Dagblad de Gooi- en Eemlander vermeldt in de krant en op het netwerk van de gpd, dat de Grote Provinciale Dagbladen van nieuws voorziet, van de hand van journalist Cris Kijne: ‘Misdadig systeem in Haags gesticht’. Over de film zegt Kijne: ‘Het klinkt als een getuigenis uit de donkere middeleeuwen of uit zo'n ver land waar een onbeschaafde dictator de scepter zwaait.’

Vermeldenswaardig is wellicht het feit dat de Volkskrant in alle talen zwijgt, zowel voor als na de uitzending.

Co Berkenbosch beschrijft in de Telegraaf zeer uitvoerig het relaas van twee zusjes die een belangrijk deel van hun jeugd in Groenestein hebben doorgebracht. Hij opent: Mariandel: ‘Ik leef nog steeds met angst. Ik heb altijd de slaapkamerdeur wijdopen staan. Als iemand een deur achter me dicht doet, word ik bang. Ik hoor altijd nog het gillen van mijn zusje. Als zij werd afgerost ging het me door merg en been.’

Met kleiner gedrukte tekst vervolgt hij: ‘Ze hebben het tegenwoordig nog wel eens over kampsyndroom. Wel eens gehoord van gestichtssyndroom?’ Een van de zusjes vertelt: ‘Onze moeder kwam nooit op bezoek. We hadden dus veel liefde weg te geven en omdat ik niemand had, knuffelde ik altijd een poesje. Ik gaf het wel eens een stukje vis. Toen ik daarvoor was berispt en het poesje toch vis bleef geven, moest ik de cel in. Het is niet natuurlijk als je zo van een poesje houdt. Daar moet wat achter zitten. Wat doe je met dat beest? werd steeds gevraagd.’ Het andere zusje vertelt: ‘Als er kinderen van de stenen trappen werden gegooid, moesten ze bij de dokter zeggen dat ze van de trap waren gevallen.’

Mariandel: ‘Als we erover praten komen er zoveel emoties los. We praten er al dertig jaar over. Gewoon om die gevoelens kwijt te raken... Maar het kan vreemd gaan, mijn zusje schreef, ik mag straks ook uit het gesticht. Ik weet niet waar ik naar toe moet. Een moeder heb ik niet, ik blijf maar bij de nonnen. Ik word zelf ook non, ik ben al novice.’

Ook de omroepbladen laten zich niet onbetuigd, de kro-gids, open en eerlijk in katholieke aangelegenheden, schroomt niet de veger door eigen stal te halen. In een tweeënhalve pagina's vullend artikel geeft de journalist Jan de Werd een interview

[p. 32]

weer met twee vrouwen die hun jeugd in Groenestein hebben doorgebracht. De beide vrouwen komen niet in de tv-film voor, maar dekken volledig de inhoud. Er zijn citaten die mij [H.K.] ook bekend zijn, maar niet in de film werden verwerkt, bijv.: ‘Je mocht 's nachts niet drinken als je dorst had. Je probeerde dan om met een touwtje een tand uit je mond los te wrikken. Als je bloed in je mond had, mocht je spoelen. Van de vijfentwintig meisjes op de zaal lagen er vijf te wrikken.’ De Werd plaatst boven die verhalen de kop: ‘Je jeugd verwoest in een onmenselijk oord’.

Televizier geeft eveneens een uitvoerige voorbeschouwing op de film. Redacteur Carl Luneborg spreekt in de kop over het ‘Groenesteinsyndroom’. Hij vermeldt: ‘Het gesticht werd met de grond gelijk gemaakt. De kwaadaardige herinneringen van honderden, duizenden kinderen bleven echter fier overeind.’

De vara-gids geeft een voorbeschouwing van redakteur Hans Linnekamp onder de kop: ‘Een lege plek in Den Haag’. In een geaccentueerde kolom schrijft Linnekamp, ‘Een lege plek waar overigens weinigen met weemoed aan terugdenken. Want in Groenestein heersten onmenselijke toestanden.’

Ook de ncrv- en tros-gidsen laten de reguliere programma-aankondiging vergezeld gaan van een extra kolom. Ook hierin wordt gewag gemaakt van een onmenselijk systeem en barbaarse opvoedingsmethoden.

In de programma-aankondigingen ten slotte, vermelden de meeste omroepen dat het een tijdsdocument betreft uit het recente verleden, die toch Dickensachtige herinneringen oproept.

Deze voorbeschouwingen veroorzaakten een golf van zeer uiteenlopende reakties, uitgestort over de hoofden van de die dag toevallig dienstdoende nos-telefonistes, nog voordat er één beeld de ether was ingezonden.