Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde. Deel 3

Joachim le Sage ten Broek (1775-1847)

Joachim le Sage ten Broek, zoon van een rechtzinnig predikant-hoogleraar, kan men beschouwen als de leider van de katholieke emancipatie buiten het parlement gedurende de jaren dat jhr. Leopold van Sasse van Ysselt en mr. Luyben in het parlement de rechten der katholieken voorstonden¹. In 1816 publiceerde Le Sage ten Broek², die tot het katholicisme overging, zijn boekje De voortreflijkheid van de leer der Roomsch-Katholijke Kerk, dat antwoord wilde geven op de vraag: hoe het mogelijk is dat een verstandig mens van protestant rooms wordt. De verschijning van het werkje veroorzaakte een complete brochurenoorlog, waaraan ook Bilderdijk op waardige en te waarderen wijze deelnam³. Wel trachtte men deze vorm van deelneming der

1 J. Witlox, De Katholieke Staatspartij in haar oorsprong en ontwikkeling geschetst, 's-Hertogenbosch, 1909, 1927, twee delen.

2 G. Gorris, J.G. Le Sage ten Broek en de eerste faze van de emancipatie der Katholieken, Amsterdam, I, 1947, II, 1949.

3 G. Gorris, a.w., I, 122 vlg.

[p. 401]

katholieken aan het openbare leven te overstemmen, maar Le Sage liet zich niet tot zwijgen brengen. Zowel tegen hem misverstaande katholieken als tegen protestanten en regering blijft hij in het offensief, door middel van afzonderlijke publikaties en door het uitgeven van tijdschriften. Om deze laatste activiteit vooral staat hij te boek als de nestor van de katholieke pers. Wel had men reeds eerder van katholieke zijde maand- en weekbladen in het licht gegeven, maar hun levensduur was maar kort geweest. Le Sage slaagt erin met zijn tijdschriften een groter lezerspubliek te blijven boeien. Zijn levenswerk op dit terrein was De Godsdienstvriend, waarin de eerste en wellicht belangrijkste voorbereidende campagne tot emancipatie der Nederlandse katholieken gevoerd werd⁴.

Het tijdschrift bestond van 1818 tot 1869; van de honderdentwee delen heeft Le Sage zelf er achtenvijftig geredigeerd en ten dele volgeschreven. Als zijn wezenlijke tegenstander zag Le Sage niet het orthodox protestantisme, maar de verlichting in haar verschillende vormen en schakeringen, een ‘algemeen humanitair christendom, een christendom zonder dogma's en vaste beginselen’. Hij was er zich overigens van bewust, dat deze ‘verwording’ het noodzakelijke gevolg was van het protestantse beginsel van vrij onderzoek. Van de vele andere periodieken die Le Sage in het licht gaf⁵, moeten vooral genoemd worden de Catholyke Nederlandsche Stemmen, die van 1835 tot 1874 verschenen met bijdragen over godsdienst, staatkunde, geschied- en letterkunde. Reeds door zijn titel protesteerde dit blad tegen de identificatie van Nederlands en protestants die werd voorgestaan in de een jaar eerder opgerichte Nederlandsche Stemmen. Le Sages tijdschrift werd een groot succes: regelmatig moesten afleveringen worden herdrukt, de eerste jaargang zelfs geheel.

Le Sage heeft zijn hele leven de dichtkunst beoefend; het oudste ons bekende gedicht dateert van 1796 en is een spotgedicht op de paters kapucijnen⁶, die hij in zijn Antwerpse jaren had kunnen waarnemen. Maar dat was vóór zijn bekering! Literaire waarde hebben Le Sages gedichten, werk van een epigoon van Tollens, vrijwel niet. Van groter betekenis blijft zijn proza in boek en tijdschrift om de helderheid van gedachte en de warmte der bezieling die eruit spreekt. Op den duur echter kon Le Sages stijl de alweer jongere katholieken, zowel priesters als gestudeerde leken, minder of in het geheel niet bevredigen. Vooral niet diegenen onder hen die Le Sages omzwaai van strijder voor vergroting van de rechten der volksvertegenwoordiging tot pleiter voor vertrouwen op 's konings goedheid weinig konden appreciëren, te weten de groep vooruitstrevende katholieken, de latere

4 G. Gorris, a.w., I, 233-266.

5 G. Gorris, a.w., I, 267-305, II, 83-109.

6 Laatstelijk herdrukt G. Gorris, a.w., I, 464-6.

[p. 402]

‘Papo-Thorbeckianen’. Aan hun onvrede o.a. met Le Sages ‘na 1840 gestadig onbeduidender en holler wordende organen’ dankt men o.a. de oprichting van De Katholiek⁷. Het was echter niet alleen reactie op Le Sage die hiertoe bewoog.

7 L.J. Rogier, Katholieke Herleving, 37.