Memoriaal. Herinneringsbeelden met enige portretten en naamregister

[p. 56]

Pieter van der Meer en ‘De Nieuwe Eeuw’

Pieter van der Meer de Walcheren, in 1880 te Utrecht geboren, behoorde een poos tot de leerlingen van het Gemeentelijk Gymnasium te Maastricht. Dit stond omstreeks 1892 onder het rectoraat van Dr. J.M.A. Van Oppen, met als conrector Dr. P.V. Sormani, uit Boxmeer afkomstig, sinds 1923 lector in de Griekse philosofie aan de R.K. Universiteit te Nijmegen. Als ‘Hollander’ en door zijn sportieve kleding trok Pieter onder ons de aandacht. Ik ontmoette hem pas weer in 1921 als redacteur van ‘De Nieuwe Eeuw’ voor de rubriek ‘Kunst en Letteren’. Zijn verering voor de Franse auteur Léon Bloy, aan wie Van der Meer voor zijn overgang naar het katholicisme veel te danken had, en de felle wijze, waarop hij tegen alle middelmatigheid in kunstuiting ijverde, riepen een nieuwe geest wakker onder de jongeren. In heldere, van strijdlust blakende taal keerde hij zich tegen de ‘fraaie woordcultuur’. De kunst moest een weerspiegeling zijn van zielsbewogenheid en de gemeenschap dienen in haar opgang naar God. De Benedictijnen en Karthuizers in hun geestelijke afzondering boeiden hem bijzonder. Hij schetste op voortreffelijke wijze hun claustraal leven in een biografie van de H. Benedictus en ‘Het witte Paradijs’ (1929).

Tijdens zijn verblijf te Helmond stond Van der Meer slechts een bescheiden houten noodwoning ten dienste. Het fraaie borduurwerk van zijn vrouw en een kleine bibliotheek, waarin de uitgave van de ‘Acta Sanctorum’ in mooie bandjes opviel, overtuigden je bij een vrome kunstenaarsfamilie te vertoeven. Pieter toonde mij enige handschriften van Bloy, zorgvuldig verpakt bewaard, en

[p. 57]

lichtte de betekenis ervan voor hem toe met de hem eigen geestdrift. Hij en zijn vrouw woonden 's morgens om half acht de H. Mis bij en communiceerden in de Onze Lieve Vrouwe-parochie. Ik begeleidde hem wel eens huiswaarts als hij alleen was. Na een sober ontbijt begaf hij zich dan naar het kantoor van zijn werkzaamheden. Hier vond hij Max van Poll, alweer bezig aan een nieuw staatkundig overzicht, dat haastig met ‘Sub umbra’ ondertekend werd en soms evenveel sensatie wekte als Piet's pittige kunstbeschouwing.

Als origineel volksredenaar trad Pater Henricus O.M. Cap. op voor volle kerken en vergaderingen. Jos van Wel legde de democratische zweep over de flanken van zijn strijdros bij de ‘Doodenrit van het Kapitaal’. Op de directiekamer van de N.V. Drukkerij ‘Helmond’ wiste de immer bedrijvige directeur G.J.H. Hendriks even zijn brilleglazen schoon om alweer een nieuw plan uit te voeren voor de groei der zaak, die dag en nacht zijn geest occupeerde. Op 1 September 1922 vierde ‘De Nieuwe Eeuw’ haar eerste lustrum, in 1947 haar dertigjarig bestaan. Hendriks liet zich nooit ontmoedigen en speurde steeds naar jonge kracht om het tijdschrift op peil te houden. Voor financiële offers schrok hij niet. In massale oplagen zorgde hij inmiddels ook voor geschikte en goedkope volks- en jeugdlectuur en kwamen verschillende andere tijdschriften bij hem van de pers naast de plaatselijke krant. Uitstekende zorg besteedde hij aan mijn uitgaven: Pro Pace. Tijdzang (1934), Het ‘Wien Neêrlandsch Bloed’ en zijn dichter (1936), In den gloed der Oranjezon. Huwelijken van de laatste Oranjes (1936), Van Moerdijk tot Peelland (1945), Zon over het leven (1948) Op zijn verzoek gaf ik anoniem een nieuwe vertaling van ‘De Kruistochten’ van Michaud bij hem uit in twee delen. Voor ‘De Nieuwe Eeuw’ schreef Jan Bruna, thans redacteur van ‘De Stem’ te Breda, pittige en litterair keurig verzorgde artikelen onder het pseudoniem ‘Oudeis’ (Grieks woord: Niemand).

[p. 58]

Onder de bestrijders van Van der Meer's kunstbeschouwingen noem ik slechts Dr. A.P.H.A. Slijpen S.J., uit Maastricht afkomstig, in 1923 benoemd als hoogleraar aan de R.K. Universiteit te Nijmegen voor klassieke letteren. Ik heb Slijpen van jongsaf gekend als een vrolijke jongen met echt Limburgs temperament. Als wij elkaar ontmoetten bij vergaderingen van de Katholieke Wetenschappelijke Vereniging, moest altijd even in het Maastrichts dialect een grappigheid gedebiteerd worden. Zijn hartelijke lach heeft mij altijd goed gedaan, evenals die van mijn jeugdvriend, Lambertus Verwilst, die in de Dominicaner-orde als liturgist naam verwierf en bij bezoek te mijnent, na het houden van een lezing, graag een uurtje verpozing zocht in wat Maastrichts babbelen. Als hoogleraar kon Slijpen echter ongenadig uit de hoek komen, evenals in recensies van uitgaven van klassieken die hem niet bevredigden. Zo is hij ook opgestoven tegen Van der Meer, wiens bewondering voor Bloy's werk hij als een gevaar voor het katholicisme brandmerkte. Bloy is tot heden in onze litteraire kringen een omstreden figuur gebleven. Hij deelt dat lot met andere Franse auteurs, wier mentaliteit raadselen voor ons oproept.

ln 1929 besloot Van der Meer niet zijn gezin naar Parijs te verhuizen. Enigen zijner vereerders zonden een circulaire uit, getekend door Willem Nieuwenhuis, Albert Kuyle, Herman de Man en Gerard Knuvelder, om hem een hartelijk afscheid te bereiden. Ik licht er de volgende passage uit: ‘Gij weet, hoezeer Christine en Pieter van bloemen houden. Dus schenken wij, voor hun tuin in Parijs, een rijke collectie vaste planten. En dat kunnen wij tezamen doen, zonder dat het ons financieel te zeer bezwaart, want hun vrienden zijn talrijk als het zand der zee. Reeds kwam voor dit doel een niet onbelangrijk bedrag binnen. De planten worden uitgekozen, in overleg met Christine.’

Over materiële zorgen heeft Van der Meer zich nooit meer dan strikt nodig het hoofd gebroken. Hij kan

[p. 59]

sober leven als een monnik. Zijn strikte berusting in Gods heilige wil bleek bij de dood van zijn zoon in de Benedictijner abdij te Oosterhout. De vader was desnoods bereid er de taak van zijn zoon over te nemen. Onze Lieve Heer heeft het echter anders beschikt. Hij werkt nu in stilte als leken-apostel, en in ‘De Nieuwe Eeuw’ verschijnen nu en dan weer beschouwingen van hem in de geest van zijn bekend ‘Dagboek’.

Hij schreef een kort inleidend woord voor mijn boekje over ‘St. Ursula en hare Gezellinnen’ (1922).

Maximus Josephus Maria Van Poll, geboren te Roosendaal 24 Februari 1881 en overleden te Eindhoven, waar hij op familiebezoek was, 25 September 1948, toonde reeds als leerling van het instituut ‘Ruwenberg’ te St. Michielsgestel belangstelling voor politieke kwesties, waardoor hij opviel onder zijn medeleerlingen.

In zijn journalistieke loopbaan, begonnen in 1899, heeft hij zijn democratische denkbeelden en zijn door buitengewone belezenheid verworven historische kennis op politiek en sociaal terrein dienstbaar gemaakt aan de versteviging der christelijke beginselen. Zijn vaak sombere kijk op de gebeurtenissen na de eerste wereldoorlog kon velen allerminst bevallen; in menig opzicht is die echter juist gebleken. Vooral zijn beschouwingen in ‘De Nieuwe Eeuw’, waarvan hij tussen 1921 en 1933 hoofdredacteur was, en in het dagblad ‘De Morgen’, dat hij van 1923 tot 1936 redigeerde, soms straf van toon, maakten hem tot een centrale figuur in de jongeren-beweging van die roerige tijd. Van 1929 tot September 1946 zat hij voor de Katholieke Volkspartij in de Tweede Kamer van de Staten-Generaal, waar zijn uitgebreide kennis over Indonesië bleek. Toen in September 1946 door de onverwachte ontwikkeling van de situatie in onze Oost een Commissie-Generaal voor Indonesië benoemd werd, kreeg van Poll er zitting in. Maar in November 1947 werd hem als zodanig eervol ontslag verleend.

[p. 60]

Dat hij in 1948 niet meer in 's lands vergaderzaal kon terugkeren, was na de Linggadjati-kwestie zeker een zware désillusie voor deze karaktervolle zwoeger voor recht en vrede, wiens vaderlandsliefde richtsnoer van al zijn handelingen bleef. ‘De Nieuwsgier’ te Batavia getuide: ‘De heer Van Poll trad nooit op de voorgrond, maar toonde tijdens de talloze conferenties een helderheid van inzicht, die hem volgens velen in feite tot de belangrijkste figuur in de Commissie-Generaal maakte.’ De geschiedenis zal hem recht doen weervaren.

Aan de Uitgeverij ‘Helmond’ is sedert enige jaren ook verbonden Dr. Hubertus Franciscus Antonius Maria van der Grinten, geboren te Eindhoven en wonende te Asten. In de jaren 1932-1934 gaf hij het in Nijmeegse studentenkringen ontstane, zuiver aesthetisch gerichte tijdschrift ‘Het Venster’ uit, waarin hij zelf debuteerde met verzen, naast andere Brabanders. Van der Grinten promoveerde in Kunstgeschiedenis aan de Nijmeegse Universiteit 10 Juli 1947 met een uitvoerige studie over ‘Nederlandsche Aesthetica in de negentiende eeuw’, knap werk, ontstaan uit moeizame uitgebreide studie. In de inleiding zet hij uiteen, dat het slechts ‘een voorloopige peiling en meting wil zijn van eenige diepte- en hoogtepunten in een acsthetisch zoo roerigen tijd, een schets van de wendingen in de schoonheidsopvatting, gelijksoortig maar zelden gelijktijdig voor beeldende kunst en litteratuur, soms logisch en verklaarbaar uit den gang der ideeën, vaak sterk beïnvloed door allerlei omstandigheden van tijd, plaats en milieu, meermalen even onverklaarbaar haast als de schoonheid zelf.’ Te hopen is, dat de auteur bij zijn andere drukke werkzaamheden te eniger tijd het vervolg erop kan voltooien.