Memoriaal. Herinneringsbeelden met enige portretten en naamregister

[p. 50]

Enkele andere Limburgse letterkundigen

Pierre Franssen, geboren te Tegelen in 1884, woont sinds 1898 te Venlo. Hij bezocht het Pro-Gymnasium aldaar en kwam toen in de rijwielhandel van zijn vader. De zich steeds uitbreidende zaak, die hij in familieverband dreef, weerhield hem niet zich te wijden aan muziek en letterkunde. Autodidact hield hij zich op de achtergrond, al trok zijn werk spoedig de aandacht in Limburg. Hij schreef verslagen over muziek en toneel voor de pers en werkte ijverig mede in muzikale en andere culturele verenigingen. Nu en dan verschenen ook gedichten van hem in tijdschriften en werden er in bloemlezingen opgenomen. Een gedeelte van zijn jeugdwerk is gebundeld in ‘Liedjes en Verzen’ (Venlo, z.j.). Het overgevoelige, dat zijn eerste verzen schaadde, is geheel geweken. Vooral de natuur in haar wisselende tinten geeft hem stof tot mijmering en bepeinzing. Het ‘Keurboek der Vlamingen’ (1912) prees hem als natuurdichter, die zich ‘wanneer hij het heeft over den weemoed der dingen meer mystisch dan naturalistisch dichter toont.’ Hij behoorde indertijd met Mathias Kemp tot de eersten in Limburg, die het geluid der jongeren deden opklinken in de literatuur.

De geneigdheid tot zelfinkeer van de Noordlimburgse volksaard kenmerkt hem, zoals de Zuidlimburgse kleurige geestdrift eigen is aan de poëzie van Broeder Edgard, kloosternaam van Hubertus Godefridus Heijnen, geboren te Maastricht 26 Februari 1882 en aldaar toegetreden tot de Congregatie der Eerwaarde Broeders van Onze Lieve Vrouw Onbevlekte Ontvangenis. Op verschillende plaatsen werkzaam als hoofd der school en later als leraar Nederlands M.O. publiceerde hij veel

[p. 51]

in de jeugdtijdschriften ‘Roomsche Jeugd’ en ‘Mei’, verder in ‘Van Onzen Tijd’, ‘Opgang’ en ‘Roeping’. Onder het pseudoniem ‘Hein Meeuwise’, verscheen zijn bundel gelegenheidsversjes ‘Van Harte’, en een boekje met kindergedichten ‘Rijmpjes en Lijmpjes’. Zijn latere werkzaamheid als bibliothecaris van de kloosterbibliotheek zijner Congregatie te Maastricht bracht hem tot het schrijven van bibliografische studiën, zoals van de Nederlandse vertalingen van P. Abraham a S. Clara. Zijn ‘Gedichten’, waarvan een eerste bundel verscheen te Maastricht in 1940, zijn melodieus en plastisch, helder van taal en gevoelig van toon. Zij verdienen alleszins ruimere bekendheid dan wat ervan is opgenomen in enkele bloemlezingen, en sommige van zijn guitige en zonnige liedjes zouden zich uitstekend lenen voor zang. Bijzonder fraai uitgegeven is zijn ‘Zilverschoon. Een losse krans van sonnetten, den Zeereerwaarden Broeder Christinus, Algemeen Overste, op het zilveren feest van zijn H. Professie aangeboden door B.E.’ (Maastricht, 21 November) (1937).

Mathias Kemp maakte als dichter een rijker ontwikkeling door. Trillend leven, soms doorgloeid van sterke bewogenheid, beeldt hij in de weelderige kleuren van een fantasie, die naar het exotische en wonderbaarlijke neigt. Angstvallig weert hij het traditionele en bindt zich aan geen enkele groep in de evoluerende literatuur.

Zijn vier jaren oudere broer Pierre Kemp bezorgde een uitvoerig Limburgs Sagenboek (1925). De sfeer van de droom bleef hem aantrekken. J. Van Well S.J. sprak reeds in de inleiding van zijn eerste dichtbundel ‘Het Wondere Lied’ (1914) van een ontdekt ‘ras-echt dichtertalent met breeden en diepen aanleg’. En Felix Rutten verwelkomde hem met de poëtische uitroep: ‘Gij zeilt op maanlichtrag door 't duister van den langen tijd; wit licht bevlagt uw stag en droom van eeuwigheid’. Echte waardering vond hij slechts in zeer beperkte kring, totdat in jongeren-periodieken, zoals

[p. 52]

‘De Gemeenschap’, eigenaardige korte versjes verschenen, door hem verzameld in de drie bundels: Stabielen en Passanten (1934), Fugitieven en Constanten (1938), Transitieven en Immobielen (1940). Hiermee stond de dichter opeens in de belangstelling van heel litterair Nederland. Anthonie Donker roemde de verzen als ‘zoo primitief en volmaakt als middeleeuwsche miniaturen, en even diep van kleuren, onovertrefbaar subtiel, in den dubbelen zin van fijn en listig.’ Hij sprak van ‘verzen die even onmerkbaar trillen als bloemen in den wind, van een tooverachtige tastbaarheid, bedrieglijk òverwerkelijk, als gemaakt van aarde en lucht en stilte en licht’. Het sensitivisme van Herman Gorter herleefde in een zeer bijzondere aanvoeling van de natuur, een kinderlijke naïveteit die in alles een paradijselijk restant ontdekt.

Jacques Schreurs schreef vele zangerige liedjes, die hem spoedig populair maakten. ‘Al te vaardig in het rijmen’, verweet men hem. Hij leek hierdoor ontmoedigd en zweeg enige jaren. Toen verscheen in 1932 zijn gemeenschapsspel ‘Omnis Terra’, voor het eerst opgevoerd op de Grote Markt van zijn geboorteplaats Sittard, mooi uitgegeven met bandversiering van Charles Eyck. De kritiek prees treffende gedeelten erin. In 1933 voerden leden van de studentenvereniging ‘St. Thomas Aquinas’ in de stadsschouwburg te Amsterdam zijn spel ‘De Hemelsche Twistappel’ op, een lyrisch-dramatische meditatie over de H. Lidwina van Schiedam. Vlot volgden nu toneelspelen en dichtbundels van zijn hand. Voor mij is zijn bundel ‘Nis en Nimbus’ mee van het aantrekkelijkste dat hij publiceerde; de bundel, verlucht door Charles Eyck, Joep Nicolas, Otto van Rees en Lambert Simon, schonk een herleving van het geestelijke lied der middeleeuwen in naïeve vroomheid en eenvoud; hij betekende een keerpunt in Schreurs' litteraire productie; hij had de volksziel begrepen en aangevoeld. Het middeleeuwse Wagenspel poogde hij weer in ere te brengen door ‘De

[p. 53]

Piëtà’, door hem zelf genoemd ‘een mysteriespel van droom en gelijkenis’; hij schreef het op verzoek van Mgr. Dr. G. Lemmens, bisschop van Roermond, ter verbreiding en verdieping van de Maria-verering. Hoewel de inhoud vol afwisseling is, zijn realiteit en allegorie te zonderling vermengd, om het onverdeeld te kunnen roemen: de dichterlijke tekst staat de karaktertekening soms in de weg. De bloemlezing ‘Sterren en Dauw’ (1935), uit Schreurs' verzen samengesteld en ingeleid door Bernard Verhoeven, met bandversiering en illustraties van Lambert Simon en getekend portret van de dichter door Albert Verschuuren, toont ons de rijke nuancering van Schreurs' dichterlijk talent.

Te Maastricht overleed 7 Augustus 1946 Mr. Edmundus Jacobus Hubertus Jaspar, oud-kantonrechter in de provinciale hoofdstad, waar hij 17 October 1872 geboren werd. Na gymnasiale studie in zijn geboorteplaats studeerde hij aan de Universiteit te Amsterdam en promoveerde op een dissertatie over de ‘Bewijskracht der gerechtelijke bekentenis in een later geding.’

Maastrichtenaar in merg en been, schreef hij reeds als jongeman in het dialect der stad, hem dierbaar bovenal, wier geschiedenis hij kende in finesses. Jaspar was een nobel man, aristocraat van geest en democraat in de beste zin des woords, in populariteit de evenknie van wijlen Alfons Olterdissen, wiens ‘Prozawerken’ hij verzamelde en uitgaf en voorzag van een woordenlijst. Wat Olterdissen deed voor de uitbeelding van het Maastrichter volksleven uit het laatst der negentiende eeuw, completeerde Jaspar op waardige wijze in zijn mooi werk ‘Kint geer eur stad?’ Deze schetsen waren eerst verschenen in de ‘St. Servatius-klok’, een godsdienstig weekblad. Hierin staan historie en beschavingsbloei van het oude Tricht beschreven in melodieus en plastisch taaleigen. Kon het anders, of deze rechtgeaarde zoon van de St. Servaasveste moest zich ook een krachtige voorvechter tonen voor het behoud

[p. 54]

van het geloof der Moederkerk in Limburg.

Als kantonrechter was Jaspar jaren lang in de gelegenheid het zuidlimburgse volk te leren kennen in zijn goede hoedanigheden en zwakheden. In zijn voordrachten voor allerlei kringen bleek, hoe hij zich die kennis had ten nutte gemaakt, over welke dialectische schatten hij beschikte. Zo moest hij wel de aangewezen leider zijn en blijven van de vereniging ‘Veldeke’, die ijvert voor het behoud der Limburgse streektalen.

‘Oranje en Maastricht’, dat hij uitgaf in samenwerking met Dr. J. Endepols, getuigt van Jaspar's geestdriftige vaderlandsliefde. Zijn bundel ‘Bonte Blomme’ (1921, 2e druk 1928) bevat verzen, die behoren tot de mooiste in het Maastrichter idioom. De dichter bezingt het mooie landschap in zijn verschillende aspecten, leidt ons binnen in de vertrouwelijkheid van het huiselijk leven, geniet van de devote stemming en liturgische pracht der openbare processies, verlustigt zich in de humor van markante gebeurtenissen.

Als gecommitteerde bij eindexamens toonde Jaspar zijn interesse voor het onderwijs, en het verheugde hem uitzonderlijk daarbij Limburgers als leraren elders aan te treffen. Dat zijn plan voor de uitgave van een woordenboek der Maastrichter streektaal, waarvoor hij over zo'n rijk materiaal beschikte, niet verwezenlijkt werd, moet hem wel erg gespeten hebben.

De ‘Limburgse Federatie van Verenigingen voor Vreemdelingenverkeer’ vond in hem een ijverig voorzitter. In haar tijdschrift ‘Ons Limburg’ (October 1946) wijdde ik hem een In-Memoriam-gedicht.

Een van de ijverigste medewerkers aan het tijdschrift ‘Veldeke’ is de Maastrichtenaar Harie Loontjens, in de plaatselijke pers vooral bekend door zijn ‘Brieven van Nikkelake’. Ik beschouw hem als de meest productieve en rijkst-begaafde der Maastrichter dialectschrijvers. Zowel in proza als in poëzie blijkt zijn uitzonderlijk talent. Hij bundelde o.a. ‘Vief Keersvertèllinge in 't Mastreechs’ (1944) en typeerde het mid-

[p. 55]

denstandsleven uitstekend in zijn ‘Wieker lui’ (1946), verschenen met een leerzame inleiding van Dr. Winand Roukens. Loontjens heeft het zelfs aangedurfd om de middeleeuwse moraliteit ‘Elckerlyc’ in het Maastrichts te bewerken als ‘De Spieghel vaan Zaoligheid vaan Ederein’ (1946). Op zijn verzoek schreef ik een voorwoord hierbij en wees erop, hoe deze bewerking vrij bleef van pralende vormfranje en de sfeer van naïeve vroomheid van het origineel behield. Zijn berijmde vertolking getuigt van begrip en aanvoeling van het middelnederlandse stuk. De dialectliteratuur van Maastricht is erdoor verrijkt met een kostbaar werk. Thans directeur van het Rijksmuseum voor Volkskunde te Arnhem, heeft Dr. Win. Roukens van October 1938 tot October 1948 gefungeerd als hoofdredacteur van ‘Veldeke’ en daarin verschillende wetenschappelijke bijdragen over dialect en heemkunde gepubliceerd. Onverdroten werkzaam, zet hij de arbeid van wijlen Prof. Schrijnen voort.

Als merkwaardige publicaties over vroegere sociale toestanden in de arbeiderswereld te Maastricht wijs ik op de uitgave van ‘Sjengske’ en ‘Sjeng’ (1945) door Sjesco Orenz, pseudoniem van Bèr Hollewijn, naar mij is meegedeeld; het eerste lijkt mij beter geslaagd dan het tweede. Het kiezen van zulke uitzonderlijke pseudoniemen is een eigenaardigheid van jongere Limburgers. P.J.H. Vermeeren heet als auteur Pierre van Valkenhoff; Joseph Nicolas Gabriel Marie Antoine Viegen noemt zich Ilja Destinow; Leo Cornelis Willem Laugs publiceert als Paul Haimon; Leonardus Gerardus Maria Snackers als Loe Maas; F.A. Brunklaus als Frans van Oldenburg Ermke. Ik schrijf hier geen overzicht van Limburgers in de Nederlandse Letterkunde en kan dus over hen allen niet uitweiden, hoezeer ik sommiger werk waardeer, evenals dat van auteurs van Limburgse historische romans, zoals ‘Ketters aan de poort’ van Pauline Plantenberg-Marres.