Galibi. Een Karaibendorp in Suriname

[p. 102]

7. Mondelinge overlevering

In dit korte hoofdstuk vindt men een Karaibisch verhaal: het werd door wijlen kapitein Maliwayu (gestorven in 1968) verteld en op de band opgenomen. In 7.1 is een nauwkeurige transkriptie te vinden, in 7.2 een vertaling. Bij die vertaling heb ik een tussenweg trachten te vinden tussen een letterlijke maar onleesbare en een vrije maar stilistisch on-Karaibische vertaling.

De verteller, de oude Maliwayu, heeft in zijn jeugd in St. Laurent-du-Maroni gewerkt en spreekt Frans en ook Sranan. Dat is de verklaring van gebruik van woorden als ‘enfin’ en ‘disi ten’. Er is trouwens ook een Nederlands woord in geslopen, ‘bijna’.

Het verhaal handelt, als zoveel Karaibische verhalen, over één van de knelpunten van de Karaibische sociale struktuur, n.l. de relatie schoonvader-schoonzoon, met een vrouw - als vrouw en dochter - als schakel. In dit voorbeeld is het element van spanning tussen de betrokkenen echter gering. Enkele facetten wil ik toelichten: wanneer de IJsvogel zich tegen zijn schoonzoon richt spreekt hij tegen zijn dochter (zie 4.5). De wijze van vissen waarnaar verwezen wordt is een niet meer gebruikte vorm, waarbij een kreek met behulp van plantaardige stoffen wordt vergiftigd zodat de vissen naar adem happend naar boven komen en met een pijl geschoten kunnen worden.

Voor een aantal andere Indiaanse verhalen verwijs ik naar een publikatie van Cirino (1970).

Een enkele opmerking over de schrijfwijze. De /n/ aan het eind van een woord en voor een medeklinker klinkt als /ng/. De /ï/ komt in het Nederlands niet voor. Hij lijkt op de stomme /e/ in /de/ maar de tong ligt dieper in de mond; /h/ voor klinkers is een /ch/ klank. De /'/ is een z.g. glottal stop, als gebruikt kan worden in het Nederlandse woord /na'apen/. De r/l is noch een /r/ noch een /l/ maar ligt tussen beide in. De /y/ klinkt als /j/ in het Nederlands. Niet aangegeven is dat er een /j/ klank komt achter een medeklinker indien die voorafgegaan wordt door een /i/, tenzij de medeklinker ook weer gevolgd wordt door een /i/. Als ik schrijf /kaikusi/, klinkt het als /kaikjusi/. Als een /s/ gevolgd wordt door een /i/ wordt het /sj/: /sinoya/ klinkt als /sjinjoya/.

[p. 103]

7.1. een Karaibische tekst

Awale Kawasi malo

(1) e, Kawasi kïnïsan tïpene man (2) ipe gapïn molo man, ma ipotïlï te (3) tsp... woto apïiyan imelo (4) tïpe... ipenï me kïneyatoyan mohko suma (5) iloge kulu kïngano mohko tïpalimïn 'wa, Awale wa (6) amïn poka nïtosen, oinono se, yemïilï, kïngano. (7) dan kïnïsan Awale (8) wewe samane dupo nuwekapotose me ngolo, kïngano (9) mohko woto... woto me tïwe ...iwetïmïpo poko, kïngano mose i'me tamulu (10) aha, kïngano Awale (11) kïnïsan Awale (12) wewe molo ipolilï epolïi, elo wala elo dupo mohko Awale kunuwekaposan (13) tuna ta, ipolilï taka (14) aimala konosan iwetïmïpo poko (15) aimala pokano ena'a (16) ipe ma man mohko Awale (17) enfin, tainalï kè nanga tïndalï kè painalï apïilï i'wa (18) e, kunuwekaposan Awale (19) mondo ne aimala tïwose poto nombo (20) a, Awale tïwoma mohko aimala dupo naka, dopo (21) pï, aimala 'wa to'mose, tïwaitolo to'mose (22) kinikomayan molo bo (23) ipïtï ipona man, otï poko dè mohko Awale na ma'e, kïngano ipïtï (24) papa, kïngano, apalemïn eneko se, kïngano tïyumeï 'wa mohko ipïtï (25) disi ten Awale to'mose man aimala tampokole 'wa (26) kïnïsan i'me tamulu, ene (27) pï, Awale watï (28) enfin, dan mohko i'me tamulu mohko woto eneyan (29) mose lo painalï ne'mogïi, kïngano (30) enfin, kunuwekano mohko i'me tamulu tïwose man (31) tïpoka i'wa man (31) tanuye i'wa (32) talo i'wa (33) tïwesega i'wa (34) pï, Awale uwembo da (35) tïkole ne man mohko Awale (36) talo i'wa man mo'ya... otï... wayalimbo da authï wa (37) tïkole man (38) inolombo tïye i'wa man monïpan po pïlolo po, alutato'me (39) dan ipïtï ilato kïndoposan elo wala (40) tïkole man imelo (41) bijna kinilomosan dela (42) lu'me man imelo (43) hmmmm... kïngano ipïtï, tïtopotïlï ikolï ta (44) se, kïngano ipïtï, tïkole su Awale na ma'e, kïngano (45) hmm, tïkole su amo ne, kïngano i'wa (46) kï, kïngano mohko Awale mohko tïbïtï aulan eyusan.

7.2 vertaling

De Awari en de IJsvogel

(1) e, de ijsvogel gaat op weg, hij heeft zijn pijl bij zich (2) dat is zijn pijl niet, maar zijn snavel (3) tsp [klanknabootsing van een duik in het water] hij vangt veel vis (4) zijn pijl noemen de

[p. 104]

mensen zijn snavel (5) daarom nu zegt hij tegen zijn schoonzoon, tegen awari (6) laat je man er een gaan schieten, mijn dochter, zegt hij (7) vervolgens gaat de awari op weg (8) op een [over het water] gebogen boom moet hij gaan poepen, zegt hij (9) de vissen moet hij vergiftigen, zegt zijn schoonvader (10) ja, zegt awari (11) awari gaat op weg (12) de boom en de kreek vindt hij, zo, op deze manier, poept de awari herhaaldelijk (13) in het water, de kreek in (14) de anjoemara [een grote zoetwatervis die vlees eet] komt, in dronkenschap (15) de anjoemara wordt geschoten ook (16) de awari heeft geen pijl (17) maar ja, met zijn hand en met zijn bek misschien pakt hij hem (18) e, hij poept herhaaldelijk, de awari (19) de anjoemaras komen, de grote (20) ah, de awari is op een anjoemara gevallen, plons (21) en wat nu??? hij is door de anjoemara opgeslokt, helemaal opgeslokt (22) het wordt nacht op die plaats (23) zijn vrouw verwacht hem [wacht op hem], wat voert awari toch uit, vriendin, zegt zijn vrouw [ma'e is hier de uitdrukking die een vrouw gebruikt als ze iets in zichzelf zegt] (24) vader, zegt ze, zoek je schoonzoon, zegt zijn vrouw tegen haar vader (25) op dat moment is awari door een reusachtige anjoemara opgeslokt (26) zijn schoonvader gaat kijken (27) hé, awari is er niet (28) enfin, dan ziet zijn schoonvader de vis (29) die heeft hem misschien ingeslikt, zegt hij (30) enfin, zijn schoonvader poept, hij is gekomen [anjoemara] (31) hij [de vis] is door hem [de schoonvader] geschoten (32) hij is door hem [uit het water] getild (32) hij is door hem weggebracht (33) hij is door hem opengesneden (34) hé, awari is in zijn buik (35) hij stinkt erg, awari (36) hij heeft hem naar ginds gebracht, naar huis, in een, eh, geïmproviseerde draagmand (37) hij stinkt (38) hij is door hem op gindse plaats neergezet, op het erf, om te drogen (39) vervolgens wandelt zijn vrouw om hem [awari] heen, op deze manier [Maliwayu wijst met zijn hand] (40) hij stinkt verschrikkelijk (41) hij gaat bijna dood (42) hij is heel zwak (43) hmmm, zegt zijn vrouw, ze wandelt alsmaar in zijn stank (44) nou, zegt zijn vrouw, awari stinkt, vriendin, zegt ze (45) hmm, je stinkt zelf zegt hij tegen haar (46) zegt awari, als antwoord op de opmerking van zijn vrouw.