Logo DBNL
It jubeljier (1994)

It jubeljier

(1994)–Simke Kloosterman–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

4

Yn 't súdwesten groeide in swarte wolken, djip ûnder de sinne groeide 'r, yn 'e lijte fan 'e wyn, dy't hinne-en-wer gyng fan 't westen nei 't noardwesten, as in sterke, dy't klinge en delte mint. De gouden blêden fan 'e beammen makken sims noch sêfte wynmuzyk, de tokken hâlden se noch oan sterke simmersnaren. Mar yn 'e foarnacht, as de wûnd're froastman kreakjend oer 'e ierde gyng, dan rekten se dochs in bytsje fan âlderdom en in inkeldenien hie al in brek, mar wa hearde dy iene wanklank ûnder al dy tûzenen, suver stimd noch fan simmerwaarmte en groei fan lange ljochte dagen. En hja waaiden 'eroer as gouden mearkeblêden oan reuzebeammen, dy't allinne stienne yn wâlden, wêr bernefuotten komme kinne.

De wolken yn 't súdwesten groeide. De sinne, waarm en read fan septimberwille, sonk al tichter nei har ta, as hie in frjemde seilstien syn tûzen krêften útstjoerd ta in ferlokkinge, om wat goed en hearlik wie en heech, yn in hel fan tinende swarte nachten te begraven...

De wolken yn 't súdwesten groeide - stie al boppe fiere beammen... âld en strang. Under by har stammen wenne it tsjuster, en de frees, wat der jûn komme soe, prike har al ta de lytste, fynste tokjes as ûnwaarsrûzjen út. Mar dêrboppe yn har krunen, dêr lake de ljachte jûn noch, helder en jong, lake in gouden laaits, lake mei ljachte fonken en kleurichheid, en syn waarme sinnehânen aaiden de griene blêden, dy't no ynienen wer stil hingen, as gyng der harren eats gruts foarby, lok of leed. Der wipten noch fûgeltsjes yn 'e tokken om, blausyskes en skelfinken, mar de sang fan 'e klyster en it koeren fan 'e houtdowen wie stoarn. Hja dreaune mei de lichte simmertwirren fuort en skerpen no har snebben op wa wit hoe fiere rotsen, wêr de waarmte as weagen oer 'e huverige ierde sloech en 't droege stôf op hege palmen lei.

De wolken yn 't súdwesten groeide... rikte begearlik nei de felreade sinne mei swarte, wrede hânen, wiet fan kâlde buien. Sjoch him rikken, de geweldige, mei syn sterke hânen! As fangearms binn' se, belust op 'e hearlikheid fan it ûnbedoarne, reine each, wêr se op 't slach har skaden oerhinne smite sille, dat de gouden glâns derút weitriennet as kostlike oalje en noch skoften op 'e weagen fan 'e loft omkralet.

Dêr ynienen...! O! is dit noch dyselde dei fan nys-ansens? Feal wurdt de moaie ierde, de fûgels gienn' stil sitten en sette húv'rich de fearkes op, de bijen fluchte by de letbloeiende roazen wei en krûpe slûch yn 'e hoale, de ierde is ongedien ûnder har tichte septimberpracht. O hja fielt de foarpine al fan 'e dead, syn giftige pripnuddel yn 't bloeiende fleis, waarm fan hjit, fel libben! En dit! dit is syn ôfskading, syn wrede foarloper! En hja stelt har te war, makket har sterk foar in lêste wrede woarstling, as 't om dea giet.

Dêr is de swarte wolken... As efter de foarhang fan in stille, ûnthillige timpel lit hja de sinne deabliede efter har ûntrochgrûnber swart en it poarp'ren bloed dript lange smertepaden de blauwe loft lâns. Dy berint, al mear en mear, ticht mei dûnzige wolkjes. Hja komme opsetten fan alle kanten, stil en sterk, en wrotte en dwale en kringe yninoarom as febrewarisskossen op in blauwe mar, as de iere maitiid begjint te sykheljen. De sinne is wei, de lêste bloedreade drip ferwettert yn loftskûm.

No komt der in sûzjen oan út de fierte, krekt as fiere wetters bliidwei op ien grutte, smelle slûs tarinnen komme, in foarsmaak fan seefrijdom op har wrede weagetongen. Wêr 's no de frede fan temiddei bleaun? Kâld en skrousk krimpt de wyn, súd, ja djip súd wurdt 'r, dêr slûpt 'r hinne, dêr is 'r dochs húsriem.

Mei ien brede earmswaai tynt de swarte wolken no ta stjelpige rein, ta stoarm, ta hjerst!

Sjoch de âlde stêd, hoe't hja teistere wurdt yn 'e stryd fan 'e jiergetiden! Har âlde huzen sidderje, har âlde beammen alje en kreunje oan 'e ferlittene grêften. Al it leed fan ieuwen libbet wer, wurdt wer grut, dwaalt yn wylde jachten de deadske strjitten lâns, wêr de goudene blêden yn deastryd lizze te krimpen en te skronfeljen, spoeket yn 'e stille hernen om, tôget eineleaze wegen syn selde bitter lot, syn syktme, ferlies, ferlangst, syn nea ûntfinzen leafde, syn nea fergetten haat. En boppe alles út gûlt de stoarm, gûlt mei lange úthalen!

Der 's drift oan 'e loft, drift en geweld, as hastige ruterbinden jeie de swiere reinwolkens de moanne foarby, dy't heech en koel glimket yn har earste skynwêzen. En de rein klettert. Wol 'r de toarstige ierde no ris yn ien nacht sêdzje...?

En dy drinkt no! dy drinkt! O sillige moaie dagen, joechst har waarmte en stiltme en sinneskyn, mar no't de rein komt, de libbens-drank, ferjit hja jimm', ferjit! en drinkt, dat it klokket deroer. Sil hja har

net sterk meitsje meie foar dy nije simmer, dy kommende, wêr hja de heimnis al fan sjoen hat yn 't nije sprútsel, djip ûnder 't hjerstblêd fan d' âld beam?

Sa waard ûnferhoeds dit jier, wylt de stoarm op 'e hoarn blies en in wylde stoet fan reinwolkens foar him útjage as bútbeluste hûnen, de hjerst berne. De dulder, de stadige trêder nei 't iensume winterhûs.

En de sneintemoarns hingen de reingazen noch oer de huzen en skynde de sinne sa flau, krekt as boarre har ljocht troch beroan feletten glês, fan gjin brânflammen yn tûzen tuten lott're. Sims wie 't no efkes stil, dan knikkere de rein en heil wer op 'e pannen en rôle yn 't lead fan 'e goatten en hearde men it swiere neirûzjen yn 'e bolwurks-beammen. As in gurle fan skutte gyngen se om 'e stêd en rikten inoar de moskbegroeide tokken, freonehânen, dy't ien wyt foar eagen ha.

In boatsje wie losrekke en dreau no heal oerside yn 'e stedsgrêft om - bleau einliks yn dea wetter lizzen. In âldroek gyng derop sitten te loeren, deastil, reinkralen op 'e glêde fear. Boppe him raasden in stikmennich wylde guozzen. Hoe hjerstich en onwarich klonk har skreau oer it ferlittene lân! Der hinge ek in tinne reinmist, krekt as barde der op 't heden wat heimsinnichs yn 'e natuer, wêr gjin eagen oer gean mochten. 't Wie noch stil op 'e dyk, de wiete slinger bochte iensum troch de griene lânsdouwe, dy stille sneine fan hjerstmoanne 1795. De neigalm fan 'e stoarm wie der noch wol, mar 't fallen fan 'e rein waard' sêfter en 'er wie in memmige seine yn 't delkommen fan 'e drippen op it toarre gers en de earmskearde stoppel, dy't der foarlei as in âld skierkert, waam ynhalige bern de lêste oartsen ôfpangele ha.

De frucht wie binnedoar, namste swieter de tins oan 'e wissichheid fan besit, as de stoarmrover om 'e skuorre strúnt en neat fynt as it tek fan 'e grutte skuorre, wêr hy yn om haffelt as in bytlik hynsder, geef fan tosk.

Yn 'e fierte klonk in swiere stap op 'e wiete wei. Stadich gyng 't... it waarde net iens in wanklank yn 'e moarnsfrede. De ruter hearde ek sa krekt by it hiele gea, dizze moarne - mei syn âld tabbert oan en syn bienbitich antlit ûnder 'e sút'rige hoed, suver as wie hy de hjerst sels, de âlde stoarmer, dy't mei 't grutte, sterke libben fan natuere selst in wraksel oandoar. De wyn waaide yn syn mantel, dy't útstie as in seil - de rein dripte fan syn âld hoed, hy murk it net iens, ried yn stúdzje wei fuort, mei de sêfte, maklike soeiïng fan in bekwaam âld rutersman op 'e willige hynsterêch, dêr in skurf seal op lei, dat him ek

gjinien fergunne soe. It appelich hier fan 'e skimmel wie wyt fan âlderdom, syn sealrêgige rêch glimde fan rein. Oan 'e fiterlokken fan syn meagere skonken hinge de blabze en hy liet likegoed as syn hear de kop mismoedich hingje.

In nije bui jage ynienen oer 't fjild, de âldman kroep tichter yn syn mantel en stjoerde nei de lijte fan 't struwel ta. Fuortdaadlik by him roan in moai jong foshynsder yn 't lân, hy wrinske tsjin syn âlde kammeraat en kaam skean oer 't lân wei oandrafkjen, de sturt as in waaier en 'e nekke kroes. Foar de wringe bleau 'r stean. Dy wie gleonwyt opfarve, suver gril stiek it ôf tsjin 't grien fan 'e ûnderwâl. Mei 't gesicht op dy wite wringe wachte 'r, dat de rein wat lichte en doe ried 'r op in fiskjagersdrafke op Ljouwert ta. Nimmen seach him, reisber folk wie der noch net warber op de hearrewei nei Grins, de stêd hie de eagen ek noch ticht, al wie yn 'e omkrite de dei oars al wer oeren âld.

Foar in sút'rige stâl yn in sydstrjitte liet 'r him mei de stive swaai fan in âldman fan 't hynsder falle, diich 'n doar op en gyng yn 'e hûs. It hynsder roan him nei as in hûn en socht syn waarme stâl, wêr 't roek fan hjouwer en oare begearlike dingen. In man slûpte him efternei en makke de gaspen fan 't seal los en wreau him de wiettens fan 'e lea, hiel foarsichtich en soarchlik. Doe gyng hy yn 'e hûs en dronk in kûmfol waarme kofje by de fammen en diich in steil wurd oer 'e reboelje fan ferline wike. Hiene guont soldaten net wegere, om Oranje ôf te swarren en de eed fan trou ôf te lizzen oan 't nije regear! Hja stiene derfoar en by tsienen hiene se de boeiens oankrige en wiene yn 't blokhús set op wetter en brea. En hjir waarde syn lûd sa sêft, dat de fammen ferstiene him kwalik: jonker Ryklef en in pear oare stânfriezen ferpoften it ek. Sa'n smet soe der net op syn sabel komme, hie 'r lûd roppen en him foar de eagen fan al syn ruterfolk dwerstroch brutsen en dêr delsmiten. Dat hie me in opskuor jûn! Hiel Ljouwert wie der fol fan... hja hiene der al in sang op, dy ferkoft Schreuder yn 'e Wide Steech, moarns ier en betiid troch 't kelderfinster foar in dûbelstoer. It wie in behyplike nearringe, want nimmen mocht op eigen manneboete eat printsje litte, de hege Frânske hearen moasten der earst yn omgnúfd ha, as der wol neat yn stie, dat it nij regear skea dwaan koe.

De fammen lieten de brij derby oersiere en 't fjoer der hast by útgean, hoe harken se mei sân pear earen! hoe ferwinsken se dy Frânsken, dy't no foar mastersfeint opspylje doarsten!

En Minne Pjirkes stoppe de piip jitteris út 'e âld pûde, bêste Jouster hearebaai, dat einliks yn menheare syn pultrum thúshearde. Mar sneins, dan libben menheare en hy yn mienskip fan goederen, fielde 'r altyd, en menheare... och, dy kniep wolris in each ticht. Toebak wie sa pipende djoer en hoe soe in earm man as hy oars de fonken fan 'e fjoerstien yn 'e tondelpot slaan en it geniet hawwe kinne fan de geur fan 't earste triedsje, yn brân set en yn reek weikrinkele...

En hy diich halen oan 'e piip, dat de fonken stoden dernei. Willemke, de kokenfaam, snúfde de geur op as lodderein en hâlde in swevelstok oan 'e gleonte fan syn piip en sette 'er it fjoer mei oan ûnder 'e hege skoarstien. Hja mocht der hiel wol oer, as Minne ris efkes by de skerm siet te smoken, en as Aal der dan mar út wie, soe men dan hast net tinke kinne, dat se sa yn har eigen hûs sieten as man en wiif? Dêr soe 't ek wol op yngean... as menheare der ris ôf kaam te reitsjen. Net, dat se dêr no sa'n ferlangst nei hie, mar in minske hat altyd in útsjend each en dêr stie by har as eindoel altyd alweroan Minne Pjirkes mei syn eptich livrei, it gouden kraachje op 'e jas en 't huodsje mei 't blau roaske, dêr syn guodlik antlit ûnder weilake as in dei moai waar.

De piip rekke útsmookt, hy pluze noch gau in boltsje op, striek doe mei in effen gesicht 't kammisoal glêd oer 't rinteniersbûkje en waarde op 't selde stuit wer de eptige hearsfeint fan 'e Ripperda's, sa 's de bern him koene, as hy yn folle staasje neist de koetsier siet, sa onferweechlik as in stik stien, al raasden de jonges ek witwat. Allinne de lange swipe, dy libbe altyd noch, dat fielden se somwilen oan 'e striemmen op 'e kuten.

Mei de learzens fan 'e jonker yn 'e hân en 'e mantel fan menheare oer 'e earm, gyng 'r nei foaren en bleau earbidich stean, doe't menheare der oankaam, út 't tún wei, it sulveren mes en in pear moaie roazeknoppen yn 'e hân. De reindrippen rôlen 'erôf en foelen him op 'e hierrige hânen. Grut en breed wiene se, men seach it, dêr siet klam yn. Wat se namen, soene se hâlde, wea! as se 'er har nei setten, om immen wat te ûntskuorren! Mar no aaiden se de sêftreade roazen en droegen se hoeden yn 'e hûs, út wiette en wyn wei yn 'e skutte fan smoute muorren foar in finster, wêr de sinne no en dan ta'n yn glimke as in blier frouljusantlit...

Dêr stie in fanke foar, blûn en bleek as hy, út ien laach, dat seach

men op 't slach, al wie 't hjir allegear frouljuseftiger, fynder en hie de strange útkyk fan 'e manljuseagen him hjir fermoaike yn it sêftere, jonge, fan in fanke fan sechtsjin jier. 't Sizzen gyng fan 'e Ripperda's, moai slach fan folk wie 't, elts yn syn soarte, blûn of brún en Doedt mei har elfke-eftich, tear omskot, it lange, blûne golvige hier, de grutte grize eagen mei har donkere eachsteisters en 't tige lyts mûltsje, net wakkere praatsk, beskamme dit sizzen net. Skande, hja wist it sels mar al te goed, dat wie har ienichste lek en brek en skeinde har danich.

‘Moarn, Doedte,’ sei 'r mei âlderwetske ridderlikens en joech syn bernsbern de roazen oer. Hja kleuren sa krekt by har, it teare goudblûn fan har hier, de earnst fan har grutte grize eagen ljachte 'er suver fan op en hy krige de iene en dy stiek 'r har foar by de kant fan 't jakje yn. O hoe tear wiene syn hânen no!... en Doedte, jong ding, roan op 'e spegel ta en beseach harsels, kwier draaitopke op hiele hege hakjes, it hier as in toer opsteapele op 't fine holtsje en hâlden fan in oeribele grutte skildpatten nekkekaam, presint fan Ryklef-om en opdien op syn reizen.

‘Foar dy spegel wei!’ sei âlde Ripperda ynienen strang. ‘Dat beppe dy net sjocht!’

Mar beppe seach al en lake ûnder 'e grutte tuitmûts en tocht om 'e jonkheid fan Doedte' mem, ek ienkear sa blûn, sa frolik as hja, no al lang as in iensum sinnestrieltsje weisonken yn 't skaad fan dead. En de laaits fergyng wer droefwei fan beppe' lippen. En beppe loek Doedte koartmillich jakje rjucht en pluze de kant fan 'e mouwen út.

Doe seach se tafallich yn 't ljocht op nei har man. Syn âld, wyt, ticht bosk hier wie noch wiet. ‘Silst' no noait wizer wurde?’ kibbe se guolikwei. ‘Dat yn dat minne waar. 'k Woe dy wizer ha, Regnerus.’ ‘Dû witst, no en dan moat 'k der ris út. Moat 'k mei mysels allinne wêze, Hanne,’ lei hy dêr dimmen tsjinyn, hiel stadich, krekt as wiene syn tinzen witwêroars. Hja murk it al sont dagen... Ryklef koe bytiden ek sa stoarje en kaam sims yn dagen net ta de doarren út. Siet der har wat dwars? Kaam 't fan de reboelje fan ferline wike? Mar hy hie ommers syn ontslach naam... en sa soe de saak wol deabliede... hie Easgama sei, en dêr har onrêst wat mei delbêde. Mar it wie oars sa'n frjemde tiid tsjinwurdich, wol ringe de deisrûnte fan moarn, middei en jûn de wiken oaninoar yn gewoane sleur, mar krekt sims, as soe al dat gewoane ynienen spjalte en men wat frjemds, freesliks sjen, eat,

dat no noch slomme yn 't tsjuster. Hoefaken hie se net yn noed sitten om Ryklef... dy wie langer oars as oars... onferskilliger, wreder en stoefer. Seis bern hie se hân, mar krekt dizze jonge kipte him derút, dizze, dêr se it âldermâlst mei wie fan allegearre, bleau sa fier fan har. Flot en fleurich foar 't each, wie 'r dochs in eigenlibber, in sluten boek, dat licht noait ien opslaan soe en lêze it inerlikste fan syn wezen. Wêr hie de jonge it wei?

Tocht 'r noch om Anne? Dy wie ommers al lang troud en har lyts bleek kopke seach 'r allinne mar mear yn tsjerke, want de freonskip tusken har en 'e Fan Rhees wie stoarn. Hja seagen no gledwei oan inoar foarby. Wat hie 't in kwea bloed set, earst al, doe't Popke Ryklef it baantsje ûntfytmanne en letter doe dat mei Anne, o wat in hertsear! En no't Fan Rhee al mear en mear yn 'e geunste fan 'e Frânsken besocht te kommen, lieten de prinsgesinden har stiltsjeswei lofts lizze. De patriotten setten har op 't stuoltsje, soks hage har as echte parvenu's, de earste oerloper fan 'e aristokrasy... Dat Fan Rhee yn 1787 oars tocht hie en mennich patriot it fjoer neiernôch oan 'e teannen lei hie, dêr liet men no gers oer groeie... En Fan Rhee, gewiksten skerpsjogger, slûchslimme goochemert, wist, wat 'r diich...

Hy waarde âlder, sei 'r en de baantsjes, him te beswierlik, erfde Popke, dat dy wende 'er sa stadichoan om stim mei yn 't kapittel te hawwen... En de skoane ynstruiïng fan Anne har kaptaal ferswiete him sikersonk wol it lêst, fan troud man te wêzen. Men sei... men sei... de leidige flinterfammen yn Frentsjer lokken no ek noch net om 'e nocht... tocht hja, en harke ris yn 'e gong, as se Ryklef ek oankommen hearde boppe wei. Hja hie einliks fan 'e moarn har moed net, der ware wat heimsinnichs yn 'e hûs om en Regnerus wie sa ongeduerich dat en sei stoefwei, hja moasten mar net op Ryklef wachtsje, licht, dat 'r him fersliept hie en let kaam. Hy hâlde fan oarder en regel. Stilwei sieten se doe mei har trijen om 'e tafel, no en dan foel der in inkeld wurd, mar 't ferbrede him net ta in algemien petear.

De sneinsklokken begoannen te lieden, klapten en songen as blide fûgels yn 'e loft. Oeral sliepte it wurk, men fielde it, hoe hage de âld stêd har stiltme, krekt as se in nij frjemd kleed oantein hie en no stil har eigen moaiens beseach. In ferreinde sinneblink lôke yn 'e keamer, weefde fine gouden triedden oer 't âld húsrie en 't swiere goudlearen behang, wêr frjemde, nea wezentlike blommen langstme-ranken útskeaten nei de souderbalken ta. Der libbe al in lyts hjerstfjurke

ûnder 'e skoarstien... de wyn sûge mei heftige rukken de reek yn 'e skoarstien op, en Juno, d' âld wynhûn, roek 'er mei de fine noas nei en seach dan wer nei 't wynderjen fan 't bûnte Sineeske skoarstienkleed. Bytiden gyng de wyn troch de holle keamer en rissele it behang as de toarre hjerstblêden fan 'e âld kastanjebeam yn 't tún...

As 'r net de jonge hearlikheid fan Doedte om him hinne hân hie, soe Ripperda der grif wer útgien wêze, it frije fjild yn. Him, de sterke, rôpen de sterke machten dêr bûtedoar, de skuorwyn, de bearende stoarmige buien, de roppers fan 'e hjerstdagen en 'e troch alles hinne geande sterke geuren fan 'e grûn, dy't mei sûne, sterke longen krêften garre foar de lange winter. As 'r de wyn sa om 't hûs waaien hearde, krige 'r altyd noch wer ferlangst nei syn âld stins yn 'e Bjirmen, wêr no syn âldste jonge op wenne, en soe hy der noch wolris wer op útgean wolle mei 't gewear en jeie de hazzen op út 't ferskûl of fiskje yn tsjusteremoannewaar op iel yn 'e tochtsleatten. Mar syn âld skonken woene 't net mear lije, de jicht pleage him bytiden alderearmoedichst. Hy wie fan in taai, âld en sûn laach... hy tòcht noch net om testamintsjen... al wist 'r, de âlde dei stie al op syn paad, smiet syn skaad oer 'e sinnige wei.

Mefrou Ripperda en Doedte gyngen nei tsjerke1... de stille, skjinreinde strjitten lâns. Alle simmerstôf wie weispield... lette roazen bloeiden iepen oer 'e lege muorkes fan 'e tunen en yn 'e lytse rútsjes fan 'e finsters lei de glim fan 'e foardei mei hiele wiffe sinneblinken, sà gril... sà wei...

De klokken letten... hja gyngen 't Heech op nei de Tsjerkstrjitte en steatlik rûsde mefrou Ripperda, breed fan in mennichte stiifsidene rokken, ta de tsjerke yn, neiteante fan Doedte, hiel jong, hiel famkeeftich efter har oan. Durk koster kaam mei hasten oandraven en droech har 't readdamasten kjessen mei 't wapen nei en slute mei in bult strikaazjes it hokje. In fêst sit wie 't. Geslachten fan Ripperda's hiene hjirútwei nei de prekers harke, mennichien fan harren lei ta stôf fermôge no yn dizze wijde grûn. Pake hie Doedt de skiednisboeken wolris jûn te lêzen... hoe blierke dan har each, as se aloan wer dy-

selde leave namme fûn, dy't hja ommers ek droech. Fan har moed fertelden se en fan har trou, fan 'e fiere reizen, dy't se dien en 'e skinkingen, dy't se jûn hiene oan kleasters en tsjerken en einliks, dan waarde hy net mear noemeneare. De skiednis skreau mei in nije pinne de nije namme: de soan, de erfnamme.

Mefrou Ripperda stompte har oan: dreame Doedte? Sjoch, dêr wie ommers Elske Baerdt, Elske mei in kyps mei in luifeltsje en dêr roazen ûnderút en ek al kielbânen, en menhear Falentijn, hiel deftich, in âld patrisiër yn 't swartlekken, en Bet en Jehannes.

Doedte seach op en liet de kleare onskuldige eagen fol wiis fernim oer 'e tsjerke gean. It oargel sette yn... hoe brûsden no de toanen as in liet fol wijinge troch de rûmte... hoe song de fuga fan Bach mei lûd en wjerlûd yn hearlikheid... Stadich kaam menhear Falentijn it nauwe paadsje lâns op har yn... as sulver syn snikwyt hier, hiel donker en earnstich syn eagen, selst doe't 'r mei in djippe bûging mefrou Ripperda har hokje foarbygyng. Deun efter him gyng syn soan. Doedte seach him en hy har... of einliks ek net mear, want der kaam in flueske foar har eagen en in wûnd're, nije fieling benaam har op itselde stuit suver it omtinken. It wie sa frjemd... it gyng sa gau... hja bûgde har kopke foardel, en doe't se efkes letter wer opseach, wie hy weiwaan en François Falentijn siet yn 't fjouwerkant en lies yn syn Bibel.

Wat wiene de wurden fan 'e preker dy moarne tapaslik op earnst fan 'e tiden. Hy hie 't oer 'e sânenfyftichste Psalm en hûnderten fielden de eangstme fan in David nei en hopen as hy op in blide útkomste. Dy soe ek wol wer komme foar 't heitelân, mar hoefolle triennen, soene der earst noch skriemd wurde moatte, miskien hoefolle kostlike libbens opoffere oan 'e frjemdling, dy't as in wrede meander alles ta him begoan te nimmen, wat mar waarde hie.

Wat dit jier noch jaan soe, it lei noch as in sluten boek, mar it memmehert fan mefrou Ripperda, o! de leafde fielt sa fyn!... beneare in druk, hja wist sels net hoe... Alle dagen brochten nijs... de patriottepartij woan by den dei, spriek òp, makke him ta man, en dy't te mûlryp wie en doarst him te ûnderstean en sizze harren it manuaal op... welno, de blokhúsdoarren wiene willich, om op te gean. Dan waarden de kraaiers wol njút... hiel stil selst, want de boal syn hânen wiene ek rap, en inkelde patriotten fielden in danigen oanstryd, om no't hja guont fan 'e tsjinpartij yn hânen hiene as de kat de mûs, dy ek

ris fiele te litten, hoe't in giseling smakke of 't brânmark, dat harsels har libben lang skeinde.

Inkele grutteljushuzen, dy har lûken bleaune mar ticht, sa 's 't hjitte wiene hja noch nei de simmerwenten ta, mar de ekstra-posten, dy't by nacht en ûntiid de hearrewei lâns jagen nei de Limmer ta, wisten 'er wol mear fan. Oer 'e Sudersee, nei Amsterdam, en dan foar in pong mei dukaten nei Ingelân ta. Dêr wiene se teminsten feilich.

Tongersdei yn 'e foarnacht kaam sa Fan Asbeck1 ek noch te harres, reisfeardich, in wolberet jongkearel, dy't it bloed ek hjit waan wie by 't sjen fan safolle ûnrjucht en dy't no de wyk spylje moast en ringen ek! It barnde op 'e neil... de frede sneupten de sjendarmes by harres al 't hûs nei, as 'r dêr ek wie. Mar hy sylde al lang foar in moaie easter-koelte ôf oer 'e Sudersee en dreau no licht al op Ingelân oan, tocht mefrou Ripperda bliid en helle har alles nochris wer foar 'e geest, hoe't 'r as jonkje ta harres kaam mei de swarte eachjes hiel blier yn 't smelle antlit, as Ryklef en hy yn 'e âld bijestâl gyngen te boartsjen en hja se elk in apel meijoech, en letter de opslûpen jonge op de grutte brune merje, dêr 'r as in lytse prins op oandraven kaam, it prûkje o sa wyt ûnder 't steekje en de meagere brune jongeshals hiel lang út it tichtknope jaske. No wie 'r grut, syn earste died hie ferset west tsjin 't gesach. Dat soe him dûken leare! hoe spotsk lake 'r! hy gyng. En hoe lang soe 't duorje, ear't 'r weromkaam? Soe 'r ea weromkomme en sitte mei har om 'e hurd en skake mei Ryklef om in fijfje?

En ynienen fleach 't har oan!... as Ryklef sa ek ris gyng... hja soe 't bestjerre! Hja koe him net misse, dat lêste bern fan har leafde! Hja wist it, hy wie likegoed as Fan Asbeck in hjitholligen jongkearel, fol jong fjoer, dy't miende izer mei hânen brekke te kinnen en yn 't besef fan syn jonge krêft wol de heechste bolwurken doarst te bestoarmjen.

Hja skrandere har âlde eagen op... wêr siet 'r? Hy wie in trou tsjerkgonger... mar hoe't se no ek kuerde, hja miste him op 'e kreake, wêr se syn moai manlik antlit oars altyd gau yn 't fizier hie, de riddersman, dy't der him útkipte ûnder it gewoane folk. Soed er fan 'e moarn thús-

bleaun wêze? Har tinzen bleaune der net oan hingjen; wylt it lêste sjongen begoan, speurde se de nijtsjes op ûnder it tsjerkefolk... joech nau acht, waans sitten leech wiene en wa't de djoerste doek om hie en de bûntste kyps op en ynienen markbite se menhear Fan Rhee. It loerdige yn syn eagen tròf har as in wjerljochtslach. Wat woe 'r? Hja koe him net daaie... út noch yn net... Sette dat folk Ryklef net altyd de foet dwars?

Anne hiene se him ûntfytmanne en mefrou Ripperda suchte... o Ryklef wie doedestiids wylde wegen gien! wit, wat se no wer útfûnen! It wie 't ivige gewraksel fan twa autokraten yn ien lytse stêd, elts foar oar skripte, om nûmer ien te bliuwen, hja, de Ripperda's, wiene it troch har adel en de Fan Rhees troch har ynfloed, dy't tsjinwurdich groeide mei skoaten as in ienjierrige sinneblom.

Hja wie stil ûnder 't nei hûs gean... en Doedt waard' fan 'e weromstuit ek swijchsum. By har thuses fûnen se in hiel gearset om 'e rûne tafel, allegear Oranje tagedien en heit yn 't foarmidden. De post wie oankaam, in hiel feest! de nijste tynge fan 'e bûtewrâld, mar fansels, der wie alwer in wike oer ferroan oer 't lêste nijs. Dêr stie 't, brieven fol, de steile letters bedaardwei delskreaun mei de wolfersniene guozzefearrene pinne en oertocht ûnder 't smoken fan in pypfol hearebaai, mar o! men hearde 'er de neiboldering yn fan 'e swiere seeën, dy't dêr yn 'e frjemdte gyngen!

Menhear Viersen lei 't mei de hânen út, hy wie in beweechlik man, sims diich 'r suver joadich, tocht mefrou Ripperda, en syn swarte eagen koene as gitkralen glinsterje yn 't djip fan 'e kassen. Hopperus, Anne har omke, stie derby, as gyng 't him allegear net oan... en dochs wie nimmen sa fel gebeten op 'e Frânsken as krekt hy, hy soe Popke 't fjoer noch wolris neiernôch oan 'e teannen lizze kinne, as 'r Anne net goed behânele. En dan siet der noch stil yn in hoekje, och men seach him suver oer 'e holle: Willem fan Heemstra1, hiel blond, hiel tear... stil. Grutter kontrast as Ryklef en hy wie der net. Beide jong, beide heech fan steat, beide by 't pearde-

folk yn tsjinst fan Oranje, mar yn aard en wezen twa utersten...

En beppe seach Willem en Doedte al tegearre, jonge bern, dy't de wrâld yngean sille as nei in grut feest.

De manlju praten en diene de hiele middei... doe't Ryklef ynkaam, hearde se wol, gyng de doar op 't slot. It waarde benaude stil yn 'e hûs... krekt as sette in swiere hân in domper op al it lûd en hime dat no hertstochtelik yn smoarde klanken syn leed út. It waar waarde ek wer minder... der kaam in hjerstrein út it westen oanstoarmjen en sloech mei wrede fûsten tsjin 'e glêzen. Doedt en hja sieten no yn 't seal en hiene de laden útskood fan 'e grutte kast en snuffelen yn 't âld moais. Doedt, trinten jong ding, stie der pauwich by te sjen, paste dan in kettinkje om 't blanke halske of liet in strinkje pearels troch de fingers glide en aaide deroer mei har waarme, teare fingerkes.

‘Ast dit jûn ris omdychst,’ sei beppe en hâlde in fyn gouden kettinkje foar har út, der flonkeren trije fjoerreade robinen oan yn in krânske fan blauwe saffieren, seldsume bûnt, kostlike moai. Doedt liet it har omdwaan - as bloeddrippen lei 't read fan 'e stiennen op 't mûtele wyt fan har jonge hals. 't Wyt skittere 'er fan òp.

‘En dit om 'e hânen,’ en beppe paste har de swarte ferwieltsjes om, sluten mei juwielene gaspkes.

‘En wat yn 't hier?’ frege Doedt. Dy wankele toer, it wie in hiel krewei, om dy yn 'e balans te hâlden, al siet der ek in hiel fûgelnêst fan izertried yn.

‘Ryklef-om sil ek noch wol in donk're roas ha foar dy en oars... no dan mar neat,’ ornearre beppe. Sierden jonkheid en sûnens har net? Har blonde, leeljeblanke moaiens hie nin oare sier fannoaden.

En beppe sels klaaide har dy jûne oan, dy jûne fan har earste feest, hinge har 't swartkanten oerrokje oer 't wytsiden ûnderrokje en knope har 't leech útsniene wytsiden spinserke ticht. Hoe blank kamen har skouderkes derút, it dûnsene halske, wêr de robinen om flonkeren!

Earnstich, hast yn foarstlike praal, kaam Ryklef-om har op 'e side en naam har mei nei 't brede finsterbank ta.

‘Gien dêr no ris efkes stean, dû,’ sei 'r en draaide se sa, dat it felle realjacht fan 'e jûn foel op har antlit. ‘Ik moat dy efkes op 't aldermoaist sjen, Doedte... pop!’ Dat sei 'r sa tear, it fanke foar him waarde der oars fan en yn freegjende eangstme socht se syn eagen.

Doe lake 'r ynienen! O dy moaie, jonge laaits fan dat antlit, sa 's in sinnestriel laket oer d' ierde!

En hy bûgde him foaroer en stiek har hiel foarsichtich in donkerreade roas yn 't hier. Wie 't ferbylding? fielde se syn mûle efkes, hiel efkes op har halske? Mar hy behearske him fuortdaadlik ek wer as in man, al trille syn herte fan 'e grutste drôfenisse.

Sà rieden se nei de De Witts ta. De rein sloech tsjin de rútsjes fan 'e karosse oan... de lantearnen yn 'e útstoarne strjitten slingeren hinne-en-wer oan 'e swiere izeren hâldfêsten. Mei gierjende skuorren jage de wyn en flappen rein swypken op 'e flinten, en 'e puollen wetter yn 'e weinspoaren sidderen yn 't wiffe lantearneljocht mei sulveren skimers. In earste hjerstige sneine, as de smoute binnekeamer wer wardearre wurdt en it petear by de hurd, wêr it earste fjurke barnt...

Mefrou Ripperda siet lyts en kâld yn in hoekje fan de wein. Eineleas like har 't ein riden nei De Witt's ta yn dit needwaar en dochs hearde se oan 't flugge klappen fan 'e hynstehoeven op 'e stiennen, de brunen sûzen deroer. Ryklef siet foar har oer, djip yn syn mantel. Wie 't tafal? De hânen fan mem en soan moeten inoar en leine in setsje mei sêfte triuw hiel innich yninoar... Sa 's by âlds... moast se ynienen tinke, doe't 'r noch in jonge wie, in lytse jonge, en har swijchsum op 'e skurte kleau yn skimerjûn en hja him sokjes en hoaskes útdiich en 't lyts blaustreekjes hansopke oan en him dan nochris hiel memmich bestoppe, as 'r op bêd lei. Dan pakte 'r har hân ek sa stiif beet en lei har mar oan te sjen, stilwei, mei syn grutte brune eagen al sa djip earnstich yn 't bernige antlit. Hja waarde der muoilik ûnder... har eagen roannen fol triennen.

De koets stie foar 't hege parradis fan Gelland de Witte hûs, op 'e ein fan 'e Tsjerkestrjitte. De doarren fleagen òp en 't grille ljocht út 'e gong biit mei feninige gnauwen nei 't piktsjuster fan 't foarplein.

Hja wiene de lêsten. Hjir yn 't seal fierden nin wyn en rein feest, hjir noade wille en ljocht. Oeral ljocht, sêft fan glâns, op 'e hege kjersekroan, de lusters oan wjerskanten fan 'e spegel, de grutte koperen bleakers, frolikheid yn 'e eagen fan it jongfolk, dat as in kloftke flinterkes gearhokke yn in hoeke fan 't seal en niget fûn oan elkoarme; en 'e bûnte kleuren fan 'e sidene frouljusklean, de kleurige satinen jassen fan 'e manlju, de uniformen, stiif fan goud, jubelen lûd tsjin it stemmige ikenhout fan 'e lambrisearing en 'e âlde kast en 't hoekspyn mei lange-Lys stelten.

Ryklef yn syn foarse manlikens, hast in reus ûnder 'e oaren, makke as de lêste syn komplimint foar mefrou De Witt, doe gyng hy troch 't seal, stadich, yn 't folle besef fan syn eigenwaarde en socht it jongfolk op yn 'e hoeke. Dêr hearde hy no noch by... wa wit, foar hoe lang. Efkes gyng der him in skokje troch de lea, miende 'r dêr net, Anne Hopperus te sjen! Anne fan Rhee no, mar och, it wie in útfanhûzerke, in blûn jong ding as hja, mar nea syn Anne wer. En dêr tusken al dy plezierige minsken yn it frjemde hûs wist 'r har ynienen yn 'e heimichheid fan syn siele by him, sa 's se him libbenliif nea tichter west hie en hearde har lûd en it sêfte: ‘Ja, my.’ It wie fergien allegear, dy moaie simmer, dy grutte jeugdleafde, wêr alles, wat letter komt, mar in flau neiskaad fan is en in neibloei. Noait wer de simmerknop... it stille iepengean fan 'e grutte, grutte earste roas, dêr hiel de koest'ring yn leit fan tûzen sinnestrielen en tûzen reindrippen... maaienacht... junydei, ja fan it hiele minskene knopjende maitiidsjier.

Hy wie allinne bleaun en strak-ansens...! O hy woe net tinke, net neitinke mear en noch folle minder foarúttinke. Dizze jûne noch... dizze iene jûn en dan...

Hy stie heal yn 't skaad fan in gerdyn en hearde, hoe't it der bûtendoar oanweigyng. De blinen fan 'e efterkeamer stiene noch op - by dei seagen dy finsters yn 't smelle eftertún út, oer 'e stedsgrêft, it fjild yn, it hjerstige fjild, wêr de wyn mei rukken omdwaalde en dwaande wie, de beammen keal te teppen en dêr it wetter yn 'e sleatten tynde út 'e oerfolle saden wei. De beammen om 't bolwurk rûsden, it wetter fan 'e grêft klotste tsjin in skoeiïng oan tichte by 't tún. In doar flapte... it earmoedige piipjen fan 'e rostige knieren teist're syn earen as in klachte yn dy lette stoarmjûn.

In minút twa stie 'r dêr sa, doe joech 'r him wer yn 't jongfolk, dêr alles joleit wie en plezier en fleur en laaits. De gasten fan 'e De Witts, dy waarden der altyd wakker let en set, hoefaken seagen dy grutte seal en opkeamer net sa'n gearset nei tsjerktiid by kofje en soezen, dêr it hiele hûs swietgeurich fan roek...! Ripperda's wisten dêr fan bern ôf oan fan mei te praten en no Ryklef wer en Doedt, dy wiene dêr as eigen bern thús, likegoed as Gelland ta harres.

Earst waarde der praat oer ditten en datten, dan kamen de pipen oan en joech de âlderein him om de grutte rûne tafel oan 't dominearjen of skaken of prate oer 'e polletyk, hiel wichtich en heallûd yn in hoekje. De jongerein socht inoar yn 'e opkeamer, dy roan mei twa

trapkes op út it seal wei en seach yn 't tún út. In grut hol fertrek wie 't mei in lyts bytsje húsrie en skildere behang op 'e muorren, Diana op 'e jacht en soks. En foar 'e glêzen wyt-sânlopers gerdinen byinoar bûn mei read bratlint.

Sà gyng 't jûn ek. Dêr stie Ryklef foar Bet Falentijn en makke har bliid. Seach 'r net de oare froulju oer 'e holle en spriek har oan... En yn moaie jongfammige skrutenens waard' se swijchsume bedêst, hja, flotte fleurige Bet, oars net op 't mûltsje fallen, en har wûndermoaie eagen bloeiden hiel stadich wiid iepen as donkerferwielene simmerfioelen en har wankjes waarden fyn roazeread.

Mefrou Falentijn, kleurich en fleurich neist mefrou De Witt, seach it. Dat stie har oan! Dat begoan dernei te lykjen! Falentijn moast dy weverij no oan kant dwaan... men koe ommers 't paad effenje foar immen, dy't jin hage. En wat kaptaal oangyng, Bet telde mei, nûmer ien hast. En mei memmige grutskens skerpe se har eagen op en seach nei har fanke, har moai fanke fan sântsjin jier, dy't alles te baat hie, jonkheid, sûnens, jild, en sa sterk stie se yn 't besef fan har hege eigenwaardij, dat it der net yn woe by har, hoe't it lot de bêste kansen keare litte kin en de jildpong noait in ieu lang aloan hingje lit foar 't selde hûs.

It waarde in jûn, dizze fan hjerstmoanne 1795, dy't trije minsken nea net wer ferjitte koene.

It waarde ek de jûn, dat Jehannes Falentijn en Doedte Ripperda inoar wer te wurd kamen. As in opslûpen fanke hie hy se foar 't lêst sjoen en no! no stie se as in jonge roas te bloeien yn syn âlde stêd, no dreau in ûnbekende macht him dêrhinne... him, de ûnbekende nei it ûnbekende, it nije, it frjemde.

Hy kaam let... hie nyskrektsa noch de earste libbensskreau beharke fan in jong minskebern en de grutte earnst fan 's libbens leaf en leed makke it him earst swier, noch nei in jûnpret ta te gean. Mar in sneinige, ferlittene stimming spoeke op syn keamers. Syn kostfrou en de jonges wiene derút, men fielde no de stiltme suver... Hy krige de fioele en striek heal yn tinzen wei, oer 'e snaren. Mar syn siele wie der net by - dy ranke mei in nij sprútsel oer in frjemd paad... In iensume sykster yn 'e grutte wrâld, dy't datjinge siket, wat har de folsleine ienheid jaan kin.

En hy ferklaaide him dochs noch, alhiel yn 'e feestpronk. It wynkleurde sidene kammisoal mei de hiel lange jaspânen kaam oan en 'e

echt kantene das mei de grutte pearelspjelde foar. Oare skuon waarden jitte opsocht, guont mei grutte sidene strikken en goudene gaspen, en pasten wûnderwol om de fynankelige moai lytse fuotten, stutsen yn 'e aldermoaiste sidene hoazzen, dy't der mar breide waarden fan Falentijn syn breidsters. De klean sieten om syn kante lea, as se der om getten wiene, en de wynkleur fan 'e jas kleure goed by de donkerens fan antlit en eagen.

Doe gyng 'r heal yn 'e prakkesaasje wei, ris foar de spegel stean en seach mei opmerksumens syn eigen brún earnstich antlit mei de skerpe dokterseagen, de grutte noas, de mûle, dy't de swijchsumens leafhie en dy't noch noait fan frouljuslippen roerd wie.

Doe glimke 'r. Dat barde net alle dagen, om jinsels sa optuge te moatten! Mei in hastige ruk wrong 'r syn brede skouders yn 'e wiete mantel en joech him op 'en paad troch de stille stêd, wiet, wiet! as wie der in seeweach op delstrûze.

It roan al nei tsienen, doe't 'r de klopper falle liet en de noegjende waarmte en gesellichheid him mei har smoutens omearmken. Sa gau as 'r koe, gyng 'r nei de opkeamer, fol blide ferwachtinge, wat komme soe. Ja, wol binn' de paden fan ferwachtinge de moaisten út it hiele minskelibben te gean! Hy ûnderfûn it no ek.

It wie him frjemd te moed... begoan in minske syn libben dan earst by de leafde... al it oare preludium en droef postludium? dat allinne de kern, de midden wêr alle geestdrift, al it hege, it goede, it wûnder-hearlike út groeide en bloeide as it fine fruchtfleis om in eale pit, it geheimste wûnder fan in hiele ierde.

De manlju fan 'e Falentijns hiene let leaf en... ienris. Hy wist it. Yn 'e froulju, Djoeke en Bet, streame it bretaal-sûne bloed fan mem... dy wachten net, dy dânsen jong en hastich de leafdedâns, krekt as mem, dy't mei achttsjin jier har earste jonge widze hie en 't no mei fiifenfjirtich jier noch opnimme koe tsjin in hopen jongefammen.

Gelland de Witt, de moaie eagen ien skalk, siet foar de pianoforte en song mei in leaf, lyts lûd in boartlike bergerette. It twangbuis fan 't Frânsk rezjym paste har hjir net, mar de Frânske keunst yn har fynste, geniaalste utering fûn nea de slettene doar, selst hjir yn 't Oranje sà oanhankelike hûs boarte it fleurich, loftich sin fan 'e harderssang. En de famkes tipten by it refrein oan 'e koartmillige rokjes en dânsen temûk efkes om 'e tafel hinne, bang, dat immen út 'e grutte keamer it seach.

En heal yn 'e skutte fan in blyn, hiel donker, dêr seach 'r har ynie-

nen, it boarterke út syn jeugd, no it famke fan syn ferlangst. It joech him in blide skok yn syn hert. Hoe machtich en fel groeide no ynienen syn begearte, no't se los fan 't ket wie, net mear hâlden fan it koel behearske ferstân!

Yn har jurkje fan gros de Naples stie se lyts en tear neist Ryklef en de felle reade roas bloeide kleurich yn har gouden hier. Mei ien laaits stie de print fan har wêzen-sa-jong-en-moai yn syn heugenisse... neat, wat der letter kaam is yn syn libben, koe dit byld ferdriuwe. Hy seach de glâns fan har hier en it lytse earke, dat der heal beskûle efter gyng, en 'e blaugrize, hiel ljachte eagen, kristallich fan gloed en skrander fan útkyk, en de reade lippen, dêr noch de dau op lei fan 't nea-oanroerde, en 't grutske halske, dat hast te foars wie foar 't fine kopke en dat sa mûtel ferroan yn 'e kanten fan 't strookje.

En ynienen kaam him de wissichheid, dit waard' syn wiif, syn fan God foar him útornearre wiif.

En stadich roan 'r op har ta en seach fan alle oaren allinne har. En krekt as fielde hja dat, hja sloech de eagen op en seach him grut en fol oan. It like him in ivichheid fan lok... en dochs... it hie mar in tel twa duorre en besegele it lot fan dizze beide minsken.

Doe kamen se inoar foar 't earst sont jierren wer te wurd... hy hearde har lûd en as in bliid klokje klonk har laaits him yn 'e graach harkjende earen. Stil siet 'r no neist har en fergeat yn 't folle geniet fan syn earste loksamerij de hiele wrâld om him hinne. Alles oan har wie eachweiding foar him! fan it kettinkje mei de robyntsjes ôf oan 'e wytsatinene skuontsjes mei swartferwielene krúsbantsjes ta!

Har praat wie noch bernich en jong, sims efkes foel der in sprankelich, geestich wurdsje tusken, foarproefke, wat der fan har te ferwachtsjen wie yn 't kommende. Ja, alles wie noch ferwachtinge oan har... en de dingen, de stadich kommenden, swier fan heimsinnige moaiïchheden... hawwe in ongekende hearlikheid, dêr de dingen yn 'e folheid fan wêzen net mear by yn 't skaad stean kinne. Ommers, as de winsk ferfuld is, is der in grutte freugde fan ferlangen stoarn...

Ryklef murk, hoe't it mei him gesteld wie en joech him nei in oare hoeke fan 'e keamer ta, no't Gelland ophâlde fan spyljen en sjongen en ek mei taseach, hoe't Elske Baerdt oan 't sylhûetknippen wie. It stie har sa linich dat, yn in knipmennich foarme se in aardich lykjend portretsje fan d' iene of d' oare, en doe't âlde Ripperda syn grutte earnenoas yn ien knip oanjûn waarde en 'e lange pipe en 't palissan-

derhouten toebakspotsje, dêr 'r krekt út stoppe, gyng der in hoeraatsje op.

Ryklef kaam har stilwei op 'e side... Elske har hantsje begoan te triljen, hja lei de skjirre del en seach nei him op mei har leave, waarme eagen, har herte ien trilling fan leafde foar dy man, dy't har libbensbegearte útmakke.

‘Dû soest tige wat foar my dwaan kinne,’ sei 'r sêft, hast flústerjendewei.

Hy hie har tawurd al yn stiltme, ear't 'r iens útpraat wie. ‘Meitsje my in knipsel sà fan mem,’ sei 'r. ‘En gau, it giet op 'e snaren.’

Hja andere net, mar naam de skjirre wer yn hânen, en har keunstnerseagen, sa fynfielich foar lynje en lyknis, hiene yn ien omsjoch mefrou Ripperda yn 't fizier, sa 's se dêr dimmen en stil foarsiet, it fine âldwyfkekopke heal wei ûnder in grutte mûts mei felettene linten, fyn en moai fan profyl noch, mar yn 't lykoansjen it antlit al fol tearen. De skjirre snie troch it glêde, swarte pompier, it printsje groeide, selst it string kralen liet se mei wyt kryt ringje om 'e meagere hals. It like sa krekt, dat hy besaude derfan...

‘Ast ris heal wiste, hokfoar deugd ast my dien hast!’ tanke 'r har en onfoarsjoens krige 'r har rjuchterhân beet, grut en waarm as syn eigen en patte dy. Hja liet him stil gewurde, ferweegde har net... hja wist, it wie it ôfskie, yn har fan àlles, wat Ljouwert him oan jonkheid, wille en leafde jûn hie.

‘It wurdt dyn tiid, Ryklef,’ sei se ynienen hiel sêft, doe't de klok fan 'e Aldehou alve slaggen útgalme oer 'e stille stêd, reinferlitten...

‘Ik wit, der 's nin trouwer astû biste...’ hoarte hy der stadich út...

‘Bring myn lêste groet oan Anne. Unthjitst it my, Elske...? Nimmen wit myn heimnis as dû...’

‘Ear't de dei fan moarn om is, hat Anne dyn groet,’ andere hja, wylt hja him lyk oanseach. -

Mefrou De Witt wonk it jongfolk nei foaren om mei oan te sitten, en hja kamen graach en slynden fan 'e brosse waffels en 'e onbidich grutte sjeleitaart fan fjouwer ferdjippings, en dronken dêr de swiete Spaanske wyn by út de donkergriene glêzen mei draaide fuotsjes.

Ryklef waarde stil wei. Nimmen miste him. Allinne âlde Ripperda, sa wyt as in doek, ridele ongeduerich op 'e stoel hinne-en-wer en koe der gjin byt trochkrije. Krekt as hie dêr nys-ansens de deadsklok let fan 'e Aldehou foar syn bern, foar syn leafste, jongste soan en âle de

stoarmnacht no yn ien grutte, onmachtige snok al syn eigen herteleed út.

Mar 't mocht gjin each jaan en dêrom siet 'r as in dea ding op 'e stoel en skaakte mei De Witt, al dânsen de stikken him ek foar eagen.

Dêr sloech in doar mei foarsje ticht... allegear seagen se op. Wat wie dat?!

‘Ea, dy túndoar hipt sa nau,’ sei De Witt. ‘De feint hat grif de skoatel derby troch strutsen en mei dit needwaar... Gien mar efkes mei, Ripperda.’

En tegearre gyngen se derút nei efterhûs ta, it smelle túntsje lâns. It wie neare nacht, de wyn boaze oan ta stoarm en 'e oerfolle reinwettersfetten klokten it wetter yn swiere gjalpen wer oer 'e stiennen paadsjes út.

‘Hâld moed, âlde jonge,’ sei De Witt, dy't begriep, wat der yn Ripperda omgean moast. ‘Hy 's jong en fluch, hy rukt it wol.’

‘It hipt sa nau... Ien misse stap,’ kreunde dy. It eintsje strjitte dêr yn dy stille, wiete tún, waarde syn leedswei... Sljuerkjendewei roannen se yn neare nacht fierder, op 'e túndoar oan. Dy stie wiidwaach op, men seach ta in steechje yn en dan de tsjustere muorren rizen fan in húske en noch ien. Yn it fierste barnde in tútlampke, nearzich fan piid. Dêr ynienen waarden 'er noch twa opstutsen. In skean streekje ljocht foel op it blikje foardoar. It wie it ôfsprutsen sein, Ryklef Ripperda wie al behâlden oer 'e stedsgrêft.

‘Sjoch!’ sei De Witt. ‘Gjin Frânske kûgel rekket him mear.’

Doe waarde Ripperda syn herte hiel rêstich yn him fan blydskip. -

Ryklef Ripperda gyng de wei fan hûnderten oare jonge bazen, dy't hjithollich en rapmûlich, har te ûnderstean doarsten yn wurd of died it nije gesach op 't sear te kommen. En Oranje ôfswarre, dat noait!

Syn strydlustige natuer, wend om him frij te uterjen, koe 't net útstean, dat it near op syn tinzen en wurden lei wurde soe, it sigeunereftige yn syn aard hage in libben fol avontueren ek wol, al betsjutte it tagelyk ek in tebrekken fan alle Ljouw'ter bânen, en dus spile hy dizze sneine, de 24ste fan hjerstmoanne, de wyk en liet syn fijannen it neisjen.

It plan wie sà goed betocht, dat it koe net misse, it slagge. Alde, sút'rige klean leine klear yn it húske by de stedsgrêft, doe mei in boatsje dêroer en gjin healoere letter fûn 'r de wite wringe, dy't him betsjut wie en yn it lân dêrby, fêstbûn oan 'e wriuwpeal, it moaie

jonge foshynsder, dat him fierder bringe soe. Syn klean wekken al troch en foar 't earst yn syn libben bekroep him in gefoel fan iensumheid dêr sa lykme-allinne op 'e âld hearrewei yn 'e Tytsjerkster petten, wêr syn hynsder bytiden suver oan 'e fiterlokken ta yn 'e modder weisakke, en 't wetter om him hinne brûze en bearde, as soe 't him samar ferswolgje.

Mar hy hâlde de moed deryn en doe't de dage noch net iens oer 'e loft gyng, draaide hy de Harstewei op, de Jistrumer kant út. Dêr wie nearne in minske te bekennen. De melkers wiene noch net yn 't lân, de fûgels swijden noch yn 'e wiete beammen, dy't hjerstich roeken fan wyljende blêden. De stoarm wie lizzen gien en ferroan yn in rûzige hege wyn út it noardwesten.

Noch in eintsje, dêr riisde út 'e flauwe dize fan 'e neinacht de Jistrumer toer. Hy sette it hynsder oan... efkes seach 'r in bewyske fan 'e bakker syn nachtmûts oer in ûnderdoar, oars markbite 'r nimmen en 't frije fjild mei syn skadige beammen en ferhoalene loantsjes naam him wer yn syn hoede.

It earste skimerich moarnljocht weage no as in teare sulverstream mei sêfte deining oer 'e tsjustere wolkensee, ferinnige him ta kleur en djipte fan fyn opaal, grien en fleiskleurich en bleekblau. In pear lânbreedten fan him ôf lei de mar, in tsjustere heimenis yn 'e beslettenheid fan syn reidbegroeide bochtige iggen. En ûnder út dat tsjuster wei skeat ynienen in goudene streek... waarde breed lutsen yn 'e grutte ljochtleaze iensumheid fan it easten en ferbrede har o! sa njonkenlytsen ta de tinende rûnte fan 'e sinnebol.

De sinne kaam op... en in set letter stapte Ryklef Ripperda syn hynsder hiel foarsichtich op 'e útslitene bâlstiennen fan Foppe Liuwes syn efterhússtrjitte.

De bûthúsdoar gyng sunich op... Foppe-om kipe om 'e hoeke.

‘Alles goed, jonker?’ lústere 'r. ‘Mar gau yn 'e hûs,’ en in oere letter sakke Ripperda yn 't guozzeplûmen bêd fan 'e foarkeamer wei en hearde noch heal yn 'e dod it lûd fan 'e tsjerne en it sleauwe geklos fan 't âld hynsder op 't liem fan 't tsjernpaad. Doe rekke 'r yn 'e sliep.

De earste dei fan syn ballingskip.

Ljocht en read gyng de dage oer 'e loft, de klysters setten op 'e hagebeam ta by Foppe-en-dy's op 'e dyk, in lette fûgel begoan te fluitsjen... jong en lokjend.

En nei in wrede dei fan rein libbe no de wyn breed en fol yn neisimmerrûzing oer 'e mar.

En dy wie as ien glinster fan goud.

 

‘Hinneboer! hin-ne-boer!!’ raasde in jonge Foppe-om efternei. Dy roan deabedaard troch mei syn pypkoer oan 'e earm, it antlit heal beskûle ûnder it breedskadich huodsje. It lûd fan 'e bestode fetlearen skuon klònk op 'e stille strjitte.

Twaris roan 'r de Wurdumerdyk op, mar slûpte doe temûk it Ayttasteechje troch en roan de Weaze wer del, oer 'e Brol, de Heechstrjitte yn, nei 't hûs fan Berdeau.

Berdeau siet grut en breed op in skammel, in stik baalsek foar, en pluze de lêste fearrepylkjes út it fel fan in stikmennich sinze patrizen. Dy't him jûn sjen soe, it stemmich swartlekkens kammisoal oan mei de sa fier weisniene pânen, dat it mear fan in swellesturt hie as fan in fatsoenlike jas, de swartsidene doek yn in losse Frânske strûp ûnder it fette ûnderkin, de hoed mei de trijekleurde kokarde in dripke skean op it roetswarte hier, in miniatuergyljotine oan 't horloazjeket... soe 't net oan wolle, dat dit ien-en-dyselde man wie. Mei de klean teach 'r in oar wezen oan, oare manearen, ja! selst in oar lûd. Hy waarde smidich, liet mei him omfodzje as in jongkat, dy't syn neils noch net folgroeid binne en roan as in janefot foar de hearen, ja, as foar boantsjelap liet 'r him brûke dêr yn 't hege hûs1 foar de Waach oer, wêr se jûns fergearren ta eare fan ‘Liberté, Egalité en Fraternité’.

In lipenien, brocht 'r it earst al dûkendewei yn nederichheid ta oandrager, kleau doe stadich - o men markbite de rukjes hast net! ta skriuwer fan 'e hearen, en wist it mei redsumens en gebektens al gau safier te krijen, dat 'r dêr hoatus en toatus waarde.

Helpers binn' der oeral... foar in pongfol rinkeldaalders soe 'r selst syn freon no wol ferriede wolle, as 't himsels mar op 't stuoltsje bringe koe.

‘Ek nijs yn 'e Wâlden, húsman?’ frege 'r mei in fyn gnyske.

‘No nee,’ andere Foppe-om en sette de pypkoer op 'e toanbank. ‘It nôt is yn fansels en it fee noch net op 'e stâl. En de beane en earte jouwe in goed beskot.’

‘Wat male my beane en earte! De pollityk, man! dêr freegje ik nei!’ raasde Berdeau.

‘Ja no,’ sei Foppe-om dimmen, ‘dy bouwe wy net,’ en hy seach sneu en helle bedachtsum de einefûgels ûnder 't gers wei en telde: ‘trije, fjouwer... seis binn' der, keapman. Is dy pollityk altemets in nije frucht?’ hifke 'r foarsichtich.

‘De pollityk is gjin frucht, ezel,’ skreaude Berdeau, ‘it is de staatkundige, ja einliks ek net, de bedoeling fan 'e staatkunde...’

‘Keapman wit it likemin as iksels fan 'e moarn,’ sei Foppe-om wiis, striek syn jild op en sei goedei. Hy wist it no, de grutste speurhûn fan 'e patriotten wie thús, hjir hie hy fan 'e moarn neat fan te duchten.

Op 't Waachsplein seach 'r al fan fierrens de wide mantel waaien fan Ulrich, de jeneveroaljekoop, drok oan 't kiezzelûken of hoarnbrilpassen. It stie der fol, de lju wrotten en krongen yninoarom as hoarnebijen foar 't nêst. Ulrich feile no syn fleskes út mei guod foar kjeld'rige hânen. Hja fochten der hast om.

Dêr ynienen foel syn each op 'e âldman mei syn wyt hier. Foppe-om sei neat en hy ek net, ien amerij hâlden se inoar yn 't fizier... doe joech Foppe-om him wer ôf, de Piip oer, nei Falentijn's ta, gyng troch 't foarhús, oer 'e plaats en nei de weverij. Dêr stie 't hinter troch twinter, it like wol, as soe hjir wer de wolle fan in hiele provinsje teplak moatte. Yn in ynspronkje fan 'e lange tsjustere gong stie Falentijn op in âld stoel en rôp en telde mar weroan, de hiele moarn al, en mei grutte gjalpen streame de stream fan wolle ta 't hûs yn, beret en onberet. It roek 'er fet en krûd'rich en topkes wolle waaiden yn 'e foarein op en hingen yn 't túntsje oan 'e roazebeammen. De fammen yn 'e spinnerij songen alwer fan ‘Sinte Severius, dat 's ús patroan,’ want wie 't hast gjin 23 oktober, syn nammedei? Boppe alles út klonk it doffe, ienlûdige geklos fan 'e weversspuollen, hûnderten, dy't as skuitsjes skearden troch de stiif spande skearings. It wie de sang fan it libbene, jaande, fleur bringende wurk.

Foppe-om kaam der stadichwei oan en gyng doe Falentijn foarby, wylt 'r him stiif oanseach. Doe begriep dy, likegoed as Ulrich it begrepen hie, Ripperda wie oer 'e grins yn feilichheid. -

No gyng Foppe-om stadich by 't bolwurk op. Doe't 'r dêr wie, fielde 'r yn 'e bûs. It rissele dêr noch... doe glimke 'r op syn egenaardige manear, de fine lytse mûle watte spotsk, en sette de stap derûnder, steechjes en strjitsjes troch. Sims roan 'r itselde paad werom, om

dan ynienen in frjemd krûpyn yn te swaaien en wei te wurden efter in âld hûs of in hok, dêr men in barchje gnoarjen hearde. It wie hjir de efterkant fan 'e stêd, smoarch, sút'rich en earmoedich. De huzen stiene trochinoar, as wiene se út in doaze fan berneboartersguod hjir sa delsaaid... sims sprong de bochtige lynje fan dy âlde gevels in foet trije tebek... men seach in hoekje grien, in blikje, in hinnehok, en dêrefter de grutte stêd mei har tuorren en hege huzen, har geskrip en geskreau.

En oan 'e oare kant, oer 'e stedsgrêft it moaie, sûne hjerstlibben fan it fjild, en dêr spande him in himel oer, sa blau, sa klear, as wie 't jitte simmer. En wynmoanne wie 't, de 16de fan wynmoanne.

Foppe-om bleau ynienen stean, loerde temûk alle kanten út en wie doe mei ien stap binnedoar, yn 't grut foarhús fan in âld hûs.

‘Bin 'k hjir by Pytsjemuoi?’ sei 'r hiel sunich. ‘Pytsje!’ rôp 'r doe wat lûder en rattele efkes mei de klink.

‘Kom mar harren,’ waarde der andere, de keamersdoar gyng op en in âld wyfke, in grutte kaai yn 'e iene en 't ierdappelskyldersmeske noch yn 'e oare hân, sei koartwei: ‘It wurd, húsman?’

‘Goudsjeblom,’ andere dy op 't slach.

‘Och, ús mefrou wachtet al sa'n skoft!’ en 't âld minske slofte foar him út, de tsjustere gong lâns troch in leech bûthús en doe kamen se efterhûs op 't hiem. It wie ien fan dy lytse buorkerijkes, dy't men in hopen fine koe binnen de muorren fan 'e stêd. Foppe-om hie de stallen teld, acht koene der stean en ien hynsder, mar 't wie allegear sa benypt en lyts en tsjuster... dy't de romte wend wie, soe hjir omkomme moatte yn sa'n krûpyn. Mar de grûn wie hjir djoer en 't komelkersaffearen smiet skoan op. Ornaris buorken se har ryk, waard der wol fan sei.

Hja kamen no foar in hege túnmuorre mei in skerpe ôffreding fan stikken flessen en glês derop. Hy seach al wat skean, de jonker hie him alles oars sa goed betsjut, hoe't hy by heites komme koe, sûnder dat de patriotten der erch yn hiene, mar fan sa'n muorre hie 'r net praat. Syn swijchsume paadwiister rearde wat takkebosken en âlde planken oan kant en draaide doe in doarke fan 't slot, dat der efter beskûl siet, en dat wie sa lyts, dat Foppe-om koe him der amperoan trochwine. Doe stie hy yn 't grutte tún fan Ripperda's, dêr hy alle beammen al fan koe, sà hie de jonker derfan sitten te fertellen. Wie 't net it âldershûs? it tún fan syn jonkheid? No syn fuotten de paden net mear lâns gean koene, beweefde in tear, sêft ferlangst it as mei hei-

mige hearlikheid yn syn binnenst en ferknotte it mei de moaiste tiid fan syn libben.

Wat wiene dy âldelju op 't snjit! Einliks tynge... Ryklef sûn! frij! yn feilige haven! Dy lange brief, sierlik steld yn 't Frânsk, yn 'e kleurige styl fan in waarm, keunstsinnich minske as Ryklef Ripperda wie, wol fjuchtersbaas, foaroanman earst, mar likegoed ek mei in iepen each foar alle moais fan 'e wrâld, noch sà jong yn syn eagen fan seisentweintich jier - ja dy lange brief wie har as in frisse lafenisse nei in waarme benaude dei.

Mefrou Ripperda aaide efkes stilwei oer 't pompier, ear't se begoan te lêzen fan hoe't syn reis west hie dy nachts en hoe't Foppe-om him let en set hie tsien dagen lang, deis op 'e kosouder en jûns, o! as de skimer kaam en hy troch 't lyts finsterke de sinne sinken seach yn 'e mar! hoe't hy dan by de ljerre delkaam en by Foppe-om syn hurd siet. It folk wie fuort, gefaar wie der net en Poai, de húshâldster, Foppe-om sa tagedien, dat dy soe neat ferklappe. Want it hie Foppe-om syn deafonnis betekene. Ripperda stie op 'e list... dy't him dus beharbarge, krige de kûgel.

En hja lies fierder, de âlde eagen hiel ticht op it stevige pompier... hoe't dat tsien dagen oanhâlden hie, tsien lange dagen fan eangstme en freze, it libben sa te sizzen oan in fyn siden triedsje, en hoe't doe op in jûne let, einliks yn 'e foarnacht al, Foppe-om en hy de iensume paden lâns knoffele wiene nei 't Bouwekleaster ta, nei Wolmoed-en-dy's. It wie dêr sa'n wrâldfergetten hoekje, hjir fûn him nimmen, en wa soe dan ek noch sa'n hege riddersman sykje yn 't hûs fan twa froulju?

Hjir dijde it egentlike plan ta died. Hja hiene der gegnút fan heard, de hearrewei fan Ljouwert nei Grins, dêr roannen gâns oandragers op om, allinne om 'e preemje te krijen, steld op syn holle, dy oproerkraaier sines, dy't as ritmaster fan earen Syn Doorluchtigheids lyfrezjimint Oranje-Fryslân no de hoarnen yn 'e wâl stekke doarst hie en syn soldaten oansette om ek nea trou te swarren oan it nije gesach. De poartwachters te Grins krigen nije oarders en in pong mei goud yn 't útsicht, as se dy goocheme fûgel yn 'e knip krigen. Te Delfsyl, der wie gjin sprake fan in boat te krijen nei Emden ta, it lân fan 'e frijheid, dêr Ripperda hinne woe, om dan syn tsjinsten oanbiede te kinnen oan 'e kening fan Prusen.

It ware him no ynienen hielendal net mear yn 'e kaart, alles roan

wan en hy waarde der al wat mismoedich ûnder, doe kaam Foppe mei twa helpen opdaagjen, in nij plan waarde opset en dizze brief bewiisde it... dat slagge.

Syn lange krollen, mem koe se, skreau 'r bizich, sneuvelen ûnder Lysbeth har skjirre, hy waarde sa keal skeard as in jeneveroaljekoop en doe moast 'r syn antlit ynsmarre mei it ôfseane wetter fan nutebeamsblêden. ‘En de hânen foaral,’ sei Lysbeth, ‘dy wite hearehânen moasten him foaral en believen de dea net dwaan,’ en 't hipte no nau. Allegear stiene se deromhinne yn 't âld binhús fan 'e buorkerij yn 't Bouwekleaster, Foppe-om en Lysbeth en Ulrich, de jeneveroaljekoop, dy't it earst mei 't útstel foar 't ljocht kaam wie, en Bindert Japiks, de buorman en Wolmoed, dy't it einliks wol wat muoide, dat har gast fan trije dagen no sa ynienen fan in hege hear him fermindere-searje moast yn in earme omrinder, en yn in hoekje by de skerm, Anders, Anders fan Twizel. De sucht nei aventuer waarde wer wekker yn him... hy diich gjin lichten, hy woe mei de jonker en bringe him oer de Eems. Foppe-om abbeleare dêr wakker tsjin fansels, mar hy twong en flaaide en eamele sa lang, dat hy rette it en krige syn mem ek noch safier, dat dy joech 't tawurd ek.

Hy hie in âld fioele en koe ek mei de fluit omgean en 'e triangel, en as sa'nien reizge yn 't selskip fan in jeneveroaljekoop, peare dat net sa min. Reisbere lju allebeide, dy't har gewin fan 'e streek ha moasten. De jonker paste Ulrich syn klean... en doe't hy de lange pelgrimsmantel om hie, de grutte hoed op, dy't hast it hiele gielbrune antlit yn 't skaad sette, de hege learzen oan, en 't masterkistje mei medikamenten oan 't seel oer 't skouder, moast it al in betûften loaitser wêze, dy't yn dizze goeman in hege hear fermoede.

Yn skimermoarn begoan de reis. Foppe-om gyng earst noch foar yn 't gebed... it moed wie him fol waan, skreau Ripperda, doe't der yn dat frjemde hûs troch dy man, dy't him frjemd wie, mar allinne ferbûn troch ien leafde, dy foar Oranje, sa innich smeke waard om him in geunstige reize te jaan en in behâldene thúskomst by syn folkes. Swalkjendewei gyngen se doe oer 'e grutte heiden, de hearrewegen mijende en de doarpen en oersetten, en nei in beswierlike reis fan fiif dagen stiene se twaresum foar 't wetter, tichte oan 'e eastergrins, te Oterdum.

't Geswalk yn rein en wyn, de lange dagen, it sliepen nachts yn in blokje hea of yn in âld hok, hie har 't loaie fet wol fan 'e bonken

jage... hja wiene no in pear echte, earme landlopers. Hja loeken de milriem alris oan, mar de mage liet it holratteljen net, en om't se de doarpen skou wiene, moasten se it ornaris fan jûne jeften ha, en dat soppe ek al net sa rûm, want de Frânske belêstings ûnderhâlden dêr de lju ek al as de treddedeis koarts en hja doarsten ek net tefolle te keapjen, bang, de folle pong koe har ris ferriede.

Hja hâlden dêr sawat de hiele dei ta, gnúfden alles nei en wiene al gaueftich wyswaan, dat der wenne yn in ferfallich húske yn 'e dyksherne sa'n âld seerobbe, Luitjen Klaas hiet 'r, dy't it net folle skille koe, hoe't 'r oan jild kaam, as hy 't mar krige. De jûne stieken se 'er op los en in oere letter, wylst de wyn oanboaze ta in súdwesterstoarm en der koppen stiene op 'e Eems fan komsa, dobberen se op it frije wetter en kamen de oare deis wolbehâlden te Emden. Dêrfandinne gyng 'r mei de postwein oer Aurich en Bremen nei Hamburg en no soe de earste tynge, dy't se wer krigen, wol wêze út Potsdam.

Sa wie de ein fan syn brief en Foppe-om fertelde fierder, Anders hie dit grut brief fan 'e jonker noch meikrige, liet him oersette nei Delfsyl ta en spile doe ûnderweis op hûs ta alle jonge fammen ta de huzen út. Hy mijde no de doarpen net en roan gâns duiten op en dûbelstoeren en sims wol fijfjes. En 'e lêste deis fan Grins nei hûs hierde 'r in plak yn 'e postwein en sà kaam 'r wer thús en dyselde jûne hiene se trijersum, Wibe Lubberts en Anders en hy, in glêskefol mee dronken op 'e behâlden reize fan 'e jonker.

Mefrou Ripperda siet noch mei 't brief yn 'e hân, yn wûnderlike berêsting wie har herte stil. Alle skieding is ommers mar de ôfskading fan in oare, gruttere skieding en hoe inniger it ienwêzen, namste smertliker it hinnegean. No socht har jongste syn libbenspaad, strakansens soe 'r him foegje by de fijannen fan 'e Frânsken en hja soe him yn lang net weromsjen, yn lang net en as 'r dan weromkaam, soe se nei him út sitte te sjen hjir foar itselde finster, dêr se no syn brief lies, de brief fan har leafste bern.

Ja no! al yn 'e smerte fan 'e skieding wie de hope ek alwer berne! Hy libbe! wie frij! wie jong! -

Wat waarde Foppe-om dêr dy deis let en set! Hy hie 't dêr as in prins! en dyselde middeis kuiere 'r wer op hûs ta, in moaie sulveren snufdoaze riker, dy joegen se him as in ferearinge foar syn bystân en Wolmoed krige in sierlike sulveren knipper en dêr in kralene tas oan.

En Anders en Ulrich? Dy rattelen foar 't earst yn har libben de dûkaten1 ris yn 'e bûs. -


Vorige Volgende