It jubeljier

[p. 51]

3

Falentijn, de lekkenwever, hâlde fan stiltme en dy socht 'r alle dagen alweroan op in wûnderlike manear. Om middei hinne waarde 'r stil wei, diich hiel foarsichtich de trapdoar op en begoan him stadich by de treden op te hisen. Achttsjin wiene 'er, it bederf foar de snuten fan syn lettere pantoffels. Dan kaam de souder, dêr legere syn besit op brede planken mei griensaaiene gerdinen derfoar. It hâlde net wer op, planke oan planke, beste ikene steunders derûnder. It roek 'er fan skerpe farfstoffen, fan lekken en nije wolle en 't meast noch fan kamfer en toebak. Alle dagen, as François Falentijn safier wie, snúfde 'r mei nocht de frjemde geuren op, as in alderfynst snúfke. Hja hearden by syn libben as de seewyn by de fiskerman en de krûderige geur fan it nije hea by de simmerfreugd fan 'e boer. Dan sprong de grutte trijekleurde kat ûnferhoeds efter opsteapele balen guod wei of fan in hege balke en streake him om 'e fuotten en roan al foar him út nei de efterkant fan 'e souder ta. Dêr like 't wol nacht te wêzen, sa ticht stie alles dêr op-, oer- en trochinoar, hinter troch trinter. In lyts smel kowepaadsje wie frijhâlden en dy't him dêr trochwrong, op 'e taast ôf en om 'e hoeke knoffele, hoegde mar in âld gerdyn oan kant te skowen en stie yn Falentijn syn hillichdom, in lyts souderkeammerke, mei neat oars deryn as in âld kanapee, in tafel en in pear stuollen.

Dêr wie 't, dat bysitter alle middagen in knipperke diich, sa 's syn freonen seine, de sparpot telde, wat de fammen út 'e weverij him gnyskjend neijoegen, as hja goedernôch wisten, dat bysitter syn swart kalotsje, syn grize bakkeburdsjes en syn griene kamerjapon efter de hage fan 'e binneplaats weiwaan wiene.

As nimmen him ferwachte, dan wie hy der altyd krekt. Gekjagen se mei de skippersfeinten yn 'e steech, op 't selde stuit kaam bysitter bleek en stil om 'e hoeke; stiene de spuollen ien amerij, as 't gjin skoft wie, liniger as ien fanke it koe, begoan hysels it jern¹ op 'e spuollen

1 De hânweverijen hiene se doedestiids yn lege, dampe keamers mei in liemen flier. Dêrfandinne in tige ûngesûn hânwurk, en ferklearret de siswize: sa wyt as in wever. Ien weefde oan ien weeftou, skearing/ûndertried, ynslach, boppetried. It jern op 'e spuollen wine wie frjouljuswurk, it weven sels manljuswurk.

[p. 52]

te winen en smiet se de wever ta, dat it rinkele deroer en 't fanke krige sa'n jûn dien wurk. Mar in lean as 'r ek joech! hja fochten om in plakje as jernwynster oan 'e weeftouwen, oan 'e spinwielen, en ienris yn 't jier, op Sint Severiusdei, de skutspatroan fan 'e wevers, dan mochten se spinne en weve om eigen gewin fan bysitter syn wolle. Dan songen se fan:

‘Sinte Sevérius, dat 's ús patroan.
Wy weve de stikken, wy kenn' it skoan,
Fan helderom, telderom, joep! joep! joep!
Fan helderom, telderom, tjoep!’

en hiene hiele lange stringen kleurde wolle by de holle delhingjen, en de útsetter wie altyd de jûne by moeke Truke ‘yn 'e fergulden Rasp’ mei teemôlke en waffels. En Heinrich wever wie d' âld oerste fan dy hiele fleurige binde jongfolk sa'n dei, as bysitter Falentijn syn weefstuollen wol gyngen en himsels dochs gjin gewin oanbrochten. En dochs leine se him gjin wynaaien.

De jûn foar wykmerkdei strúnde 'r al yn 't foarhús fan 'e weverij om, de guozzefearrene pinne efter 't ear, en skreau mar op, wat der alsa yn sa'n skoftsje tiid syn hûs binnedroegen waard. Want sokke dagen like 't dêr wol in trachter... Om fjouweren hinne begoan 't al. Dan kamen de fearskippers mei fluezen wolle foar tekkenoanrieden of fyfskaft of skieppegrauwen jern, hege skokarren fol en wrotten ta de nauwe steech yn en laken of flokten, al nei't it sin stie. Foar alle finsters fan 't âld hûs syn heechoppe eftergevel barnde ljocht, lytse eintsjes kjers op koperen bleakers. Krekt as hokke al de beuzigens fan 'e hiele stêd hjir byinoar, krekt by dit iene ljochte hûs. Yn 't efterhûs, dêr't de weverij wie, hantearren de froulju noch mei hasten de wiffe spuollen en smieten se de wever ta as boartersguod. Men seach de jonge, fine hollen ferwegen en sims it skaad fan in spits snútsje op 'e bline, wite muorre fan 'e binneplaats. De hiele steech stie fol âlde wiven mei de skelken om 'e holle en har mûlen! no, dy gyngen as lazarusklappen. As der wer in karre oankaam, stoden se oan kant, suver in swarm roeken, dy't earne op ongânzen loere. It wiene de spinsters, dy't thús om lean spoannen foar bysitter Falentijn, it fynste sajet foar juffershoaskes en sêfte wolle foar lyts berneguod. 't Ald hûs hie as in brede, wiidopbûgde trachter de grutte efterdoar op... de

[p. 53]

ljochte gong slokte alles troch, wat der mar ta'n yn rôle en droegen en sjoud waarde, ta grut fermaak fan 'e steechjonges, dy't dêromhinne dûnsen as tsjammen yn 't skym'rige ljocht en sims wolris de dryste skuon oanteagen en mei in swier pak guod ongemurkenwei yn 'e hûs slûpten. Op 'e ein fan 'e gong seagen se dan op in grutte baalsek fol wolle in bleke âldman sitten, dy skreau mar op yn in sakboekje, aloan en alwei. Allinne syn fingers ferweegden har noch, oars koe 'r wol dea wêze, tochten hja dan. En as hja dêr lang genôch nei stoarre hiene, waarden se bang en slûpten der stil wer út, by de muorre lâns.

En de grutte trachter stie mar wiidop te gapjen en ta de nacht út smieten beuzige hânen him fol en de oare moarne, wykmerkdei, droegen wer oare warbere lju it ta de foardoar út, ladingen. De trachter dripte no stadiger... krekt as woe 'r leaver behâlde, wat 'r justerjûne sa mei soarch garre hie. En dan kaam 't op 'e grutte, skjinne souder telâne, wêr de sang fan 'e spuollen en it snuorjen fan 'e wielen in fier lûd wie, krektsalang, dat de âlde katrol begoan te piipjen en 't sterke tou 't as in fangearm tusken himel en ierde hâlde en einliks sêft delkomme liet op 'e binneplaats. En in set letter kuiere it as pylekken, rôkstreept of as bokkebaai noch wer it âld hûs foarby, waans oardel-stiensmuorren alwer de wielen gean hearden en 'e sang fan 'e spinsters, wylt de sinne op 'e binneplaats skynde mei in smel streekje fel ljocht, dêr in spin har grutte webbe yn glinstere.

Dy spoan ek... sa moai soe nimmen fan Falentijns folk it noch kinne.

Dizze middei nei wykmerk klaude Falentijn ek wer âlderwenst by de trap op en kuiere nei 't keammerke ta, befielde yn 'e stúdzje wei noch gau efkes tusken tûme en finger de nije tekkens, dy't noch swevelich roeken, en foel doe mei in sucht op 'e âld mahonyhouten kanapee del. De rol hindere him, hy sette him op 'e grûn. De kat sprong 'er boartlik op en ôf en bleau doe mei de sturt oer 'e foarpoaten stil sitten him wiis oan te sjen en streake him einliks mei 't fine kopke oer 'e jasmouwe.

Falentijn murk it net. Hy kuerde mei syn âlde, skerpe eagen nei de loft troch 't dakfinster... de wynwizer stjoerde noch syn pylkje nei 't easten ta en in fris twirke blies jongeseftich om 't hûs. Buormans dokes trapen op 'e naad fan 't skuorke om en twa trippelen fereale nei in hoekje en streaken en bekje-aaiken ominoar hinne, dat it wat

[p. 54]

diich. En doe bieten se inoar, de skerpe lytse bekjes hingen yninoars fear. Leafde, dy't yn warsens ferebbe...

Sà gyng 't mei alles, ja mei alles! leafde en haat, komste, kliuwing, hichte en stadich, o sa stadich, mindering en... dea, de ein fan alle dingen. En François Falentijn tochte om 'e lange jierren, dat hy syn sit hân hie yn 't gritenijhûs. Dêr kaam hy no noait wer, alles wat Oranje wie, waard' band foargoed. De trijekleurde kokarde pronke 'er en ‘Liberté, Egalité, Fraternité’ skearing en ynslach...

Hoe koe 't sa komme? Ferline jier hie 't wol oeral gest as jong bier en hy hie net iens sa raar opharke, doe't Ripperda him fertelde, hokfoar nijs Foppe-om wol net beharke hie yn Berdeau syn hûs, mar is der net altyd in partij yn 'e wrâld, dy't oars wol en war docht, om 't oars te krijen? En wa seach 't sa yn? Ripperda net en hy net en Fan Rhee, och yn sok ding wie hy altyd in sluten boek, likegoed as Herama en de heit fan Wobbe Easgama, dy hâlden ek altyd in slach om 'e earmtakke, as deroer praat waarde yn 'e kolfbaan of op jûnpizelerijen. Hoe't se dan harken! en sels diene hja gjin mûle op! Mar jûns let, as nimmen mear bûtedoar kaam, dan slûpten se nei 't hûs op 't Waachsplein ta en dêr waarde dan yn stiltme bekûpe, wat no njonkenlytsen yn 't deiljocht set waarde.

As in betûfte hânelsman hie hy 't al lang murken, der broeide wat, 't jildmark syn fynste trillings koe 'r sont lange jierren en dy diich rare sprongen op 't heden, ja einliks al in pear winters lang.

En no gyng 't der oanwei. In dei of wat lyn hie Frankryk ús de oarloch ferklearre!¹ Earst koe 'r 't hast net leauwe, hy wie nei Fan Rhee taflein, dy't troch syn amt alles earder wiste as in oar! Doe't 'r him mar seach, wist 'r alles. It wie sa... folle slimmer jitte. In toarn letter waarden al de bannissementen teniete makke, mr. Cornelis fan der Burg soe weromkomme en him it fjoer wol sa nei oan 'e teannen lizze, dat hy soe it amt der wol oanjaan moatte dan, sei hy mei in soer glimke, doe't Falentijn him ris wer te wurd kaam yn 'e grutte efterkeamer fan syn eptige huzing oan 'e Iewâl. As har degens inoar nochris wer krústen, dan foel 'er ien wis, profetearre hy koelwei, wylt hy by de skoarstienmantel stie te smoken, smel en bleek, noch altyd de heech-eale en strange mr. Fan Rhee, ‘advocaat in den Hove provinciaal’.

1 De 1e fan selle 1795.

[p. 55]

En hy, Falentijn, roan nei syn oare freonen ta, like ferslein as hy, en de moarne fan 'e 10de fan selle (febrewaris) om alve oere gyngen se mei-inoar nei 't stedshûs en koene dêr 't fonnis oanhearre, mei in fyn gnyske útsprutsen fan Borgrink, de president, mei as bysitters de oare lju fan 'e ‘Fraternité’, Kroon, Ruitinga, Dijkstra en Zeper.

‘Burgers!’ sei 'r, ‘'t is ulieden bekend, hoe gij op een wijze, die voor een burgerij, welke haar waarde kent en gevoelt, ondragelijk is, tot deze uwe betrekkingen gekomen zijt, en deze reden is het, waarom het Comité Revolutionair Provinciaal, overeenkomstig den wil en last der burgers, u allen hier heeft verzocht en in haren naam plechtig te verklaren, dat zij in deze verlichte dagen niet langer door ulieden wil of kan worden vertegenwoordigd of geregeerd, dat gij dus van uwe regeringsposten wordt ontslagen teneinde terstond van hier te gaan en met volkomen veiligheid voor u en uwe goederen in den thans achtbaren burgerkring weder te keren.’

En bedaardwei andere grytman Viersen: ‘Wy ha heard, wat jo sein hawwe. Wy geane,’ en de iene nei de oare wiene se fuortgien, om noait wer te kommen. It âlde gesach weismiten, it nije, it frjemde mei jubel en sang ynhelle. En doe't se by 't parradis fan 't stêdhûs delkamen, wat seagen se? De hege mest fan in spjirrebeam, opsierd mei linten en flaggen en boppe-op in blikkene hoed, en 't hoarnmuzyk spile de Marseillaise en 't púkje fan 'e Ljouw'ter fammen dânse derom-hinne, alhiel yn 't wyt mei grutte kleurde sjerpen om, en de hiele stêd stie op ien ein! En de middeis hellen se de ferbânenen fan '87 wer yn mei 't lieden fan 'e klokken en muzyk. No waarde ommers alles goed, ien stân, ien pong, ien gelove.

Stil wie hy nei hûs gien, dit swier miei koe hy sa fuortynienen mar net fertarre, en yn dagen kaam 'r net bûtendoar, siet stil yn 'e peikeamer, mar nachts, dan waarde 'r warber; dan sette 'r de steechdoar op en liet temûk syn freonen yn, Viersen, Ripperda, De Witt en Anne Hopperus har omke. De saak lei derta, krektlyk as yn '87, en no siet de oast namste djipper, ynfretten oan 't hert ta. De âlden hiene derfan flústere, de jongerein rôp it út en sette it no yn dieden om, dieden, dêr de mienskip fan siddere yn har hechtste skoarstilen. Nachten sliep hiene se derom brutsen, Ripperda en Viersen rieden wech-ender-wear hinne te rieplachtsjen, om noch te rêden, wat te rêden wie, mar nearne fûnen se mear haal. De ûnthjittings fan it nije ryk wiene te moai... it âlde wisten se, wat brocht hie, hoe knypte by inkelde pa-

[p. 56]

triotten de ellinde fân 'e fiif en san jier finzenis noch nei, har yn '87 oplei en no noch mar krekt útsitten, dêr har amt mei hinnegien wie, har eare fan skeind en dêr har húshâlding it droech brea fan 'e earmoed troch ite moatten hie. Dat fergeaten se net, nee noait!

En de bêste salve op dizze wûne brocht de oarlochsferklearring! Dy't it no mei Frankryk hâlde, krige 't heft yn hânen en 'e knyft 'erby en dy slipen se flimende skerp. It wie de bitterste haat, dy't partijen tsjininoar ynjage. Och, it gyng net allinne om 't patriot- of prinsman-wêzen, alle persoanlik skeel groeide, arbeide mei... alle eigenbelang seach in doar op, om ta eare en oansjen te kommen, wat oars mar in inkeldenien takaam as stimrjuchtich man. It wie net sasear de frijheid sels, dy't men har joech, mar folle mear noch de ûnthjitting der dingen, en dat wisten de Frânsken, fine minskekenners, bjusterbaarlike goed. Net it besit sels fan in saak jout de waarde, mar de winsk om te besitten, de langstme fan 'e siel nei it takommende, is de oantruner ta alle dingen, goed en tsjoed.

It âld regear gyng no - it nije kaam. 't Folk, los fan 't ket, soe no ek ris regearje. Mar in baas, dy't sels lang feint west hat, hinget altyd noch it skibbige oan fan 't ûndergeskikt wêzen, hy draacht syn tsjinstberens mei, fynstimpele yn 'e siel, dy't alle feroarings mei ûnferganklike marktekens ynbarnt yn 'e heugenisse. As hy derom tochte, hoe't der no miskien guont yn 't gritenijhûs komme soene, dy't lêze noch skriuwe koene, dan moast 'r dochs noch efkes glimkje yn al syn ellinde, mar de freze bekroep him teffens, soe 't ek ta machtsmisbrûk komme kinne? Hy hie dizze learing al fan wrâlds skiednis útfikeleare... it wurde de wreedste hearen, dy't langst feint west ha.

It nije jier, 1795, wie min ynset... o sa min. De stedhâlder nei Ingelân mei wiif en bern yn 't kâldst fan 'e dagen, de 18de fan jannewaris, wylt it frear, dat it ongele, en no smiet Frankryk mei heftige roerige weagen tûzenen úthongere soldaten oer Hollân en Fryslân, suver as in onstjoere mar syn goare kriik oan 'e ich.

Fan 'e moarn, wykmerkdei, wiene de earsten kaam, ferlit, fersutere, hongerich en bretaal. It nije stedsbestjoer, mei it brede, freonlike gebaar fan in rynske jouwer, hie se fersoarge as eigen bern. Moarn soene der wol mear komme, dêr de fûgel it goed hat, floitet 'r ommers syn kornuten en fan oarremans jern is 't goed reaven hespeljen. Andree, syn jongste, moast mar gau trouwe, in troud man wie altyd wis, dat 'r net ûnder tsjinst hoegde en wa wit, wêr dit allegearre noch

[p. 57]

op útrinne soe! Lokkich, de stedhâlder hie troch syn flucht it lân bewarre foar oarloch, mar wêr lei it no foar bleat? De oerhearrichheid fan inkelen soe wol wer útsoend wurde moatte mei pongstruisel, dat blinkt, 't jild wie wakkere krap yn Frankryk, wêr d' iene regearsman nei de oare kantele as in brôzelich stik stien, net bekwamernôch as 'r blykte te wêzen, om nije fondaminten te lizzen op it steed, wêr hysels de âlden útbikt hie.

't Woe hjoed hielendal net mei 't sliepen. Hy bleau sa wach as in nachtbiddeler yn 't skaad fan 'e stedspoarte. De kat siet te spinnen op syn knibbel, in leave, fielbere frede makke syn herte weak dêr op 'e stille souder fan syn âld hûs. Wat joech 't gemodder ek yn neare swierrichheden? Der wie Ien, dy't de minsken har lot yn hânen hie en dy't se troch dizze Reade See fan 'e benauwinge ek wer liede koe nei in Kanaän fan hearlikheid, en sunich sei 'r sa foar himsels op de wurden fan 'e Psalmist:

‘De fijand mach te velde zijn: de Trommel mach alarme gaen;
Het swaerdt mach op de kele staen:
De Lucht mach klaer van blixem zijn: de heel natuer mach syn ontstelt,

En doen haer eijghen selfs gewelt.
Daer mach geschieden wat het wil: Een reijn vroomhertigh Isra'lyt,

En raeckt het al te samen niet.
Om dat hy God, die meerder is dan al wat datter is en leeft,
Tot sijnen troost en steunsel heeft.’¹

Hy loek nei de sechstich, syn pikswart hier wie al lang sa wyt as wat, hy fielde de wurden, dat de minske neat oars is as stôf, neat oars as in lyts hântsjefol stôf, dat fan in skuorwyn saaid wurdt yn it grêf. It waard' no tiid, as 'r noch wat wille ha soe fan syn âlde dei mei Pronica. De saken oan kant, wat blomkje, in pypfol smoke, it soe in moaie jûn wurde kinne nei syn libbensdei, ljocht en skaad yn jimmeroane wiksel, op en del as 't gean fan 'e weversspuollen.

Ynienen bemastere dizze tins him sa... de hiele reboelje fan 'e lêste

1 Psalm LXXIII. Camphuijsen.

[p. 58]

dagen waarde 'er by wei. Op in reinige dei, dy't gjin klanten oan-brochte, koe 'r sims ek sa yn 'e winkel sitte en 't kaam him dan krekt-en-allyk oer 't mad... En moarns en jûns, as 'r de hinnen foer brochte yn 't tún bûten de stedsgrêft, dêr hy ek wat griente kweke foar aardichheid. Sims selst yn 't riedsseal sette it op him ta mei lokjende begearte. En no hjoed bemastere it him wer, ja it bemastere him sa heftich as in reizger de tins om 'e grutte, feilige haven foar 't útsjend each, de feint de tins om in sib fryster, dy't fier is. En wat him noch noait oerkaam wie! sa stiltsjeswei waard hy no ûnderlizzend partij. O hy joech him sa willich! en de earste plannen, om syn winsk yn died om te setten, ripen stadich as simmers de moerbeien yn syn tún.

Hy hie no de bern grut... as jimmetiters sieten Andree en Bet mar mear mei oan yn 'e peikeamer. Djoeke har eigen skoarstien rikke al en Jehannes, de sjirurgyn, kaam mar inkeldris, sa te hea en te gers, om in flaubyt út 'e petylje. Bet, syn jongste, koe hy ek al hast grut rekkenje mei 't hier yn in skeiding en hoepen yn 'e rôk. Op menhear Baerdt nei wie hy de rykste fan 'e stêd. Stil droech 'r syn rykdom... hie net iens in gouden ket oan 't horloazje. 't Swart bantsje mei 't gouden singenet diich 't likegoed. Syn namme allinne, dy sei genôch, as dy mar steil en grut ûnder de brieven stie, sa no en dan nei Amsterdam ferstjoerd, dan betekene dat ûnbegrinze kredyt. Mar as syn earste beantsjes boppe de grûn kamen, dêr fermakke hy him einliks dochs noch mear mei as mei soks.

En wat betsjutte it dan einliks allegear noch by dy earste freugde fan 't eigen oerfertsjinne jild! It earste flues wolle, as lekken mei winste ferkoft! doedestiids, doe't syn sterke jonge hânen it âld affearen rjucht setten en leine yn syn eigene, nije banen, dy't hy sa klear en dúdlik foar him seach, as hie hy se sels ôfparke, mar dêr âldmoadrige minsken raar oer skodhollen. Nei âlde prinsipes hânele hy, hoewol, 't nije wie 'r ek net fij fan, seach 't net mei in skalk each oan, as 't rjucht wie foar syn gewisse. Want rjucht as de lynbaan neist syn âld tún, wie hy troch 't libben gien, nimmen koe in neil efter him krije, syn winste wie net koft mei oarremans leed, dat wist 'r.

No begoan de moaie dream wer om him hinne te streakjen... mei Proan en Bet yn in nij hûs oan 'e bûtekant fan 'e stêd, Andree yn 'e weverij en hysels rintenierje en Bet, jong ding, ek einliks troud, leafst noch in graadsje foarnamer as heit en mem. Hy fielde suver, hoe't de waarme sinne him op 'e rêch skine soe, sa simmerdeis yn 't tún, dêr

[p. 59]

men de simmer ròek út 'e bloeiende blommen en 'e flinters fleanen seach, en net allinne de simmer mar fermoede yn in waarme strjitte út de lûken, dy't ticht wiene, en 't stof, dat mei grutte wolkens ta de winkel ynfleach.

Hy krige it horloazje út 'e bûs, it roan nei fjouweren.

De sterke stream fan 'e deisdroktme begoan wer om him hinne te skûmjen. 't Wurk wachte op him, altyd itselde en dochs altyd nij...

Pronica, ferklaaid en wol, siet al yn 'e sydkeamer foar 't teeblêd. Sims, as 't in bêste klant wie, waarde 'r ek wolris efter 't glêzen doarke mei syn kamerdoekske gerdyntsjes roppen, mar yn 'e lêste tiid hâlden bysitter en 'e frou har watte apart, 't Siet dêr moai, 't grut finster seach mei in útspronkje de oare huzen foarby, oer 'e Lange Piip op 'e Waach oan. Simmers, as de beammen yn 't blêd wiene, koe 't der jûns gau tsjuster wêze, no lei de grillens fan 'e febrewarismiddeisinne har erf oer alles as de nije gloed fan krekt út 'e farvekûp kaam guod, en de kleuren fan 't skildere behang helderen der sa fan op, krekt as hie de skilder it langlêsten earst dien krige.

Oan 'e lânsein fan 'e tafel mei 't gesicht op 'e Piip, siet bysitterske. Har moai brún hier hinge har yn lange koarketrekkers tesiden fan 'e holle, hiel nijmoadrich en 't frisse read yn har rûne wangen koe noch komme en gean as by in jongfaam. Yn har klaaiïng markbite men suver de fleurichheid fan har wezen... dy't in min sin hie of swiersettich wie fan aard, droech gjin wynread pakje en heakke noch folle minder gitten yn 't goud om 'e hals, foarenyn mei in juwelen boat. Oan har grutte, wite hânen skittere mar ien ring, de trouring fan François Falentijn, twa slankjes, dy har kopkes rekken inoar om in smaragd, djip donkergrien. 't Ljocht foel krekt op dy griene stien en 'e wite hânen mei de bleekreade neils, dy't it breidzjen hâlden, in hoaske foar it hiele lytse fuotsje fan 't earste bernsbern. No't Jehannes noch net troude, wie 't in hiele treast, dat by Djoeke teminsten in widze gyng, soe men oars suver net fan hartsear omkomme, as de oare dames fan 'e krâns pratene oer harres, hoefolle toskjes as 'r hie en dat in oarenien al hântsjebylâns doarst te rinnen? Lytse Pronica wie noch net faken op 't rabat, dy lei noch mar stil wat te mûlkjen yn 't widske efter de griendamasten gerdyntsjes, en Djoeke like noch sa jongfammich mei har lyts, fyn kopke en 't smel middeltsje, hiel kant út 'e wide hoepelrôk, dat mem woe 't sims suver hast net iens oan... har hiele beppewêzen.

[p. 60]

Hja tocht altyd om wat bysûnders, as Djoeke' byld har foar eagen kaam. Dy kipte 'r har dan ek sa seldsum út, út 'e grutte, fearige, bloazjende bern, dêr hja as mem oer stie, Jehannes en Andree en Bet, krekt sa 's sims in inkelde wite blom ferdwale kin yn in park fol bûnte asters. Wat harkene se raar op, doe't Djoeke op har stille, bedaarde manear, mei gjin feroaring yn 't bleke antlit, heit en mem frege, hoe't it har talike, as abbekaat Mulier har frege ta wiif! Goed fansels! bêst! wat begearde in âlder oars as sa'n skoansoan! En de oare deis kaam 'r op 't slach en diich har de eare oan, om har lytse, bleke Djoeke ta syn wiif te begearen. Eltsenien koe derop sjen.

Falentijn hâlde net fan dat lange gefrij yn 'e hûs en seis moanne letter wie se al troud wiif en makken se in hiele grutte, moaie reis mei ekstra-posten by de Ryn lâns. It koste withoefolle, wiken en wiken wiene se ûnderweis en der waarde raar oer beard, want wa kaam dat oer, sa fier fuort! Syn eigen koetsier moast mei foar de wissichheid en dy learde earst noch Dútsk fan in âld poep, dy hie Falentijn hân as wever yn 'e weverij. Sims kaam 'er in lang brief, dy leine no allegear noch yn 'e kassette, om nochris nei te lêzen. Dan waarde de hiele famylje útfersocht by harres en dan lies de jonge dokter him foar, wat se allegear wol net seagen en dat Muiier mei de rike Rothschild¹ praat hie, dy't nei men sei, troch syn jild oarloch en frede fan Jerope yn hânen hie, en Djoeke kant kofte foar fyftsjin gûne de jellen en ek in servys foar mem fan echt Meissner porslein. De grutte Elisabeth Mara hearden se sjongen, wûnder! wûnder moai! Fertsjinne 6000 Thalers yn 't jier, suver in kaptaal! En op in jûntiid wiene se ferdwaald rekke yn 'e omkrite fan Frankfort en kamen foar de stêdspoarte yn 'e neare nacht en Mulier hie de pong lutsen en doe hierden se in kearel, dy gyng foar har út mei in lantearne en brocht se sa wer nei 't lozjemint, wêr de koetsier yn 'e puoskoken siet te gûlen. Hy tocht net oars mear, as hja wiene fermoarde dêr yn 'e frjemdte fan bosken en bergen.

It lêste brief skreaune se de 14de fan maaiemoanne 1792 en in goed fjirtsjin dagen letter rattele de ekstra-postwein wer by de Piip op, by de grêft lâns en hâlde foar 't hûs. Brún, meager en sút'rich kamen se wer by honk... in lekkere skinke prottele krekt op 't fjoer en dêr in stik grouweiten bôle by en in pofke, it foel deryn, wûnder.

1 Maier Amschel Rothschild, de stamheit fan 'e bekende famylje, letter de jildsjitter fan mennich regear, en hy yndied, troch syn jild de beslisser oer oarloch en frede.

[p. 61]

En no wie 't al trije jier lyn en noch rekken se net útpraat oer dy reis. Hy koft in grutte kaart en reinige sneinemiddagen, dan reizgen hja 't nochris wer nei en spile Bet op 't fortepiane de moaie Dútske sangen, dy't se dêr koft hiene, en Jehannes mei de fioele dêrby, och, wat joech dat in libbenens en selligens yn in húshâlding, as der fleurige, jonge bern om 'e tafel sieten!

Pronica har breidzjen glied yn 'e skoat, har hânen leine stil yn 'e waarme sinne. Falentijn, kreas ferklaaid, wipte de lange jaspannen wat op en gyng sitten te wachtsjen op in pantsjefol tee, lyk foar har oer.

Pronica murk it net. Hja siet steil en rjucht tsjin 't bekling oan fan 'e stoel en mûlke yn 'e sliep. Och, wat like se op 't heden noch wer jong! en Falentijn brocht it him fol leafde nochris wer tebinnen, de earste kear, doe't se tegearre yn skimerjûn op 't bolwurk kuiere hiene. Reind hie 't doe, reind! de beammen dripten, de wyn swypke mei de krunen om, en by dy iene, in hiele âlden, wat wiste 'r it noch! hie hy se stadich nei him ta helle en har sêfte lippen roerd, yn blide ferwondering, dat it libben ek noch foar him, in tritiger, sa'n leafde bloeie litte woe. En de oare deis kuieren se tegearre op de Bierkelders, en koft 'r har dat medaillontsje mei in klaverfjouwer fan pareltsjes as oantinken oan dy reinjûn, dy loksjûn. Sûnt hie hja 't altyd om... hy koe har moaie, blanke hals net oars...

Wat koene se no tegearre noch in wille ha! De winkel en de hiele santepatryk fan 'e wolkammerij ferkeapje, Andree allinne it lekkenweven oanhâlde en 'e gruthânel... en hja as âlde lju har nei rintenierjen sette. Hy moast no yn 't koart mar ris prikken yn 't wurk stelle, wat men sloere lit, bedijt nin botsen.

Hy seach ris tefreden ta 't finster út, nei de platsnoeide beammen, dy't as in stammige hage by de Nijestêdsgrêft lâns stiene en nei in pear Peazumer botfroulju, drok dwaande om in janhinnige húsman mei in stoer of wat te belazerjen. Einliks kaam de koop klear, de bot ferdwûn yn it boadskipsnetsje. Ien hipte mei in sprong út de koer op 'e strjitte, de húsman flokte, de froulju gniisden, it hiele bonkige antlit ien plezier. Doe waarde it wer stil... it sinnich hoekje strjitte wie minskeleech. Midden yn 't paad lei de hûn te sliepen en in pear koekoeksfearrene hinnen stapten parmantich yn 'e sinne om en sochten gerskes en hjouwerkerreltsjes tusken de skreven fan 'e stiennen. Jan kaam deroan mei de brune, hy hie in

[p. 62]

sending jern nei de Amsterdammer beurtman brocht.

Oer 'e grêft oan 'e oare kant fan 'e strjitte, lei 't ljochte skaad fan 'e kommende febrewarisjûn al, de lju begoannen bûtedoar te kommen, útlokke troch 't mylde waar, bûtengewoan foar de tiid fan 't jier, en stiene byinoar te praten en de nijtsjes fan 'e dei op te fandeljen, dy't der, sei! planteit wiene. En foarsichtich waard de ‘Oprechte Haerlemmer’ of de Ljouw'ter krante útteard en lêzen en mennichien gyng 't kâld oer 'e lea. Wat in oarloggerij oeral, wat in ferdieldheid en rûzje! -

Syn eagen waarden ek al lyts dêr yn it waarme, smoute keammerke, mar dêr ynienen skuorde 'r se wiidop. Myn goede, wa kaam dêr oanstappen, prinshearlik as in pau? Hy besaude en soe ynienen fan 'e stoel. Doe betocht 'r him... gyng wer sitten en wachte.

‘Frou!’ sei 'r en Pronica wie op 't slach klear wekker en hie de trekpot al yn 'e hân. Dêr hearden se it frjemde lûd al yn 'e gong en de feint tikke op 'e keammerkedoar.

‘Mar yn 'e efterkeamer. Ik kom,’ sei Falentijn deftich. Syn wiif murk wol, hy waarde sa wyt as in doek, mar mei saken hipte it sa nau mei him, dat hja doarst har net te ûnderstean en kloarkje him út. Letter sei hy 't dochs wol.

Hja hearden Jan, de feint, foar de prater útgean en de doar opdwaan fan 'e efterkeamer. Stadich gyng Falentijn har efternei, de hânen yn 'e broeksbûsen, in djippe nidige tear tusken de donkere eachsbrauwen, dy't sa wûnderlike jong ôfstieken by it wite hier.

Hy hie him net fersjoen. Dêr stie, ien lang en twa breed, krekt as 'r sà fan in kuierke kaam troch de stêd, jonge Andersen, hielendal fan Amsterdam, en begoan in bûsfol freonlikheden oer Falentijn syn grize holle út te skodzjen en te fertellen, hoe bliid as 'r wol net wie, om menhear Falentijn sa fleurich en wol werom te sjen.

Falentijn nikte flau-oandraaid, syn wurden wiene hjoed djoer, hy stie Andersen likemin as útlânske wolle. En dochs hânele hy al jierren mei har.

‘Sill' wy mar ta de saak sels komme, Andersen?’ damme 'r einliks onwillichwei de stream fan wurden ôf, dêr de jongfeint him mei ferfeelde.

‘De saak?!’ frege dy benijd en seach him lyk oan, wylt 'r syn iene wite juffershantsje by 't ferwielen festje ynstiek en mei 't oare wat mei 't swier gouden ket omtipele, dêr in onbidich grut singenet en se-

[p. 63]

gelstimpel oan bingele. Syn halsdoek, sa keakelbûnt as gjin Ljouw'ter ea droech, siet yn in swierige strûp, de streken fan syn broek wiene sa breed en syn kammisoal sa koart en o onfatsoen! hy hie net iens in prûk op, mar in grut bosk eigen hier, poeiere en wol, hinge him sleauwei oer 'e earen. Falentijn socht altyd by elts minske de pit ûnder 'e skyl en dy doogde net by Willem Andersen. Ek syn lange spitse fingers mocht 'r net lije, dat wiene jildfergriemershânen.

‘Jo begripe wûnderbêst,’ begoan Falentijn stadich, ‘dat ik der neat fan leau, as soene jo allinne oankomme te sûnfreegjen. Dêr is de postwein te djoer foar en Andersen te betûft. Ik ha net om 'e nocht in sek salt mei jo heit opiten.’

Andersen hâlde him in amerijke stil en liet syn dryste eagen ris troch de keamer gean, krekt as takseare 'r 't húsrie. Alles bêst en djoer, fan 'e Frânske pendule op 'e skoarstienmantel ôf oan 't teeguod ta op de tafel, sulveren trekpot, hoarntsjeporsleinene reaukes. Yn 'e hoeke in trijekantige glêzekast, noch optaast fol fan 't âldermoaiste en oan 'e muorre, lykme-allinne, in grutte Jan fan Goijen. 't Soe spanne, om dizze âld fûgel yn 't net te lokjen. No, woe 't iene net, dan 't oare. Hy hie wol foar hjitter fjurren stien en him waarmje kind, sûnder him te barnen.

Onferskillichwei sloech hy de skonken oerinoar en beseach syn grutte ringen. Hy siet derfoar, krekt as soe 'r de hiele jûn net wer fuort. ‘No dan,’ sei 'r einliks, ‘hoe stiet it, kinn' wy ek ris wer hânelje?’

Falentijn seach stoef. ‘Der 's ommers krekt jern nei jimmes ûnderweis. In koffe mei neat oars as lading yn foar keapman Andersen.’

De soan glimke fyntsjes. ‘En hjir is 't jild,’ sei 'r en helle de fynlearen pong út 'e bûse en noch ien en noch ien... fol goudgûnen en onsteurberwei smiet 'r se op 'e tafel. Falentijn diich se út 'e strûp en lei 't jild foarsichtich yn lange rigen. Der foel him op dit stuit in stien fan 't hert, sikersonk, hy tocht al, dat hiele Andersen wie oer 'e kop en syn jild, tûzenen, nei gychem.

Krekt as lies dy slûchslimme jonge syn tinzen, teminsten hy gniisde fyntsjes, wylt 'r kwanskwiis syn lytse bakkebaardsjes aaide.

‘Dus no binn' de saken ôfhânele?’ frege Falentijn en gyng oerein en twong Andersen dêrtroch, om ek oerein te gean.

‘Nee,’ sei dy koart. ‘Hja begjinne earst. Dy binn' noch folle wichtiger as de lading wolle.’

‘Dan yn elts gefal foar jo,’ sei Falentijn moai skerp. ‘Myn saken binn'

[p. 64]

beret, as 'k levere, wat 'k ûnthjitte en betelle krige, wat my takaam.’ En hjir mei dy jongfeint om te pantsjeroven op wykmerkmiddei, sinnige him mâle min. Hy woe tee ha en jûn nei de kegelbaan, om te sjen, of de lange njuggen ek tûmelje woe. Hy woe gjin soargen mear ha, út noch yn net mear.

Andersen spile syn lêste, wichtige kaart út, dêr hy einliks de hiele reis om makke hie, it doel, wêr hy al jierren syn sinnen op set hie. Sa 's 't no stie mei dy opgeande tiden, koe hy him, as 't slagge, yn in jiermennich ryk hanelje. ‘Soene jo der ek op tsjin ha, as wy ris hânelen oer 'e spinnerij?’ sei 'r stadich mei neidruk. ‘Wy hearden, jo tochten om rintenierjen en ha wy dan de earste keap 'erop? Op alles?’

Dêr kaam de aap út de mouwe, tocht Falentijn, en hy wie no nam-ste mear op syn openst. Al wie hy ek in geseten man, in dûbeltsje wie him noch like dierber as in gûne en krije koe men alles yn 'e wrâld foar jild, ek fan him, mar hy sloaide net mei de priis.

Dêr stie 't op, dêr bleau 't op, al foel dan op 't lêst de hiele spinnerij ek yn en seach men de blauwe loft troch de spanten. Mar de earste keapman! jonge! jonge! in haal wie 't. Fraach is freugde ommers!

Syn antlit waarde onferskillich en hy gyng in stap twa nei de doar. ‘Is 't oars net?’ sei 'r. ‘Dan kinn' wy wolris wer prate. It soe jimm' ek wol passe, hjir jimm' eigen saken te hawwen. Mar ik kin der net sa bêst ôfsjen. Jildoerwinnen is in leaf faam, dy ferfeelt noait. En as rinte-nier op 'e dead sitte te wachtsjen, liket my ek net sa begearlik ta.’

It foel Andersen danich ôf, dat Falentijn net habbiger wie. Hy miende, hy hie de hiele boel al, as hy mar lûd joech... no waard' hy einliks mar wat ôfkonfoaid en dat makke him namste hjitter. ‘Ik mei dochs wol freegje, set it ris op jild,’ hifke 'r foarsichtich. ‘Jo witte ommers ek wol, wy binn' mei ús trijen fan jonges yn 'e hûs, twa krije de saak fan ús thuses en jo gunne my dochs ek wol in hoekje foar in affearen? As jo jild freegje, dan wisten wy teminsten wat.’

Efkes stried François Falentijn noch. Doe woan 't nije it fan 't âlde. Syn dream wie te moai... de ferlokkinge waarde him oermans.

‘No dan, 't hûs, de spinnerij en 'e tekkenoanriederij en alles, wat yn dy spinnerij is, foar sechstichtûzen gûne,’ sei 'r ynienen beret, mar krekt as 't wie 't, as stoar der in lytse leafde yn syn hert.

‘Teminsten net te min,’ andere de jongfeint en seach spuonsk. ‘Dêr kin gjin fatsoenlik minske in bod op dwaan.’

‘Dan moat in fatsoenlik minske it litte,’ sei Falentijn stoef en gyng

[p. 65]

him foar nei de útdoar. Andersen syn habbige eagen loerden ta alle hernen yn, as 'r ek in skyntsje seach fan 'e moaie Bet Falentijn, dêr syn freon Easgama wakker fan opdien hie. Mar Bet wie nearne te bekennen.

De ferseane tee smakke Falentijn net mear en om't Pronica der 't harkjen ta diich en him net rette, noch yn 't iene, noch yn 't oare, joech 'r him yn skimerjûn ôf nei Jehannes ta, dy't foar 't iepen finster siet te smoken, de brune, treastbringende hânen efkes stil, mei de skerpe eagen de stadige jûndrift fan 'e wolkens folgjend oer de stille stêd, dy't har as in warrichboarte bern nei jûnfrede joech.

Hy hearde heite stap op 'e trap en stie al klear op 'e tsjustere oerloop mei de bleaker yn 'e hân - it freonlike antlit fol wolkom foar d' âldman, dy't 'r heech sette.

‘Hoechst der jûn net mear út?’ sei Falentijn. ‘Gien dan mei om 't bolwurk. De doar fan 't hinnehok moat ek noch op 't slot. En dêrby... ik ha mei dy te praten.’

Dat klonk wichtich. Jehannes tochte al, soe heit him ûnderstean en woll' him in wiif oanprate? Dat smiet 'r ek ynienen wer fier fan him, dêr stie heit fierste heech foar. Yn saken, as 't sa nau hipte, moasten se har eigen sin dwaan, heit betroude wol, syn bern soene net yn 't efterom siikje, wat se op de foarstrjitte te kust en te keur krije koene. Syn taktyk wie richtich. Djoeke levere it bewys en besibbe as hja wiene oan alle eptige Ljouw'ter famyljes, koe 't ek net oars, as hja bleaune wer yn har eigen stân, dêr se yn in innichheid fan geslachten, de ieuwen troch, mei bewoartele wiene as soartige beammen, dy't mar yn somlike streken húsriem binne, dêr se har tier fine yn krekt dy grûn en har erf krije yn krekt dy sinne.

Hja kuieren stadich de strjitte út 'y 't bolwurk op. De lêste markelju, in sikje oan 't tou, sjaggelen sjongendewei nei hûs oer 'e hiele weisbreedte, in pear jonges piuwden se nei. It wetter fan 'e stedsgrêft lei stil... de jûn striek de lêste fâlden glêd. Yn 'e fierte spilen se op in dwarsfluite; as 't efkes stil wie, sette in alt in sang fan wûndere minne yn, hiel âld en hiel bekend. Al de blydskip, al de weemoed fan it libben lei dêryn... it ivige ferlangst fan in minskeherte, al syn lok, syn leed song 'er him yn út.

Hja bleaune in set stil stean en harken. Hoe fielden se har sokke jûnen wer sa nei ferbûn oan har âlde stêd! hoe hâlde dy har lokjend yn in net fan tichte mesken omfongen! En krekt as song no op 't heden

[p. 66]

dy alt boppe alles út eat, dat ek yn har eigen herte wjerklank fûn, ja har eigen libbensliet! wie 't dat net?! Wat dy âld stêd har jûn hie, fan har ferwachte en wat hja fan har meitsje soe en hoe't einliks de kluten fan har sêftste ierde foar har wêze soene, as hja te rêsten gyngen oan har âlde fuotten, dy't ieuwen ôfstân trêden.

‘Heit hat swierrichheden,’ sei Jehannes en yn syn eagen lei sa'n soarch en noed, dat Falentijn waarde der suver oars fan. Der gyng sa'n hertewaarmte fan him út, dat dy rekke op 't slach it tearste, it fielichste skûlherntsje yn oarmans moed. Dêr hy kaam, wie sinne - as in hoekhâlder naam 'r 't op tsjin dea en pine. Ja, as in sterke jonge beam wie 'r, waans krún skutte en skaad oer ha sil foar tûzenen.

Lyts en bleek roan François Falentijn neist syn foarse soan. Hy sei noch neat. En Jehannes earbiedige syn heite swijen, likegoed as 'r it syn wurden diich, dy't der ornaris oanrôljen kamen as in stream fan folsinnen, koart en woloertocht. Alle Falentijns wiene manlju fan 't wurd, berne sprekkers, wat se seine, wie goed, mar sà 's se it seine, wie treflik. Dat wie it stimpel noch fan har Frânsk aard, fan âlder op âlder fererfd as in oantinken, wêr har widze stien hie. Net yn it lân fan sompen en wetter, mar yn in sinnige tún fan it âlde Avignon, wêr de wynstôk bloeit en de sjongende trûbadoers de finsters fan har foarâlden foarbygyngen mei de luit ûnder de earm en in ivige jeugd fan leafde en freugde yn 't hert. Fan âld Hugenotebloed wiene se... hie net ien fan har foarsaten mei beverige hânen yn 't âld bibeltsje oantekene, dat der dy freeslike nachts¹ trije fan har sibben it libben jûn hiene foar har gelove, en François Falentijn bewarre it as in relikwy yn 't geheime laadsje efter de pylder fan syn pultrum. En aldejiersjûn, as de hiele famylje om syn tafel siet en hy psalm 94 fan Mozes foarlies, ek in bywenner yn it lan fan frjemdlingskip, dan lei it âlde bibeltsje al foar him op 'e tafel, dan naam 'r mei in earbiedige earnst de guozzefearren pinne yn 'e hanen en tekene op de nije, ynlaske blêden de berten en stjerten fan syn famylje op yn dit âld, hillich Boek. De lêste wie no lytse Pronica Mulier, de berte fan it earste bernsbern en Djoeke, jong memke, hie triennen yn 'e eagen hân, doe't hy har tanikte, dy jûne. O wat in wei hie har folk lâns moatten, ear't se yn it kalde noarden de lytse tinte foargoed opslaan en har nei wenjen sette koene!

1 Sint Bartholomeüsnacht, 24 aug. 1572.

[p. 67]

Sims spriek it âlde Súdfranske bloed dochs noch efkes, krekt as yn âlde wyn de geur fan hjitte simmer ivich bliuwt, in donker each, in seldsum libben aard, in behindich omskot fol bûchsumens en ‘élégance’, ja selst it wûnderlyts fuotsje, fyn fan ankel en heech fan krop hie 't raseigene fan 't frjemde suderlânsk type. Al hie ek treddelieu syn skaden oer 'e wei fan har geslacht falle litten, al boasken se ek withoefaken mei in grutte, blûne dochter fan 't noarden, dat soe noait stjerre. As in sprankel súdlike sinne sparkele it no en dan òp yn 'e famylje en hâlde it oantinken libbener as ea it sprutsene wurd. Dêrfan it levendige yn François Falentijn syn aard, sims it koarte, koel-beleefde, as him eat net noaske, krekt as riisde der ynienen in himelhege muorre op tusken him en in oar, it markante yn syn âld antlit as fan in âld markys yn 't kleurd satyn mei de wite prûk op, dy't thúsheart yn in salon, opsierd fan Watteau. Hy bleau altyd menhear, allade 'r sims ek sels de swiere pakken sajet mei op 'e wein of roan mei wat hinnefoer it bolwurk lâns nei 't tún ta. Sont it skild fan lekkenwever en spinner oan 't hûs bingele en har bange siele hjir ta rest kaam wie as yn in frijstêd foar 't gelove en hja nei sân jier it boargerrjucht ha mochten, kleauwen se al ringen yn eare en oansjen. Dêr se kamen, koene se wer komme, har ienfâld wie echt, it kringerige fan in parvenu, in nij-opkomling, belêstige har net, har pong siet yn 'e losse strûp en hja tochten grut oer in bulte dingen, wêr in hopen Ljouw'ters sims hiel bekrompen oer foelen. Falentijn syn hânel makke him rûmeagich - hy wist, de wrâld betsjutte noch hiel wat oars as de Oldehoofster klokslach, en dy't him ienris op de rûmte jûn hat, ken de wierheid en 'e seine fan in wide hoarizon.

It klokje fan poartsluten klipte. Hja koene noch krekt it hek fan 't bartsje oer 'e grêft by 't hinnehok op 't slot draaie en roannen no 't koartste paad werom. Hindrik, de poartwachter, swaaide mei de grutte lantearne op 't bolwurk hinne-en-wer, krekt as woe 'r se warskôgje en djip gyng d' âld mûts fan 'e holle. Jehannes makke in praatsje, François Falentijn nikte allinnich en gyng stadich troch. De feroaring der dingen besette him ynienen as in nachtmerje it boarst. Hoefaken hie 'r wol net winske, rintenierje te kinnen, en no't de kâns foar him lei as in iepene, moaie kaart, doarst 'r it spul net út te spyljen, krekt as eange him de ein fan 'e dingen.

‘Jehannes,’ sei 'r ynienen, ‘ried dû my, wat 's 't bêste. Ik wurd der staf fan. 'k Wol 't net allinne mear witte.’

[p. 68]

De wurden floeiden him no ta en yn in omsjoch wist Jehannes, hoe't de saken stiene, heite langst nei frij, nei rêst, en dan ek wer de onwil fan dy sterke geest, om de saken, wêr syn hiele libben him op konsentreare hie as alle paden yn in stjerrebosk op 'e stjerre yn 't foarmidden, as tûzen strielen op ien spektrum - út hanen te jaan en neat mear te wêzen as Falentijn, sljuchtwei Falentijn, want bysitter! och hy bysittere ommers net mear, fleach him ek ynienen oan. Hy prate him waarm, wiske mei de fine batisten bûsdoek it swit fan 'e foarholle, lei it mei de hânen ut, dy't wyt en jong liken yn skimerjûn.

François Falentijn bleau stean - útpraat wie 'r. Yn 'e stille strjitte libbe gjin lûd mear. Ek de beammen wiene stil. Yn 't tsjuster rekten se de brede, keale krunen ut nei de blauwe febrewarisloft, fol fonkeljende stjerren.

Jehannes hie net om 'e nocht stil nei heit harke, sûnder him yn 'e reden te fallen. As in skerp byld naam 'r yn him op, wat 'er no yn syn heite hert omgyng - it lichem hage rest, de geest woe 'er noch net fan witte. Dy soe him jeie, dat 'r derby omfoel as in âld mûne by felle wyn, dy't himsels yn deabran jaget. En dêr hie 'r him te leaf ta.

‘Heit kin der him oer besliepe, 't is gjin moatten,’ sei 'r bedaardwei en syn wurden rûzen as in koelte oer 't hjittochte brein fan 'e âldman. ‘Wie ik yn heite plak, 'k soe myn genot derfan nimme, ear't it te let is.’

‘Wurd 'k minder?’ frege Falentijn lytsmoedich.

Doe lake Jehannes ynienen syn hearlike, jonge laaits.

‘Heit is no yn 't sânenfyftichst,’ sei 'r. ‘Guont begjinne dan noch in nij affearen, oaren trouwe en meitsje noch tûzen plannen en sizze, ús libben begjint noch... En heit praat sà... Doch as Easgama... Dy is 71 en keapet my noch in nij hûs en set noch jonge fruchtbeammen yn 't tún. Wa't dy apels ite sil? Hy fansels.’

‘Ja dy,’ sei Falentijn watte smeulsk. ‘Dat 's sa'n âld stanfries, kin stikken noch dea. Dy wurdt wol hûndert. En as dy koer ris útslachte wurdt, dêr sit hunnich. In betûften âld skierkert is 't, ien, dy't al syn libbensdagen twa riemmen út ien ein snije kind hat.’

Stadichoan wiene se op hûs yngien, en ear't se it murken, stiene se yn 't peikeammerke by Falentijn's, wêr de lampe no al op wie en 'e blinen ticht en 'e kof je prottele yn 'e grutte tinnene kanne.

‘'t Is dochs te let te kegeljen,’ sei Falentijn en seach nei de klok. ‘Jou my mar in brogge, mem, twiebak derop en stolkse tsiis en kofje mei in bult reamme.’

[p. 69]

‘En dû, jonge?’ sei mem tsjin Jehannes.

‘Wat mem jout, is altyd goed,’ sei dy en yn syn eagen lake de skalk. Hy tochte om in pak bruien, dat 'r ek ris hân hie fan mem mei de jellenstok. En memme moaie hânen sloegen ta, as 't wêze moast.

Bet kaam thús, men hearde it risseljen fan har siden rôk yn 't foarhûs en efkes letter siet se mei oan, sûn, jongfanke fan santsjin jier, de glâns fan jeugd op it hier, sa swart as ebbenhout, en de grutte, ferwielige eagen fan François Falentijn bloeiden as blommen yn 't blank fan har antlit, hiel heimich en moai. As 'r Jehannes en Bet beide wer om him hinne hie en hja pratene as alken, dan gyng 't him wûnder nei 't sin, fielde 'r him as heit seine boppe tûzenen. Mei al syn saken, syn affysjes bleau 'r in man foar syn húsgesin, dêr hy al syn lok en syn swierrichheden as yn in timpel bemuorre.

Allinne fuort hie 'r ek gjin sin oan... wêr hy gyng, Pronica moast mei, en yn augustus kaam de reiskoets foar de doar, waard' de swiere, mei kowehûd oertrutsene en mei izer besleine komfer opladen en de griene reissek en de angelstokken en rieden se nei Langwar ta útfanhûs, nei Pronica har folkes. Moarnsier stiek 'r dan 't fjild yn te fiskjen mei Jehannes en Andree en kamen se lang om let wer thús, de honger yn 'e hals en brúnferbarnd fan 'e kostlike sinne.

En winters, setten de Langwarsters de stap derûnder en kamen te harres, wiken útfanhûs. De jongefammen, om it bordueren te learen en 't kantstopjen, en de âlderein socht syn ferdivedaasje yn 'e kegel-of de kolfbaan en 'e fertoaning fan in moaie Frânske klucht of oare jûnpret, wêr it sims wat al te Fransk frank en frijút sei waarde en 't foar 't jongfolk dus gjin tréwes wie. En Falentijn, yn mimer wei, makke it foarútsjen op dy moaie simmer, dêr op dy stille wetters, no alwer bliid. En hy makke al plannen, as 't ris ta rintenierjen kaam, soe 'r hinnegean en litte in foech ferblyfke sette by de Langwarder Wielen en bliuwe dêr nachts, as 't ris skoan bite woe.

‘Wat skilt dy, Bet?’ pleage Jehannes, en seach ris mei niget nei syn lyts susterke, noch o sa jong yn har brúnsidene, wiidútsteande staasjejurk, fjouwerkantich útsnien, dat men it beloop fan it wite halske nei de skouderkes sjen koe, heal en heal wei ûnder wat wytsidene kant. It blanke fel skimere 'ertroch en hiel bretaal in swartbrún deaplakje, djip yn 'e nekke. As bleek paarlemoer slingere him ien inkeld strinkje pearels om de mûtele bocht fan har hals.

Bet seach prot... hja hie har moed net. In minne middei west hjoed.

[p. 70]

Dy Doedt Ripperda mei har ynfieren gesnjit! Doarst har te ûnderstean en sette mei har moaiere jurk en har grutter bosk hier en o! wat wie 't hurd, om 't bekenne te moatten! har kreazens fan antlit! har, Elisabeth Angelique Falentijn, yn 't skaad! Foar 't earst ûndergyng se de bittere tebekset fan net nûmer ien wêze te kinnen! fielde it, dy dêr waard' bewûndere! mear as hja! En Doedt wie mear! ried yn in karosse mei in kroantsje, wie besibbe oan 'e adel fan hiele Fryslân, en al wie heit ek foarnaam... hy wie lekkenwever en bleau 't, in graadsje minder yn tel as selst de earmste jonker!

Bet stume stil en skode de biten fan 'e brogge onwillichwei troch 't kielsgat en diich mar krekt, of hearde se net iens, wat Jehannes sei. Heit en mem hiene it wakkere drok earst oer 'e patriotten, doe oer Andersen... smeulsk loek se oan 'e mûlshoeken, wêrom moast der wer safolle tiid oer hinnegean, licht wol in jier twa, ear't dy freger en bieder it roaie soene? Foarsichtich is goed, mar 't izer is mar ienkear hjit, gnap man, dy't it dan wit te smeien!

‘Hast altemets in min sin? Hearst net, wat Jehannes seit?’ frege mem ynienen moai lûdwei.

Mei in hoart hie Bet har tinzen wer yn 'e macht - 't antlit effene him ta onferskilligens. ‘Woest witte fan 'e besite? No, dat wie net folle bysûnders. Mar men hat net oars.’

‘Dû hearst der no ienkear by,’ besêftige mem. ‘Wylju, ha ús freonen net mear foar 't kiezen. Jehannes, dat witstû ek wol en jonge fammen binn' hjir net sa planteit. Bet heart no ta de alderearsten. Benaud, dat der allegear jonges binne by de Muliers, de Beuckers en 'e Holdinga's en hielendal gjin fammebern.’

‘Ryklef sei, Doedt is by Ripperda's,’ kaam Jehannes yn 't sin en doe't hy dy namme útspriek, wie 't krekt, as waarde der ek in wûndere ferwachting op 't selde stuit yn syn herte berne, krekt as soe hiele Ljouwert no oars wurde!

‘Ja dy...’ en Bet waarde libben. ‘Tink dû mar net mear, dat se dij noch sjocht, jonkje, om'tst mei har boarte hast en mei Wobbe. Dy hinget de Frânske ‘dame’ út. En in wyske! En klean! Dy set ús allegearre yn 't skaad! De hiele aardichheid is der by my al ôf foar snein.’

‘No, no,’ besêftige Falentijn. ‘Litst dy oer staak sette troch 't earste 't bêste útfanhûzerke? snein is 't wer praten, 't Hat syn útfallen, sei de ruter, hjoed in niet en moarn de hûnderttûzen. Hja hat dochs wol in fatsoenlik kleed, net mem?’ Krekt as seach heit har dêr al stean yn al

[p. 71]

dy pracht by mefrou De Witt yn in âld slûk kemelshierren pakje fan memmes.

‘Dû witst, hoe 'k sels gesteld bin op soks,’ sei mem en makke har breed yn 'e briedstoel. ‘'t Fanke kin krije, wat har haget, mar noait goed is 't mei jimm'. De hiele jûn sitst al te stúmjen.’

‘Bist me dochs net siik?!’ en Jehannes hie se al by de pols.

Hja sloech kwânskwiis fan har ôf en doe begoannen dy beide bern dêr mei-inoar te oangean en te maljeien, dat hearren en sjen fergyng jin derby.

‘Kom, laaitsje ris,’ sei Jehannes en hâlde har beide lytse hantsjes yn 'e knipe fan syn iene geweldige brune. Hy hie se no yn in hoeke fan 'e keamer by 't bedsket, dêr se as bern ek al jerne boartsje mochten.

‘Lit my los,’ lústere se, warch lake fan 't regearjen, ‘'k sil dy wat fertelle,’ en as lyts broerke en susterke mûskoppen se mei-inoar yn 't hoekje. ‘Doedt diich dy de grutte eare oan, om nei dy te freegjen.’

‘Ea rin,’ sei hy en fielde, hy waard sa read as in skoaljonge.

‘Doch wier,’ andere hja.

‘Wat sei se,’ pinfiske hy no hiel sunich en bûgde him, grut en foars as 'r wie, hielendal foaroer. Bet gekjage graach, mar 'e earnst fan 'e dingen ûnthillige hja net, dat wist hy wol.

‘As Wobbe en dû noch freonen wiene,’ sei se.

‘En doe...’ tante hy.

‘Ja, sei ik, fansels altyd tongersdeijûnes. En doe lake se watte gnyskjend. Pas mar op, hja hat mûzetoskjes. En doe sei se: “'t Sil my alris nij dwaan, wa't de kat nochris jaget yn dy freonskip fan David en Jonathan.” 't Is me in ding... Ik woe wol, dat se oeren fier wie,’ suchte de lytse oprjuchte Bet en ferklanke sa har inerlikste ik, dat him ferwarde tsjin de oermacht fan dizze nij-ynkomling.

‘Dû bist in raar fanke,’ pleage 'r har en doe ynienen tige earnstich en sêft: ‘lytse suster... dû bist net bestand tsjin sokken. In man moat komme, dy kriget se mak. Sokken woll' behearske wurde troch machtigen.’

‘Ik hâld net fan slaven,’ sei lytse Bet.

‘Fan wat?’

‘Fan slaven,’ skreaude Bet ynienen lûd. François Falentijn stiek de holle op, hy eage troch de wolken reek nei de bern.

‘Net sa oangean. 't Giet tsjin 'e nacht,’ moanne hy glimkjend, wylt 'r soarchfâldich de pipe mei de hazzesprong útpluze en yn 'e stander sette.

[p. 72]

De klok sloech tsien, de rattelwacht gyng om. Jehannes joech him ôf nei hûs, iensum, lyts minske yn 'e stille strjitten, wêr de grutte heechtoppe huzen weidodden yn skaden. De wacht rattele no noch fierôf, de heimsinnichheden fan 'e âlde stêd begoannen wekker te wurden en yn hoeken en hernen om te spoekjen as in stik stoarje, ienris likegoed wurklikheid as 'e fuotprint fan 'e no libjende minske.

En Jehannes Falentijn tochte alwer om lytse Doedt Ripperda.

As in jonge roas, dy't yn nachtedau stie yn dizze syn âlde stêd...