Logo DBNL
It jubeljier (1994)

It jubeljier

(1994)–Simke Kloosterman–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

2

De weagen skûmen wreed oer 'e lege lânen om Tytsjerk hinne. 't Wie dêr in onlân fol sompen en gatten, wêr de reiddomp húsmanne en sims sa kleie koe yn syn ienlikheid, wêr simmers de markollen by mennichten nestelen en yn 'e foarwinter grutte kloften wylde swânen delstrieken. Bytiden stode it ûnstjoere wetter selst oer 'e âlde Swartewei hinne, de ienichste ferbining fan it noardelik diel fan Fryslân mei syn haadstêd Ljouwert, en ferdústreweare alles, wat him yn 'e wei stie.

Nei in hjitte simmer, dy't de klaaidiken en teffens rydwegen, sa hurd makke hie as in telleflier, ploeid fan grutte barsten, stoarmen no rispmoanne syn stjelp'rige reinfleagen oer 't fan simmerdroechte teistere gea. Alles hie wer tier - de beammen skodden de moude fan 'e blêden, it nijgers fan 'e greiden griene op en de bisten sochten wer tier de fynste gerssprútsjes út 'e sleatswallen of stiene loai op in oerjierrige modderbult te eagjen nei in boartlik skipperskefferke, dat in keppeltsje wylde einen opjage út har ferskûl.

Foar de hegere wâldlânen mocht it bêst waar hjitte, foar de legere kriten wie 't in besiking. It fee moast mei in boat út it wiete lân opfandele wurde, dammen en polderdykjes sloegen wei, en it wurk, dêr de lju har te simmer sa op beflitige hiene, waarde yn ien amerij fernield troch it bolstjoerige bûtewetter, dat de súdwestewyn djip yn Fryslân opjage.

Der loeken tearen yn in bulte foarhollen... hoe soe 't fan 't winter komme moatte? It foer krap, de tiden min, wêr moast de hier weikomme, in grouwe acht gûne de pûnsmiet! en de lêsten! de hiele santepetryk fan floreenlêsten en doarpslêsten en 't reëel of de reële 100ste penning, letter neamd personele lêsten, en de dykslêsten! Meitsje mar ris in fûst, ast gjin hân hast! Mennichien hie in swiere mûts op, as 'r om de takomst tochte en foar eagen seach, hoe fûl as de grutste fijan fan Fryslân wer taknypte, dêr wêr hy foet krije koe.

Sa gyng 't in kloftsje Wâldsjers ek, dy't yn 'e iere moarn fan in neisimmerdei fol sinneskyn en myldens de sânpaden fan 'e Feanwâldster kant delkaam wiene, no 't fuotpaad fan 'e grutte hearrewei op Ljouwert hâlden en sa stadichoan, al kâltsjendewei 't doel fan 'e reis, it Ljouw'ter wykmark, temjitte trapen.

It wetter woan no net mear... der waaide al in pear dagen in stive koelte út it noardwesten... de loft, hjersthelder, wie wer sa blau dat en de sinne krale 'eroan. Der koe noch wolris in droech rytsje komme, sa stie 't der krekt nei. It stof lei al tsjok op 'e manlju har klean, 't bêst pylekkens buis, 't sarsjes baaitsje of 't lekkens kammisoal, al nei't de pong it lije woe. 't Bêste guod, dat jamk in minskelibben mei koe, paste wûnd're skoan om har stevige, skoud'rige lea, al roan der alris in inkelenien ûnder, dy't wat út it lead hinge fan âlderdom, en murk men ek wol oan in pear, hja wiene teminsten al mei de sinne op reis gien.

Mar de âlde skonken koene der oars wol tsjin; de measten, dy't wol hûndertris dit paadsje deltrape wiene, keuvelen wol oer 'e beswierlike wei fol gatten en bulten en oer 'e rimmetyk, dy't har mei feninige prippen yn 'e rêchbonke stiek en wêr Ulrich jeneveroaljekoop syn smarseltsjes ek al gjin baat foar joegen, mar as de jongerein him wer reisfeardich makke, de knobbelige iken stôk yn 'e hân, de brogge yn 'e bûs en it ferwielen reissekje oer 't skouder of as Rindert Bienses, de siedkeapman, mei in stikmennich siedpûdsjes yn ien strûp, dan gaspen se de fetlearen skuon ek mar wer oan en panderen mei.

De jongerein hie de foarstap en lake no en dan ris om in snedige set; de âlderein kaam wiswei efteroan en koarte mei earnstich petear de iensumens fan 'e wei, dêr har net in bult foarbykaam as de postwein mei de heechbeladene bywein en wat letter op 'e moarn in lânhearre of oare hege ome, dy't mei eigen reau, de chaise of de faaitonne, ek ûnderweis wie. Inkelde oaren, fuotfolk lyk as hja, wiene al foar har út.

In moai reafallich man roan lykop mei Rindert Bienses, dy't, lang en licht, deroer trêde as in lânmjitter. Syn stevige skonken, stutsen yn wrede streekhoazzen fan selsoanretten jern en lege skuon mei oeribele grutte sulveren gaspen, koene skoan de stap hâlde mei syn kammeraat en hy prate as in alk oer 'e sied- en bûterprizen, dy't noch bûtengewoane heech wiene. Gou in lêst rogge net fan 200 oan 280 goudgûne ta sims?

‘Ik wit net, as 't grut gewin altyd wol foardiel is,’ sei Rindert Bienses koel. ‘As 't jild ien kant útgiet as 't wetter fan 'e mar, dan sitte oaren wer op swart sied. En 't is altyd fet yn in oarremans skûtel, al kralet der net ien each op.’

‘'t Stiet der hjir ek net sa botte bêst foar,’ sei Foppe Liuwes, syn maat

no, en seach ris om him hinne, oer 'e sêftferweegjende wetters, wêr it lege lân ûnder lei te hymjen nei loft en droechte.

‘Hjir sil 't rip heech hingje fan 't winter,’ andere Rindert Bienses. ‘Wat holstallerich hea, minnernôch om de bisten de bonken brekke te litten en 't reid tebrutsen fan 'e hurde wyn. En dat 's oars sa'n moai appeltsje foar de toarst. Wy sill' derfan hearre, frees ik.’

‘No! der sil grif klage wurde!’ joech Melle Jans him yn 't petear, wylt 'r foarheftich oan 't tou loek, wêr in stymsk skiep oan hinge, dat 'r as in sunich boerke, dy't alles sels bekneuzele, nei 't wykmark late. ‘Mar klei mar ris by de grutte hearen, men komt mei in droech stik brea en giet wer mei honger nei hûs. Dy't brea hat, kin ommers noch mear útsûge wurde! Wei mei sokken! Rjucht foar de earmen! de fertrapen!’ en hy beskreau, alhiel poer, mei de frije hân in bôge troch de loft.

‘Rjucht?’ klage Foppe Liuwes, dy't it alhielendal net oanstie, wat Melle Jans beriddeneare, ‘rjucht, wêr fynst dat jit?’

‘Net by de baantsjejagers, dy skarlunen, dy frette as djoere hynsders de hjouwer op, dy't wy ferbouwe! Triuw se troch 't hinpen finster1 sokken! Us gelikens deryn!’

Foppe Liuwes skodholle. ‘Der 's foar en nei al sa'n bult ûnthjitten en wat 's der fan kaam!’ sei 'r.

‘Ferkearde lju oan 't stjoer,’ sei Rindert Bienses wiis. ‘Melleboer moat der mar ris yn.’

Dy skuorde syn lytse eagen wiidop, wakker op 't snjit, no't 'r miende, dat 'r help krige fan Rindert. ‘Jo sjogge de saak troch, man. Mar mei Foppe kin 'k gjin streek hâlde, dy wol de stinslju oankrûpe en 'e hege hearen.’

‘Wat soe ik?’ miende Foppe dimmen. ‘Ik, in boerke fan 't Wytfean. Witst, wêr't ik in hekel oan ha, altyd dat geraas oer rjuchten, dat letter wolris blike, ôfsettersrjuchten te wêzen. 't Folk heart in oerman te habben, Melle jonge as elts syn eigen baas ris wie...’ Noch heal oan 't wurd, bekoarte 'r him al, dat 'r sa syn miening út'ring jûn hie, want Melle waarde sa wyt as in doek fan lilkens en spatte op: ‘Dû neisaat fan in prinsman, ik woe, dat dyn earen ris bekôge waarden! dat se in trijedûbele strop foar dy draaiden! Dû hearst yn Parys ûnder 't mes,’ en hy skuorde sa oan 't tou, dat it skiep rekke los en hippele no op

stive, stymske poaten foar him út. En hy liet him rinne, sa breinroer wie 'r.

‘Hâld op te harsenskrabjen, freonen,’ fermoanne Rindert Bienses en helle de koperen toebaksdoaze út 'e bûs. ‘Kom, priuw ris, Melle. Wy moatte frede hâlde as lânslju mei-inoar, en 't is better, wy dogge hjoed allegear mar ris fernimstich neifraach nei nijs. Licht is 't mar in los praatsje, as hjir Frânsken komme sille.’

‘Wat ha wy ek mei dat Frankryk fannoaden,’ sei Hindrik Piters bedaard en telde de jonge hoantsjes nochris wer nei, dy't 'r hjoed as in betûfte hinnekeapman hope te sliten yn in grutteljuskoken op 'e Nijestêd of yn 'e Tsjerkstrjitte! Wat gyng 't him oan, of se al of net iggewearje en fjuchtsje en deie woene! As hy himsels mar bedrippe koe mei wat mollefangen en hinnekweken en syn moai jong wyfke mar ris in blomd kasjmiren doek foar har blanke hals ferearje koe. Alhielendal neat!

Japik Japiks, ek ien fan 't Wytfean, in deune boer, dy't te sunich wie, om 't reau te brûken nei stêd, joech him no ek yn 't petear. ‘Dû komste hjoed wol by de plûmker, fernim dû dêr ris nei,’ hjitte 'r Foppe Liuwes wiis. Dy sei earst neat en seach ris nei syn wylde einen, dy't 'r yn 'e Leien sketten hie en no soarchsum yn in âld pypkoer mei in touwen hânsel nei de stêd ta brocht.

‘Witst, wêr de Heechstrjitte is, Japik?’ sei 'r einliks en efkes spile in gnyske om syn fynlippige mûle.

‘Wis wol,’ wie 't andert.

‘Dêr de “Plôke Patrys” úthinget? Gien dêrhinne en freegje himsels,’ sei 'r koelwei. ‘Ik hânelje mei him oer einfûgels en Frankryk is foar my in dea ding. Dêrby, Berdeau is in opljeppene Frânskman en ik in stege Fries, de hotte moat de file mar net reitsje, wy koene inoar wolris yn 't hier omteppe.’

Japik Japiks seach sneu, hy hie 't net stean op Foppe, dy wie sa snoad as roet en fier ferneamd om syn stjerrekundige berekkens en leardens, ien, dy't al skriuwe koe! begryp ris oan! moaie letters mei krolders en hy, Japik Japiks, moast syn namme noch sette mei in krúske en master sette 'er dan it oare by. En portretten knippe mei de skjirre koe 'r ek en dat fan stikjes swart pompier... doomnee mei de bef en 'e steek, master op 'e skuonmakkersskammel en 'e plak yn 'e hân, grytmansdochter yn 't pakje mei stroken en o grys! hysels, Japik Japiks, ta spot en skande op syn âld guds, dy't him oer 'e hikke smiet

doedestiids, doe't hy sa mâle min seach en de wyn by Theunis Annes op 'e Tille sa goed smakke hie.

‘Kin men saken dwaan mei dy plûmker?’ frege 'er ynienen immen efter har. It hiele selskip seach om en bleau doe efkes stean, om mei Wibe Lubberts fan 'e Twizeler tsjerkepleats1 te fûstkjen. Hy wie har, lykme-allinne, efteroproan en no bliid ta, dat 'r freonen as Foppe-om en Rindert Bienses by 't selskip fûn. Hy kipte 'er him alhielendal út, in grutte, steile man wie 't en sa wyt as in wever. Praat siet 'er net folle by, in dwaander wie 't, dy Wibe. Hjerstmis en maitiids ienkear joech hy him op 'en paad nei Ljouwert ta, koft, wat 'r brek wie en markbite goed, wêr hy belang yn stelde. Oars kaam hy net fan 'e pôle as te bernoanjaan by doomnee of nei in begraffenis of in inkelde kear yn ljochtmoannewaar nei 't Wytfean ta te jûnpraten by Foppe-en-dy's.

‘'k Soe my mar net ôfjaan mei him, no teminsten net,’ sei Rindert Bienses hiel sunich tsjin him. ‘Men seit, hy is in betelle oandrager fan 't Frânsk regear en och!... dat hiele plûmkersbedriuw is mar in doekje foar 't blieden. By de hege hearen fan Ljouwert moat 'r hotus en totus wêze, wurdt der gnute. Yn '87 is 'r hjir hingjen bleaun, dan witstû wol genôch. En as hy dyn toebaksdoaze mar sjocht, dan wit hy ek genôch,’ en beide tochten se om de spreuk: ‘Oranjen ben ik aan gehecht, Dat is mijn Heer, ik ben zijn knecht.’

It neamen fan 1787 brocht har dy dagen wer tebinnen en Foppe Liuwes en Rindert Bienses eiden it nochris wer oer: de fjuchterijen, it minmeitsjen fan 'e Prins, de opstân fan 'e patriotten, dy't de Prins ferfallen ferklearje lieten fan al syn rjuchten en sels op 't stuoltsje sochten te kommen. Doe har belies jaan en de flucht út Frentsjer yn 1787, de haat en 'e nyd, yn Hollân útfochten mei bloed, de eangstme, doe't men hearde, kening Frederik Wilhelm II soe der in grut leger op útstjoere, om wraak te nimmen oer de minne bejegening, it wiif fan 'e erfstêdhâlder, syn suster Frederika Sofia Wilhelmina, oandien by Goejanverwelleslûs. En dan de deafonnissen, dy't der koelwei útsprutsen waarden, de ferbânings fan lju, dy't patriotten hjitten en dêr men yn in lang libben oars neat fan wiste, as dat it bêste minsken west hiene en dy't no by tûzenen twongen waarden of frijwillich fuortgyngen foar altyd. Sjoch, de skrik siet der noch genôch yn... op dizze

moaie hjerstmoarn waarden hja der jitteris stil ûnder.

Jawisse, it grutte leger fan 'e kening fan Prusen wie betard ta 22.000 man, dy trieken al ringen wer oer 'e grinzen, doe't de patriotten belies joegen; de stedhâlder wie wer yn hâldershân en waarde wer oanhelle fan 't selde folk, dat him foar in set skopt hie as in dea hûn, mar sei! in hopen lju, dy't men graach werom ha woe, bleaune yn 'e frjemdte, en 'e skerpe angel fan 'e stille ferbittering, nee, dy loek men nea net út it herte.

Ferstânige lju, s' as Foppe Liuwes en Rindert Bienses, dy wisten it wol, der hoegde net in bulte by te kommen, as de fonken gluorren wer fannijs en as in fjoer lang smeult en it einliks nimt, dan wurdt de lôge ommers geweldich.

Sa gyngen se al kâltsjendewei it âldbewende paad. De wei waarde no sompich, de lytse dykjes oan wearskanten koene 't wetter hast net mear keare en de blabze spatte har withoefier by de klean op. ‘Dit 's in beswierlike Ljouw'ter reis,’ miende Rindert Bienses, wylt 'r Foppe-om efterneitrêde, it smelle kowepaadsje lâns, dat mei takkebosken ophege wie.

‘No, 't is net sa slim foar ien kear,’ sei dy. ‘Mei gauwens, dan wurdt 't waar minder, dan is 't reizgjen dien fansels. 't Fee op 'e stâl, dat 's de streek troch 't jier. Dan libbet men binnedoar.’

‘Ja, jo,’ andere Rindert Bienses, wylt hy wer neist Foppe kaam, ‘jo gewin stiet net in amerij, mar mines... kom 'k net op 't wykmark, hoe wit ik, hoe't de saken gean? En sa'n nuvere tiid is 't tsjinwurdich, it mark slingert hinn'-en-wer as de slinger fan 'e klok. Hjoed gewin -moarn skea. En sa út en troch dy reizen nei Amsterdam mei de Limmer beurtman: 't is in soer fertsjinne stikje brea...’ en de soarch skade as in stille gonger oer syn antlit, brún fan waar en wyn, mei opmerkelik dêryn de lytse, finnige blauwe eachjes fan in betûften hânelsman. ‘Jimm' affearen, dat is noch wat! Dêr sit noch sang yn,’ andere Foppe Liuwes. ‘Dêr kin men aardichheid oan ha. Uzes giet altyd yn âlde pake' stap en bedije docht it nin byt...’

‘Der wurdt oars sei, jowes bedijt wol wat,’ glimke Rindert Bienses.

‘Wa hifket oarmans pong!’ warde Foppe him. ‘As men hjerstmis jin hjouwer en rogge oan 't mark bringt, falt it altyd ôf. En wat sit 'er in geskrip yn, sa'n hiele simmer lang! En dan dy deune brouwers, hja tingje jin de lêste duit ôf en sjoch se ris! binn' 't gjin hearen?’

‘Jildoerwinnen hoecht ek net by hûnderten te gean,’ andere Rindert

Bienses noch en doe rekken se foar de Hoeksterpoarte byinoar wei. Allebeide wiene se wakker op har openst, as se ek wat nijs wyswurde koene, mar hja hearden neat oars as in praatsje oer 't deiske bedriuw en sims dêrtuskenyn de hânslach fan in pear hânelslju, om in keap te besegeljen, of it fûterjen fan in âld wyfke, dy har kuorke mei aaien alte folle yn 'e knipe rekke.

Ljouwert lei no foar har as in moaie, kleurde print, yn 'e kreaze en kantige list fan syn bolwurk. It sinneljocht fan 'e kommende dei skynde op 'e hege trapgeveltsjes, opsierd mei fleurige figuerkes fan Bentheimer stien, op 'e lytse, griengruzige rútsjes, dy't boppe de read-en-gielfarve lûkjes útglimken, en yn 'e fierte makke de spitse Nijetoer him stadich los út 'e moarnsnevels en song mei syn spylklokjes de berte fan 'e oeren op dizze moaie dei. Yn 'e brede stêdsgrêft hâlde alles yn stille feart op it hert fan 'e stêd oan, it hert, dat yn nea-sêdzjende begearte altyd alweroan nij frisk bloed frege foar syn hongerich, hastich droktmelibben... fearskippen wiene it, fiskersaken, lytse roeiboatsjes en swierladene frachtpreammen fol fee, alles glûpte ûnder 'e wetterpoarte troch en wrotte kringendewei yn 'e wetterrillen fan 'e binnestêd op.

De Friezen koene grutsk op har haadstêd wêze, in mennichte fan adelike huzen lei binnen har muorren, ûnder har bewenners telde hja mear as ien, waans namme klonk as in klok, en wolfeart en rykdom blonk jin temjitte, wêr men ek seach.

Foppe Liuwes wie mismoedich en murk dêr net folle fan, hy roan yn 'e stúdzje wei de Bierkelders lâns nei de plûmker ta, bedrukt en it herte beswierd. Hy hie de gelegenheid te baat nimme wold en prate ûnderweis mei Rindert Bienses oer wichtiger dingen - mar Melle Jans, dy oandrager, wie har aloan op hakken en teannen nei, en no't hy him net ris útprate kind hie, beswierde alles him namste mear.

Sa 's der by simmerdei in wolkje opkomme kin fan in hân-palmgrutte en stadich, stadich groeit ta in tongerbui, dy't de risping fan in jier en tûzenen hânen tegnirdet yn syn kâlde heilfûsten, sà seach Foppe Liuwes en in hopen wolmienenden mei him ek in wolkje stean oan 'e loftein. In wûnder wie 't, goud ûnthjitte it foar de earmen en rjucht foar de ferdrukten en grif draaide it wer út op skeel ûnderinoar, stryd fan man tsjin man en... dead! O as de hertstochten ienris los fan 't ket binne, wêr is dan de sterkwillige, dy't se wer mei izeren hân laat yn bewende paden?

't Besette syn boarst as in nachtmerje, hy wie bliid dat 'r de Heechstrjitte yngean koe en hearre it koperen boerd rinkeljen, wêr de ‘Plôke Patrys’ op úthinge.

Allerhâne soarte fan fûgelguod lei op 'e stiennen flier fan 't foarhús en in opslûpen jonge siet loaiwei op in skammeltsje en treau in pûde fol mei dûnzige guozzeplûm.

‘Wêr 's de baas?’ frege Foppe Liuwes moai koart.

‘Yn 't efterhûs. Der 's besite,’ gniisde de jonge. Foppe Liuwes, opljeppen fan aard, waarde it bloed hjit. ‘Wolst in lawibes ha, dat de earen dy piipje?’

‘Kin ik dat no helpe?’ krimmeneare de jonge. ‘De baas hat besite, dy 's fan 'e moarn al ier en betiid kaam mei in ekstra-post. Ik sit hjir net te ligen.’

‘En wêr 's keapmanske dan?’

‘Ek yn 't efterhûs,’ wie 't andert. ‘Gean der mar hinne, mar de âlde hat de divel yn...’

‘Hoe dat sa?’

‘Ea no, it rint hjir de hiele dei fan hege hearen en fan 'e moarn om fiif oere siet se al te kofjemeallen, sa'n gearset wie der yn 't peikeammerke. En 't fjoer moast oan en de kjersen op.’

Mar Foppe Liuwes hearde it net mear. Earst roan 'r 't smelle gonkje lâns neist de peikeamer, doe oer in binneplaats mei moaie blommen, dêr de sinne ta'n yn skynde troch in gloppe yn 't Nau en einliks kaam 'r yn 't efterhûs telâne, wêr in barchje gnoarre en in keppeltsje kalkoenepiken omfloddere. It wie hjir sa tsjuster dat, hy moast by de dampe muorre lâns taaste, om 't paad te finen, krektsalang, dat hy lûd hearde. Hy wist wol, hjir wie de koken en de baas ornaris te finen, as der wer ris in grutteljusmiel oanrjuchte wurde soe.

De kokendoar fleach op, mar der wie gjin Berdeau te sjen, wol it skjinne draaispit en 'e tinnene petieljen en 'e grutte blaukleurde potten mei fjoerwoartel. Berdeau hie no sikersonk oare dingen om hâns, mar as dy better wiene?

Op 'e taast knoffele Foppe Liuwes it gonkje wer lâns en soe him 'erút jaan, doe hearde 'r ynienen lûd praten. It hert stie him hast stil, wat waarde hjir yn 't tsjuster bekûpe? Hy wist wol, efter de peikeamer wie noch sa'n soarte fan sliepfertrek, hielendal yn 't hûs betimmere, dêr pielde Berdeau winters wol mei 't opstopjen fan fûgels en 't touwen fan fellen.

‘Dus dy beide knapen hâlde it noch mei Oranje?’ hearde hy Berdeau sizzen.

‘Net te belêzen!’ kraaide in heech lûd no. ‘Sokken wurde ús ferderf, sis ik. Benammen dy âld rot fan 't Wytfean, dy lit him leaver fersûpe, dy 's alderdierberste kanarjegiel.’ Dat 's Melle Jans, tocht Foppe Liuwes ynienen.

‘Is dy net te bekeapjen? Bied jild,’ rette in frjemd, swier lûd. ‘Dy kearel is dêr ommers de man yn 't doarp, kin mei de pinne omgean, hat ynfloed en gesach, sokken moatte wy hawwe, dan komt it oare folk fansels. 't Bestevicht ús ynfloed net in bytsje. En as dan de Frânsken komme... ‘Sis leaver, hja binn' der al,’ hearde hy Berdeau wat sêfter sizzen. ‘'k Ha tynge...’

‘Fan wa?’ skreauden se allebeide tagelyk.

Foppe Liuwes stie himsels al wat yn 'e wei, mar fuortgean, ei jonge nee, hy makke him lyts yn in ynspronkje fan 'e gong en hâlde de siken yn. ‘Stil! stil!’ wie 't andert, ‘de muorren ha earen. Us Frânsken tromje it leger al byinoar. Hjir ha 'k it brief fan mr. Fan der Burg - lês sels mar.’

In setsje wie alles stil... Foppe Liuwes doarst him net ferwege en stie him suver sear tsjin 'e post oan fan 'e doar.

‘As 't no mar winterje wol, dan sill' se it folk hjir gau opsitten leare. Fearten en wegen hurd en 't foarútsicht op in fet winterkertier, dan makket in leger lange dagen. Tweintich jier ferbanning yn '89, skriuwt Fan der Burg, it kin no wolris ynkoart wurde. Jimm' kenne him, hy sil syn ferdrukkers wol knoeie, as hy se no ris yn 'e besnijing kriget.’

Doe waarde alles ynienen wer stil en Foppe-om makke, dat 'r fan ruten kaam, sette de koer mei einefûgels yn 't foarhûs del, en sei tsjin de jonge, hy kaam de middeis wol wer, de baas wie net te beroppen.

De jonge gniisde wat en smiet him yn 't fuortgean mei guozzeplûm, dat de fearkes bleaune him hingjen oan 't âld kammisoal. En sa hurd as syn alde fuotten him mar drage koene, roan hy no tusken 't folk troch, dat hjir en dêr gearhokke om in jeneveroaljekoop of in printût-lizzer, dy't reade bluodd'rige printen sjen liet fan 'e Frânske revolúsje, de holle fan in moai fromminsk1 op in stôk of de Kening2 ûnder de gyljotine en 't alles bewiisde mei in stokje. In pear gasthúswyfkes

stiene hielendal foaroan en fielden kwanskwiis ris op 'e printen om, as 't ek wurklik wier bloed wie, wêr de printen sa read fan wiene. It foel har danich ôf.

‘Apekoal, hor!’ sei d' iene. ‘Dou muste soa mar denke, dat súge se allegar so mar út 'e dúme dêr yn dy godloaze steden, wie súde syn evenmins nou na 't leven staan en teminsen soa'n jong frommins niet met soa'n aardich mutske op.’ En doe sloften se fuort.

Foppe Liuwes waarde ynienen sa foarheftich oan 'e mouwe lutsen, dat hy bleau stean en seach puonnich om him hinne. In gnap jongkearel stie foar him, wol in holle grutter as hy, de pet skean op 't ear en o griis fan 'e djoere tiden! de pipe gleon oan. ‘Soa, Anders, bistû dêr. Kom mar mei,’ hjitte Foppe him en skode him foar him út ta de brede gong yn fan 't weardshús ‘de Falk’, de grutte harbarge oan 'e Wurdumerdyk.

‘Sjoch dû ris, ast Rindert Bienses en Wibe Lubberts ek fine kinst yn 'e jachtweide. Miskien is 'er ek in lyts, reafallich mantsje by mei gouden knopen ûnder de hals - lit dy ek mar meikomme. Sis, ik ha grut nijs. Treurich nijs, jonge.’

‘Hearink omke,’ sei dy al yn 'e doar. ‘Fuort no,’ trune dy him oan.

‘Sjoch, datst se fynst,’ en stadich yn 'e stúdzje wei joech 'r him nei it opkeammerke ta op 'e ein fan 'e gong, dêr hy de kaai fan krige hie foar in goed dofke en dêr 'r syn brogge opiit en syn bier dronk, mar hoe't it smakke, hy wist it net, sa pakte 'r mei syn soargen om.

Yn 'e jachtweide wie 't libben en drok. Der lei glâns op 'e measte lju har antlit, de foarûtgeande tiden makken de minsken moediger en jûns kamen se ornaris mei in swiere pong wer thús. En dat jout in bliid sin. Yn 'e iene hoeke hiene de siedkeaplju har fêst plak en dêr krong Anders fuortdaadlik hinne, de eagen opskerpe, by lange banken en tafels lâns en hiele kloften lûdpratende minsken. Mar it duorre gâns in set, ear't hy dochs noch de sochte man yn 't fizier krige.

Der sieten komelkers út 'e Hommerts en fan Toppenhuzen, dy't no mei in bûsfol sulver danige mûnich waarden en rûzje sochten mei Earnewâldster ielfiskers, bonkige kearels mei hege wetterlearzens oan en in boskje ielshûden foar slaaien oer 't skouder; yn in herntsje mûskoppen in pear rike, mar moai deune loaiers mei in lyts ikeskyl-dersbaaske, dy't by de Wikeler bosken thúshearde, oer 'e lêste stoeren, en dêrtuskenyn prizen de joaden mei in heech noaslûd har negoasje oan: kasjmiren en bûntsidene doeken foar 'e froulju, knipkes

mei kralene taskes, hinneptou, spikers, hazzesprongen, nije helters, pipekoppen, folle en net genôch, wat se bêst slite koene oan 'e lju, dy't sims by 't winter yn gjin wiken of moannen fan 't hiem kamen. Einliks fûn Anders syn man, heal ferside efter de brede rêch fan in Bolswerter jeneverstoker en drok oan 't hantsjeklappen oer in lêst rogge. In lyts mantsje siet neist him, dat soe Hindrik Piters wol wêze en foar him oer dodde Wibe Lubberts al foar syn krûke mei bier en hearde neat mear fan 'e droktme om him hinne, fan 't roppen en razen fan 'e joaden en 't skjirjen fan 'e swiersoale skuon oer 'e estrikkene flier en fan 'e boatsman, dy't it reisfeardichwêzen fan 'e snikken ôfrôp.

‘Rindert Bienses!’ rôp Anders yn 't folle gelach wei, om't der gjin trochkommensein oan wie. ‘Ik kom,’ sei dy en socht syn pûdsjes byinoar.

Efkes letter sieten se mei har fiven yn 't opkeammerke en harken raar op, doe't Foppe Liuwes har fertelde, wat 'r nys-ansens wyswaan wie. De pipen rekken derby út en 't bier op, allinne Anders, de jongste fan 't omsittend laach, dy hie net folle te keap en pluze stilwei syn stik koeke op, echte Dimter keallepoat fan Bramme' Esther har diske op 'e Nijestêd.

Syn jonkheid bewarre him noch foar de swiersettigens dy't Fop-pe-om en Rindert al benaud makke foar de tiid. 't Is wier, hja hiene der in foarproefke fan sjoen yn 1787, hoe't in ding fan neat, s' as it ûndernimmen fan in reis fan 'e stêdhâlder syn wiif einliks op 'e keper beskôge wie, útrinne koe op ûnberekkenber ûnk en skea, mar doe wie hy noch mar in grutjonge en wist allinne by oerlevering, hoe't it der heil om seil oanweigien wie te Frentsjer. En allinne, wat men sjocht mei eigen eagen en fielt yn 't eigen hert, dat barnt syn mark yn it oantinken. Wat kin 't in grutjonge fan trettsjin jier skille, as der wer ris ien gisele waard' te Ljouwert of in brânmark krige op 'e foarholle. Dat barde sa faken, al âld nijs. Hja boarten leaver roverke op 'e singel en sloegen mei heite âlde houdegen om en sochten de fijan fan har berneferbylding efter de alde stobben by de grêft. No wie hy ienentweintich en fan it hiele petear hage him einliks allinne mar it frjemde, aventuerlike fan 't gefal, de lytse kâns op wat nijs fan fierrens, dat him ôfspylje soe yn syn lytse wrâld. Syn hert socht no ienkear it wûndere, it bjusterbaarlike.

‘Dû bist sa stil dat. Sitst altemets om in sib fryster te tinken?’ pleage Rindert Bienses him.

‘Net, dat 'k wit,’ andere hy en seach him onferfeard oan mei syn dryste brune eagen. ‘'t Kin altyd noch, sei de wever en hy troude yn syn ienensântichst.’

D' oaren laken, Foppe-om seach stoef. 't Sin stie him net nei maljeien hjoed. En Anders soe better dwaan en hâlde him mar ris oan ien famke, as altyd dat omgeflinterknip sa'n hiele winter, dan dêr ris in reis of wat hinne en dan dêr ris. Hy wist it net, mar allinne de sensaasje fan dat nije hage Anders, net it wezen fan 'e saak sels. It gean nei dat frjemde doarp, nije onbekende wegen lâns, it kommen yn it frjemde hûs by oare minsken, dy't wer oars pratene en diene as by har thuses, it opsitten mei de frjemde faam, de dei fan tefoaren noch fan lûd selst onbekend. Dat duorre dan sa'n kear twa, trije, dan wist 'r, dan kuolle syn ferlangst. It wie bewend... en dêr lei it fonnis al yn foar 't fanke. Hy kaam noch ienris... sims twaris, as de toebak goed wie, dan easke syn wif sin twingerich wat oars, wat nijs en dat suver sa fel, dat hy begoan it earste te haten. De sensaasje wie belibbe... en kâldwei streke hy 't wer út syn ûnthâld.

Ta boer doogde 'r net en hânwurksman, dat woe syn mem net lije; foet ûnder allemanstafel, soe 'r dêr foar grutmakke wêze? Sandersum sieten se by Eadskes te Twizel om 'e tafel, fiif famkes en ien jonge en dan Eadske fansels, en widdoosbedriuw is ornaris gjin jildwinning en hy guozzejage en fiske en markeroan leaver, as dat 'r de hân oan 'e ploechsturt sette of 'e flalje op 'e telle klappe liet. Hielendal foar pop opbrocht wie 'r, it lytse neikommelinkje, it jonkje, dêr de fiif susterkes omhinne sprongen as in wûnder, doe't 'r yn syn widske kaam te lizzen, en no waarde 'r mûnich en spriek op foar mastersfeint en postuerde him, krekt as wie de hiele wrâld in doedelsek en hy de floiter. De earen soene him noch wolris raar bekôge wurde, dêr doarst Foppe-om wol in eed op dwaan.

Te Eastermar hie hy ek alris in fryster hân. It wie in skûtmakkers-dochter, in kant en kwier ding mei in holtsje sa fyn en in mûltsje sa lyts, dat Foppe-om syn âlde eagen, dy hiene der noch in ferlustinge oan. Mar dat besloech ek wer mei in stiltme, 't ferfeelde him al mei trije kear. Mar wat hjir no hjoed bepraat waarde, dat wie wer nijs. En no harke 'r dochs, in nije seilstien loek him, wat hiel seldsums... Strideraasje, fjuchtsjen, de oarder fan 'e wrâld omkeard en út dy grutte broutsjettel nijs, altyd wer nijs! wêr 'r sa nei langhalze!

Einliks rekken de oaren útpraat, sûnder dat se wat oars bewurkstel-

lige hiene mei-inoar as hjitte hollen oproan en hast noch spul ta, om't Foppe Liuwes dy woe ha, Rindert Bienses as in geseten man, dy't mei heech en leech omgean koe, soe nei menhear Ripperda's tagean en fertelle, wat hja hjoed heard hiene. En Rindert Bienses wynde him derút en sei, dat wie no krekt in affysje foar Foppe-om.

Dy helle einliks de riemmen fan syn platte skuon nochris wat fêster oan, sloech de guozzeplûm fan 'e jas, iit der noch wat moed yn troch in stútsje mei woarst en joech him doe moai rimpen ôf. De sinne stie noch heech, mar hjerstdagen bedrage jin en hy hie noch in goed fiif oere rinnen nei hûs. De oaren soene op him wachtsje by Jan Swel, de feedriuwer, dy wenne yn ien fan 'e bolwurkshúskes, dy't tsjin 't bolwurk oanhingje as lytse bern tsjin in grutte sterke heit, wêr se nacht en dei fan hoede wurde.

It wie no al gâns stilder op 'e Nijestêd en by de bûterwaach as in oere of wat lyn. De lêste skippen farden fuort... in gloednije faaitonne mei twa kostlike hynsders derfoar en in pear rike Biltboeren, drok swetsende ûnder 'e oaljelinnene kappe, deryn, jage noch de strjitte lâns, dat de glêzen dinderen, mar alles joech him oars alwer mear nei 't deisk besleur. De lytse bern begoannen wer bûtedoar te boartsjen en in grutte reade hoanne glûpte lokjende ta in steechje út en rôp de hinnen, earne yn in fier hinneloopke. Foppe-om seach dat allegear, wylt 'r mei syn tinzen by hiele oare dingen toeve en sa draaide 'r moai rimpen de Tsjerkstrjitte yn.

Wa gyngen dêr foar him út? It like wrachtsjes de jonker wol! Krekt sa'n postuer, de brede, rjuchte skouders, de manlike, deftige gong en dan de uniform fan 't peardefolk. In âldeftich man roan oan syn rjuchterkant. 't Wie âlde menheare Ripperda net, want dy wie wol in holle grutter en hie ek noait sa'n nuver model jas oan, dêr de pânen hast fan op 'e hakken hingen. Hea, wat trof dit no wer mâl! as 't op 't slimst besloech, seach de jonker him en wonk! wonk! en dat soe him no op 't heden neat sinnigje, want syn holle stie him net nei ôfwaaide praatsjes en babbelegûchjes. Mar fansels, de pankoek glied wol sa raar út 'e panne, as 'r tocht hie.

In stap of wat fierder bleaune se stean en kamen stadich werom. De jonker krige him al ringen, mocht 'r him ek noch sa lyts dûke tsjin de útspringende doarpost fan in koperslaggerswinkeltsje oan, yn 't fizier en wonk freonlik fan fierrens. Foppe-om gyng no op him ta en tikke efkes mei de finger tsjin de râne fan syn breedskadich huodsje oan.

‘No, dy kin ek wolris alhielendal ôf, net?’ sei de jonker syn maat út 'e hichte.

‘Dat doch ik allinne yn tsjerke foar ús Leaven Hear, mar net foar jo en teminsten net út twang,’ sei Foppe-om, wylt it bloed him ynienen hjit waarde.

‘Hui, hui, Foppe-om, wat in min sin! Menheare de Witt mient it net sa mâl, mar wol in stêdske groet,’ behimmele jonker Ripperda de kwestje.

Foppe-om bromde wat en gyng op in distânsje de hearen efternei en der foel him in stien fan 't hert, doe't dy grutske âldkearel by de jonker weigyng.

De jonker seach om, en wonk him, de stap of wat nei syn hûs tegearre te gean. Dat wie sêfte balsem op 'e wûne, har gemienens en freonlikens wie 't, dat de famylje Ripperda sa'n heech oansjen joech yn stêd en doarp, by heech en leech. En as 't wêze moast, soe Foppe-om foar Regnerus Ripperda en syn soan Ryklef wol troch 't fjoer fleane wolle en in hopen mei him.

Hja pratene wat oer ditten en datten, mar Ryklef fernaam wol, der siet Foppe-om wat tige dwars. Licht in minne hânel en woe 'r in sintmennich liene! No, heit liende ek wolris fan him, as de lânhieren net ris op 'e tiid kamen of ien fan de troude bern yn 'e jildkrapte siet. Doe't 'r dêr mei in kwinkslach ris kwanskwiis nei pinfiske, skodholle Foppe-om mei in bitterswiet glimke. Nee, de oast siet folle djipper.

Alderwenst woe Foppe-om ta in syddoar ynslûpe, wat 'r ornaris diich, as 'r boadskip hie by Ripperda's, trou Oranje as hy, mar Ryklef stie al op 'e stoepe en dy noade him foarenyn. De skuon kamen út en hoasfuotling roan 'r syn foarman efternei, wide gongen lâns, hege treppen op en einliks yn 'e studearkeamer fan Regnerus Ripperda, lid fan den Hove fan Fryslân ensafuorthinne, en dêr waarde 'r op syn âldfrysk sà ûntfongen, dat Foppe-om rekke alhiel wer op syn dree en fielde 'er him sa thús, as wie 'r yn syn eigen hûs op 't Wytfean. Mar de tynge sels! Ripperda besaude! Koe dat wier wêze! hjir Frânsken yn 't koart, de fijan ynhelje! It Trojaanske hynsder! Wiene de minsken dan blyn! roannen se sjendereagen yn 't ferderf? En hy stapte de keamer op en del as in âld dragonder, en de reek, mei lange halen út syn piip lutsen, waaide suver as in wolken ta 't iepen finster út.

Ryklef stie der stil by... syn eagen skitteren! As in jong hynsder roek 'r de stryd en dy soe 'r oandoare. Wa, ek jong, net as hy? Foar

in man yn 'e fleur, is stryd oerwinning ommers!

Hja tochten alle trije, guont lju soene der bliid ta wêze, as hja it hearden - der binne altyd minsken, dy't noait in plak fine, wêr hja thús binne en likemin in regear, wêr hja har ûnder deljaan wolle. Dêr kaam by, der siet noch âld sear út 'e Frentsjerter dagen. Dat wiene hja, dy har sibben of freonen fuortjage wiene doedestiids of no einliks loskamen út 'e finzenis, wêr se jierren bekomme kind hiene fan in oere hjitholligens. En dy klagen en wrokken om 't hurdst, fansels. Hja skreaune brieven út 'e frjemdte, wist Ripperda te fertellen en fjurren fol izegrinigens en onwennigens har folk yn Fryslân tsjin 't regear op, dat har fan 't âlderlik steed ferdreaun, yn earmoed sitte litten en omtoarkje litten hie as heidens. Dat der in hopen eigen skuld by wie, ferswijden se fansels. No roannen se yn 'e frjemdte tige wei mei de gloarjetiid, sa 's dy no yn Frankryk dage, heech joegen se op fan 'e frijheid fan dwaan en litten dêre, de gelikens fan alle stânen en 'e bruorrige sin, dy't alle Frânsken ferbûn, behearske fan dat iene, oerweldige, de macht fan it folk, ja! de folkswil yn syn heftichste utering. As hja soks skreaune, dânse de guozzefearrene pinne op 't pompier! Kaam ea in ideaal sa tichte by syn wurklikheid? Dat fergeaten hja, om der by te sizzen, hoe't dizze lokssteat alle dagen alweroan koft waarde mei moard, bloed, triennen. Grutte slompen jild, roofd, brânskat en ferbeurdferklearre fan 'e geseten lju, dy't, as se ferstânich wiene en jit fuortkomme koene, fluchten of as se tefolle betrouwen yn minskewurd en ûnthjit stelden, har libben yn hânen joegen fan in oermacht, dy't har tegnirde as in stik boartersguod, dat men ba is. En 'e Friezen mei har wûndere suchtme nei alles, wat frjemd en nij is, woe sa'n nije wrâldoarder ek wol oan, freze Ripperda. Mennichien, tûk op wraak, hope op help fan 'e Frânsken, om syn fijannen mak te krijen, guont langhalzen al nei de fette postjes, dy't der grif oan sitte soene en inkelen, de bêsten, de lju mei trochsicht, tochten grif, dat it soe wolris goed wêze, as Fryslân wat yn 'e knipe rekke. Dan hâlde alle skeel yn tsjerke en riedseal ris op en begoan men it wer sa inerlik te fielen, ien folk mei-inoar te wêzen, ien belang, ien doel te habben. It wiene de lju fan 't mindertal en har tal wol lyts, mar har soarte eal.

Ripperda ornearre, 't soe goed wêze, dy jûne alle Oranjelju fan syn kunders te noegjen, om har dizze saak kenber te meitsjen en Foppe Liuwes ûnthjitte, ear't de moanne fol wie, soe master Marten Joukes fan Driezum it witte, Joege Innes en Klaas Schotmans fan Boerum, Jan

Jelkes út 'e Koaten, Gerben Bats fan Optwizel en Jan Binnes fan Aldwâld. Hy soe der him ta folledigje en smite it tek op d' âld merje en ride derhinne.

Watte moediger kaam 'r de middeis wer by syn kammeraten en ringen joegen hja har no ôf. Hja hiene gjin haal mear yn dy grutte stêd, wêr 't benaud sykheljen wie foar har longen, wend oan 'e frissens fan it boerehiem, wêr de wyn oerhinne strykt as libbensamme selme en 'e eigenerfde de wissens fan syn besit bewoartele wit yn wetten en jestalen, wêr nin minske de hânen oanslaan doar en feroarje dy, as hy knoeit it inerlikste rjuchtsgefoel fan tûzenen.

Foppe Liuwes sei net folle, syn soargen benearen him. Rindert Bienses hâlde it praat deryn... 't flaaks waarde sa djoer dat en hy hie in aardich boppeslachje dien, as dat sa trochgyng, wie 'r yn in jier twa, trije in ryk man.

Anders, fluch jongkearel, droech de pypkoer foar Foppe-om, dy't al lang it jild foar syn einefûgels yn 'e bûs rinkele, tateld fan keapmanske Berdeau, en doe syn pypkoer folloeie litten hie mei alles, wat jin nuttich en nedich wêze kin by 't winter, fetkjersen, in nije pipe, in plûm foar 't belslidehynsder, in pear waarme wanten, in hynsteteam, in skuonhoarntsje en in prachtige snufdoaze en dêr stie dit rym yn:

 
‘Al ben 'k tot spot, al ben 'k tot hoon,
 
Ik zeg: Oranjen houdt zijn kroon!
 
Een boom is 't, die te groeien staat,
 
Waar men wel menig tak afslaat,
 
Maar hoe men knot en kerft en snoeit,
 
d' Oranjeboom nog eeuwen bloeit!’

Krekt as wie 't glêsporslein, sa foarsichtich namen de freonen har yn hânen en harken, wat Foppe-om der by fertelde, hokker rym as deryn stie, want Hindrik Piters en Anders koene mar in bytsje lêze. It begrutte Foppe-om al wat om it skoane jild, mar och! moat in minske ek net ris wat ha foar ferdivedaasje?

Foar syn nifte Wolmoed koft 'r dizze reis in moai boek, de dichten fan Cats, gnap yn in bargelearene bân, dy't der daadlik net yn fodden en flarden by hinge, en in grutte letterdoek mei side en sajetwolle, dêr woe se fan 't winter de ‘Flucht nei Egypten’ op benaaie. Dat wie al wer in hiele taast yn 'e pong, wûnder... dat al sokke frouljussnypsna-

ren sa prizich wiene, hie 'r tocht, doe't 'r breed en stiif sa'n snjitterich jufferke út 'e winkel it jild tatelde.

In pear fioelesnaren diich 'r ek noch op en in doaskefol fan de djoerste saffraan út 't apteek. Sa útrist kin selst in iensum âldfeint fan 't Wytfean de langste winter wol trochkomme.

It selskip belytse sa stadichoan en einliks bleaune Foppe-om en Anders mar oer, en in eintsje 't Swartkrús foarby, seine dy inoar ek goedei, en gyngen elts syn wegen, Anders de hearrewei nei Optwizel en Foppe-om draaide dat op nei de Eastermarder kant.

Hy bleau efkes stean en wiske him it swit fan 'e foarholle. It wie suver noch soel, in wûndermoaie dei mei blauwe loft en sinneskyn. In lichtfuottich koeltsje út it westen kuiere oer 'e beamkrunen, roerde se hast net iens, mar de wyndroege beanen rattelen der dochs fan yn 'e stûken. De wynsels om 'e elzenbeammen begoannen te ferkleurjen, de hoppe liet los en in inkelde betide nachtfroast hie al mei klûmske hânen yn 'e krún fan in kastanjebeam omtept, de kleare blauwe hjerstloft skimere der by steden troch. Wat spinreagen waaiden oer in blikke en bleaune yn 'e hulstehage hingjen, dêr oan 'e skaadskant noch de dauwe op 'e blêden omkrale.

It kalme, rêstige fan dizze neisimmermiddei, it besonkene neinocht nei it heechskûmjende geniet - de goederjouskens fan 'e rynske hjersthân, dy't sels de hearlikheid fan alle kanten tafloeid is, de pracht, de rêst fan dizze sinnige dei krige fat op him. No fersette syn sûn ferstân him tsjin it wicht fan 'e soargen, dy't as hongerige wolven op him ynstoarmen. It kaam dan mar, sa 's 't kaam, der soe Wolmoed net in hier op 'e holle krinkt wurde en hy bleau Oranjeman, sa lang as syn âld hert noch tikke, sa lang as syn longen noch fan 'e siken tynden en slonken.

Wa wit, besloech alles noch wol mei in stiltme.

 

Op itselde stuit gyng hja, dêr hy hast as in heit oer wie, de sânwei del fan 't Bouwekleaster nei 'e Ham. Sa no en dan rûze de wyn ris mei in rukje troch de beammen en liet har swartsiden skelk wat teside útwaaie. De skerpe geur fan 'e bleate stoppel kaam fan 'e Stiensgeaer kant, mingd mei dy fan rypjende rûkapels yn âlde hôven, smûk wei efter mantlings fan krûmwaaide elzen.

Wobbe, de feint, wie dwaande om 'e Geast te ploeien, it hege stik lân, dat de bêste rogge jout fan 'e hiele Ham. Yn 'e beammen op 'e

dyk loerden 'e roeken en in pear drysten namen de guit en folgen it ploege paad. Wobbe hâlde de brunen yn en seach de frou, fyn behindich jongfaam, efter de hage weiwurden. Dat moast de boer nochris sjen kinne, dat se grut is, suchte 'r. Mar de boer en de frou, dy seagen it net mear, dy hie al lang de swiere klok fan 't kleasterklokhús belet en yn 'e teare hantsjes fan har famke wie it regear lei oer huzen en lânen, dat hja waarde de rykste út 'e gritenij.

Sjoch, dêr stie Jan-om by de hage. Wolmoed sette de rêch rjucht. ‘Soa, wêr moat dat wer hinne te draaien?’ rôp hy al fan fierrens en seach as in fiaan.

‘Dei!’ sei Wolmoed stoef en makke net ienris in praatsje.

‘Dat pyst, dat sniggel, dat ynfierene flarde,’ bromde Jan-om nidich. ‘Mar ik sil dy wol lyts krije! Myn earme Kinge sa'n skande oan te dwaan, him mei ien kear ôf te sâltsjen.’ Hy koe der suver net fan sliepe en wie no alle froulju skou.

Wolmoed roan moai stadich, yn echt geniet fan 't moaie fan 'e jûn. Der kaam in fyn bloske op har wangen... har eagen stiene as glêsheldere ealestiennen yn 'e moaie setting fan 't mûtele antlit. Under 't wyt mûtske krolle in donker flokje hier wei, doch wie hja de blonde kant neist mei har moai ljochte eachsbrauwen en 't fynblanke fel, sa wyt, dat de wytkamerdoekse doek by 't jak yn stiek der hast net iens by ôf. Om 'e hals hie hja trije strinkjes fine gitsjes oan in grut kantyljegouden slot, oars neat... har jonkheid wie har grutste pronk.

Japskroar siet mei de naaibern ûnder 'e linebeam te naaien en hja sei, it nije pakje lei al ree yn 'e keamer. It wie fan dat kjirremjirre guod, wyt yn 'e grûn, mei blausidene rûtsjes en dêr sieten dan wer swarte stipkes yn en Jap makke der in blausidene ûnderskelk by, dêr kaam dan de wytkanten oerhinne, dan skynde dat moai troch. Wolmoed, alhiel yn 't brat, stapte as in pauke yn 'e keamer om en op 'e âld ferware spegel ta.

Jap sloech de krûmnaaide hânen yninoar. ‘Soe men net swarre, jo binn' de breid!’ rôp hja alhiel op 't snjit, dat it pakje as in bus om 'e feardige, kante lea slute. Sûnder dat hja 't wiste, wiene har wurden in profesij. De feint, dy't foar har yn 'e widze lei wie, hat har foar 't earst hjiryn sjoen, en hja is yn 't selde pakje de breid waan.

‘Sjesa,’ sei Wolmoed en diich de pronk wer út, ‘hoefolle krije jo no fan my?’

‘Och hearink, dêr ha 'k noch net iens oer rekkene, ik tochte, dat 's

wol betroud,’ en hja socht in stikje kryt op en begoan mei streekjes en rûntsjes op it lid fan 't heakke-en-oezedoaske te skriuwen. In blomd damasten pakje: trije gûne op in kwartsje nei. In nij greinen skoart: 28 stoeren.

In grutte skoudermantel; baaien fuorring, 2 gûne. Wat lytsguod: in fijfje.

‘Dat 's in hiele rekken,’ sei 't sloof en telde it trijeris oer. Hja wie bliid, dat hja jild seach. It wie sa'n minne tiid tsjinwurdich, de lju lieten net folle fertsjinje en bepongen alles sels.

‘In pantsjefol kofje kin 'k jo net jaan,’ sei hja wer, ‘dat 's foar úslju te djoer. Wy drinke mar wat sûpe. Ik bin bang, wy kinn' noch wolris slimme tiden krije. Dy Frânsken stien ik net, en jo? No, wy wenje hjir yn 'e Ham, dat leit net oan 'e hearrewei.’

Wolmoed glimke ris. ‘It giet Foppe-om krekt as jo,’ sei hja. ‘Dy hat de ridel fan bangens ek al yn 'e fuotten, en as hy wer ris nei Ljouwert ta west hat, dan sit him de moed yn 'e hakken en sjocht 'r oeral spoek. Langlêsten hat hy ek wer hinne west, doe makke dy Frentsjerter miich fan ús, dy lange Ulbe, de holle him sa oerstjoer, dat ik kin jo sizze, hy kaam delsetten mei in âld guozzeroer ûnder 'e earm en in pûde fol krûd yn 'e bûs. Ik sei, wat moat dat, Foppe-om? en hy andere stoef, dat silstû wol sjen, fanke. No, hy bleau dy nachts mar by ús, wy koene him wol bêdzje, en de oare deis... stie Foppe-om al op 'e efterhússtrjitte, ús feinten 'eromhinne, en diich mei beverige hânen wat babbelegûchjes mei 't krûd, lei oan op 'e houtdowen yn 'e ikebeam, en pof sei 't en nochris wer pof en einliks by de tredde kear dêr tûmele ien oansketten oer 'e finne. Doe ha se mei-inoar ôfpraat, hja soene fuortoan sneintemoarns nei tsjerktiid by uzes komme efterhûs, Lysbeths Wynsen ek en Keimpe Kommerút, de biisjager sil har leare,’ en Wolmoed har heldere eagen, dêr lake de gutichheid yn.

Jap skodholle ris. ‘Us mem plichte te sizzen, yn Jintsje Jans' boekje stie beskreaun fan oarlogen en de geruchten fan oarlogen en skynsels oer 'e loft. Dat hat grif de foartsjirmerij al west. No, as 't op 't mâlst beslacht, dan spylje ik fan ruten. Te Earnewâld wennet in suster fan my, dy 's dêr troud oan in ielfisker... dêr siket gjin minske my op 'e rûmte.’

‘Och, Jap, 't is har net om ús te dwaan,’ treaste Wolmoed, ‘mar om 'e hege hearen, dy't op 't kjessen sitte. Dit heart sa yn 'e wrâld, hjoed d' iene 'erop, en dy draacht it moarn in oarenien efternei.’

‘En dy't it measte jild hat moat bliede,’ sei Jap deropta.

‘Pas mar op, yn jo knipke sit op 't heden ek mear as in dûbelstoer,’ pleage Wolmoed freonlikwei, ‘en ik sei tsjin Lysbeth, dy triuwetsiis dêr op 't boerd moat der stean bliuwe foar Jap en ek in pûn opkoppe bûter. Helje it mar ris.’

Jap soe krekt mei in redefloed fan wurden begjinne te betankjen, doe klapte de ûnderdoar al ta en waarde de wide rôk fan Wolmoed efter de hage wei.

‘O dat goede bern!’ flústere hja. ‘Dat alle seine harres wêze mei!’

En stadich joech hja har wer nei de naaibern ta, dy't sitten hiene te luiterjen, dat it wat diich en yn 'e oarrewei te sjen, dat út nei de Hamster buorren, dêr mennich rintenier op 'e stoepbanke foarhûs him ferlustige yn 't moaie waar en mei earnst en bedachtsumheid de Ljouw'ter krante trochnoaske en lies fan al de freeslikheden, dy't der yn Frankryk bedreaun waarden, hoe't de minsken as keppels skiep nei de gyljotine jage en dêr slachte waarden, sims ienentweintich tagelyk (31 oktober 1793), en dan wer in grut oproer yn Parys of in nij Frânsk leger nei in frjemd lân ta te fechten. Mar út België wiene se ek wer weijage. Der waarde wol fan gnute, hja soene weromkomme en slagge har slach, mar de krant liicht ornaris likefolle as 't almenak... it soe wol tafalle. It wie allegearre sa fierôf... plakken, dy't men op 'e kaart net iens wist te finen.

Wolmoed wie alwer op reis nei hûs ta, wat winkelguod yn 'e hoeke fan 'e skelk, doe begoan de klok fan 't Bouwekleasterklokhús te lieden. It waarde al jûnich oer 't fjild, de sinne wie wei en in fine dauwe kaam op. Yn 't westen wie de loft noch bloedread, as wie hja doopt yn 'e kleur fan 't keningspoarper, mar yn 't easten teraande de skerpe beammestreek al yn fyngrys, dat yn it bleke wolkenblau ferfloeide. In inkele stjer flikkere, der siet ek al in streekje fan 'e moanne en dy slydjage.

Wat nachtfroast, tocht Wolmoed en seach ris nei de kleare loft, de blommen moatte yn, en hja helle wat oan yn 't rinnen. Sa roan hja Wynsen efterop, dy soe dy jûne wol nei harres ta moatte, want syn mem, dy wenne by har foar húshâldster en hy tsjinne foar grutfeint by de boer.

‘Jûn, Wynsen, silst nei uzes ta?’ frege se mei har sêft lûd.

‘Dêr tocht ik al sa oer,’ andere hy mei de eagen net fan har ôf, want Wolmoed hjitte doedestiids de gnapste faam út 'e hiele omkrite en ryk of earm, leafde en ferearing kenn' gjin stânferskil. As bern hiene hja mei-inoar boarte... mar no hja feint en faam wiene, wist hy ek, wêr hy

stie en dat hage Wolmoed wûnder. 't Wie in boppestbêste jonge, der siet gjin koarel kwea yn... hy sei wol net safolle, mar der gyng wol wat yn him om. Hy koe âlderivichst moai snijwurk meitsje en útknipsels mei de skjirre, dêr fereare hy Wolmoed en syn mem wolris ien fan foar 't salmboek, en yn 't boerewurk, dêr fûn hy syn gelikens net. D' âld boer en frou, dêr hy by tsjinne, droegen him op 'e hânen, hy wie dêr suver it hertlapke, want dy lju, dy hiene gjin bern en no joegen se him de leafde fan har hert moai ryklik. Mar al hie hy 't dêr as rys mei rezinen, sa no en dan pandere hy yn syn grutte fiterskuon nei de pleats yn 't kleaster ta nei memmes, dan mocht hy sa'n hiele jûne by Wolmoed har hurd sitte en sjogge har omskrippen yn 't jak mei de koarte mouwen. Dan grapjagen hja wolris mei-inoar en as hja him dan ris oanseach mei in laaits út dy blauwe moaie eagen, dan wie 't krekt, as foel der in sinnestriel yn syn hert en wie 't dêr wer wiken oanien simmer.

‘Sjoch, is dat Ulrich jeneveroaljekoop?’ sei Wolmoed, dy't mei har skerpe eagen dêr wol in man foar har út op 'e wei omdwelmjen seach. ‘Dat sil ek wol op uzes ta moatte, tink 'k. Wy krije altyd noch boarstkrûden fan him en guod foar kjeld'rige hânen.’

‘Helpt it?’ frege Wynsen.

‘Ja, der moat in goed gelove by,’ glimke hja. ‘Mar dy man is earm en hy hat gjin thús en sa lang as 't my heuge mei, komt hy by uzes. Wy ha 't dan ek noch ris oer mem - ik ha se noait kend, hy seit, ik bin se net wanlyk. En dan is hy op 'e tekst fan syn lân en spilet fan dy moaie sangen op 'e fluit.’

D' âldman stie oan 'e kant fan 'e wei en steunde op in tsjokke stok. Syn lang wyt burd glinstere yn ljochtmoanne, syn antlit wie bleek en ferfallich. It soe syn lêste reis wol wêze, foarsei syn hert him. In goed sechstich jier hie hy no omswalke yn 'e wrâld, fier út Poalen wei, en in hopen minsken holpen mei syn krûden en goede rie. Mar no bejoegen de âlde fuotten har. Rêst hage him mids de woeling en wraming fan 'e wrâld, hjoed hjir yn onstjoer, moarn dêr. En 't âld Bouwekleaster like him altyd de skûlherne, wêr nimmen him saande noch maande en moarns syn brochje ree stie en jûns syn kofje, krektsalang as 't him hage te bliuwen, sims wol in lyts wike. En as 'r dan wer gyng, fûn 'r in pear woarsten yn syn knapsek en brea foar in dei of wat en ek altyd in stikmennich moaie apels.

Wolmoed en Wynsen kamen tichterby, mar d' âldman roerde him

noch net fan 't stee. Hy wie te ynein. De hiele dei syn waar útfeilje tusken 't wykmerkefolk, 't wie in hiele hys, mar 't gyng noch. En de deihier makket ommers it wurk swiet. Mar sokke einen rinne as fan Ljouwert no noch nei 't Bouwekleaster en allinne it eintsje fan Ljouwert oan Hurdegaryp ta yn 'e bolderwein fan Douwe moalker, it waarde him te stoef. Mei noft tocht 'r om syn smûk hoekje yn 't nije hea en 't smaaklik brochje, him sa fol leafde gund, en doe't de jonge minsken him op 'e side kamen en freonlik mei him fûstken, diich 'r alle war, om mei lykop te rinnen. Mar it duorre al net sa bare lang, doe sei Wolmoed soarchsum: ‘Rinne wy ek te hurd? Toe Wynsen, krij Ulrich syn kistje ris efkes oan, ik mei 't net ha, dat hy ek noch mei dit swiere ding omtôgje moat.’

Wynsen sprate de earms út, krekt as moast der in fet baarch tusken. Hy hie net folle aardichheid oan dat poepekistje, wa wit, wat deryn siet, mar hy liet Ulrich betien en dy skode it him ûnder de earm en lei him 't seel oer 't skouder.

Sa lânen hja mei har trijen skean oer 't lân by de pleats oan, dy't dêr as in eilân mei syn skuorren en beammen út in see fan neisimmerdauwe wei tynde. Alde Stabij strúnde noch om hûs en hear, dy sloech oan, doe't hy folk fernaam en kaam giselsturtsjend op har ta, en de ûlen skermesearen by de úlebuorden om. Foar de flearmûzen en hja begoan no earst de moaie, lange dei.

It wie in kostlik besit, dy pleats. Wynsen seach it en hy takseare it kaptaal, fan dy't dit syn eigen neame mocht en doe suchte hy. Sa jong en no al de frou - tocht 'r, en doe tocht 'r noch wat oars, mar dy heimnisse, dêr hat noait in sterf'ling weet fan hân.

Ulrich, de jeneveroaljekoop, syn âlde eagen waarden ek net warrich fan 't sjen, doe't dy pleats, wêr hy ek sa thús wie, him as in blinkjende skat út 'e tiis fan 'e jûndauwe losmakke en no heech boppe de greiden útstike. Wat in besit! wat in rekkenskip foar de grutte Dei! tocht hy en hy sloech in krús, want hy wie Roomsk.

En Wolmoed? Njuggentsjin jier wie hja en de hân, dy't dit jong wezentsje liede moatten hie, wie stiif, en it each, dat oer har hearde te weitsjen, wie brutsen, en no dreame hja hiele wûnd're dreamen...

En wachte op 'e grutte leafde...


Vorige Volgende