|
| |
| |
| |
1
Freark-om stie derfoar as in âld hiemdogge, dy't frjemd folk rûkt ûnder de wyn. It burdbarnderke gleon oan, de hânen yn 'e broeksbûsen en 't wiet wosken hier mei brede streken ûnder 'e pet wei. Sa stie 'r dêr op 'e wâl en wachte. 't Skip skjin lading yn... no noch in koeltsje, dat der sa oantripkjen komt op jongfammefuotten, dat hearde by sa'n dei, sa'n feestdei! Dy hie 'r mar ienris yn 't jier, de 3de woansdeis fan juny.
Dan rinteniere hysels en wie de baas oer in stik of wat bêste feinten, dy't net in amerij omloaiken, moarnsier al begoannen en jûns let noch sjongendewei op Ljouwert oanstevenen. Jonge, jonge, tréwes wie 't, sûne en skande, mar ienris yn 't jier! Ien ding, dêr seach 'r altyd raar tsjinoan, dat sneinshabyt. Hy siet deryn as in mûdhûn yn 't fel, der wie gjin spaasje. Hjir knypte 't, dêr knypte 't en sims kreake it ûnder 'e earm, alderearmoedichst. Mar Pytsjemuoi har izerjern wie sterk... it hâlde de rukken fan syn brede rêch en 'e koarte earms wol út en hy wie altyd hiel en knap wer thúskaam. Mar dagen wiene 't!
No stie 'r hjir op 't Fliet en wachte. De sinne wie al lang op, it wynwizerke op 'e Túnsterpoarte flikkere, krekt as wie 't klearebare goud. Der hinge in tinne dize oer 'e stêd, der waaiden fan dy ljochte skaden om, dat mocht 'r wol, dat joech in sinneskyndei. Hy seach de Flietster-feart ris út, dêr leine se alle trije kreas efterinoar, de plezierskipkes, dêr hy strak-ansens mei op reis soe, 't wiid Wetterlân dêrjinsen yn, dêr de toppen hea fan hjir en dêr yn 'e feart omdreauwen en 'e ielreagers yn 'e bolwurksbeammen nestelen.
De sinne makke har no stadich út 'e dauwe los, dêrjinsen yn it lege lân, krekt as sloech in grutte goudene flinter triljende syn wjukken útinoar. Wat moarnswolkens skûmen bleekread foar har op... it blau fan 'e loft wie heech en simmersk.
De wyn waarde efkes stil... doe stiek der in moaie rûzjende moarnskoelte op, de súdeaster, de soele simmeraaier. Hy kaam fol geur fan 'e blommelânen en 'e hôven, hy hie de brede golle hânswaai fan in rynske jouwer, dy't bliid jaan sil by 't hânfol.
De dei groeide... fol ljocht groeide 'r oer 'e lytse stêd as in breedskade sinnebeam yn in besletten tún. De melkers kamen werom, har
| |
| |
earnamers swaaiden wûnder skitterjend yn 'e fierte hinne-en-wer, en in kwierich jong fanke, in poarperen koekoeksblom by 't jak yn, lake har wille yn 'e jonge moarn, fol jeugd as hja.
De katrollen fan 'e lynbaan begoannen te snuorjen en 'e hege lûden fan 'e jonges kraaiden hoarich tsjin 'e oanwinnende lûden fan 'e stêd. Heech op 't bolwurk, dêr kruiden se de mûne en dy draaide stadich, sûnder wynbuorden. Fyntsjeswei fielde 'r de wyn sjongende op him ta kommen, hoe heinde 'r him no as in tûkenien mei syn brede wjukken!
De Nijetoer spile healwei seizen, 't ljocht roan no op jonge fuotten boartlik oer 'e hiele stêd; de bolwurksbeammen begoannen lûder te sykheljen en in fink fluite efter in hege túnmuorre. In pear ondôgense jonges glûpten om in hoeke wei, Freark-om seach se en brimde. Hja gyngen skûl yn in steech en wiene der ek ynienen wer, doe't der in setsje letter in grutte koets oanrôljen kaam, stadich yn 't weinspoar lâns. De pottebakker syn reade dôfpotten en têsten rekken hast yn 'e ferdrukking... mar 't gyng noch sûnder kantroeren en doe op Freark-om ta. Dy stie al lang yn 'e posysje, it pypke wie fuort, de pet yn 'e broeksbûs en 't sarsjes baitsje kreake al wer warskôgjend yn 'e naden.
Krekt as saaide it moarnslibben no ynienen al syn skelle lûden oer it smelle strjitsje. Weinen rattelen, skippers skreauden, lûken waarden opdien, men hearde it striken fan skoatels en it delfallen fan ketlings, en in inkelde betide rintenier stiek earst syn lange pipe en doe syn holle, de sliepmûts noch op 't iene ear, oer de ûnderdoar en fan niget waarden syn eagen rûn en rekke de piip yn 'e hân.
't Wie nin wûnder. Hoenear seach 't Flietsterpaad sa'n staasje, as dy't der no oankaam yn 'e koets of heech op syn appelige skimmel, s' as Ryklef Ripperda, de fynlekkense rôk fan jagersgrien oer en oer benaaid mei goud en grutte goudene spoaren oan 'e learzens!
Doe't de koets foar Japik hellingbaas syn hûs wie, bleau hja stean. Dêr koe se noch swaaie - de smelle wei kromp hjir yn ta in fuotpaad, dat by 't Fliet lâns roan en by de skûtmakkersbuorren Skilkampen syn ein fûn.
Peter stie noch op syn ferheven útkyk, it hearsfeinteplankje efter oan 'e koets, no liet 'r de swiere hâldfêsten mei kwasten los en efkes letter flapte it trapke fan 'e hege koets del en 'e earste ynsitter wrong der him út. 't Foel danich ôf, in jierrich man wie 't, alles swart, de
| |
| |
heech tichtknope jas, de swartsidene doek en 'e grutte mantel, dy't him oer 'e earm hinge. It oansjen net wurdich, tocht it nijsgjirrige folk, dat fan fierrens stie, swijchsum, sa 's it de mindere man past by de heechheid, as dy inoar komselden ris moete.
Mei ien eachopslach markbite de man yn 't swart Ripperda, heech as in held op syn skimmel, en efter him in lyts fjouwertsjellich weintsje, dat mei hasten de poartbrêge ôfroljen kaam. Sidene linten flodderen en 'e grille blommen fan 'e omslachdoeken liken wol sa giel en bûnt yn 't sinneskynwaar.
De man yn 't swart lake fyntsjes en tilde syn lyts wyfke út 'e wein. Men seach neat oars as in donkerbrune sjaal en in brúnstrieën kypske, sa lyts wie se, syn Nelle. Mei in eptigens, dy't by syn hiele postuer en habyt paste, holp 'r doe mefrou Hopperus ta de koets út en einliks de lytse wyldsang Sibbel, jonggrut fanke fan fyftsjin jier, dat hjoed foar 't earst ris mei soe ûnder de hoede fan omke en muoike. In wolken wyt gaas skûme út it portier, ien spronkje, en ear't menhear Fan Rhee fan syn skrik bekaam wie, stie syn nift al op de grûn en foel de wite wolken sedich del oer har hoepen yn in mennichte fan stroken en riuwsels, dêr it hiele linige, leidige lichemke yn weiskûle as in roazeknop yn syn blêd.
In winkje mei de hân... de hynsders setten ta, de swiere riemmen kreaken, de koets swaaide. Peter kleau wer op de kattebank, Hindrik klapte mei de swipe, en al ringen seach men neat oars mear as it stive wite prûkflechtsje fan Peter en syn heech steekje mei fjoerread.
Freark-om en syn folk, fjouwer fleurige jonge bizen, de hollen ek al stiiffol foarplezier, holpen de dames oer 'e planke. Smel en meager folge de man yn 't swart en makke him lyts tusken al dy wide hoepelrokken, dy't allinne it paad rûm ha moasten en doe't 'r se allegear te stoel en te bank hie en Freark-om lêst jûn, om noch te wachtsjen, gyng 'r wer oan wâl.
Krekt hâlde dêr it lytse fleurige weintsje, lyk foar syn fuotten. It antlit fan menhear Fan Rhee kaam net faken út 'e ploai... hy bewarre in distânsje foar elkmis, mar no krolde in fyn, geestich glimke al wer syn lippen en yn syn eagen sparkele it hiel efkes ek mar, o sa gutich! Want o! dat weintsje, syn tsjellen wiene giel en syn bakje wie grien en fjouwer fan 'e moaiste Ljouw'ter fammen sieten 'erop mei eachjes sa helder en mûltsjes sa read en kypsen sa heech en sjalen sa bûnt, dat menhear Fan Rhee syn betûmele sinnen makken noch efkes in
| |
| |
spronkje en hy waarde wer jong... o sa jong...
De ruter wie al fan 't hynsder ôf en kaam der hastich oanrinnen mei rinkeljende spoaren. Wat hearde 'r by dy kleurichheid, dy jeugd! Hoe droech 'r syn kostbere uniform fan ritmaster by 't Prinsepeartefolk mei graasje! Hoe blonken de juwielene stiennen yn syn jasknopen en 'e grutte robyn oan syn pink! In kening wie 'r, sa 's 'r dêr no stie, de steek ûnder de earm, en de wyn troch syn brune krollen waaie en 'e sinne op syn moai manlik antlit skine liet, skerp tekene fan swiere, donkere eachsbrauwen en in flaubochte, fine noas. Men koe 't him oansjen, dy klaaiïng hearde by him, dy droech 'r al den dei mei dy-selde swier, it herte sûnder soarch, de pong fol.
Hoe't 'r bûgde foar de dames, heech op 't weintsje! En hy holp s' 'er allegear ôf, hiel foarsichtich, krekt as wiene it glêsporsleinene popkes yn syn sterke earms en mei in brede swaai waarden se optild oer 'e smoarge radden en op 'e grûn set. Efkes hâlde 'r se mar... en al dy moaie eagen tanken him mei loaitsen, ferwielich lokjend ta jerne mear. Allinne ien, dy wachte net, as 'r ek komme soe en har oankrije. Yn in omsjoch stie se op 't foarbankje en saaide doe as in fearke op 'e grûn.
Ryklef Ripperda markbite it, it bloed fleach him nei de holle, doe waarde 'r wer baas oer himsels en in amerijke letter begroete 'r har hiel earbidich en koel, mar ûnder 't brune fel waarde 'r dochs wer read, doe't hja de eagen nei him opsloech, dy eagen, dêr 'r nachts dichten op makke en dy't 'r deis altyd sa dúdlik foar him seach, as wiene se syn eindom. Anne Hopperus, o dy namme! Him te flústerjen wie de muzyk fan syn dagen en 't geniet fan syn nachten! Yn syn al-derdolste fytmannerijen stie 'r mei flamjende letters foar de doar nei 't ferbeane en bewarre him foar 't dêryngean - diich 'r wat goeds nei de ynjouwing fan syn lichtfielich hert, dan seach 'r har foar him, rein en sêft as syn lytse goede ingel.
De hiele dei wie him no al hast ferjûn... hy soe wol fuortgean wolle en rinne oeren fier, om mar neat mear fan har leaflikens te hearren of te sjen, sa tichteby en dochs sa eineleas ûnberikber fier fan him ôf!
Mar winne soe se it dochs net... dat lytse ynfierene ding! Wie se him al net heal en heal tasein? Wat koe der ommers no mear tusken harren ynkringe?
De lêsten kamen der oansetten mei lange stappen, de soan fan menhear Fan Rhee, hiel bleek en hiel nijerwetsk mei syn lange ticht- | |
| |
knope rôk en 'e halsdoek yn in wûnd're aparte strûp, in ebbenhouten kistje mei de dwarsfluite yn 'e hân, en in ein efter him, hast op in drafke, âlde bysitter Falentijn en syn soannen Jehannes en Andree. Hja hiene hast net klear komme kind: de weverij!
No, menhear Fan Rhee wist 'er alles fan, hy nikte en prate der minlik oerhinne en noege se yn 'e twadde boat, syn eigen, wêr se krekt it blanke seil op hysten, dat it útstie as in swannewjuk yn 'e frisse wyn.
De touwen waarden losmakke, it jagerke wipte mei in sprong op 'e swarte fan menhear Falentijn, dy't der foar útornearre wie, om har ta 't nauwe Fliet út en yn breed wetter te bringen, en skattere in skel deuntsje op syn hoarn en dêr gyng 't hinne. 't Hiele Fliet stie fol, dy moaie optúgde boaten, dy dames yn 't side, it wie sa wat bysûnders, dat de iene fersocht de oare oan 'e foarstrjitte tejûne, om se weromkommen te sjen. Mar ek in inkelde roan der wer ûnder, dy fielde wrok yn syn hert... wêrom koe hy der no de hiele dei wer krûm stean yn 't wurk en sjogge de hege hearen har plezier en roere der sels mei gjin finger oan...!
Der waarde in bulte bekuozzemuozze yn dy dagen yn 'e sûphuzen by de krûk bier of 't healfearntsje, menhear Fan Rhee wist 'er fan en bysitter Falentijn ek wol, mar hja diene krekt, as rekke it harren net. As 't wêze moast, soene se goed en bloed oer ha foar har miening, de stream, dy't der no ommoddere ûnder 'e effene deisflakte fan 'e maatskippij, dy woene se net markbite en as der alris in bretalen hont wie en dy smiet menhear Fan Rhee in skeldnamme nei de holle, dy't raak wie, dan sei hy neat werom, naam allinne syn hoed ôf mei in: dei freon! mar seach him oan mei sokke eagen, dat de dryste beskamme him ta de teannen út.
Hie har partij net wer de oerhân krige yn 't regear? Wêr wiene de oproerkraaiers bleaun? Stood as fearren wech-ender-wear hinne. Hja hiene se allegear wol mak krige, al spande it danich, tocht Fan Rhee sa ûnder it farren wei en syn hân hie al wat trille, doe't 'r syn namme sette moast ûnder it bannissement fan Fan der Burg, de boargemaster fan Bolswert. It knypte dan ek oan: nei 't skavot foar 't blokhús te Ljouwert, dêr waarde it swurd him oer 'e holle hinne swaaid, as in teken, dat hy wie einliks ta dead feroardiele en by de graasje frijkaam mei tweintich jier ferbanning út de provinsje. En lytsmoedich tocht 'r derom, hy hie einliks ris wer foargoed sykhelje doarst, doe't 'r wist, dy Fan der Burg hie de wyk spile nei Frankryk ta, it lân, dêr 'r wol hússit- | |
| |
tend wurde soe, hope 'r. Dêr de hûn gisele is, heart 'r ommers noch altyd wer de swipe klappen.
Dat wie no al wer in skoft ferlyn, de stedhâlder wer yn eare en oansjen, al hiene guont altyd noch in skalk each op him, en it folk... och, as it folk mar in haad hat, dan bûcht it wol. Spot flikkere yn syn koele grize eagen. It folk wòl bemastere wurde. Foar tsjinders hiene de Fan Rhees noait doogd - sà wiene hja masters bleaun. Ek troch him. Amten en ferjouwingen, no dêr wiene se ek nea fij fan. 't Joech noch mear ynfloed en stibeleare de pong. As in wiidfertakke beam wreiden se mei hiele lytse sûchwoarteltsjes yn alle stânen, lieten har ynfloed jilde yn alle hoeken fan 'e stêd by heech en leech. Men murk it sa daaglikswei net sasear, mar langlêsten, doe't Popke oan in baantsje holpen wurde moast, diich 't dochs wer bliken.
De hiele famylje Fan Rhee besaude! skripte Ripperda dêr ek net om! Hie trouplannen, waarde der gnute en elts wist, as de namme fan breid en breugeman ôfkondige waarde yn tsjerke, dan soe it Anne Hopperus mei Ryklef Ripperda wêze. Dy twa pàsten, ornearre it folk. Fan Rhee gnyske efkes, mar fuortdaadlik siet syn antlit wer yn dyselde minlike ploai, dy't 'r foar alle gelegenheden klear hie. 't Sette al wat kwea bloed, doe't Ripperda it tsjin syn Popke sitte litte moast... hja kamen inoar yn gjin wiken byneist, en as âlde Ripperda en hy inoar moeten yn 't gritenijhûs, koe 't kwalik in knikje lije. It muoide him, mar Popke hie 't en salich is de besitter. Dy't sels op 'e stoel wol, moat in oar der wolris ôfsmite.
En syn Popke... dy makke in man út, fan kennisse en wittenskip bûtengewoan! Wat leine der in brieven fan 'e Frentsjerter prefesters yn syn kassette! hoe heech setten se him! It hie him aardich koste, dy seis jier dêr te Frentsjer, Popke wie rij en hoe faak hie hy syn prefester net hân te jimmetiten! En foaral dy iene... altyd yn 'e jildkrapte wied er en siet as in bloedsûger op syn pong en sûgde! sûgde! Ea no, in litting, dêr wurdt men sûn fan, en no 't Sibbel safolle ynbrochte, koe 't wol wat lije foar syn Popke. Hy brocht it noch fier, syn jonge. Dêr koe in Ripperda net by yn 't skaad stean, al wie syn adeldom ek sa âld as Methusalem en hy de leafling fan hiele Ljouwert om syn gol, fleurich wezen en syn goederjouskens. En menhear Fan Rhee, abbekaat yn den Hove fan Fryslân, hie 't wol nei 't sin mei sa'n foarútsicht foar him, yn noflike rêst ûnder it wite tintsje fan 'e boat, mei de lange piip oan, folstoppe fan Falentijn syn lekkere Jouster hearebaai.
| |
| |
Temûk seach 'r dat ris oer nei Ripperda. Dy siet oan 't roer fan 'e twadde boat. Hy hie de steek noch ôf, de sinne skynde him op it tichte brune hier en it fine, smelle antlit, 't readferbarnde fan in rutersman, altyd by tiden en ûntiden yn 'e wapens. Ien amerij ek mar, gyngen doe syn eagen de oare kant út, dêr it ljochte hier fan Anne ûnder it roazekypske út skittere. Hja siet dêr sa froed en dimmen tusken har mem yn en syn wiif as in suver sniene ealestien yn in donkere râne, en it lykmoedige, kalme fan har wezen blonk sa nei yn har sêfte, blauwe eagen, dat it like him ta, as hie 'r har noch noait sa moai sjoen as krekt hjoed yn har blomd neteldoeks jurkje en har huodsje mei roazen. De lytse skouderkes skûlen ûnder in sniewite omslachdoek en hy seach it mei niget, Popke kaam en sloech him har tichter om.
Ljouwert waarde lyts, de wyn blies jong en foars yn 'e seilen... hja kamen yn 't iepen fjild. Freark-om treau syn pypke yn 'e bûs, smiet it buis út en naam it roer fan ien fan 'e feinten. Dy helle de riemmen en fluite it jagerke, hy soe de line mar sjitte litte en smite him yn 'e boat. De boatsjes leine efkes stil... men hearde de weachjes babbeljen foar by de boech en 't seildoek fan 't sinnetintsje flapperjen fan 'e wyntwirren. Falentijn syn swarte waarde yn 't lân jage en rôle him, dat it wat diich, it jagerke fleach skeanoer, oer hikken en sleatten wer op Ljouwert ta, it pynstillinkje fan menhear Fan Rhee barnde him yn 'e bûs.
Mei in plof sprongen Freark-omme feinten yn 'e foarste boat en sa rig'lemjittich as de weefspuollen troch de skearing sjitte koene yn Falentijn syn weverij, sloegen hja no de maat op 'e brede wetterrêch. De boaten draaiden efkes - doe wiisde it roer har 't paad nei 't suden ta, wêr de sinne al heech kaam, flakke wetters leine te blinken, readpanne boerehuzen kipich ta de hege beammen útseagen, en fier, hiel fier yn ien einleasheid fan rêst, loft en wetter ferfloeiden.
It waarde in waarme dei... de wyn gyng súdliker... djip súd. De sjalen rekken ôf... hoe murk men it no, dat it stedske buis knipe koe! Sibbel har mûltsje stie net stil, it gyng as de klep fan in winkeldoar en mefrou Fan Rhee seach alris skean har kant út, der wie gjin gefaar, it wie Popke mar. Sibbel siet fol dertenheid... dêr moast in goed partuer foar socht wurde, in kalm, earnstich man. Ja, ja, Fan Rhee hie der him wat mei oanhelle, krekt syn eigen bern grut en kaam 'r dêr net op in goede dei út 'e postwein mei Sibbel, in hantsjefol minske yn in fellene mantel sa grut en mei in kape sa swierich, dat hja foel hast om fan skrik. Wa hie ea sa wat bûtenwenstichs sjoen yn Ljouwert! en noait!
| |
| |
nee noait wie der sa'nien by in Fan Rhee oer 'e drompel kaam. Mar hja bleau 'er, hja nestele 'er as in jong katsje yn 't dûns. En dat Fan Rhee der alle fearnsjierren hûndert skoane gûnen foar barre koe, diich de doar ticht. Popke koe der in hynsder fan hâlde en hja in hearsfeint en 't joech ek wer ynfloed yn oare plakken, sa'n erfdochter yn 'e hûs, hie hy giisgobjend sei, en hy tocht om syn reis nei Grins langlêsten...
Stadich geat se de kopkes fol kofje. De grutte koperen tsjettel joech mar op, der wiene ek safolle dy't der slij nei wiene en de minger yn 'e ‘stad fan Canton’ hie dochs altyd mar wer it bêste fan kofje, tee en saffraan. De sânkoekjes en 'e reammesoeskes smakken der skoan by - selst de lûdroftige bizen yn 'e oare boaten waarden stil ûnder 't smûzjen wei.
‘Hastû al wat, Elske?’ frege mefrou Fan Rhee it blonde famke, dat lyk foar har oer siet, en joech har in fol trompke.
‘Dy smûzje dêr genôch yn 't hoekje. Tink leaver om ús,’ pleage menhear Fan Rhee. ‘Popke hat ek noch neat.’
‘Och jonge, dat ik dy ferjitte koe!’ en mem treau him hastich wat ta. In gnyske krolde Elske har moaie lippen. Bah! dy Popke, memme pop! Roan noch efter mem oan as in grutjonge en wie sa dimmen en froed, dat hiele Ljouwert stelde him ta foarbyld foar alle wyldhierrige jonge minsken! Mar hja stie him net... hy wie har al te moai. Hja mocht syn geizige wangen net en syn flauwe eagen en dan 't hier, sa healwiis yn 'e nekke útskeard! en dan syn manear fan praten, sa skoalmasterich, krekt as wie hja, Elske Baerdt, in skoalfamke en 't hoanneboek noch net iens troch. En tweintich jier wie se al! Wat miende 'r wol, dy snueshaan! Wist se net likegoed as hy, wat 'er te keap wie yn 'e wrâld! Hie se lêst simmers net nei Amsterdam ta west útfanhûs, hielendal allinne yn 'e postwein en doe mei de Limmer beurtman oer 'e Sudersee! Wa diich har dat nei? En wat hie se allegear net sjoen? O dy droktme op 'e strjitte! Dy moaie karossen! dy frjemde modes! dy gearsetten jûns yn grutte, ljochte sealen, fol steatlike jonkers, dy't mei har koartegearren, en kostlik klaaide ‘dames’, dy 't spotgnyskjend oer har hinnesjen doarsten en laken om ‘la petite provinciale’, dy't net iens wiste, hoe't Marie Antoinette it hier yn dwerse krollen draaide en it antlit sierde mei twa lytse ‘mouches de beauté’, ien ûnder 't rjuchtereach, dêr hie se in groede en ien teside op 't kin ûnder 't breatipke. Mar ear't der trije dagen om wiene, hiene
| |
| |
har dukaten al rinkele yn 'e grutte sidewinkels en droech se in robe, couleur puce, en in grutte Marlborough-hoed mei sêftfleiskleurde fearren, en ear't der trije wike om wie, hiene al twa om har hantsje oanhâlden by omke en muoike, wakker op 't snjit mei nifte Elske en har sukses yn 'e wrâld fan eptigens en beskaving. En ear't der nochris trije wike om wiene, krige hja wer ferlangst nei hûs. It moai sitsje foar 't finster op 'e Nijestêd diich 't him en 't kuierke om 't bolwurk en 'e woansdeiskrans mei har spylfammen, mar aldermeast de eagen fan Ryklef... Sims waarde it ferlangst sà heftich, dat se woe wol as in fûgel oer 'e see fleane nei hûs ta. En hja wist ommers... hy wie fersei, Anne en hy boasken al moai grif. It partuerde krekt... Ripperda en Hopperus, dy nammen stiene wol faker neistinoar yn 't stamboek fan 'e Fryske adel, en al wie 't de Ripperda's yn 't lêstoan net sa fertúnlik gien, syn persoan, syn famylje helle in bulte oer. Dy wie foar him yn 'e widze lein, dy soe hy ienkear de gouden trouring oan 'e finger stekke en hiel foarsichtich har lyts hantsje yn syn eigen grutte lizze, sa sêft, as in man 't allinne docht foar 't wiif, dat him dierber is. Elske har eigen tinzen diene har sear... hoe soe 't mei har komme, as se him net ris mear as frijman sjen mochte? No prate 'r mei har, hja dûnsen, hja gekjagen, syn leave lûd aaide altyd har earen en as hja simmers út te riden gyngen, de Tsjerken om, dan noege syn mem har en Anne yn 'e karos en mende hy de fjouwer brunen as in kening. Troude 'r, alles foarby... der soe in famylje komme... hy yn 'e rie fan 'e stêd, yn 'e sleur fan 't deiske bedriuw, en Anne soe om en by him wêze, syn leafde as in waarme gloed har hiele libben moai meitsje.
Ja, se hate Anne! Wêrom waarde it dy mar sa tasmiten, wêr hja har hiele hert op sette! Hja fielde it wol, Ryklef syn eagen gyngen dêr temûk iderkear wer hinne, dêr hja siet en dreamerich stoarre yn 'e fierte, sa 's hja sa graach mochte. En no Popke? streake dy ek al net om har hinne? Fansels, it baantsje wie der, no moast der noch in wiif komme út in famylje fan ynfloed en dan histen se him mei-inoar mei sterke rêchtriuwen by de maatskippelike ljerre op. Hja sèàch him al, de sloppe rêch yn in willige bocht, eigenwiis op 'e kofte geunst, dy't syn persoan noch net jilde koe, mar de ynfloed fan syn sibskip, dêr elts yn Ljouwert wol goed diich, mei te rekkenjen. Hja, Elske Baerdt ek. Fleagen no alle doarren net wiidwaach foar har op, no't mefrou Fan Rhee har oanhelle en Sibbel en hja in bult byinoar wiene? De bûgings waarden djipper, en guont, dy't oars noait nei har taald hiene,
| |
| |
sieten no sneins, as mem ûntfangdei hie, by harres om 'e rûne tafel en bewonderen har sang, as Sibbel op 't klavesimbel spile en hja dêr de nije Dútske sangen by song, dy't se yn Amsterdam leard hie. Ja, de freonskip fan 'e Fan Rhees telde!
‘Wêr mimerst dû oer, Els?’ sa brocht har neistsitterke har wer by de tiid. ‘Kom, fertel ris, hast ek wer ris in aardige brief krige út Amsterdam?’ en in lyts swartkopke sloech har skitterjende eagen nei Elske op, feardich, omtlein jongfaam, dêr in Gelland de Witt by yn 't neat fersonk. Mar 't mûltsje siet Gelland op 't rjuchte plak en de eagen ek. Dy setten mennich feinteherte yn klearebare flam en dan lake de lytse Gelland en wist sels net, hokfoar kwea se wol net útset hie.
‘Der 's earjuster wer ien kaam,’ andere Elske en strûpte de grutte, kralene redikule los. ‘Sil 'k der ris wat út foarlêze?’ Hielendal, dat joech gjin pas, it wie ien fan dy brieven, wêr al it lytse leaf en leed fan in húsgesin yn beskreaun wurdt, sierlik steld yn 't Frânsk, fansels op 't fynste pompier en mei in wolfersniene guozzefearrene pinne, och sokke brieven bleaune in seldsumheid! It skriuwen ferlearde jin ornaris like gau wer, as 't leard wie, al koe elts fatsoenlik minske Frânsk prate út 'e pin. Hollânsk wie goed foar de boaden en 't ûnderhânse folk, en Elske' heit soe raar opsjoen ha, as Elske yn 'e hûs ris oars praat hie as Frânsk. En by de Fan Rhees ek fan 't selde en by Frouckje Regnery har âlden, mar by Falentijn's en Ripperda's, dêr praten se har memmetaal, dat wiene fan dy hoekhâlders, steech en eigenwillich.
De boaten leine efkes stil, mefrou Fan Rhee en mefrou Hopperus, dy't Elske it nijs al lang ferteld hie, stapten oer op 'e twadde boat, om de lju dêr nochris fan it noadige te foarsjen en Falentijn, in bytsje fyn-read yn 'e wangen fan 'e waarmte, kaam neist Fan Rhee. Hy kipte 'r him alhielendal út troch syn ferwielige, swarte eagen en de ynwitens fan syn fel, dêr de donkere eachsbrauwen suver swart op streken... it omsittend laach like groubonkich en ûnbehouwen by him. Menhear Fan Rhee skikte tichterby, neist Falentijn foel 'r wei, wie in âld man, bienbitich en ferfallen. Ek de dames skoden de kopkes wat oan kant en harken nei de tynge út in wrâld sa fierôf, dat de measten soene wol noait de reis oandoare. Falentijn mei syn hânel sette 'r de stap noch wolris ûnder en weage him op 'en paad, ien fan 'e feinten mei út 'e weverij, om 'e pongen mei sulver te dragen, mar as hy him der útwine koe, liet 'r syn reissek leafst op 'e souder lizze en koe keapman Andersen sels mar komme en siikje him op. Hy hie no yn wiken neat
| |
| |
heard... dan murk men wer, Ljouwert lei dochs op in úthoeke, it wrâldferkear hâlde altyd alwer oan op 'e grutte steden, Amsterdam, Brussel en Parys.
Elske begoan te lêzen: earst fan 'e brulloft fan Agneta en hoe't it dêr tagien wie en fan 'e wûnderlik moaie tableaux vivants en hja in Psyche, dy't fan in lytse Amor mei sidene wjukjes djip yn 't hert rekke waard mei in goudene pylk, en efkes letter Orpheus, de treflike sjonger, yn in Italjaansk lânskip mei hege olyfbeammen en sipressen en laurieren, en hoe't hy sêftkes begoan wie te spyljen op syn spyltúch. Jeronimus Six wie 't, Els wist wol, dy mei syn blauwe dichterseagen. No, hy song en spile en elk harke mei sân pear earen en doe kamen út de boskaazjes wei op it toaniel allegear keine goadinnen en brochten him hulde. En de moaiste teante stadich op him ta en sette him in krans op 'e holle en doe sloech se him de earms om 'e hals en patte him. No, 't wie net sa slim, it wie syn breid ommers en yn 't koart soene se trouwe, teminsten... Elske hâlde efkes op... as de tiden sa wiene, dat men om trouwen tinke doarst. Hja, Cateau, skreau it mar, der broeide raar wat yn dy grutte stêd, 't folk waard sa oerhearrich en bretaal dat. Gyng men te foet út of yn 'e karos, elkenien seach nei jin mei grimmitige eagen, krekt as koene se it mar amperoan mear ferkropje, dat der guont wiene, dy't it better hiene as hja.
En heit seit - skreau Cateau en Elske seach it, hjir hie de pinne efkes stûke - it folk roan fier mei alles, wat Frânsk wie, en in grutte winkel, ien fan 'e bêsten, hie in nij úthingboerd skilderje litten en dêr in Frânskman op yn grut tenu en in spotferske op de reginten derûnder. De lju waarden roerich, dy't har oars skûl hâlden hiene, kroepen no út 'e hoalen en rinkelen mei kâld jild by de brêgen en jûns op 'e strjitte, as de miene man fan 't wurk kaam.
Menhear Fan Rhee en Falentijn seagen inoar oan. ‘Lês dat nochris, lea, stiet dêr mear fan?’ sei hy.
Elske lies it nochris, wat stadiger. Hja koe it brief al hast fan bûten... heit hie der al sa nijsgjirrich ta west.
En doe kaam Cateau wer fan 'e moaden op 'e tekst, en dat it breidsje in troukleed oan hân hie fan brúngiele side en dêr in kanten oerkleed oerhinne fan wite Brusselse spjeldekant, giel fan âlderdom en kostberens. De hearen harken net mear, har tinzen arbeiden mei it nijs om, dat hja nyskrektsa hearden.
‘Wat dat ris wer wurde wol!’ sei Falentijn hiel sunich tsjin Fan Rhee,
| |
| |
wylst de boaten stadich oer 'e stille wetters glieden. ‘Sa 's 't dêr no yn Frankryk oanweigiet mei 't moardzjen by 't weinfol, och, 't slacht altyd oer. Dy't men as kening ynhellet, wurdt letter wolris as beul ferwinske.’
‘Jo smeule altyd op alles, wat út 'e frjemdte komt,’ andere Fan Rhee wat út 'e hichte. ‘De geest hjirre is te lau... te stadich...’
‘In hurdrinder is in dearinder,’ miende Falentijn bedachtsum en sei mar net folle mear. Mei Fan Rhee moast men foarsichtich wêze, hy koe him no al sa lang... mar ta hokker partij as 'r einliks hearde, wist 'r noch noait en kleurleazens is faken ûnoprjuchtens en slûchslimmens. Falentijn bleau jimmer op syn openst.
‘It leit my dochs sa op 'e lea,’ begoan 'r wer, ‘der kin ek noch wolris wat fan dy revolúsje nei ús lân oerwaaie. Sokke goarren beslagge brede geaen. En dan dy Buonneparte, sa'n grutjonge...’
‘Ik wit net, as jo dy wol mear in grutjonge neame kinne,’ sei Fan Rhee hiel koel en seach yn 'e oarrewei. ‘It binn' de minsten net, dy't de jeugdkrêft sa oantrunet ta de died. Hy moat in bûtengewoan man fan wil wêze, seit men. En wat sizze jo, ús lân, hokker belang ha hja dêrby? Ha hja de hânen al net foldernôch? Wy sjogge spoeken, leau ik. 't Is ommers frede yn ús lân, en al broeit it dêr yn Amsterdam, wat soe dat? Soks komt ús net iens oan 'e kâlde klean. En giet it al op 'e snaren, no! wy keapje in nûmerruilder foar ús jonges. Dy bliuwe altyd bûte skot,’ en Fan Rhee tocht om syn leave Popke. Dy koe net iens in spin deadwaan, brocht 'r se net altyd yn in tippe fan 'e bûsdoek bûtedoar? Och, hy hie sa'n tear hert!
‘Bûte skot? Dat wit ik noch net sa wis,’ andere menhear Falentijn. ‘As se komme mochten en it folk rekket roerich, hâlde jo jo jonge dan by honk? Fjuchtsjen lokket no ienkear it hjitte, jonge bloed.’
‘Al kostet it ek in pongfol goud, Popke komt noait yn 't fjild. Hy soe 't bestjerre. Nûmerruilders genôch en frijwilligers ek... lekker iten en drinken en wat docht in soldaat? Omgean mei syn snaphaan leart 'r yn in wike en witt' jo noch wol, hoe gau wy ús houdegens hantearje koene?’
Falentijn nikte, hja wisten it beide noch wol, ûnder 't ôfdak fan 'e kolfbaan hiene se stien en willemoeds yninoar omslein as wylden, krektsalang, dat âlde menhear Hopperus dy krige in optuter en hie wikenlang de earm yn in doek ha moatten. It frijkorps rekke wer fan 'e baan, mei in betûmele sin joegen se har wer yn 'e bedaarte fan it
| |
| |
húslik libben en no, in jier of wat letter, wiene de tiden sa mak, sa njút, dat de measte wapens rosten op 'e souder en men hâlde allinne de pistollen by de hân as men ris fuort moaste en liet jin benachtsje hjir of dêr. Sa ûngemurkenwei begoannen hja wer oer oare dingen te praten en seagen it net iens, dat der in hiel bosk beammen út it lege lân wei opriisde, in eilân fan grien mids de klearte fan loft en wetter.
Yn 't heldere sinneskynwaar stieken se suver gril ôf tsjin de blauwe loft, en in foarhuzing ûnder in readpanne kape lake mei har fjoerread wol sa gol en blier as in âld minske mei altyd jonge eagen. De boaten glieden stadich fierder, Freark-om hâlde 't each yn 't seil en ynienen, doe't 'r in stik twa grutte jonges ta in doarsgat fan 'e pleats úttûmeljen seach, rôp 'r sa'n wyld ‘hallo!’ dat hja fleagen like hurd werom, bang as wezelingen foar frjemd folk op 'e pôle.
Mei lange stappen kaam de boer om 't hûs en efter him syn wiif, alhiel yn 'e stisel, 't ljocht sitsen pakje oan en 't earizer gleon yn 'e sinne. De lytste droech se noch op 'e earm, twa hingen har oan 'e rôk en efter d'âld flearebeammen loerden ek noch in stik trije wei, like wyld as jonge katten yn in ienlike skuorre.
Jelleboer, de selsbewuste stive nekke fan frije Wetterlânster boer sa bûgber as 'r him mar krije koe, hie al gau syn besite op 'e wâl en stapte grutsk mei menhear Fan Rhee foarút by de sydmuorre lâns nei foarhûs ta. It hiele hiem lei der foar op syn sneins, de hagen beknipt, de bargehoksdoarren potticht, it gers fan 'e blikke meand en 'e paadsjes fan 't naantsjetún foardoar oanklauwe. De bern hiene de hiele moarn opsluten sitten yn 't lytshús, Jelleboer hâlde fan oarder en regel en al wie hy as earen fader Jacob ek seine mei toalve, gjinien krige by him in bûntkleurich rokje foarút, hy skearde se allegear oer ien kaam. Sadwaande rekken der fjouwer yn 't lytshús, trije ûntkamen syn taastige hân en kroepen op 'e hinnematte en dûkelen no ynienen wer wei efter 't flearebeammestruwel, wêr Jelleboer syn strange eagen se wol yn lust hâlden, en de beide âldsten, ea no, dy laken wat om heit... Hja ûntgroeiden him by de dei... de nije jeugdbloei fan in geslacht begearde ek dêr op 'e âld Uleflecht syn simmer fan hearlikheid.
Hja glûpten by de kamerdoekske ûndergerdyntsjes troch, dy beide jonge fammebern en as in feest gyng 't har eagen foarby: heit deun neist de eptige menhear yn 't swart, sa'n bleke, hege hear, dy koe men 't no nochris oansjen, dy wenne yn in slot fan in hûs, en dan 'e
| |
| |
âlde menhear Falentijn, de lekkenwever yn syn stemmich brune buis, mar o mei grutte goudene knopen! en dan de jongerein, wat soe dy jonge hear mei 't flaaksene hier yn syn swart kistje ha? Hy seach sa flau út... soe dy wol yn in goed hûd sitte?
Doe't it smaragdgrien fan Ryklef Ripperda syn uniform yn 'e sinne skittere en hja syn moai, manlik antlit seagen, waarden se ynienen stil...
't Gyng allegear s' as by âlds, doe't menhear Fan Rhee syn heit noch libbe, âlde Bernardus, en Jelleboer syn pake hjir op ditselde steed de twaentachtich jier fan syn libben sliten hie, earst kaam it kuierke troch 't tún en dan panderen se de singel om, rûch begroeid mei oerjierrich gers en skean en bryk stiene dêr in hiele rige stoarmfêste esken op, krekt as hie in koartswilige túnter se dêr mar sa kwanskwiis delsmiten en soe 'r letter jit komme en sette se rjucht. De melke bisten weiden dan yn 'e ‘Wylpeseis’ by de doar en de jonge keallen sprongen op 'e klaverpôle om. Dan wie Jelleboer de kening en hy toande syn besit, like grutsk as menhear Falentijn no en dan syn portefeuilles losmakke en liet syn kostbere Ingelse printen sjen.
Sokke tiden seach hy syn eindom mei sneinse eagen, ontdien fan de gewoante der dagen. Foar gjin hûndert gûne soe 'r dizze dei mei syn stedsfreonen misse wolle. Hja rekkenen dermei as mei 't almenak, de 3de woansdeis fan juny stie mei in read letter oantekene en noch fjouwerentritich kear soe Jelle 't yn syn sakboekje skriuwe kinne: De Leeuwters hebben hier weest de derde Woensdags van Juny.
De pleats lei der foar as in sterk, geweldich dier yn syn rêst; de brede skuorrerêch, hiel plat en rjocht, fersmelde him, koart fan hals, yn 'e foarhuzing, opskrandere troch de beide lytse finsters yn 'e gevel en dêrboppe, hoe wist 'r it fan lyts bern ôf oan! de Uleflecht, it âlde, âlde stientsje mei de trije nachtfûgels. Waar en wyn jagen oer har hinne, snie kladde oan har fêst, âlde en jonge minskefuotten gyngen by har lâns, mar hja bleaune, wat se wiene, de frijdom, de flecht fan trije tsjustere fûgels yn in wiid rûnom. Der wie in teltsje oan ferbûn... mar Jelleboer rekke der net graach fan op 'e tekst. Menhear Fan Rhee mei de fine snúfnoas foar alles, wat heimsinnich en âld wie, wist 'er fan, oars nimmen. Jelleboer hie 't der útflapt, doe't 'r ris tige yn 'e lytse loege siet en by de abbekaat kaam om rie, mar noait hie dy der him ta krije kind en prate der ris wer oer en dochs... no't de onwezenlike
| |
| |
dingen fan 'e wrâld foar de deishelderte weikroepen as podden yn 't tsjuster, tochten hja der beide jitteris om.
It folle griene skaad fan 'e folwoeksene beamblêden lei oer 't hôf, men hearde de bijen gûnzjen en de imerkes piipjen, in gielgou syn goudene wjukken skitteren efkes yn 'e flecht, en mei in sierlike swaai saaide in earrebarre op 'e skuorrenaad del.
Popke fan Rhee en Anne seagen it tagelyk en Popke, dryst no't mem sa tichteby wie en heit ek net fier, pakte ynienen Anne har hantsje beet en flústere: ‘Dat lok is foar ús.’ En Anne glimke wat, hiel efkes de mûlshoeken kroes en wat fynread yn 'e wangen... It nije spel fan wyn en fearren, fan jonge leafde sette yn, waarm en luftich as de simmerwyn, like derten en nofteren as altyd fan har kant, mei fynútpluze berekkening fan sines. Naam mem him lêsten jûns net geweken yn 't simmerhús by de feart en sei: hy moast trouwe, want hja soe sa minlike graach in dochter ha wolle, dy koe mei har prate oer alle frouljusditten-en-datten en o! sa'n stipe wêze op har âlde dei en de namme fan Anne wie har suver yn 'e mûle bestoarn. En Popke stevene der fuortynienen domdryst op los. Wat maalde him Ryklef! Syn ferleafdens makke him sa dryst dat. As 't wêze moast, koene se 't ommers wol útfechte. Hy soe skermen leare kinne en 't sjitten mei 't pistol. Gefaarlik wie 't, men koe in kûgel yn 'e holle krije. Mar dy ynset - Anne wie 't wurdich. En Popke waarde ynienen sa dryst en sa grien, dat hy krige har de sjaal fan 'e earm en syn meagere, lange fingers taasten hiel efkes nei 't mûtele fan har fel. Ripperda wie fier... François Falentijn en hy roannen drok petearjend ûnder 'e grutte linebeam ôf en oan en de froulju swaaiden krekt as in team keakeljende hinnen foarhûs om...
Anne seach sedich foardel, tik...tik gyng har hert en doe hiel hurd ynienen tiktik - tiktik... It swiere lûd fan Ryklef, hearde se dat dêr net!? as in dreigemint, as in hiel wûnderlik dreigemint, mei in ûndertoan fan swiete leafdeslokkinge. Har earmke foel slop del, hja bestoppe it mei de útein fan 'e milbân en sêft ûntwykte se it optwingerige fan Popke syn bywêzen. Mar dy joech gjin krimp... al slinendewei kaam de honger, en ynienen, lyk ûnder it stientsje fan 'e Uleflecht, pakte 'r hastich har hantsje en treau dêr syn ferleafde lippen op... ienris, twaris, hiel, hiel lang...
Anne seach prot, it hoarntsje wie kniesd, en swijchsum droech 'r har no de grutte, sidene redikule efternei en de sinneskerm, foarhûs
| |
| |
om, as in trouwe slaaf op in healfoet distânsje. De beide jonge fammen yn 'e keamer hiene alles sjoen, stiene te giisgobjen efter de kamerdoekse ûndergerdyntsjes.
‘Dan ha 'k ús frijers dochs mar leaver,’ sei Tsjet, de âldste. ‘Sa'n sidene juffer, Karst soe raar sjen, as 't sa moast mei my. Hy hat my lêsten healdea knypt, doe 'k net mei woe nei Wibe-oms ta.’
‘En hoe dat sa net?’
‘Ea ju, Klaas koe dêr ommers ek ris komme.’
‘Dat soe ek al wat!’ lake de oare watte smeulsk. ‘Of sit dy dat noch sa heech?’
Tsjet sei neat mear, mar begoan stil om te skrippen, de reade wangen in bytsje feal en in fertrietlike tear tusken de eachsbrauwen. Wêrom ek altyd wer om Klaas te tinken? 't Wie ommers út, dea foar-goed, de winter hie 't yn stoarm en snie begraven, wat ferline simmer yn bloei kaam wie. Och, mei Karst wie 't goed, mar krekt, as moast se har altyd wer betinke... der wie wat weiwaan út har libben en nimmen folde dat lege plak ea wer as krekt Klaas, de swankebast, de dolle snaphaandrager, smeulde heit en hie se byinoar weiskuord oer iis... hurdwei nei manljusaard.
En hja joech har del en de oare maaies troude se mei Karst, dy't lânen hie en huzen en in moaie keppel reabûnt fee... har leafde allinne, dy hie hy net. Dy naam in oarenien mei de wide wrâld yn op aventoer, dy gyng mei him as it skaad fan syn eigen lichem yn 'e innichste skeakeling. En Tsjet en Jinke setten de lêste pannen klear en menheare syn feinten droegen de sulveren leppels en foarken oan en grutte spuonnene doazen mei útlânske fruchten, yn kleverige sûker beraand, en in grutte seane skinke, de bonke mei sulverpompier omfrissele en einliks in rezinene boffert, fiif ferdjippings heech. Net om 'e nocht wie der in tredde boatsje meifearn!
De griene estrikken flier glimde as in spegel, in skjin keakelbûnt skoarstienkleed stie stiif út om 'e hege brede mantel, opsierd mei pauwepannen. In nij lekken fan sels spoan linnen hiene se oer 'e tafel, rikeljusdis fan mar ienkear yn 't jier, mei sûkere pankoeken mei skinke en ierdappels mei iel en appelsmots efternei, en foar lêst neigesetsje in grutte tinnene petielje fol fjurreade, ripe, swiete kjersen.
Jelleboers Afke skommele ta de keamer yn en brocht de lytse, op 'e earm yn 'e sliep fallen, yn 'e krêbe op bêd teplak. Doe sei se tsjin Tsjet: ‘Hast de damasten kjessens al op 'e stuollen? Mefrou Fan Rhee
| |
| |
myn grutte tsjerkestove, dy past har koarte skonkjes krekt, en de oaren de fjurrene stoven mar en 'e jongefammen 'e fuotten mar op 'e katteplank en dêr in foech kleedsje op. Sa...’ en hja krige in touwe Drintefel en lei 't deroer. Sa'n stedsgesnjit! 't wie har in wjeraks! No hiene se it allegear sa yn 'e es, wa tocht noch om dy fuottebankjes? En Jelle hie juster noch sei, by menhear Fan Rhee hiene de dames de fuotten op beletteren mei siden jern! No, hja retten it ek wol; in mem, dy't har hiele jonkheid yn 't lytse bernekriel sit, wurdt wol redsum, hja hie teminsten noch noait mei de hânen yn 't hier sitten, al gyng 't der sims ek heil om seil oan wei en stie Jelle de mûts op min sin. No ek wer - hoe pakte 'r ynwindich mei dy jonge om fan him, dy Sybren. Koe boer wurde en set me dy syn sin net op 't masterjen! En dwars...! No Jelle en menhear moasten 't der mar ris oer ha. Hege hearen sjonge deselde wizen wolris op oare noaten...
Afke sette it earizer rjucht, reage de bern nei de hutte ta, wêr se ite koene ûnder de hoede fan Sybren, dêr se sa bang fan wiene as 't hûntsje, en freonlik noege se de gasten, hjir en dêr op 't hiem, in pear al lui yn in opperke nij hea, ta 't oansit. Wie 't tafal? Ryklef Ripperda rekke neist Anne Hopperus te plak, sa ticht neistinoar, dat syn grutte kanten mouw'opslaggen roerden har bleat, fyn earmke.
Der gyng in wûnderlike leavens fan har út - as hja by him wie, stie syn hert altyd wiidop foar alles, wat goed en rein wie. Hja hearde by him fan bern ôf oan... by it sterke, geweldige fan syn aard, it dryste fan syn foaroanmanwêzen en doarren, paste har sêftens en meigeandens, har hiele fammige skrutenens, dêr selst de dryste loaits fan syn eagen him foar fersêftige as foar wat hillichs.
Noait hie 'r har oanroere doarst, selst net op 'e bêste moandei fan Ljouw'ter marke ferline jier, doe't hy mei syn kloftke freonen de draaimûne ôfhierd hie en hja draaiden! draaiden! en har fermakken as in keppeltsje skoallebern, allegear, Jehannes en Andree Falentijn en Popke en Baerdt en Wobbe mei har famkes, en hy mei Anne yn in lyts sulveren sweefboatsje, mei syn Anne lykme-allinne. Stil siet se doe neist him, de suvere waarmte fan har rein jong lichemke benaam him hast it neitinken. Hoe hie hy him ynhâlde moatten! al syn wilskrêft hie 'r nedich hân om har net yn 't healtsjuster nei him ta te lûken en dy reine lytse mûle te wijen yn leafde... En neat oars diich 'r as der har mei in swaai út te tillen en oan te sjen! o hja mòàst it fiele, dat 'r har leafhie!
| |
| |
Hiel yn 't koart, dan moast it mar wêze. Dan soe 'r by har mem komme op in dei, dy't oars wêze soe as alle oare dagen fan syn libben en pleitsje foar syn libbenslok! Hy hie 't ommers al yn 'e hân, 't wie allinne 't yn besit nimmen mar mear. En dy lumen fan syn famke fan 'e moarn: sa'n fûgeltsje hage him, it moast net al te habbich op 'e lokjende floiter tafleane.
As in oerwinner fielde 'r him dêr oan dy dis by Jelleboer! De bierkrûk gyng 'er rûn, en dy't de wyn lêste, naam se út 'e swiere kristallene romers en dronk syn famke ta, Jelleboer, dy't der stiifwei by siet, en de frou, roazeread fan 'e eare, har oandien.
En Ryklef Ripperda stelde mei in plezierich sin in dronk yn op de beide dochters fan 'e gasthear en syn ferleave eagen tuten it fioeltsjeblau fan 'e âldste harres... Dy waarde ta de hals út read en tochte om Klaas...
Der begoan in koele wyn te waaien, ûnder út it suden wei... de swijende beammen joegen lûd, de simmerwyn song... In pear wite wolkens kuieren oan 'e lofteinder, smelle, slanke wite froulju yn in eineleas lange seal fan blau... 't Wetterlân rekte syn sterk jong lichem nei de godlike sinne boppe him... de laitsjende, de aljouster yn ien seinekoestering foar hûnderttûzenen mei sinnememme-eagen!
Jelleboer en syn gasten stapten it lân út, te fiskjen yn 'e útfeante puollen. De jonges swarmen om har hinne, pûden fol wjirms mei en angelstokken op 't skouder. Los fan 't ket wiene se, hielendal poer, en sprongen har út yn 't lange gers en geiden hiel de kostelikheid fan har dei út yn opljeppene wille, dat it klonk as in skattering oer it stille fjild, mei allinne syn sêft ferweech fan stânen en it rûzjen fan 'e reiden yn in lânsleat. De seine snie dêr yn 'e fierte al in ljachting yn... mar hjir lei 't der noch ongeskanseare foar yn syn hiele boskige pracht. De wetterblommen bloeiden, de goudene earrebarreblommen skeaten út 'e griene skee as blinkende, bûgbere klingen. En oeral geure de balsem, it innichst aroma fan iensumheid allinne, fan de skiente, dy't der is yn loft en wetter en folsleine rêst, fan it hiele iensume Fryske miedelân!
Mefrou Fan Rhee rekke op 'e stoel yn 'e skadige keamer oan 't knikkeboljen. De dei wie sa lang en sa hjit en as se ek net mei moatten hie om 'e bern, och wat wie se folle leaver thúsbleaun en sitte wat yn 't simmerhûs by de feart en drinke dêr tee en sjogge de skippen sêft foarby gliden. Mar Fan Rhee stie der har op oan... dan koene der ommers jongefammen mei en hie Popke de baan rûm. 't Moast no
| |
| |
wêze mei Anne... de tiid fan 't flinterjen, 't gekoartegear jûns let mei moaie steechfammen wie foarby! It koe foar de studint... no joech 't gjin pas mear. En mefrou Fan Rhee wist - no wie heitehân strang. Popke waarde op 't plak treaun, dêr't hy hearde en Anne de sêfte balsem op 'e wûne... En mefrou Fan Rhee glimke fyntsjes. Har dream wie moai.
Hja hearde de jongefammen bûtedoar... ôf en oan gyngen se de finsters foarby yn 't skaad fan 'e linebeam en har jonge lûden njuenten sêftkes in luftige, Frânske ‘bergerette’ fan: ‘In harder, dy't in famke fûn, tralá, tralá, tralá,’ en boppe alles út it skelle, jonge lûd fan Sibbel, ‘tralá!!’
Hja skodde de wide rôk wat út en striek it brede panier fan goudbrokaat wer glêd oer 'e hoepen. Hja murk it, de âlde dei kaam stadichoan, mei stivens yn 'e skonken en grize hierren yn 'e lange krollen. Fan 'e lytse, slanke Nelle fan alear wie net folle mear oerbleaun, en Lucia Hopperus neist har noch yn folle fleur, in geurige, bloeiende roas! Teglûp seach se nei har, hja murk it dochs net, hja slomme noch - wêr hie se no dy ripsene side fan 'e japon wer wei! Dy frjemde kleur, bleekfeletten as healútkame finjelieren. O fansels út 'e sidekream ferline simmer op 'e marke, dy grutte fan Dujardin út Lyon! dêr mefrou Falentijn ek altyd op tafleach as in bij op 'e hunich. En kostlik guod as se hiene, lêst simmers hiel wat nijs, lange smelle sjalen fan kant en mei gouden triedden dertroch en in râne fan grutte sidene blommen! Hja hie gjin lichten dien, hja hie ien ha moatten en Fan Rhee hie der hûndertenfjirtich gûne foar útteld en galant klage, moaie froulju wiene djoer, en mei de fingerseinen it weefsel befield en nei galen sjoen en har der op 't lêst hielendal yn bewuolle, syn lytse Nelleke. Dàt hie Lucia Hopperus yn al har pracht dochs net mear - hja wie widdo, in jonge widdo, in rike widdo, mar mei ien dochter fan sântsjin jier. No, 't soe wol net lang mear duorje, as dêr waard de breidstaart foar bakt.
Jelleboers Afke kaam ta de keamer yn en helle de teepotten en 't saksys servys út 'e boddelerij en frege mefrou Fan Rhee, hoe't men tee it bêst sette. Ornaris bekweadige hja har net oan dat guod, onge-sûn om te drinken wie 't, en trekpotten fierste moai om te brûken. Wêr soe 't sa dagelikswei hinne, dy djoere tee en sûker!
En hja lange har in pûn bêste Sineeske tee oer fan menhear Falentijn. ‘No, dy 's net min,’ prize mefrou Fan Rhee mei in teeprikje tus- | |
| |
ken de tosken. ‘Falentijn wit de kanalen, dy hat syn freonen oeral,’ en efkes fielde se wat as ôfgeunst. Lokkich, har man kaam altyd noch 't earst yn 't grutte Ljouwert, mar dan ek - deun efter him - bysitter Falentijn, de lekkenwever. 't Spande altyd danich, om baas te bliuwen.
De manlju kamen werom fan 't fiskjen. It hie net bite wold... 't waar fierste moai, en allinne wat bleien en wâldfamkes hapten oan 'e angels. En dy wiene foar de jonges.
Jelleboer naam menhear Fan Rhee geweken... en dy koe syn âldste jonge wol brûke. As 'r net doogde op 't abbekatekantoar... no, as 'er letter ris in skoalmastersplak fersong waard, dan soene hy en Falentijn him dêr wol ynhise. En der foel Jelleboer in pak fan 't hert. Wer in iter minder! As der fjirtsjin om 'e tafel sitte, gappet it wolris wider as 't byt, wurdt it berekken laach, sniene daalderkes...
Tsjin 'e jûn kaam it lytse diveltsje fan 'e lûdroftigens oer 't gearset. Hja songen en dûnsen, dat it wat diich en Popke rekke op in bankje yn 'e blikke en spile as wilen Orpheus op 'e fluite út it swarte kistje. De eptige juffers harken, de dochters fan 'e boer stiene der ferweesd by, de earrebarren kuieren de skuorrenaad op en del en klepperen dertsjin en 'e hiemdogge gûlde yn 't efterom. Mar Popke blies tròch, syn biennige fingers treauwen mei staasje de koperen tonkjes del en syn flauwe eagen hâlden Anne mar yn 't fizier. Sims song hy derby... kostlike sangen fan leafde en min en dea ûnder 'e koele ierde en alsa. Jelleboers dochters kearde it hert yn 't liif om, sa moai wie 't, mar doe't de fluite in dûnswyske begoan, tripken har jonge fuotten ek al wer fleurich mei...
Mefrou Fan Rhee seach fan Popke nei Anne. Dy siet hiel stil op in bankje, de eagen grut en helder as wetterdrippen, dêr sinne yn falt, hiel moai famke yn har jurkje mei roazeknopkes en ûnder 't kintsje de grutte sêftfleiskleurde tulene strik fan 't smelskadich roazekypske.
Popke hie syn ‘ode’ útjammere, no helle 'r in pompier út 'e bûs en begoan in gedicht foar te lêzen ‘Amarantha en de eeuwige jeugd’. Mefrou Fan Rhee har lange krollen nikten byfal: wa wie no sa'n grut man as Popke? wa koe soks? Ommers gjinien, Ripperda koe fjuchtsje en hynsteride en Jehannes Falentijn dokterje en Andree keapmanje, mar sokke djipsinnige dingen tinke, dat koe gjinien as har Popke. Sels begriep se it sims ek net al te goed, mar hja hie ek gjin seis jier op 'e stúdzje lei yn Frentsjer en hja koe einliks mar twa boeken goed: it âlde ‘Kook- en
| |
| |
Braadboekje’ yn 't fransinen bantsje en 'e ‘Aglaja, journal des modes Parisiennes’. De leardens hearde ek by de manlju, learde froulju, dy griisden har oan. Dy diene it allinne om 'e sinnen te fersetten, as se gjin man krije koene dy't har wat oppleziere, sa 's no Popke it hiele selskip, want selst Jelle syn jonges gniisden efter 'e linebeam wei.
‘Dat ha wy wer tròchstien,’ spotte Ripperda en lake mei Andree Falentijn, doe't Popke syn gedicht as in lyts bern ynpakte en 't yn 'e bûs op 't herte treau. ‘Dan hear ik leaver wat oars.’ En mei syn moai, fol lûd begoan 'r:
‘Gezegend zij het jaar, de maand, de dag,
Het land, de plek, waar ik, op eens gevangen,
Voor 't allereerst die hemelse ogen zag,
Waaraan voortaan geheel mijn ziel zal hangen!
Gezegend zij het eerste zoet verlangen
Der liefde, ontwakend bij dien eng'lenlach,
Een straal, zoals geen zon ze werpen mag,
Een zonnestraal der liefde, op rozewangen!
Gezegend ieder lied en ieder woord,
Waarin ik haar verheerlijk! al de klachten
En tranen, in mijn eenzaam hart gesmoord!
Al de arbeid van mijn slapeloze nachten
De lauw'ren, die ik won en die mij wachten,
Wijl alles U, mijn liefste, toebehoort.
Verban mij thans, waar zon de halmen schroeit,
Of dààr, waar sneeuw en ijsschol haar trotseren,
Waar vogels in de palmen kwinkeleren,
Of eeuw'ge storm door naakte dennen loeit:
Waar rozen geuren, of de distel groeit,
De roem mij kroont, of last'raars mij onteren,
Waar op mijn bloed de bleke zorgen teren,
Of 't blinkend goud me in stromen tegenvloeit:
| |
| |
Bij dag, bij nacht, op bergen en in dalen,
Geboeid of vrij, in hut of koningszalen,
In 's levens lente of grijzende onder 't leed:
Gij, wie ge zijt, mijn vijanden of vrinden,
Ge zult me altijd, alom, dezelfde vinden,
Ik heb gekozen. 't Is voor eeuwig, wat ik deed!’
Men hearde neat oars... it hege rûzjen yn 'e linebeam gyng as in sêfte ûndertoan mei it wollûd fan 'e manljusstim, donker fan klank, suver stimd troch jonkheid en djippe neifieling fan it dichterwurd.
Anne seach him dêr sa stean, o! hoe seach se it jierren letter noch! manlik en foars yn syn griene rôk mei de ametysten knopen en 'e brune krollen sa frank en frij teside om 'e holle, earnstich, en allinne dy eagen, dy moaie brune eagen! ien fleurichheid, ien leafdelokkinge! Har sielen wiene op 't heden nochris wer tichte byinoar, o sa ticht... kaam 'r op dit stuit en naam har ta eigen, o yn willichheid gyng se mei... Wêr wachte 'r altyd noch op? en pleziere dan mei dy en dan mei dy? peteare yn 'e teetún mei Gelland en ried mei Elske op 'e seas en dan ris wer mei har... dat diich har sear. Hy moast hiel allinne foar har wêze.... lytse autokrate, dulde se gjin keninginne neist har eigen keninklikens.
It dicht wie út... de neiklank song noch nei yn har earen en de leafde yn syn lûd liet it lokjen net.
De oaren gyngen nochris troch 't tún, hja murk it net, en ynienen stie se allinne yn 't naantsjetún mei syn knipte palmbeamkes.
‘Anne!,’ sei der ien en nochris wer: ‘Anne!’ Op har bleke wangen ûntjoech him in fyn bloske as in teare roas. O wat wie se moai! Soe 'r, soe 'r?! en yn blide eangstme hinge 'r dochs noch efkes tsjinoan.
De brune en 'e blauwe eagen heinden inoars leafdeloaitsen yn folsleine oerjefte.
‘Hoenear mei 'k komme?’ sei 'r hiel sêft en bleau yn in earbiedigjen foar har allinnewêzen stean, dêr 'r stie. ‘Moarn, oaremoarn...?’
Der gyng in nije moaiens oer har sêft antlit, it herte fan 'e man foar har sprong òp fan blydskip! Sà sjocht allinne in fanke, dat leafhat, dat de ropstim fan dy keningin heart en... komme sil.
‘De wike is hast om...’ Yn jongfammige skrutenens foar 'e libbens-beslissinge socht se noch in pear dagen frij...
| |
| |
‘Dan yn nije wike? Tiisdei?’ De ‘declaratie’, hy wist, it soe Annes earste wêze en miskien... har ienichste. Syn hert wie ta barstens ta fol fan blydskip. O wêrom hie hy dit ek noch sa lang útsteld!
‘'t Is goed,’ andere hja sêft en bûgde it holtsje foardel.
‘Is 't dy goed, Anne?’ sei hy ynienen.
Hja sloech de eagen fol nei him op. ‘Ja my,’ sei se.
Doe gyngen se tegearre om 't hûs, hja tear famke yn har wyt, koart-millich jurkje, hy yn syn foarse brunens sa grut en sterk mei syn rinkeljende spoaren en de steek ûnder de earm...
De woansdei, de 23ste fan juny 1793, roan nei de ein. De boatsjes mei de besite fan Jelleboer glieden de stille wetters wer lâns op Ljouwert ta, en yn 'e wûndere heimichheid fan 'e simmerjûn ferebbe it praat sa njonkenlytsen wei yn stiltme.
In jûnfûgel song... in fiere doarpsklok lette de ljochte dei út. Men hearde it klappen fan in flecht ielreagers har wjukken yn 'e stille loft... Der wie gjin wyn mear, de reiden stiene onferweechlik oan marsigge...
De sinne stoarre as in stille tinker efter in waarme dize wei, bywilen loek dy op, dan lei it gea der gouden foar mei tûzenen kleurige blommen besiedde en glieden doarpen en pleatsen as ûnwezentlike bernedreamen foarby, mearkes, omgoude fan fantasije, noait fan wierheid beseard.
De oare deis, it wie in tongersdei, kleau Peter, de hearsfeint fan Fan Rhee, mei in gesicht, al lang yn tsjinstberheid ferferzen, by 't parradis op fan mefrou Hopperus, liet de koperen klopper hiel beskieden falle en brocht in rûker roazen foar freulein Anne fan menheare Popke fan Rhee en dyselde middeis! hoe trunen heit en mem him oan!... doe striek Popke fan Rhee syn flaaksen hier hielendal fol mei ‘pommade des Elfes’ en poeiere it oer en oer en socht de moaiste sidene halsdoek op en 'e langste jas en al de moed, dy't 'r mar yn syn binnenst hie en gyng fjouwer oeren letter ek by itselde parradis op. Anne siet foar 't finster te letternaaien... 't hert sonk har oan 'e rôze boltsjes fan 'e lytse fuotsjes ta. Mefrou Hopperus naam him geweken yn 'e salon, dy't útseach yn 't tún en dêr gjin folk har beharkje koe, Anne, lyts fernim, ek net, want wat Popke hearre moast, pàste gjin jongfammeearen. Popke stie 't tròch... de earste pynlike oere yn syn libben, en mefrou Hopperus lake yn harsels om 't stumperige figuer dat 'r sloech. En dyselde middeis wist Anne, dat se ienfâldich sûnder 'er sels
| |
| |
yn kend te wêzen, jûn wie oan Popke fan Rhee, en derop rekkene wurde moast, dat de trousseau ree wie yn septimber. En doe't Anne dochs tsjinabbeleare en prate fan Ripperda, lake mefrou Hopperus mei al har wite spitsige toskjes bleat: in âlder allinne wist, wat goed wie foar syn bern, en Anne har fâd koe meibeslisse ommers.
En dy seach djip yn 'e moaie eagen fan mefrou Hopperus en fûn Fan Rhee in skitterjende partij mei foarútsichten, en hy klapte efkes mei de tonge, krekt sa 's hy 't op de hurddraversbaan diich, as in draver de guit naam. En hy bûgde noch djipper foar mefrou Hopperus en seach har, de jonge, de rike, al yn syn iensum hûs as frou...
En Anne moast de sneine dêrop mei him nei tsjerke, mei Popke fan Rhee.
En Ripperda hate de froulju en fersmoarde al syn leed yn in leafde, dy't men foar rinkeldaalders keapet.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd