|
| |
| |
| |
9
Wie sneontejûn en de faam fan Melle' Tryn trippele troch 'e buorren. Gledde skuontsjes hie se oan mei roaskes op 'e foet en hakken fan komsa en it jonge, mûtele ding sette in heech krop en draaide deroer as in top mei de braskoer yn 'e earm op hûs ta.
Mar Kekke Flapút, dy naam har earst nochris efkes geweken.
‘Sjouckje! Sjouck!’ rôp se oer 'e ûnderdoar en har grutte krûme noas seach krekt om 'e hoeke fan 't skean en brike doarskezyn.
‘Hea Kekke! wie der boadskip?’ sei Sjouck en bleau stean.
‘Komst net efkes yn?’ sei dy. ‘'k Mei 't net ha, dû moatst noch sa'n ein rinne nei Melle-en-dy en dû silst ek wol fiele, wêr de rêchbonke sit sa'n sneone.’
Der woe Sjouckje 't ear wol nei hingje litte. ‘Minske,’ sei se, ‘'k kin jo sizze, de lea is my heal stikken, mar men moat mar poatoan as men wol of net.’
‘No kom efkes yn.’ No wie Kekke Flapút alhielendal al bûtendoar yn 't keard skoart en 't fyfskaften jak en flaaide en streake as in âld kat, om Sjouck binnedoar te krijen.
Sjouckje kaam 't paadsje al op. Kekke sloech de hânen yninoar. ‘Men soe dy net mear kenne, fanke!’ bearde se. ‘Dû bist ek net yn 't lilk opgroeid, hear. No, dyn mem koe ek wol meidwaan yn har fleur...ik sis no noch wolris, as se 't oer kreaze froulju ha, dan sis ik: dan hiene jim Piters Sjut sjen moatten yndertiid.’
Sjouck har jonge moaie eagen skitteren en hja socht it ferware spegeltsje, dat oan 'e bline muorre hinge fan Kekke Flapút har earmoedich diakonijkeammerke. Har evenbyld seach se, har donker hier, har frisbrún antlit en deryn wûnderlik grize
| |
| |
eagen mei de pikswarte eachsteisters, lang en fyn as side. En efkes kleure it waarme jonge bloed har fel.
‘Hjir fanke,’ sei Kekke en skode har in pantsjefol minne kofje ta ‘in hartsterkinkje,’ en út in âld hoekspyn helle se in knapkoek, dy moast Sjouckje derby ha. Hja wist it ek wol, as de minsken wat oansjitsk binne, dat leit har ornaris gjin wynaaien.
It wie in moaie febrewarisjûn. In lyts neiwinterke wie by nacht noch oan 't tsjoenen mei syn wichelroede, mar de dagen begoannen te lingen en de heldere sinne skynde ljocht en gril yn 'e huzen op. No jûn flikkeren de stjerren oan 'e loft en it rûchferzen gers skimere as sulver yn ljochtmoannewaar. It wie hoar en stil op 'e buorren - sa no en dan kloste der ien op klompen de strjitwei lâns nei de skearwinkel ta.
Earst rekkele Kekke it fjoer wat op en doe gyng se yn in âld briedstoel lyk foar Sjouck oer sitten. ‘Sjesa,’ sei se en krige sels ek in knapkoek... ‘no ha wy 't sa goed as de bêste boerinne, behalven, wy ha wat earder hjeljûn.’
‘Mar mei dy bolkoer dan?’
‘Wat sil 'k sizze? Men moat wol, as men de mûle iepenhâlde sil,’ suchte Kekke mei in dimmen gesicht en de lytse skerpe eagen heal wei efter de rûmfellige eachslidden,... ‘en de boerinnen keapje skoan. Allegear binn' se my tige tagedien, as dyn frou no net sasear, dy 's wat apart.’
‘Hea,’ sei Sjouck, ‘de frou is oars in goed minske, wol wat deun, mar gjinien sil hja 't brea út 'e mûle stompe. Sà is hja net.’
De âlde holle mûle ferloek him ta in wrede gniis. ‘So...!’ sei se,... ‘no, dû kenst se net. Hja 's krekt-en-gelyk ien as Wychmans Martsen, dy't fan nyt komt ta yt, is allemansferdryt.’
‘Ik wenje der no al yn 't tredde jier, ik ha der noch noait wat fan bespeurd,’ abbeleare Sjouck dertsjin... ‘Mar Wychmans Martsen...Witt' jy wol - Hester Hoara sil ek trouwe.’
‘Trouwe?’ en Kekke Flapút liet fan skrik de kofje stean, dy't se krekt opdrinke soe... ‘No der frijt it jild ek mei en 't grut hûs.
| |
| |
As der gûnen blinke, binn' de manlju blyn. No, wa sil dermei straft wurde...?’
‘Hja docht noch in hiel set...’ sei Sjouck heimsinnich.
‘Wa dat dan?’
‘Notaris.’
‘Dy âlde gek! Mar hy wit wol, wat 'r docht. Hy hie wol sin oan 't rintenierjen en dy wize Hester mefrou...jonge, hja passe inoar krekt. Ik woe wol, dat dat nêst ris útroeid waarde, ik kin se misse as in swarm hoarnebijen. No, hoe stiet it dermei, sil dy pauwige jonge ek hast oan 't wiif?’
‘Fokke?’
‘Hâld dy mar net sa fij...dû soest net witte, wêr Date syn kammeraat fan alear tsjinwurdich sa trou hinne reizget?’
Sjouck harke raar op... ‘Dat mei Date...is al lang út...’ sei hja en har lûd waarde hiel sêft ynienen.
Kekke Flapút murk it wûnderskoan, no wist hja 't - hjir hie hja de rjuchte snaar troffen. Hjir wie jûn noch wol in dûbeltsje te fertsjinjen...der wat by, der koe se in healpûn spek foar keapje.
‘Fanke!’ sei se, ‘dû wurdst sa read om 'e holle dat...’
‘Ikke...? No jy meitsje my net wys, dat jy mear in hân foar eagen sjen kinne hjir yn 'e keamer. Ik sjoch teminsten it bedsket net iens mear.’
‘Wy minsken sjogge wolris mear as in hiele party. Ik kin dy sizze, langlêsten roan ik de wei lâns der oansje by jimmes en der kaam my in lykstaasje foarby nei 't Hastinger hôf ta. Ik út 'e wei fansels efter de beammen en ik seach 't sa klear as de dei, wa't it lyk folgen en trije dagen letter fûnen se Wychman dea, dû witst wol.’
De grize gyng Sjouck oer 'e grouwe, it ienfâldige natuerbern syn ferbyldinge wie fol aaklike spanning.
‘Wêr wie 't krekt?’ flústere se en seach skean nei de doar, der de grutte gleone eagen fan d' âld kat yn 't tsjuster glinsteren as koallen fjoer.
| |
| |
‘En no okkerjûns wie 't alwer sa,’ seamele Kekke ienlûdichwei fuort. ‘Ik wit, wa't faai binne, mar oer myn lippen komt it net...Sa soe 'k dy wol mear sizze kinne...
‘It hoecht net. Ik wit wol...jy sjogge mear as in hopen. Ik woe ek wol, dat 'k wiste, wat foar my weilein wie,’ sei hja yn har ûnskuld wei.
‘Witst wat, ik sil dy de kaart efkes lizze. 't Is mar in tataast,’ en Kekke wie al oerein en stiek de stânlampe op, doe gyng hja om 't hûs en diich de lûken ticht en de pinnen derop binnedoar.
‘Sjesa, sis mar, wat woest witte, Sjouckje.’
‘Dat mei Date,’ andere dy, flúst'rjendewei, ‘en as 'r 't my mient...Ferline winter hat hy in set by my kaam en wy ha Hastinger merke hâlden. En...no...tiisdeimoarne skreau skippers Likele my. Hy woe komme sneinewike.’
‘Date is oars aardich kreazer. Dy Likele is rûnskouderich en 't stiet my foar, hy rint ek gâns tipelteannich. Mar der sitte sinten, Sjouckje.’
‘Ja,’ suchte dy. En neist dy dûbelde, lytse Likele seach hja Date foar har, wol in holle grutter as Likele en syn guodlike blauwe eagen, dy't har sa oansjen koene, dat hja der altyd oars fan waarde. Foar heite affearen hie hy net doogd en no wie hy ûndermaster te Nijlân en gyng sneontejûns faak nei hûs, nei Nuttert-en-dy's yn 'e Hastinger buorren. Dy hiene der in grutte winkel, hja fertsjinnen jild as wetter.
Kekke nifele wat mei de kaarten om en hie de eagen der stiif op. Gjin inkele beweging fan Sjouck ûntgyng har en de djippe sucht lei hja op har eigen wize út. Kekke hie in bulte minskekennisse, hja koe lêze noch skriuwe, mar de minsken, dy koe se namste better. Gjinien hie 't op har stean, der waard' har ek wolris neijûn, hja koe tsjoene. En derom hie Kekke ek altyd sa'n sleet yn har bôle en boltsjes, elts foar oar hâlde har leafst ta freon en by't jongfolk hie se sa'n ontsach, dat hja kamen har net byneist as allinne, as hja yn 'e frijerij fertiisd sieten. Dan fûnen se Kekke har húske wûndere goed, al wie 't ek by nacht.
| |
| |
‘No, hoe is 't?’ frege Sjouck skruten, slingere tusken hoop en freez' yn.
‘It stiet der net sa min foar, mar ast' my no nochris seiste, hokfoar dei en oere dû berne bist, dan kin 'k dy noch mear fertelle.’
‘Ja...dat wit ik net. 't Wie yn 't ierdappeldollen, seit mem, mar wat dei...’
‘Ek alwer goed, dan der mar sûnder,’ en Sjouck krige in hiel relaas te hearren út 'e âlde betûmke kaarten en it roan deropút, hja soe Date krije op 't lêst en dan wat babbelegûchjes derby en wat opsierderij, dingen, dy't Kekke allegear wol wiste, dat útkomme soene.
Mei in rûm gemoed en de bûs in kwartsje lichter, joech Sjouk har wer op 'en paad yn 't moai ljochtmoannewaar.
Der kaam wer in Hastinger boer oanklossen op 'e gledde swarte klompen, de pipe gleon oan en de knoffelige hânen yn 'e wide broeksbûsen.
Alwer ien en noch ien en dat allegear nei Knilles, de skearbaas, ta, dy syn bekkentsje al oan 'e spiker by de doar hinge te glinsterjen. Sjouck hie sa'n ferlangst, om Date syn lichte stap efkes te hearren, dat hja roan al stadiger en stadiger...
Einliks, der hearden har opskerpe earen wer wat. Date kaam deroan mei in pakje boeken ûnder 'e earm en 'e grutte dreamerige eagen op it stille lânskip om him hinne, waans frede hy neifielde yn syn dichterlik moed.
Hy fleach hast tsjin har oan, sa wie hy yn 'e prakkesaasje. ‘Hea Sjouckje, bist dû dat?’ sei 'r en bleau by har stean. ‘Wêr silst' hinne?’
‘Nei hûs fansels. Ik kin net op 'e wei om flinterknippe as jim en jim gelikens. Men sit altyd yn 't span.’
Hja wist sels net, hoe 't wie, mar de wurden kamen der rare spitich út. En hja hie no ommers har sin...Date roan neist har lâns...en hja mocht him sa graach lije...! It wie de leafde, dy't har no swak makke en oerwoan, en dat is foar flinke karak- | |
| |
ters in hiel stik, dat leafdebûgen foar de sterkere, al leart de innichste leafde it har ek.
‘So...?’ sei hy. ‘Toe Sjouckje, gien dat noch efkes mei út.’
‘Tankje wol,’ andere hja snibbich. ‘Dû kinst it paad bêst allinne fine.’
‘No - mei ik dan mei?’
‘'t Sil wol net oars kinne,’ andere hja ûnferskillich, mar ynwindich geide alles fan wille. ‘Dû hiest de koer ek wol drage kind.’
‘Ek alwer goed,’ sei Date en droech de koer. In setsje roannen se stil neistinoar lâns. It wie sa ljocht as dei - as Sjouck lake, seach hy har wite tosken blinken ûnder 't koart boppelipke. Sjouck waarde fan 'e weromstuit ek stil. Hja koe Date wol, dat wie in apartenien, hiel oars as 't oare Hastinger jongfolk, wyldsang, gekjeie, it hûndert út. Date kipte him derút, dy siet leafst mar yn in hoekje te sjen en dreame der syn eigen lok byinoar en dichte frjemde sangen. Der stiene wolris guont fan yn 't Hastinger ‘Nieuwsblad’, fan 'e heide en it folk, dat der by âlds op ferkeard hie. Sjouck hie der gjin heugenisse fan en dy har beppe ek net iens - Sjouck hie oars al ris in hiele jûn by har sitten te útfreegjen, mar 't âld sloof sei: frjemd folk hie se der noait bespeurd, mar yn 't foarige hiene der wolris wylde bargen tahâlden.
Dus der wie Date mis mei, mar der siet oars wol in kop op, sei master altyd en der hie Sjouck in grinzeleaze earbied foar en hja seach him no altyd yn in gloarje fan leardens.
Mar Date, dy dreamer, merkbite it net iens. Yn in grut blau skrift besong 'r Sjouck op allerlei menearen en mielle har skiente yn 'e hearlikste kleuren, mar as hja by him wie, koe hy der hast net ta komme en roere har oan. Sa fier stie it wezen fan syn ferbylding fan 'e wurklikheid der dingen ôf.
En syn skriftuerlike leafde waarde al gloeiender, al syn ferswijde hartstochtelike langstme kleide en song 'r yn swiete wurden út, dy't gjin minske oait lêze soe as hysels. Derfoar wie hy in dreamer.
| |
| |
‘Wêr prakkesearest no wer oer? Dû bist moai selskip. Hast wat fergetten en mimerst der no op om?’ pleage Sjouck him.
‘No nee,’ sei hy... ‘ik tocht om wat...’
‘Makkest wer in dicht?’ fiske Sjouck. ‘Dû giest my te heech mei dy dingen - ik begryp der gjin koarel fan.’
...‘Ik tocht net om soks...om hiele oare dingen...om dy, Sjouckje. Hastinger merke...ik ha 't noch noait sa nei 't sin hân as doe.’ Hea, it wie derút. Hy suchte fan blydskip. It wie dochs in hiel oar ding om de froulju te besjongen as om dermei te praten oer soks en by Sjouck dochs...dan sei hy alhielendal neat en seach mar...seach...ien grutte dreamwrâld fan lok...
Sjouck diich krekt, as betocht hja har. ‘Hastinger merke fan 't simmer? mimerst der noch oer? Ik tocht, dat hiest al lang wer fergetten.’
‘Ik dy...ferjitte!?’ sei Date en wie foar 't earst en foar 't lêst yn syn libben ien amerij by de tiid, hielendal, de man, dy't wil en died beide behearsket. De hiele trouwe leafde fan dy iensume dreamer klonk derút - de bea oan dat jonge fanke om him mei har reslutens en flinkens en redsumens ta'n libbensselskip te wêzen.
Sjouck hâlde har stil...mar syn eagen seagen triennen yn 'e grutte grizen, omdûnse fan 'e sidene eachsteisters.
‘Mei 'k nochris by dy komme, Sjouck?’ sei hy ynienen.
‘Wat sil 'k sizze? Wolst de hiele jûn wer sitte te mimerjen? Dan mar net...dan lit ik Likele komme, dat is in smoute prater, der kin 'k de tiid wol by ynein krije.’
Dat stiek Date. ‘Ik kin ek wol prate,’ sei 'r. ‘Ik sil dy dan wat nijs fertelle. In mearke, wûnderlike moai...derst' raar fan op hearst'.’ En dat hat 'r dien, in sneine of wat letter en Sjouck hearde it...it âlde oerfertelsel fan 'e leafde, dat it lot troch de minskegeslachten hinneweeft as in gouden tried...en har libben lang is hja it harkjen net sêd waan...
Sà learde dy dreamer oan 'e wurklikheid fan 't lok te leauwen. -
| |
| |
‘No moatst dû der ek oan geloave,’ sei Wychmans Martsen op in jûn tsjin Fokke. ‘Date stekt dy de eagen út...it is wol sa'n krudich pearke.’
Fokke siet stiif te lêzen yn in âld femyljekronyk. No hâlde hy op en de brune eagen fan 'e Hoara's skitteren yn al har glâns Martsen temjitte. - Krekt syn heit! - tocht hja. Wat stiene dy eagen har noch foar 'e geest, wêr Wychman Hoara har mei oansjoen hie dy twadde hjeldei der te Nijlân. En no wie se al lang widdo en mei gauwens waarde it noch stiller yn 'e hûs. Dan troude Fokke en gyng hja nei de buorren ta te wenjen.
‘As 't muoike goed is, moat Doutsen hjir mar ris komme. Wy ha der al sa ris oer praat.’
‘Is 't sa fier dan al?’
Oer it gnappe manljusantlit glied wat as grutskens. ‘Doutsen wurdt myn wiif,’ sei hy ienfâldichwei en der soene bergen ferset wurde moatte, as der yn Fokke syn foarnimmen oait feroaring kaam, wist Martsen wol.
Op in sneone yn 'e foarsimmer, doe helle Fokke se, it bleekblonde fromminsk fan 'e klaai.
Martsen hie krekt it hûs skjin en Fokke joech har in pear pompierkes, om der de westerse, de grutte foarkeamer fan 't hûs mei op te sieren. Der slepte de útfanhûzer. Hja seach net iens nei de gloednije kleden en gerdinen om. By heites wie 't folle moaier en rejaler. It foel har eigentlik mar ôf hjir yn dit Hastinger heidelân. En heit hie der oars sa fan pocht, fan 'e rykdom fan 'e Hoara's en hoe'n grutte frou hja wol net wurde soe. No, hja seach der noch net folle fan as in deagewoane nije foarhuzing en der in âld skuorre efter, krekt as wie 't jild doe al op en koe dat der net iens mear ôf. En it lân - wat meagere bistjes roannen deryn en wat bosken en beammen stiene deromhinne.
‘Fokke,’ sei se de sneine mei in soerswiet glimke en krûp him ris efkes tige oan, ‘en hoenear litst my no jim oare pleatsen
| |
| |
sjen?’ en yn har kâlde blauwe eagen lies 'r wol, hoe't it har ôffoel.
‘Watte?!’ sei 'r en harke raar op, ‘it giet hjir net by 't heal dezyn, Doutsen! Us Lys-en-dy wenje ek op in spul fan uzes en ditte...oars ha wy net. De measten mei net iens in pleats barre. Dat giet sa mar net,’ en sûnder dat hy 't himsels eigentlik bekenne woe, waarde hy der wat ferlegen ûnder, dat hy 't ek net leard hie om wat mear swee te slaan lykas de klaaikers. Dy koene mear mei de pong as de wâldsjers mei 't jild. Mar dy't lêst laket, dy gyng dermei en dat, dat wie de kreft fan 'e Hoara's.
‘En jim skuorre, dat 's ek mar sa'n ûlenêst,’ smeulde Doutsen. ‘Der moast eigentlik ek al nedich in nijen.’
‘Sa'n saak is dat net,’ andere Fokke, bliid dat hy teminsten dizze grutte stien ferrôlje koe. ‘Wat soest sizze, as dy takommende maaie der ris stie en wy beiden dy dan ris beseagen, wy beidegearre as man en wiif?’
‘It wie teminsten wat,’ andere Doutsen koel en skode him onwillichwei oan kant. Hja hie neat mei sokke ferleafdichheden op - hy wie har fierst te rimpen en te overgedreven. Sà wie hja der net mei ynnaam - dat hoegde hy wrachtsjes net te tinken. Mar wat hâlde heit har langer altyd foar: ‘Sjoch, datst teplak komst, fanke, 't is no dyn gouden oere!’ En dy benuttige Doutsen en derom joech hja de brune Hastinger har wurd. Hja diich in haal, sei elkenien en de Hastingers fergunden it Fokke, dat it jild alwer 't jild socht en fûn hie en in goed himmel fromminsk derby.
De sneine kuieren se de wei út nei Ysebrand en Lys ta, Martsen, Fokke en Doutsen en Fokke wie de kening te ryk mei syn faam op 'e side.
Tafallich liet hy syn eagen efkes gean yn 'e fierte en seach der de âlde boekebeammen foar de pasterij skimerjen yn 't reagoudbrune nije blêd. De fyfte winterstoarm waaide der al oerhinne, sont hy der ûndertroch gyng mei syn jong hert fol hoop en 'e freugde fan 't besit wardearjen learde. No wie Tine al lang
| |
| |
fuort en him...och...'t like him ta, dat it in dream west hie...in moaienien. En dochs, langlêsten wie 't him oerkaam op in jûne, dat hy noch wat omnifele hie by 't hinnehok efterhûs, doe hie hy ynienen in ynsicht krige, hoe't hy no dochs eigentlik wat miste. It wie sa net mear as doe mei Tine...dy hie hy leafhân mei hert en siel en no, och it wie berekken laach by Doutsen en him allebeide. Krekt genôch om derop trouwe te kinnen en dan...no dat soe ek wol wer gewoante wurde. Men went oan alles. By heit en muoike hie 't wetter ek lang altyd net ien wei roan - der hekke it ek wolris. No, hy soe 't der dan mar op oankomme litte, hy woe ek wol teplak - in geseten boer wurde op 't eigen stee en sa by muoike...der krige hy syn nocht fan. De jierren wiene der no ek...hy wie no ek al yn 't fiifentweintichst en de kammeraten om him hinne, derfan hiene de measten de knottestrûp ek al gearhelje litten fan 'e faam. Inkelen hiene al in grou jonge yn 'e widze.
Sa gyngen syn tinzen har eigen wegen, wylt hy oer dagelikse dingen prate en de simmersinne him waarm op 'e foarse brune nekke skynde. De klaverblommen rûken yn 'e finne en 't hôf skimere readeftich fan 'e soere surken. Lûd en skel songene de skelfinken yn 't beblomme hout en de earrebarren saaiden fan har skuorre del en waarden wei yn 't reidguod fan 't Jufferspoeltsje. Dat wjerspegele de kleare blauwe loft yn syn wetter en de steile, hege klapperbeammen, der de wyn winters sa graach mei omswypkje mocht. Mar no wie hy stil...de soele simmersigen gyng oer it Hastinger lân.
Fokke fielde syn frisse azem oer syn waarme wangen, it moaie maitiidswaar makke him moedich en fleurich en syn hiel ein libben seach hy no al foar him as in ôfparke ein wei, ferdield yn winter- en simmerskoft, bêste jiergongen en miswier, ljocht en skaad - mar 't ljocht fan 't measte. Der wiene de Hoara's sa al op ferkaam, dat it lot har begeunstige, dat hja rekkenen der like wis op as op 't op- en ûndergean fan 'e sinne.
‘Dû bist stil,’ sei Martsen.
| |
| |
‘'k Ha 't oars bêst nei 't sin,’ andere Fokke mei in lodd'rich knypeachje nei Doutsen, dy't hjoed in wûnd're goede dei hie...selst in bewyske fan wat read yn 'e bleke wangen. Har ljochte eagen stiene sa helder as in gril, Fokke koe 't net litte en tinke aloan om helder trochsichtich flakte-iis by 't winter, sa fol stielblauwe skittering wiene hja ek. Ja, dy eagen, der wie hy wol 't allermeast op fereale, omdat hy se ek ienkear leafhân hie yn...Tine. Sûnder dat hy it sels eigentlik rjucht besefte, hie hy yn Doutsen it oantinken leaf oan 'e faam fan syn hert.
‘Binn' wy der hast?’ sei Doutsen en kuerde de Hastinger wei út. ‘Wat binn' 't hjir einen.’
Fokke harke benijd op. ‘Bistû 't rinnen dan net wend?’ sei hy en tochte, sa'n feardich fromminsk as hja, dy hâlde it wol twa oeren ût.
‘Wy ride,’ sei Doutsen en seach mei in fiis gesicht nei har bestode gledde learskes. ‘Heit wol net lije, dat wy sokke einen rinne, dan komme wy ûnder de skjenspruten. 't Is ek fierst te hjit sa midden op 'e dei.’
‘No! no!’ smiet Martsen no mei in fyn glimke in duit yn 't ponkje, ‘jim heit hâldt jim wol foar sneins. Fokke dû witst no, wat dyn foarlân is. Doutsen moat simmers yn 't skaad.’ Doutsen fielde de spot fan 't minske har wurden wol, mar hja liet it har net blike. Heit sei altyd: tuike moai spylje, en fan efteren pakke, der kaam men fier mei en as hja hjir mar earst boerinne wie, dan skoudere hja dy yntroude tsjinstfaam wol en dy hiele santepatryk derby, dat Hoara's folk mei har botsense grutskens.
Sjoch no ris, der wennen no Ysebrand en Lys! Heite arbeiders hiene like moaie wenten en yn 'e hûs, sút'rich wie 't, der gled bytroch! Seis stuollen en in tafel en in mahonyhouten kast en gjin iens in fêst kleed oer 'e flier! En dy Lys hie noch in âldmoadrige jurk oan mei pûdemouwen! Dy droegen hja foar moarns net iens mear, dy makken hja har kwyt! Men moast mei jin tiid mei, sei heit en syn Dou en Annet moasten nûmer ien
| |
| |
bliuwe yn Lessebuorren! en dat wiene se! Mar hjir!? Och headen, it waarde in wâldboersspultsje, wat meagere bistjes en in kreupel rydhynsder, der men net iens fetsoenlik mei by de femylje komme koe.
Hja waarde der tige let en set, no fansels, dat kaam har ta - der moast in eare yn steld wurde om har yn 'e femylje te krijen. Elle en Reinders Lys kamen der ek mei in poppe yn 'e wein, in lytse Janke. No, dat foel har noch al ta, Lys wie yn 't swarte side en 't bern hie se yn 't wyt. Mar dat minske doarst it te ûnderstean en behânelje har sa gewoan, dat hja Doutsen raar yn har eare taaste. Dy woe ha, men soe mei har te stek stean. Hja wie 't ommers, Doutsen Hermanna!
Fokke seach 't wol, Doutsen hie 't net sa botte bêst nei 't sin. It freonlike glimke ferdwûn hielendal - hja seach rare spuonsk en diich gjin mûle mear iepen, as allinne te koekje-iten en hy wie omrake bliid, dat alles yn frede ôfroan en hy har mar wer behâlden by himselvers yn 'e hûs hie yn 'e foarkeamer.
Martsen wie op bêd gien...hja sieten mei har beiden noch wat te neipraten.
‘En hoenear sil 't no wêze?’ begoan Fokke mei leafdesferlangst om syn bleke blom no altyd om en by him te hawwen. ‘Ik wit net...’ andere hja. ‘As de útrissing klear is en dat duorret nochal wat fansels.’
‘...Ja...? Ik tochte, keapje it kant en klear te Ljouwert.’
‘Wat mienste,’ sei hja finnich, ‘de kanten moatte noch haakt wurde foar de lekkens en slopen fan 't útfanhûzersbêd en d' oare redding is ek noch lang net klear. Mar der hastû gjin ferstân fan.’
‘Utfanhûzersbêd...’ sei Fokke en tocht ris nei. ‘My tinkt, Dou, yn 't earst kinne wy it wol tegearre ôf. Der hoege gjin tredden by. Ik ha der my al sa'n bult fan foarsteld as wy hjir ris moai sa tegearre sitte...’ en hy loek se sêft nei him ta.
Doutsen seach prot. ‘Fansels,’ sei se, ‘útfanhûzers kostet jild en astû ek sa'n nepert bist as...’
| |
| |
Ynienen liet hy har wer los. ‘As wat...!’ sei 'r. Syn eagen fonkelen fan opljeppenheid.
Mar Doutsen stie him. It sêfte laam syn wolve-aard kaam efkes om 'e hoeke. ‘As jim heit...dat wie in nepert...seit men.’
‘Men seit safolle, mar men leaut alles net,’ fjurre Fokke kwea fan him. ‘Men seit ek al, Doutsen, jim heit loek it seil ek al heger as 't pas joech, jim wiene oan reapsein, seit men. Mar in Hoara lit sokke praatsjes 't iene ear yn en 't oare út gean.’
Doutsen har hert stie hast stil, sa'n skrik krige hja, mar har min sin woe se botfiere en om't se it bêst tsjin Fokke weagje doarst, koe hy de pap koele.
Mei hjitte hollen kibben se der mei-inoar om en de jûn, der Fokke him sa'n bulte fan foarsteld hie, ferroan yn argewaasje en teleurstelling. Hy seach suver tsjin 'e moandeis en tiisdeis oan, de woansdeis dan gyng se wer fuort.
Mar de oare moarne, doe wie de bui oerdreaun, hear, by nacht wie de loft opkleare.
It waarden noch in pear hearlike dagen foar him en der lei sa'n glâns op syn antlit, dat Martsen him al ris pleage: ‘Jonge, it lok skynt dy ta dyn eagen út.’
En Doutsen lake mei en wie hast net by him wei te slaan. Ja, hja moast selst mei om de heide te sjen en Fokke en hja bleaune wol twa oeren wei. Sa lang sieten hja der op in sânbultsje yn 't beskûl fan in stikmennich âlde bjirkebeammen. En it stille heidelân mielle mei in wûndere gloarje fan kleuren dy oere yn syn oantinken. Sa moai hat de sinne noait wer skynd en de fûgels songen as doe dy dei foar de brune Hastinger, dy't syn faam de heide sjen liet, dy't hy leaf hie en der hy by grut waan wie.
En de woansdeis brocht hy se wer nei hûs, nei de swiere klaai, der har widze op stien hie. Oer in fjirtsjin dagen soe hy der wer hinne.
Doe draaide Piter post op in jûne it paadsje op nei harres. Fokke wie net thús - hy siet te dwarsfluitespyljen mei wein- | |
| |
makkers jonges yn 'e buorren. Martsen krige it brief oan...it wie fan Doutsen, dy hân, allegear kribeltsjes en krabbeltsjes, koe se al sont trije jier. Hja lei him op 'e sekretêre en gyng wer oan 't naaien. En hja fergeat him. De oare moarne kaam 't har yn 't sin. ‘Der is in brief foar dy kaam, justerjûne, fan Doutsen,’ sei se en joech him Fokke oer.
‘Wer neat om 'e hakken. Ik ha in hekel oan dat geskriuw om allerlei wissewasjes,’ sei Fokke en stiek him ûnsteurber yn 'e bûs. Doutsen hie altyd sa'n droktme om neat...twa, trije brieven skreau se sims wol oer in nietichheid en Fokke koe der mar in hiele sneintemiddei oan weagje en skriuwe har werom. Licht hie se wol wer wat fergetten en moast hy 't no snein meinimme en hast onwillichwei skuorde hy it brief iepen en lies him yn 't kofjeskoft op 't haailân...
Hy seach der ris op om en nochris...doe stiek hy him yn 'e bûs. Syn antlit, dat earst fjoerread waan wie, waarde no kalkwyt en hy stie, der't hy stie mei de hân noch yn 'e bûs op it brief. Doe gyng hy efter in ierdbult sitten en dronk syn kofje op, sûnder der eigentlik belul fan te habben, wat 'r die...sa wie hy út 'e liken. Dit kaam him oer as in tongerslach...Doutsen skreau him ôf, Doutsen! It hie har der sa min talike, skreau se reslútwei, dat hja koe der net ta komme, syn wiif te wurden. It moast mar út wêze, en hja rette him oan, it no mar ris mei in Hastinger te besiikjen. Dat paste ek better.
En lyk as foar jierren syn heit, sinde Fokke Hoara no ek op wraak mei in divelske begearte, om har sear te dwaan oan 't hert ta...dat se yninoar krimpe soe fan pine. Yn syn ellinde tegnidde hy no mei ien slach al it goede fan syn ynboarst...smiet it wei as ballêst. Der regearre men de lju net mei...hja moasten jin freze, dat joech macht! Dy dei hat hy earst de karaktererfnisse fan Wychman Hoara oanfard...
It wie de âlde Fokke net mear. Elkenien murk it wol...hoe nei as 'r 't him naam. Inkelen hiene der begrutsjen mei...mar de measten laken him út en dy wol 't hurdst, dy't it him sa fer- | |
| |
gund hiene. De femylje sei der net folle fan, wat bediich 'r ek mei sa'n sniggeltsje fan 'e klaai. Wiene hjir gjin fammen genôch mei jild? Mar byn de mûs op 't spek, dan wol hy der net iens oan rûke. En dat lieten se him ûnderdúmkeswei op in allerfinaalste menear ek mar ris fiele, foaral Oebele-om joech him der mennich spytbokking oer, mar it kaam Fokke Hoara net iens mear oan 'e kâlde klean. Syn gefoel stompte ôf...hy waarde der dôfhûdich ûnder en ûnferskillich en Martsen hie in aaklik krús mei him yn dy dagen, sa tipelsinnich wie 'r. Der mocht him net in strie oerdwers lei wurde, dan fleach 'r op en wie der gjin hûs mear mei him te hâlden.
Einliks waarde hy wer bedaarder, hy joech him del. It fergif hie syn útwurking dien. Foar 't each wie hy wer de âlde, net sa flot mear, yn himsels keard...mar Martsen dy stie 't spul dochs noch net. Dy hie him fan lyts ôf kend...dy wist, dat 'r leaver omkaam, as dy smaad op him sitte te litten.
It wie yn 'e lette hjerst, doe sei hy op in jûne tsjin har: ‘Leit muoike myn klean ree, ik gien in deimennich útfanhûs nei Hes-muois ta. It fljocht my allegear oan hjir te Hastings.’
‘Dû hast gelyk. Dû moatst der nedich út. Unsjoch bist yn 'e lêste tiid, Fokke. Nim 't dy dochs net sa nei, jonge. Elts minske krijt wolris in opstopper - der moat men mar tsjin kinne.’
‘Muoike kin wol wat prate,’ sei Fokke en sloech doe mar gau yn oar praat. De wûne diich noch sa sear - hy koe net iens fele, dat der mar op sinspile waard.
In pear dagen letter siet hy al by Hes-muois yn 'e hûs of eigentlik by notaris Anema en Hes-muoi, mar yn 'e beneaming wie 't altyd Hes-muoi bleaun. Notaris rinteniere no mei Hes-muoi yn 't moaie hûs mei de spegelruten oan 'e Willemskade. It jûnljocht ferflauwe...de stevige stap fan 'e lantearnopstekker klonk oer 'e stille strjitte, der de lange skaden fan 'e jûn al oerhinne slûpten en dy't der ferlitten foar lei, twa wite oktoberdroege streken en yn 'e midden it kabbelige wetter yn syn sêft jûns-op-en-del-gean. De skippers hysten de lantearnen yn
| |
| |
'e mêst en hellen fluitsjende de seils yn. Mei 't sjen yn 'e loft murken se de feroaring yn 't westen...der wie de loft opkleare, helder as in berne-each nei in bulte triennen. In smel streekje goud gluorre efter it swart fan 'e wolkens wei, efkes...te glûp...en joech in reade wjerskyn op 'e wite huzen oan 'e oare kant. Doe waarde it ynienen wer tsjuster en de stjerren betrieken de stille wacht oan 'e loft...ien...foar ien...
Hester en Fokke sieten der stil nei te sjen. Dat mocht hja yn Hastings ek altyd graach dwaan, har eagen gean litte oer 'e loft en it wide stille lân. 't Wie no ôfwoan al lang en Hastinger lju en libben wiene waan as lêzene blêdsiden út in weilein boek.
En dochs...! No't hja dy jonge wer sjocht en hy har alles fertelt mei ferkroppe triennen yn syn lûd...no is se noch Hastinger mei en begrypt him yn syn leafde en ek...yn syn haat! Derfoar is se in echte dochter fan 'e Hoara's - itselde hjitte bloed set har oan.
Om him wat treast te jaan, sei se: ‘No, te muoien hoecht it dy net sa slim. 't Is net sa folle mear mei dy Hermanna, dy lizze oan 'e sintinsje, dy gienne deroan op den duer.’
‘Ik woe 't wol,’ sei Fokke.
‘Dû hast dochs gjin mâle dingen yn 't sin, wol?’ warskôge Hes-muoi ferstânich. ‘Tink derom, hoe minder gewach derfan makke wurdt, hoe minder opskuorring. Oars wurdt it wer wech-ender-wear útbazune, lyk as doe mei Driuwerske. Doe binn' wy raar oer 'e tonge gien...it wie my suver in argewaasje.’
‘Heit hie himsels net goedernôch yn 'e macht, dy wie fierst te rimpen,’ en Fokke tocht mei in sucht nochris om dy tiid, dy hearlike jonkheid en as wie Tine wer by him, sa klear hie hy se optheden noch foar 'e geest.
Krekt as rette Hester syn tinzen. ‘Dû bist neat net fertúnlik yn 'e frijerij. Ast' ek noch mar net âld troust' sa 's ik. Mar der moat oars al wer in lytse Wychman op d' âld pleats, Fokke. Hastings sûnder Hoara's, ik kin der my hast net yntinke.’
| |
| |
‘No wa wit...’ pleage notaris guodlikwei, wylt 'r yn 'e keamer kaam. ‘Dû litst it der dochs net by sitte, wol Fokke?’
Der koe net in glimke ôf. ‘Ik wit net,’ sei 'r stoef... ‘it moat mar oergean, leau 'k.’
It nocht wie derôf, foargoed. Martsen en hy hoaiden der wer mei-inoar om, krekt as fan âlds en 't begoan der no minder as oait op te lykjen, dat der nochris wer feroaring komme soe.
De bern fan Ysebrand Fink en Lys boarten al om 'e doar en sa njonkenlytsen kamen de bern fan Oebele-om ek noch oan 't wiif en oan 'e man. De âlderein fan Hastings joech him net sa folle mear op 'en paad, de jongerein skode op en naam har plakken yn yn tsjerke, op 'e wei en yn 't weardshús. Martsen Kobus joech der har no sittende nei...hja waarde krebintich en nearboarstich en bewintere min.
It waarde der o! sa'n stil bedriuw op 'e âld pleats. Fokke joech der him del, syn libbensheechtiid hied 'r fierd en 'e neiklanken rûzen noch wol om syn harkjend ear, mar bittere wanklanken wiene der middenmank, bitteren, dy't al it oare oerstimden.
Sa krûpen de jierren sleauwei foarby yn 'e ientonichheid fan in bulte dagen sûnder ôfwiksel. Op 'e gesette tiden gyng Fokke nei de feemerken en maitiids en hjerstmis nei Ljouwert en brocht it oerwoanne jild yn 'e bank. In grut swee sloegen de Hoara's net - der kaam gjin praat fan en winters krûp 'r as in kenyn yn 'e hoale. Setten en pretten der kaam 'r net mear...der fielde 'r him net mear thús en oanstriid om nei de froulju ta te gean hie hy ek net mear. Hy wie in stilsteand wetter waan, dat binnen syn eigen iggen ferdroeget en noait wer de mezyk fan 'e brûzjende, libbene, rinnend-wetterstream heart.
Mar syn haat, dy fergeat 'r net, de brune, stille Hastinger. Hy wachte op in geskikte gelegenheid en dy kaam, jierren letter, doe't der al grize triedden troch syn donker hier skimeren en der fan 'e jonkheid yn it bienbitige, meagere antlit net folle mear oerbleaun wie as de moaie hartstochtelike eagen.
| |
| |
In tin laachje snie lei op 'e âld skuorre en it begoan wer te wiskjen mei fine flokjes. Rûzich waaide 't om 't hûs - de draaier op 'e skoarstien pipe yn 'e twirren en 'e keale tokken fan 'e linebeammen sloegene op 't tek.
Yn 'e hûs wie 't deastil, mar sa no en dan rinkele der in ket yn 't bûthús en 't hout knapte yn 'e kachel. Martsen siet mei de hân oan 'e holle...hja smûgde wer fan benaudens, no der snie yn 'e loft siet en wie krekt in selskip, dat by de swijchsume Fokke paste. Earst siet 'r wat te skriuwen yn syn sakboekje, doe krige hy de Ljouw'ter krante fan 'e skoarstienmantel en begoan te lêzen, stadich, as immen, dy't tiid genôch hat en alles neisneupe wol.
Ynienen lei hy him heftich del. ‘Muoike!’ sei hy.
Martsen waarde kjel wekker, de eagen wiene har efkes tichtfallen hjir yn 'e waarme keamer. ‘No, wat is deroan?’ sei se, noch mar heal by de tiid.
‘De sântsjinde desimber moat ik nei Ljouwert. Tinkt muoike der mei my om?’ en hy diich ek noch in grutte knoop yn syn readbûnte bûsdoek.
‘Is dat alles? No, der hoechst my wrachtsjes ek net om wekker te meitsjen, sa'n kleinichheid. Mar jim manlju, as 't mar foar jimsels giet.’...
‘Muoike is tizerich, krekt as lytse bern. In kleinichheid...in kleinichheid!! Wat sil 'k bliid wêze, as 'k dizze kleinichheid foarinoar...krij!’ Hy wie alhiel oerémis...prate der red fan. ‘Ja, ja!’ sei Martsen noch en knikkebolle alwer.
Fokke diich de eagen ek ticht, it wie in oere fan neitinken en hy benuttige dy op syn eigen menear.
Hy wie ynienen as mei hânen omkeard...hy waarde nochris wer jong en der koe wer in grapke ôf en hy meunstere himsels op as in jong hynsder...By in djoer snider te Ljouwert waarde in nij pak klean besteld fan 't allerfynste lekken en 't hie him noch noait sa nau stutsen mei 't Ingelsk himd en 'e board en mansjetten. De nijsgjirrigens kitele Martsen aldernuverst,
| |
| |
mar hja doarst it net te ûnderstean en freegje him op 'e man ôf, wat hy dochs wol yn 'e akte hie. As hy 't foar himsels hâlde woe, holp al 't fiskjen neat. De Hoara's ferpraten harsels noait, dy lieten net mear los, as hjasels wol misse woene.
De froulju mei de taaikuorren swaaiden it paadsje op, de bern fan Ysebrand en Lys brochten de klompkes mei hea by beppes en songene Sinteklazesankjes ûnder 'e skoarstien, it folk gyng nei de buorren ta te lotsjen en kaam bekaaid of mei in stoaters pryske wer thús, doe kaam der op in mistige jûn in frjemde man by harres en frege nei Fokke.
‘Kom yn,’ sei dy koart en wat hy noait diich, hy draaide de doar fan 'e grutte foarkeamer fan 't slot en der bleaune se doe in hiel skoft. De moaie grutte lampe, dy't noait wer barnd hie sont Doutsen har útfanhûzerij, moast op en de kachel oan. It waarde in hiele fersteuring yn 'e lette jûn, it stie Martsen eigentlik mar mâle min oan, sa'n genachtraaf, mar Fokke wie altyd noch sa'n bytke har pop, dy koe 't net gau bedjerre by har.
Oars wie Fokke altyd sà...muoike moast oeral mei foaroan, mar no jûn taalde hy net nei har. De doar bleau ticht en hja praten sa sunich, dat troch 't slotsgat koe se har ek net beharkje. Doe krige se in jannewaris en joech har del yn 'e grutte briedstoel mei de slûchbarnende lampe foar har, dy't krekt op har ynfallen antlit mei syn doffe eagen skynde. De lea befoel har, hja rekke yn 'e sliep.
Der sloech de klok - tsien oere wie 't. Der hearde se de doar iepengean, de frjemde man joech him ôf. Syn swier lûd droane as in klok yn 't foarhús, de klompen klosten op 'e houten flier. Martsen seach mei in skimer, dat hy griis hier hie en in lange grize baard - en fan postuer wie hy de lytse kant neist. Fokke stie neist him as in sloppe jonge beam neist in âlde knoestige stamme en syn bleke wangen wiene read en syn donkere eagen skitteren yn it meagere antlit.
‘Jy hânelje nei omstânichheden?’ tante Fokke him mei oandrang.
| |
| |
De frjemde man nikte. ‘Ik doch, s' as jy sei ha. It is no allegear goed ferpraat, soe 'k sizze.’ Op 't stik ôf prate 'r, tige wis. Syn menear fan dwaan joech fertrouwen.
Doe hearde Martsen him fuortgean. It geklos fan syn klompen klonk domp en swier op 't besnijde paad en 'e snie wiske daadlik syn fuotleasten wer út mei har donzene plûmkes.
No koe Martsen har net mear stilhâlde, al hiene se har ek in mes op 'e kiel set. ‘Hea, Fokke, wa wie dat?’ sei se. ‘Is 't in nijynkomm'ling?’
‘It wie gjin Hastinger,’ sei Fokke net wakkere oansjitsk.
‘Net?...ik tochte al, hy kaam my sa frjemd foar. Dû joust dy dochs net yn 'e hânel mei frjemd folk, wol? Ik mei der hielendal net oer, sa'n gestrún by nacht.’
‘Ik ek net,’ sei Fokke koel en doe trêde hy mei syn lange rjuchte skonken ta de keamer út nei 't bûthús ta. Martsen wie steurd en begoan der ek net wer oer, mar it lei har al dy dagen foar op 'e tonge. -
De sântsjinde desimber kaam en Fokke wie der klear foar. De moarne ier en bytiid stiek 'r al ôf en hy sei: muoike moast dy jûne mar net om him opbliuwe, it koe wolris let wurde - dan bleau hy by Hes-muoi tenacht.
De snie wie wer weiteid...in tinne desimbermist hinge no oer it Hastinger lân en swiere wetterdrippen foelen mei ientonich tiktak yn 'e folle sleatten. Men hearde it klopjen fan 'e flaljeklappen op 'e tellen en it sûzjen fan 'e wine, mar oars wie 't deastil yn 'e natuer. De toarre beambledden ritselen selst net iens mear oan 'e beammen.
Yn 't easten spjalte in fealgiele streek ljocht de swiere grize loft en 'e bleke wintersinne riisde stadich omhegens, swier behinge mei wolkengazen, mar de loft woe net trochskuorre en in oere of wat letter, doe't Fokke út 'e trein stapte, wie de loft alwer egaal grys. Allinne de sêftgiele neiskimer fan in pear oere sinneskyn hinge noch yn 't easten...
It wie no al middei. Hy hie by Hes-muoi en notaris oan west
| |
| |
te iten en te rieplachtsjen en no folge hy de krinkelbôgen fan in wiete púnwei op 'e klaai. Foar him leine de earste huzen fan Lessebuorren. Och, wat hie hy 't goed kend, it doarpke, dat hy oars sneintejûns sa faak trochriden wie nei Doutsen ta. Der wie net folle feroare, de âlde linebeammen stiene noch yn 'e buorren en de rinteniers, dy't te teedrinken sieten, seagen him mei benijen oer de blauwe ramtsjes efternei. Krekt as 't noch mar efkes lyn wie - en dochs...skraalwurk fjirtsjin jier wie 't al. Fjirtsjin jier hie hy 't oan tiid hân, om op wraak te sinnen en no hjoed...nee optslach, dan naam hy him. Efkes krolde hy der noch foar om...mar doe wie hy ek beret as in spylder, dy't de lêste wichtige kaart yn hânen hat en dy no op 'e tafel smyt...de amerij fan 'e beslissing.
Hiel yn 'e fierte lei de pleats fan Doutsen har heit, Jan Jelles Hermanna. De grutte pleats eage no neat yn 't donkere waar, mar 't wie oars in hearespul. In dwershuzing op kelderskeamers en twa skuorren derefter, in grutten en in lytsenien, dy't har op 't grutte hoarnleger legeren yn 't beskûl fan in eskensingel. Efkes flikkeren Fokke syn eagen fan haat, hy tochte om Doutsen har gesmeul op 'e âld skuorre te Hastings. Dy mei dizze skilde ek safolle as nacht en dei, dat wie wier, hysels hie ek wol eagen om dat te sjen en der dan in tachtich pûnsmiet bêst klaailân by...hy hie 't doedestiids net sa min útfikeleare.
Jan Jelles, in steile meagere man, siet mei syn wiif en syn beide dochters Doutsen en Annet yn 't sydkeammerke. It wie stil yn 'e keamer, benaude stil, krekt as wie der in deade yn 'e hûs. ‘Toe, drink dyn tee ris op,’ noade mem de bern. Jim litte alles kâld wurde.’
‘It smakket my net,’ sei Doutsen ynienen moai lûd en smiet it haken del. ‘As 'k derom tink, wêr wy oer in healjier miskien sitte sille, dan wurd 'k muoilik...Dan smakket my alles as galle. Wêrom hat heit ús ek net warskôge? Dan hiene wy ús
| |
| |
bekrimpe kind en no...'t gyng alles mar út 'e brede fjirtsjin. It koe net op!’ Hja rôp it suver op 't lêst út.
D' âld man foar har oer sloech syn eagen del. ‘As 'k it tsjin jim sei hie, wat dan? Tochtst', dat ús Kike dan noch sa goed teplak kaam wie? Hja hiene jim allegear skoudere.’
‘Sa 's se no ek al dogge.’
‘Ja, mar bern, do bist ek al sa jong net mear,’ sei har mem besêftigjend. ‘'t Hie ek gâns better west, ast' der mar wat oersjoen hiest te Hastings. Dy swarte feint hie dy gau ûnderhâlde kind, safolle sil 'r altyd noch wol hân ha.’
Der woe Doutsen net oan. ‘Dy't sa omheukerje moatte, dat 's net folle,’ sei hja. ‘Ik paste der net.’
‘No, wy sill' ris sjen, wêrst maaie wol paste,’ sei Annet.
‘Licht wol yn in diakenijkeammerke.’
‘Stil bern,’ sei Jan Jelles... ‘bedim jim dochs yn 'e goedichheid. As 't folk it heart...’
‘Tocht heit, dat hja no mear ticht binne foar ús? Rabje dogge se, de hiele streek lâns. No binn' de goede dagen fergetten en 'e ierdappels hjerstmis en 't bargeguod!’
‘Goeddwaan hat noch noait in skande west!’ sei Jan Jelles sêft. ‘Mar de tiden wiene sa min...ik koe der net mear tsjinoan, n't Minke?’ en syn eagen smeken syn wiif om in treastlik wurd yn syn ellinde. Mar dy hâlde har stil. No't it jild op wie, joech hja neat mear om Jan. Hy koe dermei oanpiele.
‘Soene der in bult komme jûn by de ferkeaping?’ sei Doutsen en seach oer it wintereftige lân.
‘Dat sil 't wol,’ andere Janne Minke bitter. ‘Moatst ek net hinne, Jan?’
‘Myn eigen skoan lân útfeiljen hearre?’...en de triennen kamen Jan Jelles yn 'e eagen. ‘It soe my troch myn hert hinne gean...O Minke, wêr keare wy?’
‘Yn 't earmhûs,’ sei dy koel, ‘en do oan 'e brake.’
Oer Jan Jelles syn meagere wangen roannen in pear triennen, mar Minke diich, as seach hja 't net. Hja koene opkrasse,
| |
| |
fan 't moaie âlderlike spul ôf en hiere in foech wentsje yn 'e buorren. It heareneintsje libben wie dien - skrabjen om 'e kant wie no har foarlân. Jan hie ek altyd slûch west. In goed libben, dat moasten hja der dan dochs noch yn 'e goedichheid fan nimme kinne en hy hie op 't kaptaal passe moatten.
No wie 't te let. No jûn wie 't de lêste sitdei fan 'e pleats...moarn hiene se net in hoekje eigen grûn mear. En op achtensechstich tûzen gûne en wat stie 't spul, in grut kaptaal en dat yn in goed tritich jier wei. Hja seach ris op 'e klok - healwei fiven wie 't. It duorre mar in lyts setsje mear, as in oar neamde it sines. Gjalt Gjaltema grif, de rykste boer fan Lessebuorren en in âldfeint, dy't jierliks in kaptaal oerwoan. Och, as hja der dan nochris bliuwe koene te hier? al wie 't mar twa jier! Yn twa jier koe der safolle feroarje, licht krigene Doutsen en Annet noch wol in rike man. Hja hiene altyd sa meidwaan kind en de feinten seagen tige op stân. Sa paaide dat minske harsels noch op 'e dei fan 'e ellinde mei swiete takomstdreamen, mar it lot hie 't hiel oars mei har foar. Binnen de twa jier soe hja al op 't hôf lizze en wie Jan Jelles môlkerider op 't febryk en de beide dochters tsjinnen.
Lokkich, hja wiste 't net. Dat allegear op ien stuit te dragen, hie te swier foar minskekreften west. -
De jûne dwelme hiele Lessebuorren hast as skynsels troch de mist en sette ta op 'e harbarge ‘de Sulveren Bearskes’. It wie noch folle grutter pret as in merke, sa'n ferkeaping...der joech men allinne út, hjir koe men noch in stoer fertsjinje mei strykjildskriuwen en dat diene hja der dan ek wakker. De hollen waarden der hjit by en de pipen gyngen út, der rekke ek al ris ien tusken, dy hie de pipe oan mei de dop derop.
Gjalt Gjaltema liet se mar biede en raze. Hy siet der yn in hoeke fan 'e jachtweide nei te harkjen en besocht ris, om mei de frjemde man oan 'e slach te kommen, dy't stil neist him by 't taffeltsje siet te sjen en te skriuwen.
| |
| |
‘Hjoed ek foar saken út west, keapman?’ fiske Gjalt. ‘Min waar oars, om jin op 'en paad te jaan.’
‘Ja,’ sei de man en lei 't skriuwboekje del. As syn ja op 'e saken of op 't waar sloech, dat moast dy âld boer sels mar riede, tocht him. ‘Dat lân wurdt prizich,’ sei 'r.
‘'t Is oars net sa botte bêst, moatt' jy tinke. Knippich...fierst te heech man - as 't simmer is en 't droeget moai sterk, ik kin jo sizze, dan is 't gjin sint wurdich. Mar der binne noch wol in pear goede stikjes by, fan dy aardige hoekjes.’
‘Jy binne in Lessebuorster, tink 'k. Moatt' jy net ris biede,’ tante de man him ûnferskillichwei. ‘Hjir 's jûn wol jild te fertsjinjen, leau 'k. 't Sil wol útinoar fleane.’
‘'k Wit net...’ skodholle de âld boer... ‘jo moatte tinke, de echte bieders, dy hâlde har noch stil.’ - Ja, tocht de oare - ‘en jy...jy binne der ien fan.’
‘Toe...’ sei Gjaltema wer, mei wat skarlúneftichs yn syn eagen, ‘moatt' jy ek net ris biede, feint, op in stikje?’ Sa soe hy dy earme keapman ris foar de kroade ride. ‘Mar jy ha fansels mear ferstân fan 'e hânel, tink 'k? Wêr binn' jy wei?’
‘Fan Ljouwert,’ andere de keapman koart.
‘Dan binn' jy miskien De Lang, dy't hânelt yn lynkoeken?’ Gjalt Gjaltema wie sa nijsgjirrich as in âld wiif...hy doarst de minsken 't jild hast út 'e pong freegje.
‘Nee,’ sei de keapman en seach rare stoef... ‘dat mist jo...’
Der ynienen waarde it wat stiller yn 'e jachtweide.
‘No giet it derom, it giet by samenfoeging,’ learde d' âld boer syn selskip en hy lei de pipe del en sette de brul op 'e noas. Syn hânen trillen in bytsje en der kaam wat mear read yn syn triedsjewangen, mar oars bleau hy himsels sa gelyk, dat in oaren as de keapman hie 't net iens merkbiten.
De stiltme fan 'e ferwachtinge slute de mûlen. Jan Jelles, dy't der dochs noch efkes west hie, slûpte der stil út...dit kòe hy net mear oanhearre en hy gyng nei hûs en waarde wei yn 't bûthús, it ienichste plakje yn 'e hûs, der't hy noch net hosk wie.
| |
| |
De opropper begoan wer mei syn relaas fan: ‘Een Sathe en Landen, welgelegen aan den grindweg te Lesseburen enz. staande bij samenvoeging op eenenzeventigduizend driehonderdenacht gulden. Wie verhoogt dezelve duizend, negenhonderd, acht, zeven, zes...’ D' âld boer fleach oerein. ‘Myn!!’ rôp 'r mei in triljend lûd en 'e hân yn 'e hichte.
‘Ei! ei!’ sei syn buorman en lake smaaklik, ‘it lân wie oars sa danige knippich, net boer?’
‘Dy't it hynsder ha wol, lekket it,’ andere dy benaud en bliid fan beiden, dat hy de pleats al sa goed as hie.
De opropper begoan wer: ‘Staat bij Gjalt Gjaltema, landeigenaar te Lesseburen op eenenzeventigduizend negenhonderdenacht gulden.’ En doe hy wer oan 'e seishûndert ta wie, sei in frjemd jong lûd ynienen: ‘Myn, opropper!’
‘De deale!’ sei d' âld boer en seach syn buorman mei rare eagen oan, ‘silstû my yn 'e wielen ride, kwajonge? Wa bistû en wat hastû?’
‘Strykjildskriuwe,’ en 'e keapman seach him oan mei in pear skerpe eagen. Doe wonk hy...en in jierrich man mei in grize baard gyng neist him sitten.
‘Pas mar op, dat 't net in stroppe wurdt, dû mei dyn stêdsk gebear’...en doe suniger, ‘toe, toe, ik moat dit oars al ha. As 'k dy in bankje fan hûndert jou, hâldst' dy dan stil?’
In frjemd glimke glied der oer 'e keapman syn meager antlit. ‘Nee,’ sei hy koart. ‘Dit 's no myn aardichheid ris.’
Sa gyng dat noch twa, trije kear en fol spanning krongen de minsken nei foaren, om dy man te sjen, dy't it tsjin Gjalt Gjaltema yn 'e kant sette doarst. Yn in minuet of wat wie der al wer njoggenhûndert gûne by kaam en 'e switkobben stiene Gjalt Gjaltema op 'e foarholle. Dit gyng him no dochs te stoef...it waarde in kaptaal, dizze pleats. ‘Jonge, jonge!’ warskôge hy, ‘dy aardichheden wurde dy te djoer, keapman. It moat ek betelle wurde, tink derom.’
Noch ienkear begoan de opropper wer: ‘Staat bij Gjalt Gjal- | |
| |
tema op drieenzeventigduizend vierhonderdacht gulden. Wie verhoogt hem nog 9- 8- 7- 6- 5- 4- 3- 2-.’
‘Myn!’ rôp de jonge keapman nochris wer mei syn helder lûd. Doe foel de hammer. Fokke Hoara fan Hastings wie de eigener waan fan 'e pleats te Lessebuorren, mar hy ferdraaide syn eagen der net iens om, want it jild lei al jierren klear yn 'e bank. En de nije hiersman hie hy der ek al foar klear...it wie de man mei de grize baard, noch in âld freon fan him hjir te Lessebuorren.
De oare moarne stapte hy derhinne en Jan Jelles Hermanna wie sa goed net, as hy moast mei him 't lân út en doe yn 'e hûs, wêr hy ek alles noch sa bêst wiste te finen. En doe't hy der Doutsen sitten seach, wist hy, dat syn wraak folbrocht wie. Har libben lang hat se dizze dei net wer fergetten.
Fokke sels bleau op 'e âld pleats te Hastings. Hy koe der net ta komme, om it minne lân en 'e âld skuorre te ferruiljen foar 'e fette lânsdouwe te Lessebuorren.
En doe't de tiid der wie, tocht hy ek nochris om in wiif en hy gyng nei Bintsje.
En it eart waarde foer, ear't de winter kaam is en hy behânele har derneffens.
Yn alle folop is 't minske der ferhongere...
Want de leafde fan Fokke Hoara wie stoarn. Hy is nei Wychman Hoara útskaaid. -
|
|
Auteursrechtelijk beschermd