|
| |
| |
| |
5
De beamtoppen fan 'e iken stambeammen begjinne te ferkleurjen...de kleurmingeling is tear, s' as fan in âlde skilder, dy't mei skimerige eagen en beverige fingers noch de leafste bylden út syn libben fêsthâlde wol. Och, ik wit it wol, der trilje noch simmerkleuren genôch oer 't lân as weagen fan sulver yn 't jûnskimer ferfloeien...opaal en goud en poarper en wynfearren pylkje de loft lâns as reuzefing'rige heimnissen út frjemde oarden en dy't hinnewize nei noch frjemdere, mar de simmer is 't net mear...De letbloeiende roazen ha him bedobbe en de jûnen, dy't langer wurde, ha de earste dauwe-triennen op it grêf falle litten...De heide oan 'e oastkant fan Hastings hat har poarperkleed oanlutsen, in wûndermoaie kleurige mantel mei in seame fan grien ombuorde en oan 'e westkant waait it gers noch oer 'e greiden. It is sa stil en fredich oeral en de spjuchtige spjirrebeamskrunen wurde oan 'e bleekblauwe lofteinder wei yn in sulveren hjerstdize mei o sokke fine kleuren, dy't allinne eigen binne oan dizze simmerske dagen fan septimber.
By Wychman Hoara's sitte de finsters ticht en 't is der deastil om 'e doar, krekt as wenje der gjin minsken mear...al sont jierren net. De skoarstien, in lyts spitske boppe ta de hutte út, rikket dochs noch...sleau en dampich bliuwt de reek hingjen yn 'e deastille loft en ferkrinkelt dan einliks hiel stadich yn lytse reekwolkjes boppe oer 'e heechoppe foargevel, dy't mei reid dutsen is en der de lange blomstallen fan 't húslook op stienne te ferwyljen
It is sa deastil bûtedoar, dat men heart it gesnuor fan fûgel-wjukken heech yn 'e loft en 't sêfte piipjen fan 'e jonge skelfinkjes yn 't struwelleguod op 'e dyk...fierôf.
Der ynienen begjint de klok te lieden, de âlde Hastinger
| |
| |
klok, dy't de stompe toer mei it readpanne dak ta har hûs hat en oer 'e heide galmt en bimbamt en oer 'e greiden, oer it besit fan 'e Hoara's, dat net yn ien dei te beriden is en dat fan Nuttert, dat men yn ien amerij oersjocht, dat alles beropt hja mei de holle, droeve klank fan it dealet.
It klinkt sa yndroevich, dat dealet oer it hjerstslommige lân, krekt as wurdt net allinne de ienlingminske belet, dy't se opdrage, mar hiel de hearlike simmer...alles, wat der groeid en bloeid hat en jong wie en nocht hie en no stoarn is...noch mei syn simmer yn 't each en 't glimke om 'e mûle...
En 'e Hastinger klok dy let...dy let sûnder ophâlden...
De foardoar by Wychman Hoara's wurdt iependien en Doede' Styn, dy't der húswarret, giet derút en ûnder 'e grutte line-beam stean, deastil mei 't skouder tsjin 'e stamme oan en harket nei it let foar de frou.
Dy sil hjir noait wer it sânpaadsje opkomme...de dea hat se benachte yn 't ienenfjirtichst jier fan har libben. No, se hat rêst - tinkt Styn - en is ûnder de eagen fan Wychman wei. Want wat hat dy fan dat jonge fleurige fromminsk makke yn har trouwen? Och it wezen wie der ommers út, dat sloof en hja doarst noch net iens sàfolle weijaan, as hja frege earst wol ûnderdanichst, as Wychman it wol lije woe. En foar harsels?...och hea...dy rike boerinne soe 't litte en freegje wat foar harsels! Jier út, jier yn roan se mei dyselde âld siden skoudermantel om en 'e tibeeën jurk en in nij stikje hûsrie koe der net iens ôf of wat gledde pannen op 'e foarhuzing...No dan hie hja, Styn it dochs folle better...Langlêsten sei Doede noch: ‘Dû moatst ris oars yn 'e klean, Styn, ik mei dy sa net mear lije yn dy âld brune jurk,’ - en doe krige se in nijen. En twa jonges boarten om 't hûs en yntkoart soe de widze noch wolris wer oer 'e flier komme kinne en as de earrebarre dan ris in lyts famke brochte mei Doede syn blauwe eagen...En ynienen foelen der in pear grutte triennen op har wangen. Och wat begrutte it har om 'e frou...om dat libben dat no syn ein hie,
| |
| |
dat earme sloof, dat net iens wiste, hoe 'n lok der wol yn it trouwen besletten wêze koe...
It lieden wie no al lang dien...yn 'e fierte hearde hja it bolderjen fan buormans boerewein al wer op 'e droege strjitwei en der de wei sa bochtet om it Jufferspoeltsje hinne, seach hja de swarte klean fan it begraffenisfolk tusken de beammen troch skimerjen...
Nou wiene al de Hoara's nochris wer byinoar yn 't stamhûs s' as alear by memmes, der miste noch net ien fan as allinne dy iene frjemde, dy har jild der ynbrocht hie en de berneseine en de grutte langstme nei lok...dy't noait net befredige waan wie tusken dizze keale muorren...No wie hja der net mear, mar krekt as koe al dy langstme fan dat earme hert hjir noch net swije yn 'e hûs...Dy grutte holle keamer wie der noch fol fan...hjoed op har begraffenisdei...
Earnstich, brúnferbarnd om 'e holle en stiif yn 't swart lekken sieten se allegear stil en yn harsels keard om 'e lange tafel hinne. Hes en 'e oare froulju praten sunich mei-inoar oer 'e bern, dy't no krekt ta de keamer ynkamen mei Oebele-om, dy't se helle hie. Hja doarsten net allinne yn 'e hûs komme en hingelen no yn 't foarhús om, sûnder dat immen nei har omseach.
‘Kom bern,’ sei hy goedmoedichwei, ‘gien neist Janke-muoi sitten, dan kin dy jim ris wat jaan,’ en hy sette se oan wjerskanten in stoel del en hy joech syn snoarske de wink. Styn stie al foar har mei in grut blikje fol krakelingen en stikken Grinzer koeke.
Lys taaste al gau ta mei lytse grage hantsjes. De bern hiene hjoed har gerak net hân, alles gyng hinter troch twinter, want it moast nochris wer in grutte eptige boerebegraffenisse wurde mei in grut leed en wa wit hoefolle folk. Sa hiene hja it hân fan elkmis, dy't ta dit âld stamhûs útdroegen wie, foar mem 't aller-lêst yn 1898 tocht Janke-muoi en hja droege mei har fine bûsdoek Lys de trientsjes fan 'e wankjes.
| |
| |
‘In lyts weeske, Styn,’ sei se en der lei hiel wat yn dy pear wurden.
‘Ja frou,’ sei dy, ‘sis dat wol...Wat sill' dy stumpers omstean leare moatte...In memmehân is alles...’
‘Toe leave, krij noch mar in stikje en dû wat kofje, Fokke, mei in grut brún klontsje en sjoch ris, sa'n grutte kreakel...’
‘Nee Jank-muoi,’ sei dy hiel earnstich en skode it heftich fan him ôf.
‘Hoe no? bist' net goed?’ sei Jank-muoi, ek ien út frjemd, guodliker laach as de Hoara's, ien fan Jan Japiks folk. Doe begoan hy te gûlen.
‘Stil, stil, as heit it ris hearde of doomnee!...Dy sjocht al sa nei dy.’
‘Ik mei gjin koeke, no, Jank-muoi,’ flústere hy no heallûd.
‘Mem mocht se sa graach...o sa graach...en...wy ek wol...en doe woe heit 't noait lije, dat w' ien stikje krigen...En no mem wei is...mei 'k gjin mear.’
Jank-muoi gyng der stil út mei him, in hiel set yn 't simmerkeammerke, wêr ek al net ien stikje fan weelde te bekennen wie, selst gjin iens steltsjes op 'e skoarstienmantel. Dat begrutte Wychman fierst tefolle en Gels dy hie der noait de moed ta hân, om him om ien inkele gûne fan har eigen grutte protte jild te freegjen foar in lyts aardichheidsje. Jank-muoi hearde der neat fan, hoe moai't doomnee it makke en wat boargemaster sei, dy't as goefreon frou Hoara de lêste eare ek mei oandien hie, want doe hja weromkaam yn 'e keamer, krigen se de lange pipen wer op en begoannen om oare dingen te tinken. De deade wie belet, betocht...no hie dy har rêst. De hiele dei koe men der dochs net om treure...de saak lei der alwer ta en Wychman Hoara begoan, doe't it measte folk fuort wie, oer saken te praten. Dy leine him neier oan 't hert as it wiif, der hy sechtsjin jier mei troud west hie.
Hes en de beide snoarskes seagen inoar ris oan...de froulju hiene alle trije de triennen yn 'e eagen. It diich har sear, dat
| |
| |
Wychman der sa hurd as in stik stien foar siet en net iens in trien falle litten hie by har grêf. As froulju fielden hja de fernedering fan dy earme deade selst noch yn 't grêf.
Hes seach ris by de rige lâns, krekt s' as by memmes sieten dyselde bruorren nochris wer om 'e tafel, mar de bern fan doe wiene manlju waan en Oebele, de âldste, syn pikswart hier wie al lang wyt en hy begoan âldmannige dûknekkich te rinnen. Reinder like krekt op heit - rjucht en steil siet 'r op 'e stoel en syn bleek hier hinge noch krekt as alear mei in slach oer 'e foar-holle. Wychman koe 't him lang net mear hâlde, men soe sizze, hy siet net yn in goed hûd, sa onsjuch wie 'r en âldsk en ferfallen om 'e holle en dochs wie hy fjouwer jier jonger as Reinder. Dat wie de bêste fan 'e trije, dy hie noch in hert, mar Oebele en Wychman, wêr hiene dy yn 'e goedichheid dochs dat ynhalige weiërfd?
Sûnder erch harke se no nei har petear. ‘Ik soe 't mar dwaan,’ flústere Wychman. ‘Jonge, jonge, ast ris in trijetûzen gûne skea krigest, dat giet jin oan 't hert.’
‘Mar 't minske is âld. Licht duorret it net sa bare lang mear, dan stjert se. Ferkeapje it dan. Sa'n âld minske fan 't steed te reagjen...It jild is nochal wis...’ sei Reinder, dy't it begrutte.
‘Wolstû de hypoteek altemets oer ha,’ sei Oebele feninich.
‘Jou mar op dy tsientûzen gûne! Piel dû der dan mei oan, mar no bin ik baas en oprukke sill' se...dat âld wiif mei har trije gallige dochters en har âld perslein yn 'e kast, der ik noch net iens sàfolle fan los krije kin!’ en hy knippe nidich mei tûme en finger.
‘Ja, dat wiif, dy Driuwerske, der sit noch in groat hert yn. Dy krijst' net sa gau lyts, jonkje,’ sei Wychman mei in fyn gnyske. Hy seach Oebele der al sitten yn 't milhûs by dy lju mei d' eagen net fan 't âld perslein ôf en de knoop sa fêst op 'e pong en sa fûl tingje as wie 't om in fet ko en 't âld wiif yn 'e briedstoel as se der yn tsjurre wie en de dochters om har hinne as tsjam- | |
| |
men, like meager en slûk as lange Lys op 'e stelten. Ynienen kaam him wat yn 't sin.
‘Hat dat wiif ek noch gjin jonges,’ frege 'r.
‘No ja, dû fregest nei de bekinde wei, dat witst sels ek wol. Hedzer, dy't hjir maaie kaam is te wenjen en Douwe slachter fan 'e Ham ommers. Beide yn 'e gemeente, Wychman,’ flústere Oebele heallûd.
It flikkere efkes yn Wychman syn donkere eagen, doe stie syn gesicht wer ûnferweechlik. ‘Dû kinst my dy hypoteek oerdwaan, Oebele,’ sei hy koelwei, ‘ik noedzje de skea. En dat âld wiif sil 'k opsitten leare. Makkest dû 't ynoarder?’
‘Ik sil 't ferprate,’ sei dy en soe krekt oer wat oars begjinne, doe sei Hester ynienen: ‘Binn' jim hast klear mei jim wissewasjes en jim gekuozzemoes? My tinkt oars, de wichtichste dingen gienne foar.’
Wychman seach raar op. ‘Wichtiger dingen? Myn goede, ik tochte...No, wat wolst' no wer? Dû jagest jin altyd in skrik op 't liif mei dyn onferhoedse útfallen. Dat meist' noch wolris ôfleare, Hes,’ mei in soerswiet glimke en dat makke Hes kûgels.
‘Soa! en dû moatst noch mar ris leare, dat men teminsten op in begraffenisdei de jildpong lizze lit der 'r leit. Tink derom, dû kinst der likemin wat fan meinimme yn 'e kiste as dyn wiif.’
‘Ik joech hjoed fyftich gûne oan 'e earmen,’ sei Wychman en wreau him ris yn 'e eagen om dy grouwe fyftich gûne, dy't nei gychem wie, want weismite en weijaan, dat wie foar him lekken fan ien pak.
‘It wie hàr begearte, Wychman,’ sei Hester bitter. ‘Dû haste in bêst wiif yn 't grêf.’
‘Dat ha 'k,’ andere hy skynhillich. Hy siet op hjitte koallen, Hester har heldere eagen wiene net fan him ôf en der efter 't baaitsje, dat wache tikkerke pleage him danich.
‘Gels is dea en 'k sil har de eare oandwaan, dat ik my stilhâld deroer tsjin dy hjoed op har begraffenisdei, mar 't leit my oars
| |
| |
foar op 'e tonge, hoe min ast' har behânele hast.’ De snoarskes nikten.
Reinder skodholle tsjin Hester, dy opljeppene, oprjuchte Hes, dy't it altyd opnaam foar 'e ferdrukten en 'e lytse lju. O Reinder mocht se oars sa graach lije en foaral, no se sont in set yn Ljouwert wenne, wie 't krekt, as hie men him hjir te Hastings wat leafs ûntskuord.
‘Min hân?! Gels hat noait klage,’ lei Wychman dertsjinyn, wol wis fan 'e saak, want Gels, dat wist 'r wol, hie alles by harsels ferkroppe en fersmoard.
‘Hâld mar op mei dyn gefimel! Dû mienst der dochs neat fan. As se it dy no mar tamakke hat...Der sit noch in aardich dofke, Wychman, in frij grut wâldkaptaaltsje, it wetter koe der dy wolris fan om 'e tosken rinne.’
De lange pipe begoan yn Wychman syn hân te triljen, hy waard' read en bleek fan beiden en it stiek him ta de fuotten út fan skrik.
... ‘Wat seist'?’ stammere hy. ‘Hearink Hes,’ seine de oare bruorren, ‘der witte wy ek neat fan. Hoe komst derby?’
Wychman helle foar 't earst de bûsdoek út 'e bûs, dy siet noch yn dyselde tearen as fan 'e moarn, doe't hy him yn 'e bûs stutsen hie, mar no moast hy brûkt wurde. Dat wie ommers in slach - wjerljocht en tongerslach tagelyk. As Gels him dit oandien hie en om dy skoane protte jild hie hy har ommers naam, der allinne om, want lije mocht hy har ommers net! Nee, in hiel oarenien hie beslach lei op syn hert, mar dy wie earm en doe diich hy syn siel geweld oan en fersmoarde har bittere oanklacht yn in jildklompe, dat se mar stil wurde soe.
En hja wie stil waan...en sont dy tiid mochten de minsken him net mear lije.
‘Ik ried dy oan, dû moatst mar ris nei notaris ta, der hearst wat nijs en ek, wat beskikkings har âldomkes makke ha,’ sei Hes wer.
| |
| |
‘Is Gjalt-om dan dea?’ Dat foel him ek alwer as in amerfol kâld wetter op 't liif.
‘De lêste is earjuster stoarn. Dû silst wol gjin deabrief krige ha. Hja makken it inoar ta en no ferfalt it op...dyn bern, Wychman.’
Dy siet, der hy siet en de switkobben stiene him op 'e foar-holle, sa min hie hy 't. Dy lytse krobben fan bern yn 't besit en hy koe om 'e strûken springe - krekt as wie hy gjin jild tabetroud! Poerrazen wie 'r en temûk seach 'r fan 'e iene op 'e oare, wa't it noch mei him hâlde fan syn folkes. Fansels net ien! Dat gunden se him allegear wol, dat hy net yn 't kaptaal fan syn ryk wiif omslaan koe, mar der allinne it tafersicht oer hâlde mocht as fâd mei.
Sa naam dat earme, ferlitte wiif, dat hy har libben lang fernedere hie, no wraak. O hja hie 't sa goed witten, wêr hja him 't gefoelichst treffe koe, dy man, dy't noait wat om har jûn hie. Om 't jild hie hy frijd en mei 't jild wie hy troud en no mocht hy derop sjen...
Gjinien fan allegear hie in setsje wat te keap. De ôfdronkene kofje yn 'e grutte kofjekanne prottele noch nei op 'e útdôve koaltsjes en de reek hinge sa dik yn 'e keamer, men koe him hast snije. De jodebaard yn 'e hanger foar 't finster liet syn nije ranken slop hingje fan 'e waarmte en 'e benaude swiete geur fan 'e loddereinflêskes roek men al yn 'e gong.
‘En haste der no alris om tocht, watst mei de bern moatste,’ sei Janke-muoi, dy't se bûtendoar boartsjen seach by in lyts twaddesneeds hea-opperke.
‘Neat fansels,’ sei Wychman noartsk.
‘No, der sil dochs wol in húshâldster komme moatte,’ sei Oebele syn wiif.
‘Styn fansels.’
‘Styn!!’ rôpen alle froulju tagelyk. ‘Noch in wike of acht op 't allerlangst, dan hat dy genôch oan har eigen húshâlding.’
‘Ik wol gjin frjemd folk oer 'e flier ha,’ bromde Wychman.
| |
| |
‘Dy grutte, luie Tsjal kin 't hjir allinne wol ôf. Dy moat no mar ris fan ruten en sette de lea der ris nei.’
‘Dat 's allegear goed en wol, mar foar dyn fetsoen moatst in húshâldster ha. As boargemaster of doomnee ris komme, wa sil dan ynjitte?’
‘Tsjal,’ sei Wychman wer, stymsk.
‘Dan mar as in foddebosk mei opstrûpte mouwen en de wiete wollen skelk fan 't bjinstap yn 'e keamer. Nou, dan sil doomnees mefrou hjir ek net faak mear komme en boargemaster, jonkje, dy lûkt de noas foar dy op.’
Dat snie hout - dat stiek him. No ja, der moast dan mar ien komme, mar al te folle koe hy ek al net jaan. It wiif hie hy goedkeap hân, mar de frjemde moast noch in grut lean ta ha en in goede behâneling boppedien, oars lieten se him de hakken sjen.
In dei of wat letter seach hy al ien dat nei harres opdraaien, in grut geweard fromminsk, mei in swarte mantel oan en in fjoer-reade fear op de hoed en dat stie me der earst in hiel skoft by de faam by 't bjinstap te praten en kaam doe mei staasje as in flag-geskip op 'e foardoar tasetten. Wychman Hoara seach krekt op 't brief om, dat hy fan notaris krige hie oer dat hypoteek fan 'e widdo. No dat wie allegear al ferskreaun, mar fansels, menhear rekkene ek alwer net min foar de muoite. En no hie dat grutte wiif 't ek alwer op syn bûs fersjoen.
Wakkere oansjitsk wie 'r net en syn gesicht waarde sa soer as jittik, doe't hy hearde, hoe 'n heech lean as se net freegje doarst. Mar Janke en Hes hiene it him oanret, dus hy moast fan in soere apel bite en woan se, hoe'n fiven en seizen se dan ek ha mochte.
‘It wie in heistergat, in griemer, dy Martsen Kobus,’ sei Wychman en mei in wike of wat hie hy al skjin syn nocht. Yn dat lyts setsje tiid hie hja al foar tsien stoeren griene sjippe mear ferbrûkt as syn wiif en 't gyng altyd op in spielen en griemen en Lys hie se deis yn 't wyt nei skoalle ta en Fokke stapte pauwich
| |
| |
neist har lâns mei in ljocht bloeske oan en in grutte milbân om, suver grutteljus bern. Allegear goed en wol, mar it koste grutteljus sinten. Dan wie se boppedat hotus en totus by doomnees en as der mar in nije matte foar de doar moast, dan kaam mefrou en socht dy mei út. Dat koste alwer in grou klontsje en in healpûn allerhâne en in braskuorke fol pyzjonnen of sa en sels wie mefrou sa deun, dat as de bern ris nei doomnees ta wiene te boartsjen, dan krigen se gjin iens sêd. In kopkefol sûkela en in frânsebroadsje mei kotonge, sa'n fliterke, men koe der wol trochhinne sjen en Fokke koe jûns thús noch wol twa grouboltsjes op. -
Yn 'e djippe hjerst diich Hester nochris in trochtocht by de femylje lâns. Wychman wie bliid, dat se earst mar nei Reinder-en-dy's ta gyng, want it reinde alle dagen, dat it spielde en fansels de juffer moast mei de wein fan 't spoar helle wurde. Hy kòe Hes net mear, dy wie mei hânen omkeard der te Ljouwert. Dy wenne der mar prinshearlik yn in paleis fan in hûs op 'e Willemskade en hie twa fammen foar 't kommendearjen en yn 'e hûs! No Wychman teach altyd de fiterskuon út, as hy oer dy fewielene lopers rinne moast, want dy hiene acht gûne de jelne koste en safolle jild moast mei earbied behânele wurde. Earst, doe't se nei Ljouwert ta gien wie, tocht hy suver, it wie har yn 'e holle slein. Djoer en ongefallich it hûs keapje, alles út 'e pin nei 't eigen sin ynoarder meitsje litte en doe't hy op in frede ris by har kaam, hie se mei in hiel effen gesicht sei: ‘Sjoch Wychman, der sil 'k noch mar wat húsrie foar keapje,’ en trije lapkes fan tûzen gûne út 'e brânkast krige. Hy hie wol gûle kind om dy hearlike, moaie pompierkes, dy't se weismiet! ja smiet!! En syn earme lytse heale-weeskes fan bern joech se net sàfolle, net ien koarel, as allinne mei Sinteklaas in âld pypkoer fol lekkerdingen en sinteklazesûkerguod. No, as 't wêze moast, koe 'r har dat sels ek noch wol keapje, mar bern moasten mar net al tefolle snobberij ha, dan rekke de mage oerstjoer en krigen se rare
| |
| |
tosken. Nee, Hes wie him fierst te deun, wêr soe se dat gjirrige dochs weiërfd ha, want sjoch, hy Wychman, paste oars wol op syn eigen, mar as 't wêze moast, koe hy ek skoan wat misse. As men 't mar op de iene of oare menear werom krige, dan wie 't ek noch net sa slim, sa'n gûne of wat en 'e flitige hân soe ek noait wat brek ha. Dat stie ommers ek yn 'e Bibel - der roannen Gels en Hes altyd wakkere fier mei, sa slim, dat Gels hie der selst in spreuk út op har stien ha wollen. No, dat koste net safolle, want dy spreuk Matth. 5:4, wie mar koart en de stienhouwer hie 't him as tsjerkfâd ek hwat goedkeaper litten, om't hy him aardich wat wurk oan 'e tsjerke taskikt hie.
Dat wiene allegear doomnee Fleurin syn belechjes wer. Mei de holle op 'e side en in boek ûnder 'e earm kaam hy der dan wer oansetten: dit moast ynoarder en dat en dat, en de kosten, ea doomnee rekkene net. Dy diich krekt as de leeljes, dy arbeide net en dy spoan net en dochs siet syn rib ek fol. Derom hie hy grif ek safolle leeljes yn 't tún sette litten, dat men koe se altyd by harres wol rûke, want se wiene ommers syn evenbyld.
It gyng fuotsje foar fuotsje mei in stokje ta steunder by de hulstehage fan 'e pasterijtún lâns. Sont dy jûne, dat him de pipe ta de mûle útsketten wie, der hy Warmolding fan fertochte, mar gjinien koe 't him dochs bewize, wie hy noait wer de âlde waan, dy skrik wie him net yn 'e kâlde klean sitten bleaun en no gyng 't praatsje, hy hie de faren.
De hulsten stiene noch moai en grien en men soe al lytse beikes tusken de tokjes fine kinne, as men der acht op sloech, mar yn 't tún, der hie de hjerst mei syn fûle wynfleagen en reinbuien de hiele boel al ferrinneweare. De snijbeaneranken hingen fertoarre oan 'e stokken en it wiete lange neisimmergers lei swier fan rein tsjin 'e grûn oan keile. Under 'e appelbeammen lei 't besiedde mei giele bledden en deade tokjes en hiel heech yn 'e loft blonk noch in readwankje appeltsje, dat fergetten wie by 't skodzjen. Alde Freark túnman en doomnees faam wiene krekt oan 't ierdappeldollen yn 'e wietens, de faam hie de
| |
| |
klompen oan en in bûnte bûsdoek om 'e holle knope foar de rein, mar Wychman liet it mar stil op syn âld jas delmiggelje, der wie dochs net folle mear oan ferbard, hie Martsen sei en Wychman wist it wol, dan waarde 'r op in goede dei dochs stil wei en stapte in skoaierskearel der letter prinshearlik mei om.
Ynienen sei der ien efter him: ‘Goeden middag, Hoara,’ en doomnee kaam ta in slingerpaadsje út wei mei de bleate holle en in dikke Frânse par yn 'e hân, der hy drok mei dwaande wie, om dy te skilen.
Wychman tikke efkes oan 'e pet. ‘Dach, doomnee,’ sei hy en doe mei in soerswiet glimke en in loaits nei syn stôk: ‘Ik besiikje om wer thús te kommen, mar 't giet as de slakken, krûpendewei.’
‘No, 't eindet dochs,’ sei doomnee wer, ‘strakjes by Wibe kûpers en no hjir...jo abbesearje. Ik soe sizze, pleisterje no efkes by uzes, dan falt it strakjes wat ta,’ en 'e golle gastfreonlikens lei him yn 'e eagen. It wie net in gnap jongkearel, dy Hastinger doomnee, hy wie te grut en te ûnfoech en te grou, mar ien ding hie 'r moai...syn eagen, dy wiene helder en blau, dy koene djip sjen en skerp sjen en trochsjen, dy wiene fan in man fan karakter. Hoara hie 't net op him stean, dy wetters roannen lang net ien wei en de legers hiene al o sa faak ris oan inoar west - it roan út op bargebiten en hottefyljen, mar dan loek Hoara einliks bakseil en mei tsjinsin kaam de pong iepen, de grutte tsjerkefâdepong. Earst in oargel, no, dat wie in rare taast yn 'e pong, mar doe't Fleurin sels fiifhûndert gûne joech, koe hy ek net mei in bytsje folstean, doe in kachel yn tsjerke en no hy sa fluensk en oansjitsk wie, licht wol in hiele nije tsjerke!
Mar Wychman tocht ek om alle healpûnen allerhâne en grutte klontsjes, dy't mefrou en Martsen tegearre by harres oppluze hiene, him tocht, hy moast ek ris wat werom ha, dat hearde sa en derom bjiske hy doomnee efternei troch de slingerpaden fan 't tún nei de foardoar fan 'e pasterij ta.
| |
| |
Hiele wetterpoelen stiene yn 'e paden en 'e ôffallene bledden dreaune derynom. In flau sinneblinkje skynde twiljochterich troch 't ferropte beamlof en op 'e wiete muorren fan 't âldmoadrige hûs mei syn heech paradys en 'e brede rejale útdoar mei 'e swiere koperen kruk, dy't foar jierren de lytse hantsjes fan Fokke foar 't earst omklammere hiene, want der op 'e ein fan 'e gong lei ommers it tún mei 't boskje en 'e slangen en 't gielgousnêst, it paradys fan syn jonkheid.
It wie oars mar in âld hûs en syn moaiens wie syn âlderdom, dy't him oan 'e hússide behinge hie mei in swiere mantel fan klimmer, der de fûgeltsjes yn nestelen en it blijread fan 'e bêste stien ferdonkere ta djipbrún - syn húslikens binnedoar fan 'e grutte lege keamers mei swiere balken en lytse ruten - de krûpyntsjes fan der in trapke op en hjir in trapke del en it heimsinnige fan 'e grutte souders as sealen, der men wol mei hynsder en wein yn omjeie koe en it spoekeftige fan 'e kelders, dy't noait droech wurde woene en mei grutte ûnderierdske gongen ûnder 'e heide troch útkamen yn 'e kleasterkamp, in heech stik lân midden yn 'e heide by de Hastinger Swâde, der by âlds in kleaster stien hie.
Ut de foarkeamersfinsters wei hie men krekt it gesicht op 'e tsjerke mei har brozelige muorren fan âlde friezen en har djippe gotyske finsterbôgen, der no 't oktoberreade westen syn wûnd're skaden op lei. As wie 't in âlde printtekening, sa stie dy tsjerke en toer fan Hastings der foars en earnstich foar jin op in hichte, in âlde stienklompe, troch de earbied fan geslachten hillige ta in timpel Gods. Alde iperenbeammen stiene om 't skylpaad fan it tsjerkhôf hinne en yn 'e krimpe by de bientekou in skeanwaaide flearebeam. Oars wie it langraaiïge gers, it flanterige, syn ienichste toai en de sarkene pealtsjes, der men de lêste kear de nammen op lies fan 'e minsken, dy't men ienkear sa goed kend hie en dy't mei Hastings, dit stille ôfgelegene doarpke, fergroeid wiene as de beam mei de bast.
Dat seach men der allegear, doomnee hie dus syn wurk en
| |
| |
ropping alle dagen foar eagen en hja skynden der wol ferkeare te meien, want hja setten har der teminsten altyd nei wenjen. Hja leine asperzjebedden oan en planten bêste Frânske parren, ja doomnee Westra hie der yndertiid selst lân koft en dat hie 'r tsjin Wychman Hoara opbiede doarst. Dat hie in minne dei foar Wychman west en it muoide him no noch, dat hy 't him foar de noas weistrike litten hie. No, Fleurin wie oars. Dy hie gjin ferstân fan lân en fan bisten, dy hâlde it mei syn boeken.
‘Clare, ik bring jo in prater,’ sei doomnee, doe't hy de keamersdoar iepen diich, mar hy krige gjin andert. It teepitsje skynde troch de wite trochsichtige plaatsjes fan 't stoofke, de kopkes en pantsjes stiene klear en 't wetter song yn 'e tsjettel op 'e trochbarnde koal, mar 't wiif miskearre der.
‘Komst Clare, der 's in prater,’ rôp doomnee troch de doar. Wychman siet al lang yn in sêftbeklaaide grutte briedstoel by 'e hurd. Der stie de kachel al te barnen mei in sûn fjurke oan fan turf en hout en dy frisse waarmte diich him o sa'n goed nei al dat gepander yn 't kâld-reinige hjerstwaar.
Oer 'e gledde stiennen flier fan 'e gong glied in lichte stap. Sokke fuotsjes hiene dy âlde stiennen ek yn lange jierren net oanroerd, want doomnee Westra hie in man fan grutte learzens en wiid-útwekke pantoffels west. Hja hearden by 't postuer fan 't lytse wyfke, dat no ta de keamer ynkaam en waans figuerke him skerp ôftekene tsjin 't donkere behang yn 't jûnljocht, dat de hiele keamer fergulde.
In fyn, skraal fromminsk wie 't, tige behindich en lichtfurdich en sneins by 't útgean fan 'e tsjerke waarde hja suver wei by de grutte bonkige Hastinger froulju. It ljochte hier hie hja yn in soarte fan skeiding en 'e moaiste toai fan dat fine kopke wie syn prachtige grutte frissel, dy't as in kroane op 'e holle skittere. Fan siden wie it antlit suver evenredich, moai as 't profyl fan in frouljusholle op in camée, mar seach men har lyk oan, dan wie de noas te grut en de mûle te manlik, allinne de eagen bleaune sa 's se wiene en dy wiene grut en hiel ljochtblau en dy
| |
| |
flonkeren, sa 's stjerren dwaan kinne oan 'e nachtkleare loft. Tine dy erfde se fan mem - de jonges hiene doomnee syn eagen.
Wychman hie al gaueftich in lekker pantsjefol tee foar him en in stik taart derneist en as hy no mar net al te bang west hie, dat hja 't wer op syn bûs fersjoen hiene, dan wie 't him hjir bêst befallen. 't Wurk dreau him net - hy koe dochs ek net folle mear út 't strie sette. Wat pypkje en 't folk neigean en op syn pas syn stim hearre litte yn 'e raad, dat wie 't measte al mei, wat hy sa dagelikswei útsette en hy hie 't noait better nei 't sin, as dat hja de appelige swarte foar de kapseas spanden en hy 't útdraaide nei 't Hamster gemeentehús ta. Sokke dagen krigen Fokke en Lys altyd in sint te fersnobjen en dy bern wiene der sa fûl dat op. ‘Ja, hjerstich waar,’ sei hy yn 'e sleur wei tsjin mefrou, dy't it oer 't waar hie.
‘Min waar foar de boer, net?’ sei doomnee wer. ‘Wiet en kâld, it fee sil wol hast op 'e stâl moatte. It hat oars in moaie neisimmer west, mar dy hat jo suster fersitten. Hja is hjoed ommers earst kaam.’
‘Ea ja,’ andere Hoara wat noartsk. ‘Hes dy hat it altyd oan tiid - dy mient, it bliuwt altyd simmer. En wat hat se der no mear oan hjir te Hastings. Wat fynt se 'r?’
‘Fine?’ frege doomnee. ‘Har freonen, Hoara, en dy hat se planteit hjir, hiele Hastings hast, doar 'k wol sizze. As de sosjalisten ek witten hiene, dat de neiklap fan 'e reboelje wêze sild hie, dat Hester Hoara fuortgyng...ik leau...’
‘No...!’ sei Wychman, dy't it hast net ferkropje koe, dat doomnee har sa heech sette.
‘Dat se út leafde foar har it stiensmiten litten hiene. En doe dat getugen foar de rjuchters...wol man, ik ha noch noait sa'n pleit heard foar de earme, dy't in mispost hân hat. En wat hie hja se ferkleie kind mei bewizen! As hja hjir ek weromkaam, wat der ek oait wer barde, Hester Hoara soe net in hier op 'e holle krinkt wurde, selst fan Warmolding net...’
| |
| |
... ‘Dy kin 't oars net folle skille, of 'r yn in dea of in libben ding stekt,’ foel Wychman him bitter yn 'e reden.
Mei in koel glimke sei doomnee: ‘Dat falt oars wol wat ta, mar ongelyk fan wat kant men 't besjocht. Yn 't wurk is 't oars in bêstenien.’
‘Der hat gjinien ek al ûnderfining fan. Ik soe him net graach sàfolle tabetrouwe,’ en Wychman knippe mei de meagere fingers.
... ‘Ja, as jy myn oardiel no ek net telle,’ sei doomnee, wylt 'r syn wiif ris oanseach, ‘mar hy befalt ús bêst.’
Wychman Hoara syn gesicht feroare. It waarde wreed, krekt as ferstienne der wat fan binnen troch in frjemde beroering, dy't him troch alles hinne gyng. Dat wie dy Wychman Hoara wer, dy't syn wiif Gels ek sa goed kend hie, as hy yn 'e binne-keamer de lêste mom ôfsmiet en syn egenlik aard him skerp en wreed utere. ‘Wit doomnee dan wol, wa't hy him yn 'e hûs helle hat,’ sei hy bedachtsum flústerjendewei. ‘'t Is in gefaarlik man - in minskelibben is him net in knip foar de noas wurdich.’
‘No! noch wol in stikken pyptsjettel. Tûk sjitte kin 'r...’ glimke doomnee.
Wychman Hoara glimke net - hy hie de pikbol yn. Wat bediene se dy Warmolding hjir no wer oan te heljen? Altyd dat heidefolk! Foar de iene naaide mefrou, in oarenien kaam om 't kâlditen, in treddenien hâlde se yn 't lyts berneguod. En no dy Warmolding! As hy razen wie, koe hy 't minske wol tegnidzje of smite de bern yn 'e feart en sa soe hy dy lju gau bang prate.
Mar doomnee sei: ‘Hark ris, Hoara. Ik ha jo wat te sizzen. It is lang lyn, sont jim Warmolding fuortkosseband ha hjir ta Hastings út. As hy 't fertsjinne hie as net, der sill' wy no mar net oer útwreidzje. Jim kinn' der altyd gerêst oer wêze, jim straf is goed oankaam. In pear winters lang ha se der yn dat lytse heideklintsje de wanhoop en 'e honger ta selskip hân. It wie sa leech, ik kaam mei myn plasse fan 'e holle bêst oan 'e souder ta.
| |
| |
Ik wie doe ek noch jong, Hoara, ik kaam hjir as candatus. Wat witte sokken fan 't minskelibben en syn hichten en djipten, syn ûnbeskriuwbere ellinde en syn bêst beskriuwber lok! Ik gyng derhinne mei in moai praatsje, mei myn jonge libbenswysheid...en dy minsken skouderen my...! O as it hert sa ferbittere is as harres doe, dan is de komste fan in evenminsk ommers allinne al in spot, want hy ropt it oantinken wekker oan har fernedering.’
Wychman ridele skou hinne en wer op 'e stoel. De jonge fleurige Maai kaam him yn 't sin en hoe graach hy doe mei har dûnsje woe, mei dat dertene jonge ding fan sântsjin jier.
‘It ferfeelt jo,’ sei doomnee. ‘Dan kinn' wy wol oer wat oars prate.’
‘Wel nee!’ andere hy, ‘praat mar troch.’
‘No, ik sis jo, hja ferfeelden har ek net. Hja makken hânskrobbers en de bern sochten bjinten en wiene deis op 'en paad, om dy oan 'e man te bringen. Hja kosten mar in pear sinten, mar gjinien yn Hastings koft se har ôf, Hoara. Jy witte licht wol better as ik, wêr dat fan kaam. Doe moasten dy bern by 't winter om fierrens nei de Ham troch blabze en snie mei de bleate fuotten, en der wennen meilydsume minsken en dy koften wat. Dat wie skraalwurk twa oere gean hinne en twa werom, dus fjouwer, alle dagen alweroan, jierren lang. It hat jo jo moaie pyptsjettel koste, Hoara, wêrom dy 't no just ûntlije moast, wit ik net, mar de saak leit derta.’
Wychman Hoara nikte flau-oandraaid. Hy hie der withoefolle foar oer hân, as hy mar thús sitten hie en hjir mar net yn dizze keamer ûnder de eagen fan doomnee, dy't sa'n wûnderlik ferhaal opdiste, der hy hjit en kâld fan waarde.
‘De earste kear, dat ik derhinne gyng,’ begoan doomnee wer, ‘skouderen dy minsken my en ik sette gjin foet wer op it heidepaad. It kaam my yn myn eare tenei, Hoara, dat se doomnee de doar foar de noas ticht smieten en hokfoar doar?! De boom fan in âld kiste wie 't. Mar jierren letter, doe waarde Warmol- | |
| |
dings Maaike siik, slim siik, ferlit, Hoara, in mem fan njoggen lytse berntsjes...Ik gyng der wer hinne...myn hert trune my oan...ik hie gjin rêst noch duer mear yn 'e hûs, want der is Ien...dy't selst gjin moskje ferkomme lit sûnder Syn wil en Dy woe in ein ha oan dizze ellinde. Hy twong my, om derhinne te gean.
It wie op in moaie simmerjûn en 'e heide bloasde as in brún bernewankje yn 'e ûndergeande sinne. Clare gyng mei. Fan fierrens seach 'k de âld spjirrebosk al stean en yn 't brede skaad fan 't westen lei it hûs. De bern sieten wezenleas mei-inoar ûnder in beam te sjen en 't grutste famke hie de lytse op 'e skoat en fuorre se wat iten. Warmolding sels stie yn 'e doar te sjen mei in grutte hûn by him. Ik sei tsjin Clare: “Bliuw dû hjir mar, want wa wit, wat der bart,” mar dy liet my der net allinne foar sitte. As in wiif in man leaf hat, dan wit 'r net, wat grutte skat as hy wol besit, Hoara.’
Wychman Hoara sei neat, wat wist hy fan leafde, hy wist net iens, as Gels wol in hert hân hie, om leafhabbe kind ta hawwen! Hy siet suver op 'e pynbank, hy winske himsels wol oeren fier, hy hie der wol in tsientsje foar oer hân, as 't mar út wie. ‘No, ik gyng in stap of wat tebek en myn wiif ek, wy kearden ús efkes om en seagen oer 'e heide. “Wat sil 'k?” sei 'k lytsmoedich. “Dwaan, sa 's dyn hert dy ynjout,” sei dy en hja hie triennen yn 'e eagen.
Dy stap of wat derhinne wie in min eintsje. As ik myn betrouwen ek net Heger hân hie...ik hie net doarst, want yn dy dagen wie Warmolding woest. In terge liuw, dy't hiel stadich ferblet oan syn wûnen.
Ynienen gyng hy in lyts stapke foarút. “Der dan!” raasde hy, “as jim ús ellinde sjen wolle!” en smiet de doar op. Clare krige sa'n skrik, dy bleau stean, der se stie, mar ik makke my ta man en gyng fierder...yn 'e doar...yn 'e hûs...Dy flapte ticht, wy stiene man en man foarinoar en derop bêd lei it deasike wiif...’
| |
| |
‘Is 't no moaiernôch...? Dan derút!’ spatte hy op.
Doe waarden de wurden my ynjûn, dy't ik tsjin dy earme ferskoveling te sizzen hie en syn hert waarde weak, Hoara. Hoe en wêrtroch, dat is in heimnisse tusken ús allinne...dy dingen binn' my fierste hillich, om te oanroeren. Dy bewarje ik yn myn hert as it oantinken oan de inkele oere, dat it my in freugde west hat, doomnee waan te wêzen...Mar de ellinde, dy't ik der dy jûne sjoen ha, ferjit ik myn libben lang ek net wer. Jim moasten der ek earder nei omsjoen ha.’
‘Ea no,’ sei Wychman ûnferskillichwei, ‘it wie dy Warmolding ommers mar. Doomnee moat him mar net alles sa oanprate litte fan him. Hy kin der wat mei.’
‘No, wy sill' ris sjen,’ sei dy werom en der kaam in skerpe tear tusken syn eachsbrauwen. ‘Hy hat no wer wurk en wer iten, hy kin wer ûnder de minsken komme, want as der boete dien is, heart de misset fergetten te wêzen. 't Sil my no ris nij dwaan, hoe't hy him hâldt en gedraacht. No moat hy noch in foech hûs ha. Jouw' jo ek in bytsje? Tink derom, Hoara, hjir is wat goed te meitsjen.’
‘Net ien sint,’ sei Wychman lilk. ‘As doomnee safolle mei him op hat, dan moat hy mar yn 'e koken fan 'e pasterij, dan hat hy ûnderdak.’
‘'t Is dochs slim, dat der net in gûne of wat ôf kin foar sa'n grutte húshâlding by jo. Wat ha jy dochs tsjin dy man?’
‘Ik haat him,’ sei Wychman mei in nuvere flikkering yn syn eagen. Doe gyng hy hommels oerein en socht om syn stôk. Steurd wie 'r, omraak ek. Doomnee wie him raar op 't sear kaam. Dat hy de foarman west hie, om Warmolding ta 't doarp út te kossebannen, wat gyng doomnee dat oan? en de reden, no noch folle minder. Warmolding soe 't ek wol net ruchtber meitsje, dus, wêrom soe hy moaiwaarspylje en jouw' him ek jild foar in nij hûs?
‘Dus jy wolle dy earme swerver de hân net tastekke om wer
| |
| |
wat op 't ferhaal te kommen?’ tante doomnee him nochris. ‘It falt my wol wat ôf fan jo, Hoara.’
‘Dat sil 't wol,’ sei hy finnich werom. ‘It falt my ek wol wat ôf, dat de doomnees de minsken allinne mar ris yn 'e hûs roppe, as der wer wat falt te skoaien. Ik sis jim dach.’
Hy smiet de doar hurd efter him ticht en gyng nei hûs, hiel stadich de strjitwei lâns, der it beamskaad al o sa tin begoan te wurden. Fokke en doomnees famke Tine wiene oan 't ikelsiikjen op 'e berms en Fokke biet mei syn lytse skerpe toskjes krekt yn in apel, dy't hy fan doomnees wiif krige hie. Doe joech 'r him Tine oer en dy biet der ek wer in stikje ôf, krekt sa lang, dat se it klokhús oer 'e wei saaiden, lyk foar heite fuotten.
‘So, binn' jim der, bern?’ sei dy, doe't 'r Fokke yn 't fezier krige. ‘'t Is iterstiid, hear Tine, Fokke moat mei nei hûs,’ en hy soe him meinimme.
Mar dy sette him yn postuer. ‘Nee heit,’ sei hy wis, ‘as de postloper troch is, dan kom 'k thús. Dan is 't healwei fiven. Martsen seit it.’
‘En ik sis, dû giest mei, optslach ek. Wat dochstû hjir mei famkes te boartsen. Fljoch yn 'e beammen op, dat 's jongesaard.’
Fokke bleau lyk foar him stean mei de grutte brune eagen stiif op him. ‘Ik mei Tine leaver lije as alle jonges,’ sei hy wer. ‘Ik boartsje mei Tine.’
Wychman Hoara stroffele fuort. ‘Jûn sûnder iten op bêd. Ik sil dy de kop wol rjucht sette,’ bromde 'r ûnder 't fuortgean wei, mar de bern hearden it net iens mear.
Hja boarten noch in hiel skoft, doe blonk it koperen plaatsje fan Piter post yn 'e fierte. ‘Der komt 'r oan, Tine. No moat ik nei hûs,’ en deastil stiene de beide bern noch efkes byinoar te sjen, krekt sa lang, dat hy by har wie, en de ûndergeande sinne skittere op it kroeze hier fan har kopkes, dy't sa rjucht op 'e fine lichemkes sieten as kreaze kleurige blomkes yn knop.
‘Boartest no noait wer mei my?’ en der rôle in inkeld lyts trientsje oer Tine har brune wankjes. ‘Noait wer, Fokke?’
| |
| |
‘Stil mar,’ sei dy treastjend tsjin syn lytse kammeraat, ‘moarn boartsje ik wer mei dy en oaremoarn ek, krekt salang, as wy grut binne en dan trouwe wy en dan krijstû al myn ikels presint en myn moai kleurpotlead.’ Tine waarde stil fan blydskip yn 't foarútsjen op dizze hearlikheden en yn 'e trouhertige ûnskuld mingele har de leauwing oan dat grutte bernelok.
‘En no witste it,’ rôp Fokke noch en roan al op in drafke mei Piter post fuort, in blaulinnen pûdsje mei de touwen strûp, dat Martsen him makke hie, yn 'e hân en in grutte readbûnte bûsdoek mei in tippe ta de broeksbûs út.
Hoe tichter as 'r by hûs kaam, hoe lytsmoediger as 'r waarde en doe't 'r heit foarhûs stean seach, de hân stiif op 'e stôk en de eagen hiel strang ûnder 'e âld pet, dûkte 'r him lyts by de snijbeanstokken lâns en soe sa yn 'e hûs. Mar heit sèach.
‘Mars op bêd,’ hjitte 'r him noartsk. ‘Wat dochst' sa lang op 'e wei om te stoatskaven! En astû wer by dat bleke fanke fan doomnees komst, dan sil 'k dy nochris opsitten leare,’ en hy wiisde mei syn stôk nei de doar. ‘En sûnder iten, begrepen?’ doe't Fokke Martsen al by de skelk hie.
‘Syn iten stiet klear en dat yt hy op en dan giet hy op bêd,’ sei dy lûd en skode Fokke foar har út yn 'e keamer.
‘Rin!’ sei Wychman noch heal lûd, mar mear doarst hy der net fan sizze. Hy woe gjin spul ha mei Martsen, út noch yn net. Hy hie har al ris djip yn 'e eagen sjoen...Wychman Hoara tocht om in twadde frou en hja wie in begearlik fromminsk foar him. Flink fan gewaaks, mei in pear leidige eagen en lippen sa read as de bloedkralen, dy't se om 'e folle hals hie, mocht hy der graach oer, dat se yn 'e hoek siet op it húsfrouplak. Dat Gels der foar in wike of wat noch sitten hie, der tocht hy net iens mear om, har bestean yn syn libben hie neat oars west as in skaad op 'e muorre. En Martsen wist wol, wat hja diich, dy hâlde har fij, as it folk derby wie en oanhalich, as hja mei him allinne yn 'e keamer siet en dan wer ynienen ûnferskillich en keken, dat Wychman Hoara der gled yn wei rekke en al folle
| |
| |
earder yn har netten fertiisd siet, ear't hy der sels in flau besef fan hie. Mar hiele Hastings wist it wol, der soarge Martsen al foar en doe ynienen mei de krysthjeldagen woe se in dei of wat nei har folk útfanhûs. Dat kaam har ta, sei se en doe seach se him oan, dat hy der hjit en kâld fan waarde en by Hoara's liet se roasje soargje.
It waarden minne hjeldagen foar Wychman Hoara. It bestjoer wie derút by harres. De faam kwinkeleare op 't bjinstap om en stie al ier en betiid moai ferklaaid by 't steksdoarke. It tsjernd bûter wie ferbarnd en iten en drinken, neat wie op 'e tiid ree. Wychman siet yn 'e hoek by de skerm te stúmjen en te swartsjen en smookte de iene piip foar en 'e oare nei en de bern sochten har fermaak by de buorlju en wiene der op 'e telle oan 't nûtsjesjitten.
Bûtendoar wie 't krysttiidwaar. Der lei in tin laachje snie, sunich siedde oer 't sliepp'rige lân, de iisblommen bloeiden moarns wûnderlike moai op 'e glêzen en de grutte poarperen wintersinne kaam alle moarnen alweroan like moai op oer 'e Hastinger heide, dy't der rûchfearzen en brúnbleek foar lei.
It wie deastil yn 'e natuer, krekt as harke hja nei 't kommen fan 'e heiltynge út it fiere easten, it lân fan 'e hoop en 'e ferwezenliking fan elts kristenhert syn winsken.
De Hastinger klok lette foar de moarnspreek. By Hoara's yn 'e hûs koe men 't skoan hearre, sa hoar wie 't. Wychman siet wer yn 'e hoek te stúmjen, mar hy ferroerde him net.
‘Heart de boer 't wol? de klok let,’ sei de faam en kaam efkes troch de doar, ‘of giet de boer net hinne?’
‘Nee,’ sei dy koart en lei de piip del en bleau stil sitten mei de tûmen yn 't festjebûs, in hiel set yn himsels te wrokjen en te rekkenjen.
De middeis, optslach nei iten, gyng hy sûnder dachsizzen derút, it fyn swartlekkens pak oan en 'e hege sidene pet op, stiif en net tenei te kommen fan grutskens.
| |
| |
In stap of wat roan hy de wei út, doe kaam hy werom en gyng by de hússide lâns nei efterhûs ta. ‘Span de glêzewein yn,’ sei hy noartsk tsjin de feint yn 't bûthús en in skoftsje letter klapten de izers fan 'e fette swarte op 'e wei, dat út nei 't Hastinger Nijlân ta.
De wite jageline trille him yn 'e hân - Wychman Hoara siet yn 'e pine en doe hy de reade pannen fan 'e Nijlânster huzen yn 'e fierte seach, woe hy der hast noch wol wer foar omkrolle. Mar de begearte bleau sterker as de freze...hy ried troch.
By de grutste harbarge liet hy útspanne en gyng doe stiif en stadich mei de readferbarnde holle yn 'e nekke de buorren troch nei in lyts kreas húske yn 'e beammen ta. It wie in sobere went, twa finsterkes foar en teside, der it tek oproan, de doar op syn Saksys. De grûn wie mei wyt sân bestruid, in bist bâlte yn 't efterhús en in stikmennich weiten hinnen sieten op 'e hikke foardoar, mar minsken wiene der net te sjen.
‘Folk!’ rôp 'r en rattele mei de klink en allinne yn dat folkroppen hearde men al it befel, om iepen te dwaan.
Hastich waarde de doar iependien...Martsen har mem stie op 'e drompel. ‘De boer!’ rôp se lûd en foel hast om fan skrik. Hoara wie al yn 'e hûs, permantich stapte hy nei de keamer ta en de stoefe eagen seagen earst nochris mei gnizerige spot yn 't foarhús om.
‘Wêr 's Martsen!’ sei 'r en stiek syn lange skonken út nei de alderwetske klomkachel. Hja wiene dôf fan kjeld. Breed en foars siet hy der yn 'e strieëne briedstoel en takseare mei finnige eagen de âlde knopkestuollen, it kammenet, it wankel sekretêrke en 'e tafel, der in moai nij swilkje op lei, mar dy't men 't dochs wol oansjen koe, dat der foar en nei in hiel kliber lytse bernefuotsjes tsjinoan skopt hie en 't like wol of syn eagen seine: net folle om 'e hakken.
Martsen har mem fielde de prippen fan dy kâlde donkere eagen wol en mei in bewyske fan grutskens yn al har earmesteat sei se werom: ‘Martsen dy 's nei màsters ta te teedrinken.’
| |
| |
‘So!’ andere Wychman koel. ‘Ik moat mei har prate. Helje se.’
‘O hearink, skilt der wat oan mei de bern?’ en 't âld minske pripte har fan skrik al mei de grutte spjelde, der se de doek mei fêstspjelde, yn 'e hals. Hja wie ek sa oerstjoer. Wat woe dy Hoara hjir? dy't oars te grutsk wie om oait in foet by har binnedoar te setten? Mei steande earen fleach se de wei út, sa hurd as har âlde fuotten har mar drage woene en dat wie mar by masters yn 'e hûs.
Martsen bleau deabedaard sitten, mar der loek in fyn read yn har wangen en efkes krigen har eagen in oare útkyk. Sà sjocht in minske mar inkeld...as hy de macht oer 't lot fan in evenminsk yn hânen hat.
‘Toe, komst' no mei?’ en mem joech har de hoed al oer, mar liet him ek wer falle, sa kjel waard' hja, want Martsen dy sei: ‘Strak-ansens dan sil 'k komme, hear. Earst sil 'k ris fetsoenlik it pantsjefol tee opdrinke, dat masterske my nyskrektsa yngetten hat.’
‘Dy grutte kearel wurdt divels, dat wik ik dy!’ en 't gûlen stie Martsen har mem neier as 't laitsjen.
‘Der sil ik wol mei redde,’ sei Martsen en hja rette dermei. -
't Sil in goed healoere letter west ha, doe kaam hja mei staasje thússetten. Wychman Hoara seach har fan fierrens al oankommen - oan 't skommeljen fan 'e brede heupen seach 'r 't. De wintersinne skynde op har ljocht hier en doe't se by de hússide lâns kaam, skitteren de donshierkes yn har nekke út as goud en har heldere grize eagen sochten syn brunen, suver oer de ûndergerdyntsjes hinne. Krekt as fleagen der fonken út oer yn sines...hy moast der suver fan knypeagje.
Doe kaam der in minne healoere foar Wychman Hoara. Martsen liet him mar prate...hy moast alhielendal oer 'e brêge komme en in Hastinger Hoara is gau útpraat...noch noait hat ien fan har tefolle sei en Wychman wie ek al ien út it echte laach...hy hâlde in slach om 'e earm, mar einliks liet hy 't slû- | |
| |
pe en fernedere him suver sa fier, dat hy frege de arbeidersdochter ta syn wiif, koart en bondichwei mei in hurd lûd.
Der gyng har in skok troch de lea: ‘Ja no,’ sei se, ‘der moat 'k my earst ris oer betinke. Dus derom kamen jy?’
‘Dat koene jy wol tinke, dat it om sokke saken wie,’ andere hy, op 'e tean trape. ‘It binne reizen foar my mei myn swak lichem en dan by 't winter.’ Dat hy net mear sûnder har koe, ea ja, dat sei hy net. It wie ommers al sa'n grutte eare foar har...dat wie tapakke mei beide hânen fansels! Wêrom dan sa'nien de holle yn 'e skoat te lizzen!
‘Sjoch,’ begoan Martsen, ‘ik trou net oars, as ik moat it better krije kinne,’ en de grize eagen seagen him lyk oan. ‘Fansels, ik wol net sa as Gels, út noch yn net, boer. Ik mei graach moai lije en it komt my ta ek.’
Wychman Hoara nikte, der wie hy ek mei konstenteard. Hja soe in swartsiden jurk ha en juweel safolle as se mar woe, al soe der ek in stik lân om fuort. Hy seach de grutte bellen al flonkerjen yn har lytse eartepûltsjes, de fynreaden, dy't sa skerp ôfstieken tsjin it blanke fel fan har hals.
‘Dat 's goed,’ sei hy sa freonlike skiklik as hy mar koe. ‘Dat sill' wy wol skrewiele, Martsen.’
It fromminsk hie nocht oan 'e sege. ‘Dan moat der in nije foarhuzing foar de pleats, yn sa'n âld ûlenêst kin ik net bankje. By memmes ha 'k my bekrimpe moatten,’ en har eagen seagen spitich oer 'e lytse lege keamer, der har widze ienkear stien hie - ‘net fan 't iene lijen yn 't oare. En foar mem in goede âlde dei, der soargje jo foar fansels!’
Der prúste Wychman Hoara raar tsjinoan, hy koe no de folle pong mar op 'e tafel smite en stekke him leech wer yn 'e bûs, mar de begearte, om dat wiif te besitten, wie dochs optlêst sa oerweldige sterk, dat syn gjirrichheid dûkte har derfoar en hy sloech ta.
Sa beflapte Martsen Kobus him yn 't net. Al de Hoara's wiene poerrazen, mar Wychman Hoara steurde him der net oan en
| |
| |
klaude de oare maitiids by de seas op en helle har fan 't Hastinger Nijlân en brocht se as syn wiif nei in keamer ta te Hastings.
De foarhuzing fan 'e pleats wie omfearsmiten en hjoed krekt op syn troudei lei lytse Lys de earste stien foar in nijen.
Sà offere hy selst syn stamhûs op foar it besit fan dy heldere grize eagen. -
|
|
Auteursrechtelijk beschermd