|
| |
| |
| |
4
Krektlyk as by âlds by de Joaden, hiene de Hastingers ek har sûnebok de woestenije ynjage. Dat wie al lang lyn en hja hiene der allegear hândiedich oan west, de geseten lju, de hânwurkslju, ja selst ta de skoalbern ta. Wychman Hoara koe 't noch smaaklik fertelle. Allinne doomnee Westra net, dy hie him omdraaid, doe't der wat sober húsrie op in skokarre harres foarby gyng en in lyts wyfke wezenleas efteroan kaam mei in kliber lytse bern om har hinne, in opjage fûgel, dy't gjin hinnekommen mear hat.
En de woestenije hjirre wie de heide efterút, de eineleaze, grutte, dy't de balling opnaam mei de gastfrijheid fan 'e earmoed foar 'e earme en him seaden joech foar in hûs en it kleare wetter fan 'e heidepoelen om te drinken. En hja begroete him as in freon mei in glimke fan har sinnestrielen, doe tsjin 'e jûn de skaden fan dy minsken en 'e skokarre har ôftekenen tsjin 'e loftein, de reizgers yn drôfenisse nei it lân, dat har frjemd wêze sil.
Wezenleas slierke it minske de skokarre efternei, oan eltse hân in bern en de lytse yn in wollen skelk foar 't liif. Hja hiene de sinne yn 'e rêch, hja gyngen nei 't easten, dat út en Hastings, der hja jong west hie, lei al mear as in oere fan har ôf.
Hja seach net efterom, hja seach net foarút op dizze eineleaze reis, doe't de wanhoop har hert teskuord en tegnidde hat. En de heide, dy skittere yn kleurige simmerwille en de loft wie sa klear en dy dreau sa heech en de fûgels songene, mar dat bestie allegear net mear foar har.
Hja waarden ommers ferskopt, fuortjage út Hastings, út 'e maatskippij en hjir op 'e heide mocht no de ienling ferkomme yn syn iensume ellinde! De sûnebok! de rudige hûn! der in stien noch te goed ta is! Dy't men ferhongerje lit by 't winter, as der snie leit!
| |
| |
Haat! haat! buorrele 't as bittere alsem yn 't saad fan har hert op. Hja woe wol, dat hja stjerre koe, sa mar delfalle oan 'e kant fan 'e sânwei yn 'e brune heide! Dan wie dit ondragelike lijen út en hearde hja it piipjen fan d' âld karre net wer, noait wer!
Mar har bern! O dy bern! Har bern! Mei syn eagen of harres, har inerlikste ik yn in nije foarm yn 'e wrâld, elts in stikje fan har eigen antlit en har wezen, der se har eigen lichem om ôfbeuld hie en har gewisse it swijen om oplei as dat frege: ‘Wat sil hjirfan groeie, Maai, túch as sied?’ En wat wie hja der dochs mâl mei! Al wiene se ek mei fan him, út rûch hout snien, der de ellinde de skaafspuonnen ôffleane liet, heite-aard en heite-eagen...de mem hie dochs har bern leaf...
Hja telde se ris oer en joech se nochris wer al de leave nammen, dy't allinne in mem mar betinke kin. Jelle de âldste, dy mei syn krol hier en Mient de stille en Aachjen, Bet mei har leave heldere eagen, dy't nei har mem neamd wie, Jinne en Mame en dan de lytse poppe noch, dy't se op har widzjende earms droech, lytse Seaske.
Ien amerij fergeat hja de bitterheid fan har hert...noch wie hja mem, de seinjende en seine-bringende fan in nij geslacht en de minsk, dy't hjir hjoed te Hastings trape wie as in ferkomm'ling en it wiif, dat no mar mear de slavin wie fan in man, dy't ta de maatskappij útstiennige wie, dy beiden krong de mem oan kant yn it oersterk besef fan har ivige leafde...
Mar o wat wie 't bitter, dat hja dit paad lâns moast! De ienlike sânwei, dy't sa glinstere en in gesicht fier fuortkrinkele yn 'e jûnsinne nei har hûs. Wêr wie 't, wêr stie 't?
Wêr wachte it op har? Wêr soe 't syn muorren as in skutte om har leed hinne oprize litte, dat har lytse bern dochs in plakje ha mochten, der har holkes rêste koene?
Hja seach...hja seach...op 'e Hastinger heide stie gjin hûs, dat op har wachte...Op 'e sûnebok en syn oanhang...
Doe liet hja har ynienen mei in heftige skok delfalle oan 'e kant fan 'e wei. Der lei se...ôfmartele...deastil...de bern
| |
| |
gûlende om har hinne...in stipke minskewea yn in wrâld fan oneinige iensumheid.
En de skokarre gyng fierder...It piipjen fan 'e âlde radden knarste earst noch wat tichterby, skerp yn har earen, doe fierderôf; einliks, doe hearde se neat mear as 't rûzjen fan 'e wyn oer 'e heide.
De grutte kearel derefter seach net iens om - 't wie ek lang de muoite net wurdich...hy hie wiif en bern gled fergetten. As hja delfoel, soe hja wol wer oereinkomme en oars dan mar yn 'e sliep falle, der se lei. It wie simmer en reine soe 't ek net. Hy mocht der wol oer, dat dat geëamel fan 'e bern om iten no ek ophâlden wie. Hy koe no ta himsels komme en ris op eigen manneboete om in plakje sjen, wêr hy wenje koe. Der daadlik by de spjirrebosk? Jonge ja, dat wie oanslach! Hout om 'e nocht en winters in hazzestrûp!
Oan 'e iene kant roan de heide wat del nei 't doltsje ta en yn 'e midden derfan lei in plakje klear wetter yn 't skaad fan bjinten en reiden. In stikmennich âlde elzebeammen stiene deromhinne, skeanwaaide knobbelige stammen en yn 'e heechste soeide in eksternêst. Ien fan 'e âlden siet op in beamtokke en skattere it út, doe't 'r in minske seach. Dat wie op 'e Hastinger heide in wûnder gefal.
Doe waarde dy man poerrazen. Hy krige it âld gewear fan 'e karre en lei oan...- Kroandea foel de ongeloksfûgel foar syn fuotten del. It bloed dripte him út 'e wite fear. Doe't hy dat mar seach, wie hy foldien. Krekt as sakseare syn razene nidigens ynienen. Hy begoan om 't wiif te tinken en dat hja de lytse droech.
‘Maai!’ skreaude 'r. Mar de trilling fan 't minskelûd stoar wei oer 'e heide en de wyn brocht gjin wjerlûd mei fan fierrens. Earst spande 'r deabedaard de hûn út en joech him wat drinken yn in âld nap en in plaske brea..., doe rôp hy nochris wer en kuerde mei syn skerpe eagen oer it simmerwaarme lân.
Noch neat?! Swiermoedich gyng de wyn ôf en oan oer 'e
| |
| |
spjirrebosk, de heidefûgels songen om him hinne, de imerkes hipten piipjende yn 'e heide om, mar in minskelûd hearde men net boppe de lûden fan 't heidelân út. It wie der in iensumheid, dy't beëange, ja de stiltme, as yn smert en ferlittenheid de langst nei in evenminsk berne wurdt!
Doe fielde hy syn lot...Doe waarde de sûnebok nochris ienris wer minske. Hy stie tsjin in beamstamme oan en de trien-nen rôlen oer syn meagere brune wangen en hy snokte it út: ‘Maai, Maai, koe 'k noch werom...noch ienris wer!’ Mar allinne God en de heide hearden dy bekintenis, seagen him lyts...
Doe skroeide as in brânizer syn hert wer ticht. En hy joech him ôf, nochris wer dat út nei Hastings ta, om 't wiif en 'e bern te siikjen. Hja lei noch der hja lei en de bern stiene skrutel om har hinne. Doe't hja him oankommen seach, ferheuvele hja har in bytsje en der kaam wat read yn har waaksgiele wangen. Krekt sa 's doe't hja him foar 't earst sjoen hie yn har heitehûs te Hastings. As de dei fan juster wist hja 't noch! En doe hie hja 't al witten, dit waard' har man, al soe 't har 't libben ek kostje. In knap jongfeint hie 't west, sa 's hy der by harres foarbygyng en syn gleone eagen seagen sa bretaal by harres yn, dat hja der hjit en kâld fan waarde. Sont dy dei bestie der neat mear yn 'e wrâld as hy...En doe't it marke wie, kamen hja byinoar en dyselde jûne let siet hy by memmes by de hurd en learde it bern fan sântsjin jier, wat leafde is, hjitte simmerleafde, as 't nôt op 't fjild leit te stoven en der neat op 'e wrâld is as gloed, lokslust en wille, dy't jin yn tûz'nen eagen fan minsken en fan hiel de natuer temjitte blierket.
Hja trouden, alve jier lyn...en no! no wiene hja de heide ynjage...Der kleefde bloed oan syn hânen, minskebloed fan in wiif, dat hy no alwer leaver hân hie as har. It teare bleke wyfke betsjutte neat mear foar him...hy woe in nije jeugd, in nije leafde...En hy fûn se...mar hy moast se mei in oarenien diele. O hja koe him sa, dat earme ferstompte wiif...Dat fer- | |
| |
kroppe hy net - dat moast mei bloed útsoend wurde. Hja seach, hoe't 'r syn gewear krige, hoe't syn eagen, de grutte binnen, flikkeren yn syn woeste haat en hoe't hy oanlei der dy winternacht yn 't Hastinger efterom...
Noch noait skeat hy mis...Krekt ûnder 't hert hie hy har rekke, der de kreftige jonge longen heftich loft en libben ynsûgen. Der koe se oan stjerre...wiken letter en earst der nochris om tinke, hoe leaf 'r har hân hie en gjin oarenien neist him dulde, en hy soene de skuld mei straf.
En doe't hy werom kaam út 't tichthús, trije jier iensum sitten, hie se him neat ferwiten en no ek net, no't se ta Hastings útjage waarden. Hja soe noch mei him nei d' ein fan 'e wrâld ta gean wolle, mei har man, Warmolding, de sûnebok.
Doe hie de heide in hûs foar har. Efter in tropke beammen spanden se in stik seil en 'e âld skokarre setten se tsjin 'e kant op en der sliepten hja dy nachts mei de honger ta selskip.
De eineleaze grutte heide, dy't der by Hastings leit efterút, wie net iensum mear...It grutte minskeleed syn skaad is der oerhinne gien...Doe't Wychman Hoara de oare deis nei 't ôfbrekken fan 't hûs fan 'e sûnebok seach, gnyske hy. En doe't hy om in bleek blond fromminsk tochte, dat tenacht de heide as nachtleger hân hie, tocht hy ek om in merkejûn, doe't hy har net iens oanroere mocht, lit stean in grapke ha mei har dertene jeugd. En no hinderden him de eagen fan Warmolding, dy't de Hoara's net wanlyk wiene, ek net mear...
De oare deis barde der wat wûnderliks op 'e heide. Twa trêden de fuotlêsten nei fan 'e sûnebok op 'e breedspoarige sân-wei. Oars sochte der yn jierren nimmen in paad.
De iene hie dy nachts gjin wink yn 'e eagen hân, sa pakte hy mei in oarremans lijen om en de oare moarne foar dei en foar dage sette hy de stap der al ûnder, krekt as waarde hy oanfitere...hurd...hurd. Der wiene minskesielen te ferliezen, kostliker as alles, wat der op ierde bestiet en sa lang dat der sa moast op 'e heide, banke hy net yn 'e hûs.
| |
| |
Hy kaam te let...Foar de jefte, dy't hy te jaan hie, fûn hy noch in iepen hân, mar it wurd, dat hy te sizzen hie, fûn gjin wjerklank mear yn it wanhopige hert. It hope net mear...it hert fan Maaike wie ferhurde op reis nei dy heide sûnder hûs ta en beseffeleazens en ûnferskilligens wie 't wat der oerbleau.
Mei de holle foardel joech doomnee Westra him wer of nei hûs ta. Hy koe hiele Hastings wol hate optheden om wat hja oan dit húsgesin misdreaun hiene en der de straf ek net op útbliuwe soe. Hoe doarsten hja him fonnisje! Wie der net Ien, dy't allinne dat rjucht hie en spriek Hy net fan leafde en ferjaan, dy't him as skuldich oan Him oerdroech mei al syn sucht nei 't goede en syn oandrang ta 't kweade?
It skaad fan 'e twadde, dy't de heide ynstiek, wie gâns lytser as de earste en it gyng hast krûpendewei fan yneinens. De fuotten wiene him trochroan, de tonge hinge him út 'e bek...mar o! hy roek de âld baas en de hûn sleepte syn warrige lea fuort, siik fan onwennigens en honger, nei dy stippe yn 'e fierte, dat syn opskerpe eagen wol seagen, dat de baas wie, d' âld baas, der hy mei op 'e jacht gyng en der hy allinne mar ûnder stean woe. Dat wie de baas...dy oare hie him mar koft, mar hy hie him opfokke!
En hy sleepte him fuort en beroek begearich it spoar nei syn folk en doe't hy de baas mei grutte stappen oankommen seach oer 'e heide, op him ta, gyng hy lizzen en giselsturte allinne mar mear fan blidens. Hy koe net mear...
Doe dripte der in minsketrien op syn gled fel. Dy wie fan 'e baas...dy seach, hoe trou as 't dier wie, dat him folge yn 'e ellinde.
Om middei hinne foel it skaad fan in treddenien oer 'e heide. Dy siet op in ierdkarre mei in moai appelich hynsder derfoar en dat gyng holderdebolder foarút, skean oer alles hinne op 'e spjirrebosk yn. Warmolding hâlde de hân boppe de eagen en kuerde dy kant út, der de wrâld fan triljende sinneskyn en kleurepracht lei en huzen en ûnderdak...
| |
| |
Doe draaide hy him om en begoan wer te seadstekken foar in heidehûs...Wa't der oankaam, koe him neat mear skille, hja wiene ommers útdien út 'e maatskappij...Miskien wol de iene of oare dy't him bespotte woe yn syn earmoed...Hy soe de hûnen op him oanhysje, dan koene dy him ferskuorre.
No fluite hy se ynienen mei in lokjend lûd. Hja sprongen by him op en slikken him de hânen. ‘Koest jonges...goed folk...Pas op 'e frou.’ Der stoden se al hinne en gyngen foar Maai en de lytse lizzen. Hy seach 't, dat diich him goed.
‘Hâld 't hynsder ris, Warmolding,’ rôp in frouljuslûd en mei lange stappen gyng hy derhinne, en hy, dy't him oars fan nimmen kommandeare liet, hy hâlde it hynsder. It fromminsk stapte fan 'e ierdkarre ôf en op him ta. ‘Wat ha 'k om jim yn noed sitten,’ sei se. ‘'t Is dochs allegear noch goed? mei de lytse?’
Dy sêfte wurden sloegen in grut gat yn syn hurd gemoed, krekt as 't hammers wiene. O der wie noch ien, dy't him noch te reden stean woe, dy't him opsochte yn 'e ellinde en hja! hja!
Mei wylde eagen seach hy op har del en der loek in fyn read oer it stoefe, brune antlit. ‘Doarsten jo it ûnderstean en gienn' hjir lykme allinne hinne?’ hune hy. ‘Wa wit, wat jo oerkomme kin by sok onrân, dat de heide ynstjoerd wurdt om te stjerren!’ Syn eagen skeaten fonken, hy seach har lyk oan.
Mar Hester feroare har der suver neat om. Mei har kleare, heldere eagen seach hja him op en del oan en doe sei hja ienfâldich: ‘Wolst wol leauwe, der ha 'k net iens om tocht, Warmolding. My wat oerkomme by jimmes? Ik tocht...’
‘No sis op...’ Dat klonk as in befel. Dan hiene al de froulju, dy't hy kend hie, al trille, as hy sa mar begoan wie.
‘Ik bin net bang,’ skodholle hja. ‘Ik woe allinne mar sizze, myn skuorre is grutternôch en jûn gienn' jim mei nei uzes...En in hûs sil der ek noch wol komme.’
Hy lake - hurd en kâld. As in wanklank klonk it yn 'e harmony fan 'e stiltme fan it heidelân. ‘Mei!’ skreaude hy. ‘Noch- | |
| |
ris wer! nochris wer de heide ynjage wurde! Al sill' wy ek fan honger omkomme, in Hastinger sjocht my net wer as...’
‘No?’
‘As by nacht.’ En it wiif hearde derút de flok oer Hastings.
‘No ik moat ek noch efkes by Maai sjen,’ sei hja en har lûd trille in bytsje. ‘Bliuwst by 't hynsder?’
‘Nee,’ sei hy, ‘ik sil 't útspanne en byn 't oan 'e beam. Gien der mar hinne, der by de spjirrebosk en drink in pantsjefol kofje mei ús. Dat 's teminsten noch ret út 'e ellinde,’ en hy lake wer en liet de wite, geve tosken sjen. It snie har troch de siel.
‘Ho, wachtsje. Wolst my earst noch efkes helpe? Bring dit Maai, man,’ en in grutte baalsek fol guod rôle fan 'e karre. De bern kamen deropta en dûnsene der al omhinne en earst, doe't se allegear in stik koeke han hiene, waarden se stil en gyng Hester nei de spjirrebosk ta, der Maai al út stie te sjen nei dy wûnderbaarlike besite. O hearink, Hester! Doe begoan it sloof sa earmhertich te kriten, dat it in hert fan stien weak makke hie.
‘Ik tochte, ik moast hjir ris sjen,’ begoan Hester. ‘Och Maai, jim moatte mei, sa kin 't net mei dy lytse harten fan bern. 't Is in ôfgrys, ik wol 't net lije, út noch yn net.’
‘Hy moat it witte,’ sei 't bleke wyfke mei in sucht. ‘Hy sil ús wol troch de tiid helpe. Wy ha no dochs gjin thús mear as...wat...seaden. Foar ús is der gjin plak mear...en...gjin iten.’
‘Dat is der wol,’ sei Hester en hja pakte in grutte koer út, der siet fan alles yn en ûnderyn lei in stik spek, safolle, as se yn gjin fiif jier byinoar sjoen hiene. En in pear wollene tekkens kamen der foar 't ljocht en klean...Mar wer mei nei de streek, der liet it wyfke 't ear net nei hingje. Der barnde de grûn har ûnder de fuotten, sei hja, der makke de haat de minsken ta divels, en hja seach it fromminsk foar har oan. Dy wiste net iens, wat leed betsjutte, dy hie net in woestling ta man, en gjin kliber bern om har hinne, dy wenne fredich en foldien yn in moaie stjelp yn 'e buorren en hie neat brek.
| |
| |
Maai koe 't har hast net begripe en dochs...hja begoan ek âldsk te wurden en no 't de sinne derop skynde, lei der suver al in sulverglâns op har swart hier. Fansels net fan 'e soargen, dy hie se net. Och, wat wie de iene al folle rykliker bedield as de oare! Mar hja gunde it Hester Hoara fan herten. O! as 't sloof ris witen hie, hoe min dy rike Hester 't sims ek nei 't sin hie, hoe der faken in onbedimberen ferlangst yn har opkaam nei dingen, dy't hja noait net keapje koe foar jild en hoe 't har holkjessen sims wiet wie fan bittere triennen!
Dit hie de tredde west...dy't de sûnebok opsochte yn 'e woestenije en it waarde de lêste.
De skimerjûn weefde al mei syn lange beverige fingers oan 'e skearing fan 't kleed fan 'e nacht, doe spande Warmolding it hynsder wer yn. De karre wie leech, mar der lei in leger spraat foar de nacht mei goed tekkens deroer en hja hiene allegear sêd hân.
De heide, dy't by dei al roazeread begoan te lykjen troch de knopjende strûkjes, ferdonkere har no ta fealbrún. Hjir en der glinstere in wyt sânplakje, ferbrede him it skaad fan in stikmennich âlde beammen ta in hiel bosk yn 't twiljocht fan 'e lette skimerjûn. It fûgelt waarde stil en de helderste stjerren kamen al fier en flau oan 'e loft, waans poarper yn teare, fine kleuren teraande, no't de sinne ûnder wie.
En sa gyng de lêste fan dy trije nei hûs.
Sont dy dei binne al in bult minsken har eigen wegen gien, mar gjinien sines roan wer oer 'e Hastinger heide nei 't hûs fan Warmolding ta. Hja woene him ferjitte, mar o! yn har haat libbe hy ûnfernietigber fuort en ûnderdúmkeswei sette Wychman Hoara de Hastingers altyd alweroan tsjin him op. Wurk koe hy nearne krije en boadskippen op 'e pof ek net en as de bern by 't winter delkamen as 't krap wie en fregen by de huzen, dan smieten se har de doar foar de noas ticht. Waarden der keninen stellen, dat hie Warmolding dien fansels of guod fan 'e blikken helle, hy wie der hândiedich oan. Wychman Hoara syn pin- | |
| |
dam fan 't polderke wie op in nacht trochgraven, dat waarde Walmolding ek alwer oanwreaun en dy wie sa earm, hy hie net iens in lod. Dy hie hy fan 't hjerst ferkoft foar iten. Te Hastings doarst hy net mear komme, hja hiene him derút kneppele. Wychman Hoara lake yn syn fûstje...sa moai hie hy dy Warmolding wjuklam slein en út 'e reek kosseband. No, hy hie der ek syn reden foar!...
It wie no al lange jierren lyn en Warmolding hie net de lêste west, dy't Wychman Hoara syn namme ferwinske. Der wiene al in bulte, dy't in pik op him hiene, mar har jild joech har noch safolle ontsach, dat dy stumpers dûkten har en besmoarden it yn harsels. -
Ienkear op in jûn yn 'e foarwinter sette Wychman Hoara de stap derûnder nei syn suster Hester ta, om har lânhier te bringen. De stive buffel hie hy oan en hy siet ta de earen ta yn 'e muddefellen mûtse, want der waaide in spitse noardwesterstoarm mei sniebuien en sa no en dan knypeage hy tsjin de heilstientsjes, dy't him as feninige lytse kûgeltsjes om 'e earen fleagen.
Goed fjouwer oere wie 't, mar al hast tsjuster. Grouwe buien ferdonkeren it lêste sinneglimke, der ûnder yn 't westen, hiel djip efter de elzewêlen wei, dy't der neaken en kâld tsjin 'e wyn stiene te waaien mei in hiel lyts bewyske beferzen snie-en heilguod op alle tokken, krekt as hie in skilder se sketst mei flauwe wytkrytstreekjes tsjin 'e leadgrize loft, hjir wat, der wat, mar masterlik, krekt genôch op 't rjuchte plak. Sa lei dat hiele Hastinger winterlân der foar him, al oerkape fan 'e tsjusterens fan 'e winterdei en de sterke wyn jage oer 'e heide en woan tsjin 'e jûn noch yn woeste kreft as in wrede held yn 't kliuwen fan syn gloarje.
Simen winkelman kaam him foarby op 'e hûnekarre. ‘Jûn boer!’ rôp hy al oansjitsk fan fierrens. ‘Winterwaar!’ en hy wie al fan 'e karre ôf om in praatsje te meitsjen.
| |
| |
‘Jûn,’ sei Hoara noartsk en stapte troch. It noaske him net optheden, om him mei dingen ôf te jaan, dy't neat om 'e hakken hiene en hy loek de buffel noch wat heger op om 'e grutske, stive nekke, noch read ferbarnd fan 'e sinne fan 't simmer.
As in woelige see gyng 't der yn syn holle oanwei. It arbeide der yninoar om, krekt of hiene se derbinnen mei-inoar ôfpraat, om him ris omraak te narjen en dy tinzen woene har ek net ferdriuwe litte, al sette hy him ek noch sa te skrip. Sont de tiid, dat Nuttert út 'e tsjinst roan wie, like 't wol, of stiene elkenien de hânen ferkeard, krekt as wiene de hynsders earslings foar de wein slein. It tafersjend each miste der, it âld bestel, dat mei 't bedriuw grut waan wie en deroan ferkleefd rekke yn in mins-kelibben fan trou en beuzigens. As hy woe as net, dat bekinde Wychman Hoara himsels no, dy Nuttert hie dermei ret as wie 't syn eigen en hiel, hiel djip yn syn binnenste, eare hy it lytse wâldmantsje der no noch om.
Hy miste him. Yn allerhâne fergearringen siet hy net sa gerêst mear op syn plak as yn 't foarige, op 't wykmerk te Ljouwert miste 'r al ris in kearmennich, want op twa plakken tagelyk wêze koe hy ek al likemin as in oar, mar om wethâlder te wêzen hie hy noch tiid planteit. Dat wie syn gloarje, der as de rjuchterhân fan boargemaster te sitten, der groeide hy fan en al koe hy allinne mar ja en amen sizze op menhear syn útstellen, och jonge! al hie 't him ek tûzen gûne kostje moatten, hy hie 't der wol foar oer hân, al gunde 'r oars de earmen en 'e tsjerke skraach in heale sint.
Heit en pake hiene it ek west - it wie famyljetradysje en ienkear...ienkear, letter, folle letter, dan waarde Fokke it en soe hy op heite plak sitte, op 'e stoel mei 't read fewielen kjessen. Sjoch wrachtsjes, der begoan 't gemaal wer. Krekt al dy argewaasjes wer fergetten, der kaam mei Fokke him ek dy smoarch jonge fan Nuttert, Date yn 't sin en Nuttert wer. En dy roan no mei de marse!
Wychman Hoara kâldgnyske derfan...Tocht 'r, dat hy der
| |
| |
droech brea mei fertsjinje soe, al dy winters foar dat leger bern en dat fûle wiif? Och Nuttert wie sa slûch dat, ryk rekkenje en earm telle, der roan 't op út en dan mei hangende poatsjes wer nei de boer ta. Wychman Hoara syn innichste begearte wie, dat dit nochris barre mochte. Wat soe hy him dan ôfmeitsje, mei wrede wurden stiennigje en dan wer oannimme foar in lyts deihierke. Want hy woe der foardiel mei bespinne, him ôfmeitsje as minske en ôfbrûke as arbeidskreft.
As 't mar ris in strange winter wie, soe hy wol delkomme. Wychman Hoara seach him al, hjir dit paadsje lâns, it lytse mantsje mei syn tsjalskonk'rige gong en syn slaafsk antlit, sa 's him tochte, dat de mindere man ek hearde te wêzen.
En de Hastinger lju, dy woan hy sa njonkenlytsen al aardich nei syn eigen hân, allinne syn folk, dy mochten graach ris roet yn 't iten smite. Reinder en benammen Hester, dy koe him 't manuaal sims raar oplêze - dat wie lang net ien lucht.
Wat koe hja der sims oer útgean. ‘It binn' minsken, Wychman,’ sei se dan en de kleur skeat har yn 'e wangen en hja seach sa brienich dat, ‘ik wik it dy, datst har siel net trapest. Sûgje se it mark net út 'e bonken om in stoer of wat, it sil dy soer opbrekke. Dû moatst der rekkenskip fan dwaan.’
‘Dat doch 'k!’ hie hy dan daadlik klear as wjerwurd en om himsels sân yn 'e eagen te struien, berekkene hy 't alle jierren by 't boeksluten sa: suvere ynkomsten ƒ8775 en wat lytsguod. De tsjerke krige nijjiersdei in ryksdaalder en op 'e list foar 'e winterútdieling yn 'e heide tekene hy elts jier alweroan trije grouwe ryksdaalders as wethâlder om in goed foarbyld te jaan, dat wie al tsien gûne en brocht him sa'n twaentritich stimmen oan. Jildbelizze, dat fertuten diich. It wiif joech de skoaiers altyd sinten, in hiel kaptaal sa'n winter lang en as der in kollekte yn tsjerke wie yn 't bekken, dan joech se in spiksplinternije gûne. Dat blonk! Hy hie altiten in restje lizzen yn in âld doaske yn 't kammenet, foar Fokke en Lys op 'e jierdei en 't bekken en as doomnee Fleurin kaam te skoaien foar syn earmen. Sines! It
| |
| |
wie krekt, as alle heidsjers fan syn femylje wiene, sa earmhertich koe hy skoaie en dan smiet hysels it jild ek mar wei, dat as men net al te deun lykje woe, dan moast men wol yn 'e ponge taaste.
Hy mocht Fleurin, dy moaiprater, net lije. Hester en hy wiene grif út ien daai knypt ta minsken. En dan hâlden hja altyd allebeide dy Nuttert de hân boppe de holle. Fansels, Hester soe him ek wol wer jild jûn ha foar syn marsenegoasje, dy har pong skuort se altyd wiidwaach iepen en der longerje al dy Hastinger luiwammesen op. Hja soe der mar wat mear de tûme op hâlde, oars waarde it mar in skaadlik spul foar Fokke en Lys, as har toffels ris foar 't bêd set waarden, sûnder dat se oait wer oan kamen.
Sjoch, der stie Doede yn 'e doar. Dy wennen ek alwer yn in hûs, der't Hester jild oer hie. Dat hâlde mar oan, wrachtsjes, sa 'n âldfaam mocht wolris útdieling hâlde oan syn bern. Dan diich 't teminsten noch wat nut.
Hy draaide it steksdoarke op en stapte stadich en stiif nei de syddoar ta by 't potrak en rattele mei de klink. Der kaam Hester oan, hy seach har skaad foar 't finster lâns gean, want hja hie al wer fergetten, om de blinen ticht te dwaan. It wie sa'n hutteflut yn sokke dingen, krekt dyselde noch as foar in tweintich jier, doe't se by heites de fleur yn 'e hûs brochte. Hoe heugde 't him noch, dat opslûpen fanke mei har moaie brune eagen en har bizigens. Der wie gjin ding, dat har nei gyng, en de soargen wiene har sûnder kantroeren foarbygliden krekt as in swierladene tsjalk in wetterblom.
En dat bleau sa. No wer dy blinen net ticht. As der ris dieven kamen en al dat skoane jild stielen! It griisde Wychman oan, dat in oar syn kloeren der nei útstekke koe, nei dy skat, dy't it hillichste hillichdom fan syn hert yn beslach naam hie.
Doe't se yn 'e keamer sieten, mei de tafel fol briefkes en sulverjild, koe Wychman 't net litte en wize har derop. ‘It binn' minne tiden,’ sei hy mei in soer gesicht en de tûmen yn 't fest- | |
| |
jebûs, ‘dû soest dy oanwenne en doch de finsters allegear ticht jûns. Witst, wêrst foar bleat leist? Dat ik dy op in goede moarn dea fyn en 't jild...?’
‘Fuort,’ sei hja der efteroan, ‘en dat wie dan noch wol 't allerslimste, net!’ Wychman murk der neat fan, hoe't hja him tròchseach.
‘No...slim...fansels,’ en Wychman knypeage ris mei de eagen stiif op 'e kachel. ‘Us berntsjes hiene it dan better brûke kind. In ponkje fol jild der keapest alles foar, fanke,’ en hy glûpte ris skean ta de eachshoeken út nei har.
‘Dû setst dyn hert der tefolle op, Wychman,’ sei Hester. ‘Jild is alles net. Ast' dat op in goede dei ek noch mar net ris leare moatste! Alle heidsjers haste al tsjin troch dy Warmolding en doe dy Nuttert wer.’
‘Nou, wat soe dat?’ sei Wychman finnich werom. ‘Hja sill' 't wol litte en lizz' my in strie oerdwers.’
‘Dat hoopje 'k,’ sei Hester mei in sucht. In setsje seine hja beide neat; men hearde allinnich it tik-tak fan 'e lange klok en it ratteljen fan 'e heilstientsjes op 'e pannen.
Hester hie dy middeis fuort west te teedrinken, no waarde hja wat roazich om 'e holle en krekt as lei de neiskimer fan in blide jeugd wer in amerij op har antlit, sa jong like hja optheden, it fine koairûne kopke, dat blank en fyn útkaam tsjin 'e echte kant yn 'e hals, wat op 'e side en 'e lytse hânen yn 'e skoat.
‘Dû bewinterst goed, Hes,’ sei Wychman Hoara ynienen mei in bewyske fan in glimke om 'e tinne lippen. ‘Dû wurdst' nochris wer jong.’
‘So,’ andere hja stoefwei. ‘Dat hoechstû my net te sizzen. Sis dat tsjin Lys en Wypkje fan Reinder-en-dy's, dy litte de earen noch wol nei sok sleau praat hingje!’
‘Hoe is 't, is 't noch oan mei Johannes Akkringa en Elle? Dû hearst hjir mear as wy.’
‘No...!’ andere hja. ‘Hjoed op 'e besite wisten se der al mear
| |
| |
fan as ik en praatsjes...! Ik sis 't dy...'t is in blaam foar ús folk. 't Soe wêze, dat wy sljucht wiene nei in doomneessoan, dy't wa wit wêre in wriuwpeal foar wat tsjerkefolk wurdt. 'k Soe der mar mei ophâlde...'t giet dochs om 't jild...’
Ynienen seach Wychman Hoara Wypkje har gouden hier flonkerjen yn 'e sinne en derûnder skimere it lytse donkere kopke. ‘Dat wit ik noch sa krekt net,’ sei hy. ‘Is hy dan gjin portuer foar Wypkje?’
‘Hoe komst derby?’
‘No ja,’ andere Wychman, ‘by dy sit der noch âldsear, doomnees folk kin gjin goeddwaan by dy. Dan is Fleurin better dyn maat! mar dy freonskip kostet dy ek omrake taasten yn 'e pong...’
‘Wolst wer harsenskrabje? Pas mar op dyn eigen saken. Dû hast hjir rare fijannen. Dû hast dy Warmolding ek behânele as in hûn...’
‘Dat is 'r,’ rôp Wychman Hoara en it hjitte bloed fan 'e Hoara's fleach him nei de holle.
‘Dû witste, wa't hy is en wêr hy heart...Net op 'e heide, Wychman, op in hiel oar plak...’ sei hja sunich, krekt as prate hja yn harsels.
‘Stil, sis ik dy!’ Hester waarde der kjel fan, sa spriek hy op ynienen. ‘Pas ek mar op dyn eigen saken!’ boude 'r har nidich nei.
Hes wrokke. Sa woe se net teplak set wurde. Hy murk it wol oan har eagen, der flikkere ferset yn. It spande ek om 't mei sokke âlde fammen te roaien. Hja waarden sa noartel dat en dan mar spytbokkings jaan en fiis sjen.
Steurd joech hy him ôf nei hûs.
In flau streekje moanne liet krekt har ljocht foar syn fuotten falle en in fine rein fan fonken út syn slop pypke stode oer 'e wei. It wie hjir 't deade ein fan Hastings, hjir stiene gjin huzen, de iiz'ren jildhân fan 'e Hoara's kearde it bouwen. Utgongen en útgongen lân leine neistinoar oan 'e wei mei hege elzewâlen
| |
| |
deromhinne - it stille bewys, dat it rike lju wiene, dy lieten de beammen stean en de oaren kapten se, dat stibeleare de pong. Hy hearde wat risseljen yn 'e ûnderwâl en draaide de holle om nei dy kant ta. No wie 't wer stil.
‘In murd,’ tochte 'r, ‘op roof út.’ Der wie 't wer. Hy bleau stean en harke.
Ynienen, pof!!...de pipe sloech him út 'e mûle en in kûgel fleach roerend oan him lâns, dat de fellemûtse skroeide.
It skeat him sa yn 'e fuotten, dat hy bleau stean, der't hy stie. Al wie de hiele wrâld om him hinne op 't selde stuit ek fersonken, hy hie net fan 't steed komme kind. Hy slokte dertsjin, sa jage syn hert him tsjin 'e kiel oan en syn grutte hânen trillen, as hie hy de ridel deryn. Raze om help woe 'r, mar gjin klank kaam der oer syn droege lippen.
Sa stie hy der midden op 'e wei as in tsjamme yn 't ljocht-moannewaar en it stille lân der allègear om him hinne, dat him ryk makke hie, lei der as in deade skat en koe him net helpe om himsels de macht oer syn wil wer te jaan.
Einliks der fielde hy, dat hy wer rinne koe en as in ôfjage hûn fleach hy ta 't steksdoarke yn op syn hiem en sloech op 'e doar, dat it kezyn kreake.
Hoasfuotling diich de grutfeint de doar op: ‘O hearink, de boer!’ rôp hy en loek him yn 'e hûs. Wychman Hoara hie der gjin belul mear ta, as in langstallige raai foel 'r yn 't foarhús del en it duorre moannen, ear't hy wer op 'e lappen kaam, syn geweard lichem betard ta wat fel en bonken en de klean hingen der rûm om. Allinne dy grutte donkere eagen gluorren noch yn 't bienbitige antlit as koallen fjoer, krekt as hiene hja allinne it oantinken fêsthâlden oan dy Wychman Hoara fan alear.
Hy wie noch stoefer en stiller waan as oars en noch wreder yn 't útfikelearjen om in oartsen út te sunigjen fan 'e earmen. En dy begoannen him te haten, sa stil mar ek sa fûleindich, as it folk fan sokke iensume kriten fan heide en min lân it mar kin,
| |
| |
der de grûn selst ek wol hast te gjirrich liket, om har in timpe brea jaan te wollen.
Wûnderlik hoe't de omkear yn it wezen fan dy iene man hiele Hastings sa op iene ein sette. Men murk it net, sa dagelikswei, wat der geande wie, likemin as men de wetterril sjocht, dy't stadichwei it fêstlân ûnderwrot en ta in sompe ferwetterje lit - mar it gyng al jierren. It wie al begoan, doe't de brede, stompe fingers fan 'e Hastinger boeren Warmolding neipiuwden op reis nei de heide ta en doe in set letter rekke Nuttert út 'e tsjinst en timmere in marse yninoar en lade dy fol mei snypsnaren út 'e stêd. Der sloech it libben mei hurder, heftiger polsslaggen as te Hastings, der beharke Nuttert dat, it stille wâldmantsje, der neat oan ûntkaam en diich der syn profyt mei en krante it wer oer oan dizze en gene ûnderdúmkeswei, dat noch folle mear fertuten docht, as wannear't yn 't iepenbier útboldere wurdt.
En doe dat sa'n jier trije, fjouwer gien wie, stie der op in dei yn 'e krante, yn Hastings soe in sosjalist komme te sprekken.
Dat wie wat nijs. Oeren fan tefoaren roannen de skoalbern al op 'e wei om, om dat wûnderminske ris te sjen en yn 'e skuorre fan 'e moalker krongen de minsken ta de doar út, want de Hoara's hiene it near op 'e harbarge lei, der waarde hy keard. Mar it wurd kearden hja net...dat boldere dy swarte kearel derút oer dy onnoazele minsken en dy dronken syn wurden yn as peareljende mee, dy't de sinnen betoavert en syn ûnthjittings knopen se yn 't ear, oft se de dieden al seagen!
Wychman Hoara stjoerde der in ôfgesant hinne, siktaris syn soan, dy't learde foar abbekaat en dy kaam de jûne let werom mei in holle sa read as bloed en alhiel oerémis, sa hie dy man oan 'e gong west en Nuttert hie mar yn 't fermidden sitten mei 't wyt foar en dy wie no stimd as foarsitter fan 'e soc. dem. folkskiesferiening.
‘Fan wat?!’ frege Wychman Hoara en syn eagen skeaten flammen.
| |
| |
En doe sei de jongfeint it nochris en lake der yn himsels om, hoe nuver de rollen sims omkeard wurde yn 'e grutte wrâld. Foar in jiermennich noch arbeider by de boer en no al foarsitter! En as hy om 't beslipe praat fan Nuttert tochte, as dy ris út 'e hoeke kaam, dan waarde hy der hast ôfgeunstich op. Dat lytse wâldmantsje, der siet in kop op, der soe hy noch wol mei ruilje wolle, sei 'r.
‘So?!’ andere Hoara syn wiif spitich... ‘dan is dat no ynienen wol in bysondere femylje waan. Hastû der oait wat fan bespeurd, Wychman?’
‘Ea ju nee,’ andere dy.... ‘ik hie him ommers ek mar foar 't wurk. As hy al in steil wurd dwaan koe, by uzes koe hy him ketoen hâlde...of oprukke. Dat 's hjir wet.’
‘So, so,’ sei de studint en hy tochte om oare wetten, dy't sa fêst ynwoartele binne yn 't minskehert, dat as men dy te koart docht, hja in wapen yn 'e hân wurde fan 'e ferdrukten tsjin 'e ferdrukker.
It gyng no ynienen heil om seil te Hastings. In deimennich letter smieten se de glêzen yn by Wychman en Oebele Hoara. Der bleau gjin rút hiel en sa 's hy yn 'e hûs sitten hie, hoasfuotling en mei de bleate holle, kaam Wychman Hoara bûtendoar fleanen en hy trille sa, dat hy hâlde him oan 'e post fan 'e doar.
It wiif mei Fokke en Lys wiene ferside krûpt op 't hea en 'e âlde trouwe grutfeint Geart stie op 'e útkyk by de mûnledoar.
‘Wat moatt' jim?’ rôp Wychman tsjin it skreauwende folk, allegear hast heidsjers, dy't yn 't minst fan 't fertsjinst fûl op jild wiene.
‘Iten!’ raasden wol hûndert.
‘Kom,’ sei der ien, ‘lizze der net genôch bankjes yn dyn kammenet? Wy moatt' der ek in stikmennich fan ha! Dû útsûger, dy't ús it fel oer 'e nekke hellet!’ en in grouwe flint waard troch de glêzen keile en de stelten fleagen fan 't kammenet yn grús oer 'e keamer.
| |
| |
Nuttert stie wat toside ôf en seach yn 'e oarre wei. Krekt of wie syn hiele antlit hjoed weifallen, sà sterk sprieken de trekken fan syn gesicht, de grutte meagere noas mei dy djippe tear tusken de eagen en de tinne lippen, dy't stom bleaune mids al dat lawaai. It like wol, as syn breed kin mei it grutte dobke deryn, optheden út moarmer houd wie, sa kâld èn fêst kaam it út ta de opsette kraach fan 'e skurve buffel en syn eagen glinsteren as de ljochte finsters fan in ferfallen hûs.
Wychman Hoara seach him. Hy wonk him, sa 's de Hoara's dat wend wiene...it befel lei deryn. Nuttert roerde him net fan 't steed, allinne syn eachslidden boppe de skerpe eagen trillen efkes.
Nuttert! - wonk Wychman Hoara nochris mei kâlde bleke hânen en der lei smeking yn 'e ophef fan dy stramme fingers, dy't ynhalich stiene as de kloeren fan in fûle earn, dy't alle roof goed is. No't it sa op 'e neil barnde, tocht hy der net iens mear om, wat âldsear der noch siet tusken Nuttert en him.
De ruten kletteren, it grús stode oer 'e foarhússtrjitte, de pannen rattelen fan 't hûs en Wychman Hoara stie der ferweesd middenyn. Krekt as foel de eare fan syn hûs tepletter en hy koe neat redde...neat!...neat!!
De holle sonk him op 't boarst en syn eagen glûpten alle kanten út om help. Wêr wie de fjildwachter, om him, de wethâlder, mei de wet te beskermjen?
‘Nuttert!!’ rôp hy boppe de gûlende, fernielende, razende binde út. Hoara waarde lyts.
Nuttert hearde it, om syn lippen spile in fyn glimke. O wat feroare syn antlit op dit stuit, no't hy Hoara tròf, him yn 't djipste fan syn siel fernedere. Efkes seach hy nei him, doe draaide 'r him om en gyng mei syn swiere stap nei de wei. Sà fernietige hy Wychman Hoara yn syn omdraaien...
It folk hie syn wraak hân. - Sa gyng 't by de streek lâns, by Oebele en Reinder Hoara en de oare geseten boeren, fernielen- | |
| |
dewei as in brûzjende stream, der gjin minske in daam yn opsmite doar.
‘No de lêste noch!’ skreaude der ien, in nij ynkomm'ling, in bakker, dy't troch de ûn krûpt wie en no te Hastings wer op 'e kluten tochte te kommen. En beseffeleas sloften de oaren him efternei, noch mear belust op fernielen om te toanen, dat hja no ris ien amerij de machtichsten wiene.
In pear fan 'e earsten sprongen oer 'e hage foar Hester Hoara har hûs. Al mear en mear, it duorre net lang, as doe stie 't foartún al fol folk, dat de stiennen yn 'e hân jûke.
Der gyng de doar op en Hester Hoara stie op 'e drompel, ienfâldich yn 'e klean as altyd, bedaard en evenredich en seach oer 'e kliber minsken hinne, sûnder dat hja der oars fan waarde.
‘Wat woestû?’ sei se tsjin in grutte kearel, dy't hielendal foaroan krongen wie. Dy waarde stil wei.
Har opskerpe eagen kipten lange Linse út it folk, dat krong en oangyng en hinne en wer widze as in ûnstjoere see. ‘Kinst hjir ek efkes komme?’ rôp se. Mar Linse, dy sei neat, dy skamme him, dat hy der middenmank wie, dy seach 't spark dwalen en smiet syn lange skonken mar gau wer oer 'e hage. Nee, hjir by de frou op 't hiem, misstiene stikken ruten en stiennen. It waarde stil ûnder 't folk.
No klonk Hester har helder, klear lûd wer yn 't folk op. ‘Wat is der dochs te dwaan?’ sei se hiel gewoanwei, mar men lies strangens yn har eagen. ‘Stiet de boel hjir altemets yn 'e brân en woll' jim my helpe? Ik kin dochs net bêst tinke, dat jim ferkearde dingen yn 'e akte ha, wol? Derfoar kenn' wy inoar te goed.’
‘Brea moatt' wy ha!’ skreauden in pear mûlripen. ‘'t Is allegear uzes mei! Jim skuorre ús 't brea út 'e bek en frette jim sels sêd. Brea! en elkoms syn pûnsmiet lân! Dat komt ús ta!’
Der krige dy kearel me ynienen in klap yn syn gesicht, dat hy tûmele efteroer op 'e grûn. ‘Hâld dy stil,’ sei der ien, ‘dû moatst noch leare, om mei froulju om te gean.’
| |
| |
In pear laken, inkelen seagen om, mar de wraaksucht slepte net. Dy loerde...loerde...In lyts fonkje wie der mar ta nedich as Hester Hoara waarde op gelyk of ongelyk oerjûn oan dit razende folk, dat de ienichste fjildwachter fan Hastings yn syn eigen hûs opsluten hie mei twa fan 'e sterksten ta oppassers.
‘Brea!’ raasden in pear drysten wer. ‘Jou ús jild foar brea! Hast it net by steapelsfol yn 't kammenet? Wy freegje om ús eigen! It komt ús ta. Jou ús brea as...’ en de hânen, dy't opstutsen waarden, omklammeren de freeslike stiennen.
Doe makke Hester Hoara har ta man.
‘Nee,’ sei hja bedaardwei, mar mei in klank yn 't lûd, sa 's nimmen noch oait fan har heard hie: ‘Jim krije gjin brea en gjin sint jild fan my!’
De lju, dy't de stiennen yn 'e hân hiene, makken har klear, om se fuort te saaien. Hester seach it...krekt as waard' se grutter...
‘Smyt deryn!’ hise ien temûk en doe tongeren wol fyftich mûlen dat wraakwurd oer it stille hiem, poerrazen op it wiif, dat se stean doarst.
‘No...doch 't...!’ sei hja... ‘Smyt ta...Der is net folle oan my gelegen...’ Krekt as 't ôf- en oangean fan 'e weagen brûsde en weage it der yn dy minskesee...mar der bleau dochs noch eat as earbied oer foar dat fromminsk en har moed, dat it folk bewarre foar de died.
‘Hâldst de pong ticht, Hoara?’ en in grutte kearel gyng lyk foar har stean. ‘Wy witte, wat ús rjucht is en wy sille it brûke ek. Smyt ta!!’
Doe sei Hester Hoara de wurden, dy't no noch fan mûle ta mûle gienne te Hastings: ‘As der ien is te Hastings, dy't oait mei lege hânen fuortstjoerd is troch my, ja! smyt dan ta, optslach...Dan ha 'k it fertsjinne.’
Doe waarde it deastil ûnder 't folk, de grutte stiltme, as de minske ta himsels ynkeart en sjocht, dat hy mis west hat.
| |
| |
Hester Hoara bleau stean op 'e drompel fan har hûs en wachte, wat bleker as oars en har freonlike eagen seagene yn it folk op. Och! hja koe se allegear wol, de measten wiene Hastingers fan âlder ta foarâlder, heidebern mei de poelen ta selskip en de seaden ta tek. En dy eagen, dy makken it folk syn herte weak. ‘No?’ sei hja.
D' iene nei d' oare joech him swijchsum ôf, sûnder der in andert op te jaan. En doe't de lêste fuort wie, gyng Hester yn 't foartún en hifke ien fan 'e stiennen, dy't der lizzen bleaun wiene.
Hja wiene swier, al de wraaksucht hiene hja ynsûge. -
Hja sloech de skelk om 'e holle en gyng om 't hûs. De teiwyn stie op 'e glêzen en 'e lêste snieplakken oan 'e noardkant fan 'e huzing teraanden yn lytse wetterstreamkes, dy't nei de reed tasiperen. De drip fan 't tek foel ientonich del by de sydmuorre en it wie sa swart dat troch de beammen, dy grien glimmerich ôfstieken tsjin 'e skiere reinwolkens, dy't út it westen wei opfleanen kamen as hiele grutte flechten ûnksfûgels en dy de wyn útfloddere ta dikke reinbuien sims noch mei in inkele grutte snieflok middenmank as in reine ienling, dy't tusken útskot telâne kaam is.
Hoe treasteleas like de natuer, krekt as hie hja har deljûn yn in ivige slomme, sûnder de hope, wer in dei kinne te sillen, dy't út it easten it ûntweitsjen bringt.
Hester loek it swarte tipdoekje noch wat fêster om 'e skouders en seach ris yn 't waar efterhûs. Der koe men de loft skouje.
Mar dy stie stiif en grou - de wyn kromp nei 't suden ta en 'e einen kwêken yn 't bit. It wie waar, as de utersten yn 't minskeherte fat op him krije, haat of leafde. It is dan beide har tiid - de bûtewrâld wurdt bûtedoar besluten en de minske is mei himsels en syn hartstochten allinne. Dan komt de leafde teantsjendewei oer 'e útslitene drompel fan it âlde hûs mei har
| |
| |
ing'legong en de himelse gloed yn har eagen en yn in wûndere flústering seit hja, dat der gjin heimnisse is tusken har en it minskehert en hoe't de tiid ek mei syn oeren yn it sânglês omskoddet, dat har wjukken fier oer tiid en fierte hinne slagge en der oan 'e lange wei fan it oantinken gjin hânwizer stiet nei it lân fan ferjitten. Mar yn sok waar, dat him ek neargeestich makket en ûngedien en waarsiik, bozet ek de lytse wrok, dy't hy tsjin immen hat oan ta haat, as 'r heart nei it ientonige fallen fan 'e reindrippen en 'e stoarmgjalpen, dy't oer 'e ierde swypkje en 'e âlde beammen kreune litte en fertelle, hoe't ek de natuer har ûnstjoere riten hat by tiden.
Dan is de minske nochris wer it natuerbern, dy't by dy grutte jimmerbuorr'ljende welle him it earst sêd dronken hat en dy't der noch altyd oan besibbe bliuwt, hoe fier hy him letter ek ôfkeard hat fan dy frisse, oerkreftige, dy't dochs de mem bliuwt fan al it moaie, dat der yn him wennet.
Stadich joech Hester har yn 'e hûs. Krekt as hingen der har stikken lead oan 'e fuotten, sa swier foel har 't gean. De grutte stiltme yn 'e hûs eftermiddei kaam har aardich oan; it teewetter song bywilen sêft en lûd neist har op 'e koal in âlde húslike sang fan in bulte beleefde fredige neimiddagen en hja hearde oars gjin lûd mear as it kletterjen fan 'e reindrippen tsjin 'e foargevelsfinsters, der de wyn lyk op stie. Mei kûgelsfeart jage de rein as in grize wolken oer 't fjild...der gyng gjin minske de wei lâns, allinne in pear skierroeken stapten deropom.
It naaien woe net rjucht fan ein...dan briek de tried wer of de besseltried loek op en einliks smiet hja 't der del en bleau mei de hânen yn 'e skoat foar har út sitten te sjen. Hja fielde it, sokke reboeljes bleaune har net mear yn 'e kâlde klean sitten - it hie har in skok jûn, dy't oankaam wie en de neipree koe se mei gauwens noch wille fan ha. Fansels nei Ljouwert te getugen, in stik of wat Hastingers yn 'e bak en de Hoara's op 't lêst de lilke man noch...
Krekt as wie hja sont hjoed feroare...krekt as hie se net
| |
| |
mear sa'n betrekking op Hastings, waarde hja der los fan makke. Sont heit wei wie, hie se hjir dochs gjin haal mear, de bruorren troud en elkmis syn eigen húshâlding en beslommeringen, der hja net iens mear yn behelle waarde.
En no dy nije jeugd om har hinne, dy't hja opbloeien seach as in nije blom yn in frjemde tún, dat stiek har frouljushert mei feninige prippen. Krekt as faksearen dy jonge bern har mei har praat en grappen oer dingen, dy't hja net begriep en 't sinspyljen op feinten, mei dy har âlden hja ienkear jong west hie. Hja wie in wiif en hja fergunde de jeugd har bloei, dy't ringen komme soe...
De Ljouw'ter krante lei op 'e tafel en om har sinnen wat te fersetten begoan se der wat yn om te lêzen. Hea! der stie ek in hûs te keap oan 'e Willemskade. Hja wist wol, wêr dat wie, Fleurin syn skoanâlden wennen der ommers ek en sûnder, dat hja der erch yn hie, glied de krant har út 'e hânen op 'e skoat en begoan hja deroer nei te tinken.
No banke se hjir wer allinne om - de ienling yn 'e grutte swarm mei al har jild. By de jongerein hie se gjin haal mear en 't foege noch net, om har by de âlderein te jaan. De Hastingers, dy't op 'e dei ôf wisten, hoe âld hja wie, hiene de moed noch net, om har op 'e besiten tusken de boerinnen mei grutte bern yn te setten. Dus...by de jongefammen en dat peare ek al likemin, dat wie allegear noch koartswyl en wyldsang en 't eintsjebeslút wie, dat hja har op 't lêst oeren fier winske en sa njonkenlytsenwei fan alle besiten thús bleau. Doe hjitte it...hja maalde om in man en in âld widdener mei trije grutte bern teach de dryste skuon al ris oan en skreau har in grut brief...hoe faken en op wat menearen hy wol by nacht en by dei om har tochte...
Hja skreau him finnich werom, ien menear hie hy lykwols noch fergetten en dat wie de maklikste menear, om jild te krijen en dat hja him der net oan helpe koe.
Der kaam alwer ris sa'n duitedief en noch ien, der wie al ge- | |
| |
gnút fan op 'e buorren, mar de ienichste der hja wolris om tocht hie, dy oppeneare him net. Dat wie Elle Mulder. Twa iensumen, dat joech oars wol in aardich portuer.
Hja rekke sa yn 'e prakkesaasje wei oer dat hûs en 'e nije plannen, dat hja murk 't net iens, dat der twa manlju it paadsje opdraaiden. It waarde al skimerich, flau stieken har skaden tsjin 'e jûnloft ôf. Oan 't stiif hâlden fan 'e holle seach hja, de iene wie Wychman en de oare boargemaster fansels. Mei syn koarte stedsstapkes koe hy Wychman amperoan byhâlde.
Hja gyng oerein, stadich, hast mei tsjinsin en skroefde earst it teepitsje noch wat op. Wat alwer in gedoente, nije tee, sigaren, Wychman in pipe, alles fan a oan z ta fertelle fan hjoed...oppasse, net tefolle sizze, dat de Hastinger heidebern beswiere koe.
It kaam al krekt sa út, as hja tocht. Boargemaster, oars sa flauoandraaid dat, stie no alhiel op iene ein - it gold it gesach! dat wie syn eachappeltsje. En foaral en believen it opsluten fan syn trouwe Brugsma, de fjildwachter, diich de doar ticht, sei 'r. Hy wie praatsk, omreden hy de oare lju graach oan 'e praat ha woe no jûn, oars hâlde menhear him ynfieren en ôfgemeten en sette jern de poannemûtse op fan sluten-mûlichheit...Hester kòe him wol...en no jûn kearde hja mei fine frouljusbeslepenheid de rollen ris om en waarde sa ynfierene swijchsume freonlik, dat menhear der neat net thús mear wie yn dy grutte keamer by dy Hester Hoara, dy't har hâlde en gedroech as in stedsdame, der in hearskip oer en tefolle is.
‘Toe, witst' no suver neat?’ woe Wychman har oantreastje. Graach yn 'e geunst komme by menhear, derfoar roan hy no ek al mei as boantsjelap.
‘Wat ik wist, ha 'k nyskes al sei. Ik bin net fan plan, wer fan foaren oan te begjinnen. Ik leau, boargemaster hat it ek al opskreaun.’
‘It is net folle,’ en boargemaster kuerde ris oer 'e gouden bril hinne nei dy moaifoarme mûle mei syn fynbôge lippen, dy't mear ferswijde as sei no. Dat murk hy wol. As dy baas wie, rek- | |
| |
ke der gjinien Hastinger nei Ljouwert ta. Dan wie de broer bûchsumer twiich fan ien stamme - der koe hy mei lêze en skriuwe.
Steurd joegen hja har einliks ôf. Wychman mei de sneinze wethâldersjas oan en boargemaster syn grutte ‘portefeuille’ ûnder 'e earm. Efter de hage by de wei leine in stikmennich skoaljonges.
Rûfty! der fleach in wiete sniebal troch de loft en noch ien, noch ien. Der einliks ien op menhear syn hege hoed en doe fuort, dat de modder dernei stode...Hes seach 't wol...Fokke wie der ek alwer middenmank. Wychman draaide syn eagen hastich ôf en hie al syn prakkesaasje by in elzewâl, dy't de bakker langlêsten fierst te djoer krige hie! Jûn soe hy dy jonge teplak sette, dat soe 'r!
En hy helle de skjinne wite bûsdoek út 'e bûs en menhear wie sa goed net as der moast de hege hoed mei ôfhimmele wurde. De lytsen negerje en foar de grutten krûpe, dat diich 'r, dy Wychman Hoara en as hy ris witten hie, hoe't boargemaster ynwindich de gek mei him hie, dan soe hy 't tuike moai spyljen gau litten ha.
Krekt diich Hester it izer op de blinen, doe kaam der alwer ien it paadsje op. Nuttert mei de marse. Hja seach 't wol oan syn gong...hy wie ynein.
‘Jûn...frou,’ sei hy skruten. ‘Is der no ek noch wat noadich?’
‘Hoe dat sa no?’ Hester harke raar op. ‘Skilt der wat oan?’ sei se en stiek mar gau de lampe op.
‘Ik tocht oars al, soe de frou my wol wer binnedoar ha wolle? By Haaie en Fink-en-dy ha se my de doar foar de noas tichtsmiten...’
Hester begriep him ynienen... ‘So!’ sei se koelwei, ‘dus derom...! Wêrom bemuoist dy dan dochs yn 'e goedichheid ek mei sokke dingen? Ik ha 't hjoed al krappernôch hân om dy...dû wiest dermei betelle, dat 'k ek mar ris sei: net noa- | |
| |
dich. Wêrom sa'n spul út te jaan op 'e buorren en 't folk oan te hysjen as hong'rige hûnen?’
‘Wat!?’ rôp Nuttert ferheard. ‘Ha se hjir west?’ en hy hie 't op dat stuit net rûm.
‘Dy 't net leauwe wol, de stiennen lizze noch foardoar,’ sei Hester wat stoef yn 't tebinnenbringen fan hjoed, dat net in makliken oere yn har libben west hie en in striid, dy't hja ek alwer allinne útfechte moast. De bruorren wiene fansels fierst te bang foar eigen liif en jild, elts foar oar paste op syn eigen.
Nuttert waarde der stil ûnder. As de sosjalist hjir optheden west hie, hie hy him de kraaierige nekke wol omdraaie wold, sa razen makke 'r him, sa skamme 'r him foar syn eigen oanhang. Goedprate lei net yn syn aard, der wie hy fierst te rjuchtút ta, mar dat it him nei gyng, seach hja oan syn gesicht. Hy wie sa wyt as in doek en it klamme swit kobbe him op 'e foarholle.
De stillens fan Hester jûn beëange him. Dat hy djip yn syn hert it besit noch eare, fielde 'r no, al wie hy ek tûzenris in sosjalist...al preke hy ek oaral lyk en rjucht foar elkenien. Mar Hester stie derboppe...dy hie hy heech set syn libben lang en dat liet hy ek net...al laken oaren der ek om en niten him mei har gepraat oer ‘skermmantsjes’. Och en wat hie hy der altyd grutsk op west, dat hy hjir noch by Hesters komme mochte, wylt de oare Hoara's him net iens mear op 't hiem ha woene. Want dy femylje hinge oaninoar as kladden, de iene syn fuotlêsten trapen se allegear nei...allinne Hester gyng har eigen wegen.
Hy bleau by de stoel stean, dy Hester foar him klear set hie, hy doarst no net mear sitten gean en stilwei krige hy 't seel fan 'e marse wer beet en soe 't oer 't skouder hingje. It ferwyt yn dy moaie heldere eagen koe hy net ferneare.
Doe seach Hester syn ferarbeide lea, de stroffelige gong fan 'e brede útwekke fuotten yn 'e âlde learzens en ynienen krige se in skerp en in droef ynsicht yn 'e ellinde fan 'e maatskippij. Ja, der koe se ynkomme, dat sokke earme stumpers mei alle
| |
| |
middels noch om wat ferbettering yn har ellinde sochten en ek wolris in amerij it swiere tsjinstjok ôflizze woene, dat hjasels en har foarâlden ieuwen, ieuwen droegen hiene. Want sette dy ellinde har mark net op harsels en de stumperige bern, de heidebern? mei har hongerige eagen en har meagere lichemkes, dy't de earmoed as ienichste erfnisse meinamen fan 'e widze ôf oan 't grêf ta?
Ynienen ferjoech hja it him, ferjoech it him fan herten.
‘Sa net fuort,’ sei se koartwei. ‘Sa bist hjir noch noait weirekke,’ en hy moast de marse útpakke en hja koft wat snypsnaren fan him en sette it tabaksfetsje ree. Hy moast de piip ris stopje.
Doe rekke hy wer wat op syn dree en kaam 't him ek wer yn 't sin, dat hy noch boadskip hie by har. Mei oerlangsume wissens kaam út in foech laadsje de hiersater foar 't ljocht en de hier fan 't kampke lân, dat Hesses wie en hy no al sont lange jierren brûkte.
‘No en hoe is 't by jim folkes?’ sei Hester en tekene ôf op 'e sater, wat hy betelle.
‘Wat sil 'k sizze, goed,’ andere hy. ‘De frou moat tinke, Beard is rare deun en dan de bern nimt gâns sa winters en Date...och Date...’ en 't lytse mantsje suchte.
Hester merkbite it wol, der miskearre gâns oan. Sa ûngemurkenwei wie Date har al ûntgroeid no't hy net mear nei skoalle ta gyng, seach se syn lyts bleek kopke net faak mear op 'e wei. ‘Stelt hy him net te deugd oan?’ fiske se. ‘Dy opslûpen jonges, dat 's noch onbesage hout. Dy moatte ûnder 'e minsken, dat de spuonnen dernei fleane. Dan wurde se wat.’
Nuttert skodholle flau-oandraaid. ‘Ik wit net...ik wit net,’ sei hy,... ‘Date ûnder de minsken...Dy sit mar leafst ûnder 'e grutte parrebeam mei in snipeltsje pompier en in potlead yn 'e hân en dan seit hy, hy makket in gedicht. Mar ik sis...der kinste net fan ite, jonge...dû soest te ierdappelsetten gean. Ik wit suver net, wêr hat dy jonge 't wei! Mar ús mem plichte ek sa te wêzen, dy koe sa mar foar de fûst wei rime en fertelle, ik ha
| |
| |
't noch noait sà heard!...En dan stibelearje doomnee en master him allebeide ek noch...dy sizze, der sit in kop op dy jonge. No, dat sil wol sa wêze, mar dy dichterij moat derút.’
‘So, sizze doomnee en master dat?’
‘Ea ja en no meitsje se dy jonge alhiel oerémis. Dat sit alle dagen mar te learen en it wurk fersluorket derby,’ en hy tocht der ynienen wer om, hoe Beard Date langlêsten in kop fol wetter om 'e earen smiten hie, doe't hy efterhûs yn 't waar sitten hie te sjen mei de lep tusken de skonken en in fladsje pompier op 'e knibbel. ‘En no wie 'k foar in deimennich by notaris en doe sei 'k...as de jonge ris by him koe...Dan hie hy plak en...’ Doe hâlde it âld mantsje him ynienen stil en stoarre nei de souder, krekt of ferdwûn der in loftkastiel yn reek en damp.
‘No,’ sei Hester, ‘dat kin krekt. Is 't oangien?’
‘Ja mar, frou, menhear hie...’ Nuttert wiske him ris mei de bûsboek om 'e holle.
‘Wat dan?’
‘Ien betingst,’ sei hy no ynienen reslútwei. ‘As myn jonge op syn kantoar kaam, dan ferwachte hy, ik soe my by de sosjalisten weihâlde. - Hark ris menhear - sei 'k, want ik fielde, dat ik noch in âldfryske kop hie, der it bloed hinnefleach mei kûgelsfeart - it is in hege hier om in lyts lân, menhear. Ik bin baas fan mysels en ik gien hinne, der iksels wol - en doe kaam ik oan 'e pet en gyng derút. En no moat Date mar mei de marse mei, dan komt hy ek ûnder de minsken,’ en efkes suchte hy.
Hester sei neat, har tinzen swalken fierôf...Hja seach Nuttert bedrukt fuortgean en 't stilsitten en neitinken duorre krekt sa lang, dat de lange klok sloech tsien oere en hja tearde de Ljouw'ter krante op en lei him yn 'e kast by in hiele bulte fergettene dingen, dy't ek ienkear in tins, in plan of 'e opset derfan yn har libben útmakke hiene en der se no gjiniens weet mear fan hie, hoefolle se ienkear wol yn datselde libben betsjut hiene. Mar de skaden fan it nije libben waren al yn dy stille keamer om...
|
|
Auteursrechtelijk beschermd