|
| |
| |
| |
2
Op in septimberjûn, in set letter, draaide der in âlderwetsk ferdek de hoeke om en hâlde no lyk op Hastings yn, dat him mei syn lytse húskes, yn 't beskûl fan 'e âlde hege tsjerkhôfsbeammen as de pykjes om d' âld klok yn 't rûnte om de grouwe stompe toer hinne legere. De sinne skynde derop en de frisse wyn waaide deroerhinne; hy jage de reek foar him út, dy ta de skoarstiens út krinkele en skodde ris oan 'e beamkrunen, as se noch gjin giele bledden falle litte woene. Hy begoan op roof út te gean, de flecht fan syn brede wjukken waarde hastiger en foarser by 't ôfgean fan 'e dagen.
Syn wjukken roerden ek it wetter fan 't Jufferspoeltsje, dat sa moai teside fan 'e wei leit yn in bochtige seame fan brune reiden, der kaam beweging yn en fan 'e weromstuit begoan in âld klomp te silen, steatlik, mei as seil in bûnte bûsdoek, spand yn 'e wyn en wat triedden fan memme nassaus jern as want. In flagge fan goudpompier stie derboppe-op en sa gyng dat stadich oer 'e poel.
Der is noch noait in skip sa fol freze en beving fan in helling tewetter litten as dizze âld klomp en as der in foarse wynpûst kaam en it skip hast oerwichtich waarde, dan wykten twa pear berne-eagen der net ôf.
It wiene in jonkje en famke, dy't der op dy moaie dei yn 'e reiden sieten en dat ien hûs har stamhûs west hie, der wie gjin mis op.
Hja ûntroannen inoar net folle, it jonkje wie allinne wat foarser en foarliker en hja wiene berne ûnder it brune reiden tek fan in âldmoadrige grutte huzing, dy't der neist de poel op in hege kamp lân lei en op 't gemeentehûs stiene hja te boek as Fokke en Lys Hoara. Sa hjitte 't op syn sneins, mar yn 'e wand'ling wie 't altyd de bern fan Wychman en Gelses. Dat
| |
| |
wie de namme, der men se by koe, dat paste by de ienfâld fan it doarpke, der har eachjes iepengien wiene.
‘Sjoch no...o Lys!...it giet om!’...kriet de lytse jonge ynienen en fan klearebare skrik rôlen de triennen him oer 'e mûtele brune wankjes. ‘Lûk dan dochs oan, sleau fanke,’ en hy fleach oerein en rimpen skuorde hy 't susterke 't stoerslyntsje út 'e hânen en hoarte sels mei alle geweld oan 't tou. Mar 't flearehouten mêstje gyng net wer oerein stean, de reade bûsdoek waarde al wiet, it spul stie faai.
Ynienen kaam der in wolberette útdrukking op syn tear, beweechlik antlit, syn heldere eagen skitteren en yn in omsjoch hie 'r de klompen en hoazzen út, strûpte it broekje op boppe de fine knibbeltsjes en batste mei lange stappen fan syn feardige blanke skonkjes yn 'e poel op.
As men him sa stappen seach, dy lytse boai, soe men him wol útportreteare wolle mei syn slank tear lichemke en dat brúnferbarnde kopke ûnder it kroeze, donkere hier. Der siet pit yn dat lichemke, geest tintele yn dy eachjes, dat treflik foarme mûltsje soe letter wol witte, wat it sei en ûnder 'e kwint hâlde, dat ferset besiikje doarst. Der lei wat sûnders yn dy eagen...it susterke like krekt op him en dochs, hja roannen útinoar as nacht en dei. Hja miste it karakteristike fan syn antlit, de wissichheid fan macht, it onbewuste besef fan hearskippij oer oaren, swakkeren en hy miste it sêfte, guodlike fan har, dat har fyn kopke no al stimpele mei it sêftste mark fan wûndere leaflikens.
In stap of wat noch...mei lytse grage hânen pakte hy syn faaie skat al beet en soe gau werom, doe kaam der in meager, langramich fromminsk skean oer 't lân fleanen en lyk op 'e bern oan.
Fokke dûkte him al mei de lytse kroeze kop hast ûnder wetter en 't susterke siet al deastil yn 'e reiden ferside, mar mem har skerpe eagen hiene se al yn 'e gaten.
‘Hjir jim dôgenieten, jim luiwammesen! derút, yn 'e hûs!’ en hja jage it famke as in jonge einepyl út 'e reiden op.
| |
| |
‘En no dû, smoarch jonge, derût!’ hjitte hja Fokke en stie oan 'e kant by de wâl te kibjen en oangean. Doe seach se heite bûnte bûsdoek as in fodde by de klomp delhingjen. Fokke hie him foar 't liif hâlden en as in djoere skat omklammere hy him mei syn beide hantsjes.
‘Wat 's dat? Wêr 's dy wei?’
‘'t Is heites, hy hinge op 'e line,’ sei hy bedêst. It gûlen stie him neier as 't laitsjen, mar as hiene de lytse skonkjes muorrefêst yn 't sân fêstsûge west, sa min wykten hja in hânbree. Mem doarst der net yn en hy kaam der net út...hy begoan al te beprakkesearjen, hoe't hy mem ferrifelje soe.
‘Silst der no út!?...as ik helje jim heit! Dy stiet der op 'e efterhûsstrjitte.’
Fokke seach dat ris út. Der stie heit as de wreker fan 't kwea, in grutte, foarse kearel mei in rêch as in barte en in lûd as in klok, dat men wech-ender-wear hearre koe, sa hoar wie 't oer 't lân yn syn rêst nei de rispinge.
Gels draaide har om. ‘Wychman!’ rôp hja mei de hân oan de mûle. ‘Wychman! kom hjir ris!’
No wie de baan rûm en de lytse baaifanger benuttige de kâns. Fluch as in wezeling wie hy mei in sprong op 'e wâl en der stode hy hinne mei syn wiete lytse fuotten en 'e klompen ûnder de earm, skean oer 't lân, op 'e wei yn.
Dy roan 'r in ein út, doe gyng 'r op in sânbultsje sitten te bekommen en droege syn fuotten mei in tippe fan 'e bûsdoek, dy't noch droech bleaun wie. It fierdere liet hy oer oan sinne en wyn, dy't him bystiene, safolle as hja koene en earst moude hy krekt s' as de fûgeltsjes wat yn 't waarme sân om en doe begoan hy derom te tinken, wat hy no einliks wolris dwaan koe, want mem yn 'e earste oere twa ûnder eagen komme, dat wie min te weagjen.
Nei Hes-muois gean om in apel? Der hie hy fan 'e moarn ek al west, doe hie hja al gjin mear. Nei baas kûpers Jan, as dy him ek in nije top meitsje woe foar in sint? Mar dy sint krige hy moarn
| |
| |
earst, as Date kaam te boartsjen sa 's alle sneinen sont fan 't maitiid en dy top hie hy hjoed leafst en Jan boarge net, sei heit. En dan koe hy ek net mei bleate fuotten de buorren lâns, dan raasden se fan: ‘Heidebern, heidebern! hast gjin hoazzen en gjin jern,’ en piuwden him nei.
Hark, wat wie dat? Der kaam in wein oanriden, it ferdek fan Boate Piters en de rún hie 't moaie nije gereid oan mei de giele kwastjes oan 't hoofdstel en 'e wite jageline.
Yn in omsjoch wie hy oerein en roan 't yn 'e mjitte. ‘Boate! Boate!’ rôp hy al fan fierrens.
‘Ja, wat is 't, Fokke?’ sei dy en glimke syn guodlikst glimke, doe't de lytse man fol smeking syn skipke omhegens hâlde en neist de wein lâns roan. ‘Moast meiride?’
‘No!!’ sei dy en de wein stie. De lytse jonge kleau op it stuitbankje, der soe hy sitten gean. ‘No, kom hjir mar,’ sei Boate en skikte wat om en doe mocht hy op in sêft fewielen kjessen sitte - der kaam hy wer wat ta himsels.
Ynienen hearde hy gepraat efter yn 'e wein en draaide him nijsgjirrich om. Hea! in frjemde man en in frjemd fromminsk rieden ek mei Boate en wat hie dat wiif in moaie jurk oan, alhielendal mei sidene franjes behinge. ‘Dach,’ sei hy en seach se doe mar ris tige oan mei syn blierhertige eagen. Doe aaide hy temûk ris oer 'e franjes, as dy wol echt wiene. It fromminsk fielde it hantsje wol, dat oan har rôk ompluze en sêft krige hja it beet.
‘Hoe hjit hy?’ frege hja mei sa'n sêft, leaf lûd, as Fokke noch noait heard hie.
‘Ik bin gjin hy, ik bin Fokke en ús heit is Wychman,’ andere hy grutsk en sette in heech krop.
‘'t Is ien fan 'e Hoara's, doomnee,’ ferdúdlike Boate en wiisde har rjochts fan 'e wei de huzing yn 'e beammen. ‘Der wenje se, geseten lju, hy is ek tsjerkfâd en sa.’
Krekt as tocht it jonkje, no wie 't moaiernôch. ‘En wa bist dû?’ sei hy en seach 't jong fromminsk oan. Hja lake de man
| |
| |
neist har ris ta en doe rêste har each o sa leafderyk op it lytse kopke foar har. ‘Woest graach witte, wa't ik bin? Hoe dat sa?’ ‘Sjoch,’ sei hy fertroulikwei, ‘ik mei dy wol lije. Ik soe dy in top jaan wolle, moarn earst, mar wêr moat 'k dy dan hinnebringe?’ Trouhertich seagen de moaie berne-eagen har oan. Hja knypeage tsjin 'e man neist har, hy moast him mar stilhâlde.
‘Witste wat,’ sei hja, ‘ast' no hielendal net ondôgens biste hjoed net en moarn, bring him dan mar yn 'e pasterij.’
Mei ien slach wie 't bliere fan 't antlit ôf, Fokke seach rare benaud. ‘Dan kin 'k dy dy top noait bringe,’ sei hy bedrukt, ‘ik bin altyd ondôgens, seit mem, en...hjoed...ek...alwer.’ ‘Wat hast wer út 'e wei set? Yn myn apels sitten?’ Boate seach rare stoef, dy hofsjongerijen yn syn tún by nacht en dat geskoai fan 'e bern by dei wie noch in neil oan syn kiste, sei hy ornaris en lytse Fokke wie der altyd middenmank, dy stie foar wetter noch fjoer.
‘Yn 'e poel ha 'k sitten,’ sei Fokke bedêst, mar dochs de moaie eagen noch fol skelmerije en doe krige dat fromminsk syn hantsje beet en sei, hy moast mar ris fertelle, licht koe der noch wat op útfûn wurde, dat hy net wer yn sokke grutte ondôgens-heden ferfoel en ek de top noch bringe mochte.
Hy hinge der earst noch wol wat tsjinoan, mar doe waarden alle sûnen fan 'e saterdeis opbycht en einlik suchte hy fol selfkennis: ‘It moat mar oergean mei dy top. Ik hie oars wol nei dy ta wold. Lútsen seit, yn 'e pasterijtún sit ek in gielgousnêst en der binn' ek slangen.’
‘Mochten jim wol by de poel boartsje?’ sei hja wer.
‘Nee,’ skodholle Fokke, ‘mem sei, ast it ûnderstiest' en dû giest mei Lys nei de poel, dan sil 'k dy yn 't tsjusterst gat bringe fan 't hiele hûs.’
‘Ast no ris tsjin mem seist, dat it dy muoit,’ rette it fromminsk, ‘en dû ûnthjitst om 't net wer te dwaan?’
‘En mei 'k dan noait wer by de poel komme? 't Is der sa moai.
| |
| |
Mar as 'k it ûnthjit, moat 'k it ek dwaan, seit mem, oars is 't skande en skande is dea, net?’
‘Ja, myn bern,’ sei dat fromminsk. Dat bern wist net, hoe't it har yn 't moed griep. Skande of dea, dat freeslik wurd hie ek ienkear skieding makke yn har âlderlik hûs. Heit en mem hiene de knoei weikrige en der op 'e bare lei hy, de âldste soan, dy't de dea boppe de skande socht hie.
‘Dus sil 'k it ûnthjitte en mei 'k dy top dan bringe moarn?’ sei de lytse jonge. It gielgousnêst en de slangen lieten him net mei rêst.
‘Dat 's ôfpraat en no moatst' nei hûs en doch skjinne droege hoazzen oan en sis tsjin mem, dat it dy muoit, Fokke. Silst' it dwaan?’
‘Ja,’ sei hy. Dy rjuchtute eagen koene net lige, dat seach hja wol. ‘Boate, mei 'k derút?’ frege hy. Boate en hy wiene no wer goede maten, dat fan 't apelskoaien hie Boate al lang wer fergetten.
‘Dach frou,’ sei Fokke en in lyts smoarch hantsje waarde útstutsen. ‘Dach, myn leaf jonkje,’ sei hja en knypte him ris tige yn 'e hân.
‘Du koest my ek wolris in hân jaan,’ sei de man neist har.
Fokke stie al oerein, hy betocht him ris en nochris - doe sei hy ynienen earnstichwei: ‘Ik mei dy net lije, dû bist sa swart.’
Fuort wie hy. - De jonge doomnee lake, dat him de triennen hast oer 'e wangen rôlen en syn wiif lake mei. ‘Wat in aardich jonkje,’ sei de iene tsjin 'e oare, ‘wat in lytse permant!’ en der kaam yn it hert fan dy jongelju in winsk op...in swietenien...in faak begearden. Bringt in klaver fjouwer it lok, in klaver trije heart by de leafde. In hûs sûnder bern is in dei sûnder sinne.
Boate loek ris oan it slop pypke. ‘It is in pril jonkje,’ sei hy. ‘As hy mar net tefolle oer 't hynsder tild wurdt der by Wychmans...Wûnder, dat hy de earste Hastinger wêze moast der't jim mei praat ha, ja ik fansels der net by...'t Is ommers noch
| |
| |
mar in jonkje fan in jier of fiif. Wêrom net syn heit of notaris of Ulbe Jans, dy't ek yn 't fjouwerkant sit?’
Ja, wêrom net? Wêrom moasten dy trije minsken inoar der mette op dy septimberjûn? Wie 't om 't har wegen ienkear sa ticht neistinoar lâns rinne soene, krekt salang, dat hja by de grutte kleau wer útinoar roannen foar ivich? en de pasterijtún, wêr de bernefuotsjes no sa frank en frij yn omrinne mochten, ienkear foar in man yn 'e kreft fan syn libben wêze soe as it ferbeane Paradys, der de grûn ûnder de fuotten barnt en dat dochs fol is fan ûngekende sillichheden en noait net dreame lok? -
De oare deis, de sneine ha in bulte Hastingers yn har ûnthâld optekene as in wichtige dei. De folle sinneskyn lei op 't tsjerkepaad en 't hoantsje fan 'e stompe toer stie te blêkerjen yn 'e sinne en skittere boppe de beammen út, sa wie de earste opgong fan 'e nije doomnee nei it bedehûs. D' âld fuotten fan doomnee Westra, dy't no mjirkes wie en by de bern ynwenne, wiene de útslitene stiennen lâns sloft, no stapte der in flink jongkearel lâns mei syn jong wyfke op 'e side en hie noch in grutte ferwachtinge fan 't libben. Doomnee Westra hie der in goed tritich jier stien en och! hy wie sa oan Hastings ferkleefd rekke...de manlju, dy't hy no yn tsjerke sitten seach, hie hy as lytse jonkjes op 'e knibbel ride litten en fan dy leafde, der wie wat fan sitten bleaun.
En de Hastingers? Fan 'e moarn gyngen hja allegear wol trou nei tsjerke, mar der moast earst al ris in sek sâlt mei Fleurin, dizze nijling opiten wêze, ear't hja him de leafde en it folle betrouwen en 'e achtinge joegen, dy't hja d' âld doomnee altyd tadroegen hiene.
De tsjerke kaam út dy middeis. Ynienen wie it tsjerkepaad swart fan minsken, de froulju yn 'e stemmige swarte dracht mei de wite floddermûts op, kroand troch 'e nijmoadrige hoed mei bûnte blommen. Wychman Hoara kaam de bakker op 'e
| |
| |
side. ‘No, wat seist' derfan?’ hifke er him. ‘Hat 'r 't net moai makke?’
Dy wie wakkere nearingsiik en hâlde in slach om 'e earmtakke. ‘Ja, wat sil 'k sizze,’ andere hy, ‘it fûgelt ken men oan 'e fear en 'e man oan 'e wurden, en dy wiene goed, Hoara, bêst! Mar hy giet der wol wat lichtjes oerhinne...Hy moat oars skoan wat misse kinne, seit men. No, mei dy heide efterút, dan kin hy oanslach krije.’
Dat stie Wychman Hoara wol oan, dat wie ek in plûmke foar him, want hy hie alle war dien, om him beroppen te krijen. As 't wiif ek net skatryk west hie, hiene se Fleurin hjir net iens ha kind, want der waarde ferwachte, dat it heale traktemint hast weijûn waarde. Sa wiene hja dat wend te Hastings - gjinien doomnee der hie 't oait op 'e hânen stien, hja koene skoan wat misse, derom mochten se har dan ek skoan lije en hja kamen sa trou op, dat hja stiene sims ta de tsjerke út.
‘Hat de boer ek heard fan Timens Griet? Dy moat tige min wêze,’ begoan de bakker wer en roan mei Hoara nei hûs út.
‘Altyd siik en noait dea,’ andere Wychman Hoara stoef en in djippe tear kaam tusken syn foarse, donkere eachsbrauwen. ‘'t Wiif sei oars al, hja woe der in pear pûn spek hinne bringe litte...’
‘Ja, ja, men wit wol, wa't altyd klear stienne te jaan hjir te Hastings...’
‘Mar ik sei: dat litstû, der 's dochs gjin salve oan te striken by de lju, dat wiif is me der sa'n gatsjepanne, sa'n brieder, 't is suver weismiten jild, sei 'k.’
‘De boer ken de lju,’ sei de bakker en tocht syn eigen. ‘Ea ja, ik sis altyd mar, dy't him sels net mear bedrippe kin, moat mar oan 'e earmfâden ferfalle, der wurdt foar opbrocht. En dan dy Timens Griet! wat binn' der foar en nei slompen jild nei hûs ta toaid! men soe sizze, wêr bringt dat folk it! en 't wie altyd op en wei dêr. Fansels, it moast mei ûnder de tekken. En no begjint it rib der heech te hingjen - de bern troud en de kearel
| |
| |
âld - no sitte se yn 't lijen. Der is gjin omtinken, Kei. As wy ek net kloek en deun west hiene yn dizze minne tiden, wa wit, hoe't wy der no ta sieten, licht wol oan reapsein. Mar men rekkent...’ en Wychman Hoara sette in heech krop.
‘En as men dan begjinne kin te rekkenjen mei in tontsje fan jin âlden, boer, dan hoecht it net iens te spannen, 't jildoerwinnen,’ andere de bakker nippel. ‘En 'k moat dit mar sizze, it falt my dan altyd noch danich ôf, dat der mei al 't gearjen en bekrinken noch net mear byinoar klaud wurdt...’
Wychman Hoara skuorde in pear rare eagen op. ‘Noch - net...mear?’ en hy stammere fan lilkens. ‘Wat witst dû fan myn kaptaal! Hearink, my tinkt, dû koest dy wol wat ynbine mei dyn smeulske praatsjes - dyn foet stiet ûnder allemans tafel.’
Krekt gyngen hja it kreaze boerespultsje foarby, dat fan Ynske Ljibbes, dat fuort troch de buorren stiet mei achtenfjirtich pûnsmiet bêst lân yn ien kavel derefter. 't Ald minske wie derút ferstoarn - no kaam 't op 'e buorden.
Wychman Hoara glûpte ris skean ta de eachshoeken út nei dit fette hapke, dat him sa gelegen lei.
‘Sjoch,’ sei de bakker, dy't wol murk, dat 'r te fier gien wie, fluensk, ‘dit moatt' jy no ris keapje. 't Leit suver yn jowes. Ik tink der net oars oer, as jo roppe “myn!” saterdeijûn by de tawizing.’
De stoefe, donkere eagen fan 'e rykste boer fan Hastings fonkelen noch fan nidigens. ‘Ienkear sil 'k nochris “myn!” roppe, Kei,’ sei hy mei in bysondere neidruk op elts wurd, ‘wêrsanne dat wêze sil, der kinst noch wolris raar fan opharkje, raar, sis ik dy. Dach,’ en mei de moai reade holle stiif yn 'e nekke stiek hy mei steande earen op hûs ta, nei 't boerespul, dat oan 'e wei fan Hastings nei Hearrewâld teside fan 't Jufferspoeltsje leit en der't de Hoara's al sont geslachten tahâlde.
Sa op 't each like it mar wat útwenne, it wie sober yn 'e farve en noch sa âldmoadrich, dat it skeinde hiele Hastings mei syn
| |
| |
spitse heechoppe foargevel, dy't hast weikrûp efter in grutte izejanebeam en syn lytse finsters, dy't as sliepp'rige âld eagen skean en bryk yn dy foargevel stiene. Derefter skimeren ferwoskene blauwe gerdinen mei wite franjes, s' as men se foar jierren folle plichte te habben by lju, dy't har oan 't âlde hâlde woene en bedieken de boppeste helte fan 'e finsters. Hja hingen hast op 'e houten ramtsjes, wûnd're hekjes fan fine latsjes byinoar timmere fan baas kûper - dan wie 't hast sa gaapsk net yn 'e keamer.
Wat skeanwaaide beammen stiene om 't hûs hinne en in hege dyk, ticht begroeid mei koetsebeammen en bjirkestruwel, frede it hiem fan 'e lânen ôf. Men hie hjir neat foar aardichheid, selst it lytse streekje tún foardoar dat klaveren hja simmers en by 't hjerst stiene der yn 't fjouwerkant om boerekoalsplanten, it brocht dus dûbeld op. Allinne yn 'e iene hoeke tichte by 't bjinstap, der stie in roazebeam, in moaienien, dy bloeide read. Hoe't dy der kaam wie, dat wist nimmen mear, dat wie al sa lang ferlyn, licht wol yn dy tiden, doe't de Hoara's ek noch om oare dingen tochten as om jildoerwinnen. Alle jierren soe hy derút, sei Wychman en alle jierren alweroan bloeide hy sa moai en roek sa hearlik, dat it wiif sei, hy moast him stean litte en sa ranke hy al fierder en fierder en hinge al heal oer 't bjinstap hinne. In pear ôffallene blêdsjes dreaune yn 'e koelbak om en guont stoden foar de beide lytse jonges har fuotten, dy't der wiis en stil op in pear omkearde amers sieten te hâneljen oer in glêzen bakkert. Dy hie Fokke en Nutterts Date hie in fjurstien en in âld mes en dan ek noch in grif, dy woe hy einliks wol ferhânelje oan dat prachtstik fan Fokke en Fokke woe graach de fjurstien en 't mes ha, want dat kaam jin tige te pas yn sa'n grutte bosk as de pasterytún, der't Date en hy de hiele moarn yn omstrúnd hiene. Fokke wie in lipenien, hy naam Date mei en doe't it ek noch útkaam, dat de bakkert in bast hie, wie de kaart ynienen ferjûn. Date slûpte fan 'e amer ôf en gyng om 'e hússide stean te gûlen en Fokke krige de fjurstien en 't âld mes en 't
| |
| |
stik grif, al syn hearlikheden, en kegele se him efternei yn 't gers. It mes rekke út 'e koers en fleach by heites troch de glêzen en de bedriuwer fan 't kwea spile de wyk en krûp yn 't elzeboskje by de poel.
Der kaam Wychman Hoara om 'e hússide, steil en stiif yn 't festje. It wyt oerhimdsje wie foarwei en de fynlekkense jas hinge al wer oer 'e stoel, ‘offisjeel’ wie foar him de sneine foarby.
Der krige hy Date yn 't fezier en 't stikken rút. ‘Hastû dat dien, ondôgense jonge?’ sei hy en skodde him ris oan 'e mouwe.
Date krûp alhiel yninoar yn al 't besef fan syn nietichheid foar de strange eagen fan de boer, mar syn eagen dy sloech hy net foardel. ‘Nee, boer!’ stammere hy deabenaud en 't lyts jaske mei gleone gledde gouden knoapen fleach op en del, sa sloech him 't hert.
‘Silst' my dat ligen hjitte, divelske jonge! En dû stiest der ommers by! Witst wol, dat ik it dyn heit betelje lit saterdeijûne, dû heidehipper!’ De boer makke him hoe langer hoe lilker en kaam noch tichter by de lytse jonge. ‘Wat bedocht men jin sok folk ek oan te heljen, sokke heidebern, sok onrân te ligen.’
‘Ik liich net, boer. Beppe seit, it mei net.’
‘Beppe?! Hokfoar beppe? Dy heidebeppe mei har trije spyn lân? Dû stiest derby en dyn mes fljocht troch myn ruten en dat hjitst' my ligen, my? Ik sil dy opsitten leare, dû slûchslimme gychemert!’
En doe sloech Wychman Hoara de lytse jonge. Syn lichemke wie noch te lyts om him te ferwarren, mar syn hert al ferstânich genôch, om op dit stuit it begrip ferset te learen en Wychman Hoara hat it letter op in gefoelige menear ûnderfûn, hoe'n freeslik wapen dat is, as de earme, dy't neat te ferliezen hat, it yn hânen nimt.
Der snuorre ien om 'e hoeke. ‘Ho!’ sei dy en de hân, dy't alwer yn 'e hichte gyng, sakke wer. Date seach 't troch syn triennen hinne. ‘Moat dat sà, Wychman?’ sei in lang, licht fromminsk en wiisde nei Date.
| |
| |
‘Binn' 't dyn saken, Gels?’ frege hy skerp en syn gleone brune eagen hjitten har 't swijen.
‘No, wat diichst dy jonge sa te slaan?’ Hja stie Wychman optheden - har gefoel fan rjucht dreau har te sterk, om foar dit lytse swakke bern op te kommen. ‘Wat hast út 'e wei set, Date? Toe jonge, stien der net sa te mâlsjen, sis op.’
‘Ik die 't net, frou,’ sei hy mei in lyts lûd.
De dikke ieren op Wychman Hoara syn foarholle swolden alwer op, fan nidigens begoan 't yn syn eagen te flikkerjen.
‘Liich no net wer,’ sei hy, ‘as ik slach dy dea.’ Doe waarde Date bang, hy krûp efter Gels har rôk. Der seach hja it stikkene rút.
‘So...!’ sei hja mei in lange úthaal, ‘so...!’ en hja pakte him mei de hân ûnder 't kin, ‘hastû dat dien, jonge?’
‘Nee frou,’ sei Date. Fokke ferklappe woe hy net, dat koe hy net. O wie hy mar thús by beppes of mar by heites! Wat wie 't der folle better as hjir by de bokkewein en de Brabantse keninen en dy wrede man mei syn swiere ilige hânen!
‘Hea, wat bistû stymsk! 't Wie dochs dyn mes, dat dertroch fleach?’
‘Fokke hie 't koft,’ flústere Date en hy skokte noch fan 'e neisnokjes fan nys-ansens.
Gels begriep 't ynienen. ‘Wêr 's Fokke?’ sei hja en seach om har hinne. ‘Witstû 't ek, Date?’
‘Dy 's fuortroan,’ sei hy en woe him ôfjaan. ‘Kom mei,’ sei Gels guodlikwei, ‘ik sil dy in stik iten jaan, Date, en dan moat jim strak mar wer moai boartsje.’ It begrutte har om 't lyts jonkje, dat der no sa moedeleas neist har lâns stapte mei syn bleek kopke en syn nij buiske oan fan 't allerminste guod, dat Fokke noch net iens foar deis drage mocht.
Sjesa, tocht se, ik sil him ansens wol beprate mei in stikmennich moaie apels, dat hy 't mar stil hâldt, hoe't Wychman him tramtearre hat. Mar och, hja koe dy lytse jonge syn natuer net.
Hja hie efkes yn 'e keamer west om him in snobsint te heljen
| |
| |
en doe't hja werom kaam, wie 't lyts stuoltsje yn 'e hutte leech en fan 't iten hie hy gjin krûmeltsje nuttige en de readwankje apels leine der noch krekt sa neist. Stiltsjeswei wie hy nei hûs ta slûpt en der droech hy 't heit en mem ûnder triennen en snokken oan.
It sette kwea bloed by Nuttert. It stoefe, rare, ôfgnauwerige fan Wychman syn wezen, der hie hy al noait oer mocht, mar no hy syn jonge sa tramtearre hie, krige hy suver in pik op him. It wie in guodlik mantsje, Nuttert, mar sa stiif as in peal yn sok stik fan saken en dan buorr'le en kôke it krekt salang yn him, dat it ta in útbarsting kaam. -
De moandeitemoarne ier en betiid stapte Nuttert wer nei de boer ta en Date gyng mei him dat út nei skoalle. Der wie 't noch fierst te betiid ta, mar hy boadskiproan earst noch in set foar de bakker, der hie hy trije stoeren wyks fan.
‘Dû tinkst derom en setst gjin foet wer op 't hiem by Wychmans, begrepen?’ droege Nuttert him yn. ‘Lit hy syn hûn slaan, mar myn jonge! der hâldt hy syn klauwen ôf!’ en 't lytse mantsje makke him nochris wer lilk. ‘Hjir hast in dûbeltsje, keapje der de moaiste bakkert foar, dyst' krije kinst'. Mar pas op, dat mem him net sjocht.’
‘Nee!’ ûnthjitte Date en omklammere mei lytse begearige hânen syn grutte skat, tsien gledde koperen sinten. Doe roan hy mei lytse stapkes fuort en Nuttert gyng mei in swiere mûts op oan 't wurk, efter boppe oan 't ploeien foar de winterfrucht.
Ynienen kaam 't him yn 't sin, hoe't hy hjir foar tweintich jier ek sa stien hie en de hynsders foar de ploege sloech, doe wie hy trijeëntweintich jier en no roan hy nei de fyftich en altyd hie hy by de Hoara's tahâlden. De hotte hie de file noch noait rekke mei dy twa, hja hiene inoar noch noait de tosken sjen litten. Krekt as mijden dy twa sterke natueren har derfoar, krekt as fielden hja, dat der dan in wrok sitte soe, dy't noait wer fersliet.
| |
| |
Der kaam de boer oanstappen, it kofjetsjetteltsje yn 'e hân en 'e âld figematte djip yn 'e eagen, men soe suver sizze, hy seach neat. Mar as hy ek seach!! De rjuchte fjurgen fan Nuttert en dat d' âld swarte noch altyd oan 'e poat loek en 't omluiterjen fan 'e ierdappelssikersfroulju op 't oare stik en 'e appeltsjes oan 'e wylde appelbeam op 'e dyk, dy't hy wol yn syn hôf sette koe. Dy droech no.
‘Moarn,’ sei hy stoefwei.
‘Moarn boer,’ andere Nuttert, mar it freonlik oansjitske yn syn lûd wie ferklomme ûnder 'e druk fan it oantinken, hoe't dizze grutte kearel syn lytse Date omseame hie. Och hoe fielde hy 't no wer, hoe't hy heit oer dit jonkje wie, hoe mâl as 'r mei him wie!
‘Dû moatst ek noch ierdappels helje fan 'e wike,’ hjitte Hoara him en wiisde nei it oare stik. ‘Kinst dit fan 'e wike noch om?’
‘'t Sil wol moatte,’ sei Nuttert. ‘In nije wike, nij wurk, dat 's ommers widânsje hjirre.’
Hoara betocht him ris. Der wie wat yn Nuttert syn praat, dat stie him net oan. Krekt as prate hy tsjin syn gelikens - net tsjin him, Wychman Hoara, de rykste fan Hastings. ‘Ja...widânsje is 't...’ sei hy. ‘En yn nije wike moatst mar oan 't ierdmennen.’
‘Der moat de boer dan mar in oarenien foar sjen te finen,’ sei Nuttert ynienen. No wie de kûgel troch de tsjerke.
‘Wat seist'?’
‘Dat ik myn measte wurk hjir dien ha. Wy kinne net mear meiinoar oer 'e wei.’
‘Watte!?’ Wychman Hoara joech de figematte in triuw, dat hy kaam him efter op 'e holle te sitten en syn eagen fonkelen derûnderút, fûl as slipe mespunten. ‘So, so! knypt de skoech dêre...? Jonge nee, dû stekst om hiele oare dingen de hoarnen yn 'e wâl.’
Nuttert liet ynienen de sturt fan 'e ploege los en gyng lyk foar Wychman stean. ‘Ja boer, der binne hiele oare dingen. As Nuttert Dates út 'e tsjinst wol, der hy tweintich jier ferkeard hat,
| |
| |
dan is dat in swier stik. Der hat hy nachten sliep om brutsen...der...hat hy om...skriemd...’
‘En wêrom docht 'r 't dan?’...frege Wychman. It wie him net sa bêst te moed, hy murk it wol, dy Nuttert wie sa lilk dat. En wat soe hy sûnder Nuttert? Dy wie 't âld bestel, dy seach op alles ta, as hy nei de fergearringen fan 'e rie moast.
‘Dat is myn wraak,’ sei it lytse mantsje koelwei en bûn de jageline om 'e sturt fan 'e ploege. ‘Sjoch boer, wy en ús gelikens sitte altyd yn 't ûnleech. As wy roppe, wa harket dernei? De skreauwers ha 't net min, wurdt der sei. Wy binn' de betelle slaven fan 'e jildlju. Dy nimme it bêste fan ús foar in bytsje lean en as wy âld binne, dan smite se de doar fan 't earmhûs op en sizze: deryn, hjir hearstû! Dêr meie wy dan op 'e dead wachtsje en dy is jamk meilydsumer as de minsken...dy hellet ús gau. Mar sa lit ik my net traapje!’
‘Ea jonge nee, dû hast ommers ek jild fan beppes...’ gnyske Hoara. Dat wie de lêste drip...der roan de oan 'e kop ta folle beker fan Nuttert syn opkroppe lilkens fan oer.
‘Jou my myn jild!’ raasde hy. ‘Ik gean optslach fuort,’ en hy strûpte de jas oan. ‘Sjoch sels 't lân om te krijen.’
‘Ho, ho!’ sei Wychman Hoara, ‘de brij wurdt sa hjit net iten as er opskept wurdt. Moarn muoit it dy, jonkje. Dû hast it as prûmenbôle by ús.’
‘En myn jonge dan!’ Doe begriep Hoara, wêr de oast siet, wat him sa oerstjoer makke hie.
‘Wat hie hy 't goed by de boer, hen?’ hune Nuttert mei bloedberoanne eagen. ‘In wan, dat hy gûlendewei thús kaam is, syn klean stikken slein...’
‘Dat kaam, om 't it guod sa gemien wie,’ spotte Wychman Hoara.
‘Dat kaam, om 't de heit bewys ha soe, as hy 't oanbrocht by 't rjucht,’ sei Nuttert.
Doe krige Wychman Hoara in skrik. Myn goede, der hie hy
| |
| |
noait net om tocht, dat dy Nuttert sa opspinne soe, prate oer 't rjucht, oanbringe...!!
‘Hoe koest' it goedkrije, dat bern sa te slaan? Hie hy dy wat dien?’ sei Nuttert poerrazen. ‘Pleage hy Fokke? Nee, dyn eigen jonge, dy dogeneat, smiet it mes troch de glêzen en mines moast it belije, want och, dat is mar in heidebern, 't kin wol lije.’
Doe smiet de boer it ynienen oer in oare boech. ‘Hark ris,’ sei hy, ‘der leit jûn foar dy yn 't foarhús in bankje fan fiifen-tweintich gûne en dan moat it út wêze. En dû bliuwst by uzes.’
‘Nee,’ sei hy stiif en gyng by de hynsders wei nei de foarikker ta. Mei lange stappen kroaske de boer him efternei, skytskoarjend, as skamme hy him oer himsels, dat hy syn fêst arbeider sa de holle yn 'e skoat lizze soe.
‘Tink om 't wiif en bern. De winter stiet foar de doar. Moatst mear fertsjinje? Sis op! Achttsjin stoeren? in gûne?’
Nuttert liet him mar prate en biede. Syn holle sonk him djip tusken de skouders...no 't hy foar 't lêst oer 't lân gyng, der hy sa lange jierren op omskript hie, waarde it moed him fol...'t Wie krekt, as hâlde dit lân him fêst, klammere de weake ploege modder him om de fuotsoalen.
‘Twaentweintich stoeren...?’ sei Wychman Hoara en kaam him mei lange stappen op 'e side. ‘Wêr sil 'k ien weikrije, dy sa trochkrûpt is yn 'e buorkerij as dû? dy 'k alles tabetrou? Dû falst my ôf - ik tocht, datst in kearel út ien stik wiest, dû smytst dyn eigen glêzen yn.’
‘Ik nim wraak,’ andere Nuttert en gyng fuort, sûnder dei te sizzen nei hûs ta.
‘Dyn jild!’ rôp Hoara.
‘Hâld it!’ rôp Nuttert werom en wie al by de elzewâl.
Jierren letter ha se earst ôfrekken hâlden...en Wychman Hoara hat doe oan 'e koartste ein lutsen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd