|
| |
| |
| |
[1]
Date, dat wie in dreamer...De heide hie him sa makke, de brune, hearlike, en de moaie simmerloften, dy't deroerhinne dreaune en de spjirrebosken, dy't sa swijchsum wiene en him allinne doch sa'n bulte fertelden.
Noait ien soe 't gewaar wurde, wat der yn him omgyng. Thús by heites yn it heidehúske, der de wyn troch de naden pipe en de snieflokken troch de skoarstien kamen en op it fjoer fan skiuwden teraanden, der hjitte hy in apartenien, in sule, in wikel ûnder 'e mosken wie 'r. Dan trêde 'r mei syn lange skonken nei beppes ta, nei âlde Feick, der fûn hy haal. Der krige hy omstikken brea mei sjerp en boekweitengroat mei lollemansstip, der fuorre hja him by stikjes en bytsjes mei de swietekau fan 'e poëzij en der tarde hy dan wer wiken op. Dan hiene hja it oer âlde tiden en wat hjir omgien wie yn dizze streken en as beppe mar begoan fan: ‘Us pake plichte te sizzen,’ dan wist Date it oare wol. Dan gyng hy foar 't fjoer sitten te pluchsnijen foar Lútsen skuonmakker, en beppe krige de skieppegrauwen hoas op en stiek de priem yn 'e breidskee, mar fansels, oan 't breidzjen kaam hja net ta!
Hja fertelde! en ûnderhânenwei o minsken! d' âld keamer feroare foar Date syn eagen yn in slot of yn in grutte bosk of yn in ferskûl, der't wol tsien kearels sieten te meesûpen mei bearefellen om 'e skouders en hoarnen op 'e kop of yn in hiel lyts hûs fan spegelglês mei goudene flieren en sulveren lampen, der hâldene dwerchjes ta. Fan alles wist hja, in skat fan poëzij hie se opgearre yn 'e gielgoerde fan har hert en de streek, der't hja ferkearde, wie sa ryk oan siskes en teltsjes en âlde oerferteltsjes, dat hja koe wol in hiele jûn prate en dan wist hja noch folle mear.
O hoe ha dy berne-earen harke nei al dat leaflike út 'e âlde
| |
| |
tiid! En as beppe it dan hie oer 'e doddeaden en 'e bûzehapperts en de tsjelwiven, de begangels en 'e foartsjirmerijen, dan roan him optlêst de grize oer 'e grouwe en moast beppe mei en bringe him nei hûs.
Dan gyngen hja tegearre de iensume heidepaden en de sânwei lâns troch de spjirrebosk fan Wychman Hoara en as 't dan moai ljochtmoannewaar wie sa 's no, dan wie de heide net stil foar him en sûnder lûd, mar fol folk. Hy seach it sa klear as de dei...hja wiene der in setsje, hja iten, hja dronken, hja hiene leaf en hja stoaren en ûnder grutte stienbulten bedobben se har tsjêf...ien amerijke wie 't der stil, dan kamen der alwer oaren en diene s' as de earsten en waarden ek wer stil en sa gyng dat no al ieuwenlang.
Dan waarde hy der stil ûnder...en hoe't beppe en hy soks allinne mar seagen. En sa learde hy te witten, wat weemoed is.
En no wie beppe wei...It wie op in sneine en hy siet op 'e dyk, dy't heite hiemming ôffrede en dan hie hy krekt it gesicht op beppe' hûs, dat like brún as de heide sels efter wat âlde bjirken skûl gyng s' as in blierhertich âld antlit efter in grutte kape. De grûn roan der wat op en de ljochte sânplakken yn 'e heide om glinsteren as sulver yn 'e sinne en fel blêkere it gleone ljocht op 'e reade âlde trochrikke foargevel. De finsters sieten ticht, de griene lûkjes mei dy lytse hartsjes deryn, besloegen mar de helte fan 't glês, men koe de blauwe gerdinen foar de glêzen hingjen sjen. Date wist it wol, der wiene wol hûndert stopkes yn set, mar dat seach men allinne fan tichteby, der oansje by de krúslanders. D' âld kat streake by de doar om, doe joech hja har ôf en kaam miaukjendewei oer 't lân op heites ta en roan him om 'e fuotten. Hy tochte der net mear om, wat der juster bard wie - gled fergetten hie hy 't allegear en hy plante syn fuotten stevich yn 't útrille sân fan 'e dyk en joech him op en seach út, as beppe ek hast kaam, sa 's hja dat alle sneinen wend wie, salang 't him tinke mocht.
Och, en wat wie hja dan lyts, dat minskefiguerke der op dy
| |
| |
grutte, wide, hearlike rûmte om har hinne, der de simmer in brún fewielen kleed oerhinne lei hie en de waarme sinne boppe skittere! Hja hinge alhiel út 't lead en d' iene foet woe ek al net mear mei, derom snie heit ek sa faak in bêste iken stôk foar har op út 'e wallen; hja hie har ferarbeide by Jehannes Rikeles folk yn 'e streek. Dat wiene fan dy beulen, dy jagen jin it mark út 'e bonken, sei heit. In âld fyfskaften jak hie hja ornaris oan en dan ien mei in lege hals, simmers en winters allyk en in read knopdoekje om mei griene en reade roaskes. En dat begrutte Date altyd alweroan: beppe' hals wie sa danige meager, der siet suver gjin fleis mear om, allegear fel en bonken, krekt s' as de holle mei dy ynsonkene, flauwe eagen, dy't allinne mar mear skitteren as beppe op 'e tekst wie fan âlde tiden. Dan waarde beppe nochris wer jong, krekt as gyng der in lette skimer fan jeugd oer har libben as in sinneblink oer in ferreind lân.
‘Dû hast myn eagen, jonge,’ sei beppe dan. Date feronderstelde dus, dat se blau wiene, mar der hie hy oars noait net sa lyk om tocht. It omskot die 't him net, it wie de geest, dy't de âlderdom en 'e jeugd yn ien skeakel hekke.
Och hoe klear seach hy 't wer, hoe waarm de sinne dan simmermiddeis op beppe' rêch skine koe, krekt as woe hja de rimmetyk der útjeie! Mei ien sprong fleach hy ynienen oerein en tûmele yn 'e droege dykswâl del. ‘Hea, wat duorret it hjoed lang, as beppe komt. Ik gien se yn 'e mjitte,’ tochte 'r en sette de stap derûnder nei beppes ta en fluite it heechste liet sa 's de ljurk boppe him, dy't yn 't Leech by 't doltsje yn 'e bjinten nestele.
Der ynienen foel syn each op 'e tichte doar. Krekt as sloech de wjerljocht him, sa stiif bleau 'r stean, mids op 'e heide, en hy waarde sa wyt as in doek.
Syn lippen trillen en sa lang as 'r woeksen wie, liet hy him yn 'e heide delfalle en begroef de kroeze jongeskop ûnder 'e brune strûkjes.
Beppe wie wei...En hy hie har sa leaf hân.
| |
| |
‘No en wat seist'?’ frege in lyts meager wyfke de man, dy't lyk foar har oer siet by 't fjoer en no krekt in stikmennich brjitten op 't rûndeltsje yn 't skiuwdefjoer lei.
‘Dû moatst mar wite, hoe 't sil en moat, Beard,’ andere hy flau-oandraaid en hie sa 't like syn hiele prakkesaasje noch by 't fjoer, dat it noch net nimme woe. ‘Sill' wy kwestje siikje mei de femylje en dertsjin abbelearje en oppesysje meitsje, dat hja de parten net goed útinoar set ha'? Ik mei der net om tinke, mem is noch mar krekt ûnder de ierde en no wurdt der al rekkene oer 't erfskip en kreaud om 't dielen.’
It begoan yn 't wyfke har heldere eagen te flikkerjen. Hja makke har lilk en flapte der moai gysten út: ‘En dan hjit it, men hat in man mei sinten troud! Ik ha der noch noait wat fan bespeurd, Nuttert, dat wy 't better hiene as in oar. Hie 'k 't mar witten...'k hie Piter naam!’
‘Hâld op!!’ sei de man en sloech mei de flakke hân op 'e tafel, ‘net foar de twadde kear dy namme yn myn hûs, Beard, begrepen!’
Hja wist wol, wêr hja him rekke hie. Piter hie Beard ienkear fan him ôfset, fansels, dat gefal moast mei messen útfochten wurde en doe hie Nuttert, de guodlike, bedaarde Nuttert, fyftich gûne boete jaan moatten of trije wike op wetter en brea. Dat âld sear siet der noch - de namme allinne wie him al ferspijd.
Mar hy hie Beard krige en dat wie oars syn sin en ek lang gjin miskeap, mar hja wie sa danige deun, troch alles hinne. It wie Nuttert sims suver yn 'e wei, sa nepertseftich koe hja rekkenje. No wer mei beppe' erfskip, fansels de snoarskes koene 't lang net lyk fine, elts foar oar hie 't op 't kammenet fersjoen en as hy net ien sile loek mei Beard, dan krigen se der noch spul om yn 'e hûs op 'e keap ta. It moast sa wêze, sikersonk, dat it jild lijen brocht, want doe't hja krekt troud wiene, hiene hja neat oars hân as trije stuollen en in âld tafel en syn sulveren heloazje en wat kleanspul fansels en as hy him dy tiid nochris wer tebinnen
| |
| |
brochte, och! och! wat hie 'r 't bêst nei 't sin hân! De kening te ryk wied 'r! Net iens mei Wychman Hoara soe hy ruilje wold ha!
En no! hja krigene wat efter 't linnen en no kaam Beard op 'e smaak fan 't gearjen. Hja sunige út op 'e klean, mar alle stuorkes, dy't hja oergearre, der kleefden bittere wurden oan en ferwiten, want Nuttert seach 't wol, hoe meager as syn lytse famkes waarden en hoe faak Date nei beppes ta slûpte om in brogge. As fêst arbeider by de boer koe hy 't wol úthâlde, mar de bern - der moast hy in stokje foar strike. Der kaam al praat fan, hja doarsten 't him al ûnderdúmkeswei ferwite, dat hy syn wiif net better ûnder de kwint hie.
‘No, hoe moat 't mei 't kammenet? 't Is jim memme guod,’ begoan hja wer. It siet har heech. ‘Ik sei nyskes, dû moatst it mar wite,’ sei hy wer. ‘Sa 's dû 't dochste, is my goed. En witst wol, wat de boer sei? As Date takommende snein in hiele dei by Fokke kaam te boartsjen.’
Hja harke raar op. ‘Us jonge, ûs Date?’ sei se, krekt as koe se 't hast net leauwe.
‘No en wat soe dat?’
‘Fansels, dû seist' al, Date kaam, sa sleau bist wol. En dan 't âlde belape buiske mar oan! Tinkst, dat 'k foar dy jonge nije klean keapje foar sa'n wissewasje?’ sei hja alhiel oerémis.
‘In wissewasje?’ Der pakte Nuttert har op. ‘In feest is 't foar him, sis ik dy. Hy krijt it der as prûmenbôle. Fokke hat in bokkewein, der sill' hja yn ride en de frou sei, hja hie ek wat klean fan Fokke sines, dy pasten Date krekt, dy koe 'r de jûne meinimme.’ Ynienen seach hy har skerp oan. ‘Dû gunst it him dochs wol, dit fertúntsje?’
‘Gunne? gunne?’ hoarte hja der gysten út. ‘Mar astû my no mar ris seiste, wêr ik him wat fatsoenlike klean wei jaan sil, dan sil 't wol goedkomme. Tinkst, dat hy sa de streek lâns sil yn syn âlde belape buiske? As Fokke mei him boartet, dan sil hy kreas en himmel foar 't ljocht komme en oars...bliuwt hy thús, begrepen?’
| |
| |
‘Begrepen,’ sei Nuttert foarswei. Doe gyng hy oerein en soe derút.
‘Wêr silst' hinne?’ frege hja.
‘Efkes om 't hûs, wat fertraapje,’ andere hy. ‘Ik bin 't sitten yn 'e hûs net wend. Wêr soe Date wêze? Hast him ek sjoen?’
‘By beppes, tink,’ sei hja. Doe kaam 't him ek ynienen yn 't sin, hoe hy der syn aardichheid no ek net mear siikje koe en dy goederjouske hân noait wer útstutsen waarde nei syn bern, pake' genaamt. Op dat stuit fielde 'r ek, dat hy har miste, it âlde wyfke, dat altyd mar sa'n bytsje frege hie foar harsels en no de fjouwer bern noch hiel wat neiliet, wol twahûndert fiifentweintich gûne elkmis en dan 't hûsrie noch en 't bêste iken kammenet!
It wie yn 'e iere maitiid en alles ûntjoech him bûtendoar. Syn peaskeblommen bloeiden en de ljochte blossumknoppen fan 'e beammen yn 't hôf poarren al ta de hulen út. De hinnen mouden yn 'e smoutte yn 'e sinne, de skelfinken fleagen om 't âlde nêst yn 'e hage en sochten in nij plak tusken de tokjes fan in ikebeam, der hja har bytsje lok oan tabetrouwe koene fan 't simmer. Nuttert koe se wol, hja kamen alle simmers werom en nestelen altyd by 't lytse seadehúske mei 't houten foargeveltsje en mar ien sydmuorke fan stien.
As hy dy twahûndert fiifentweintich gûne yn hânen hie, boude hy earst in nij hûs, dan soe der in ko op 'e stâl en in baarch op 't hok en sa yn 'e prakkesaasje wei stie hy ynienen op beppe har gerjuchtichheid en seach ris om him hinne.
Syn lytse finnige eachjes glinsteren; woltefredenheid ferheldere it antlit fan it lytse, steile wâldmantsje, doe't hy it kampke lân takseare en de fruchten fan beppes, dy't al sa moai boppe de grûn stiene, al gierde de kâlde, skrale noardewyn der ek noch sa oerhinne.
Doe seach hy Date. ‘Kom hjir ris. 'k Sil dy wat fertelle,’ rôp hy. As mem dat sei hie, wie Date al mei steande earen de heide ynstutsen en soe de jûne earst lang om let wer thús kaam wêze
| |
| |
mei de honger yn 'e hals, mar nou wie 't heit en gyng hy stadich oerein en nei him ta.
Dy twa wiene inoar út 'e mûle snien, allinne de heide hie har kleur op it jongesantlit lei en it hier, dat syn fyn kopke omkroesde, ta donkerbrún ferdonkere. De helderblauwe eagen stiene ticht byinoar en de lytse noas, dy fol skjenspruten siet, wie krekt grut genôch foar it mûltsje, dat wis en op 't stik ôf prate koe, mar ornaris de lippen ticht opinoar knypt hâlde as wie 't de slettene doar fan in hûs fol heimnisse.
‘Giest mei heit?’ sei Nuttert tsjin syn âldste. Dy sei neat, mar begoan op in drafke neist him lâns te rinnen yn 'e noardewyn op, dat út nei de streek. Nuttert knope d' âld buffel ticht, it waaide him kâld by de hals yn. De wyn wie ek noch sa tin.
Hy seach ris nei de lytse jonge neist him. ‘Bist net kâld?’ sei 'r. ‘Doch dyn buiske ek ticht. It griist my oan, jonge, dû bist sa licht klaaid.’ Date syn lytse fingers pluzen al wat by de hals om, loeken en ropten ris oan it buiske, mar 't woe net. ‘It is te nau, heit,’ andere hy en stoppe syn lytse blauwe hantsjes mar gau wer yn 'e broeksbûsen. ‘Mem sei, ik moast der noch in winter mei ta.’
‘So?!’ andere de man ynienen stoefwei. ‘En witst no wol, wêr wy hinne sille...? Om dy in nijenien te keapjen mei moaie gledde knopen en moarn krijst der noch in nije pet en swarte klompkes by. En dan silstû snein te boartsjen nei Fokke ta.’
De eagen fan it bern waarden hoe langer hoe grutter. Dat wie ommers in hearlikheid, der wie hy noch noait iens oan ta kaam, om der iens om te tinken! By de skoalle hiene se al faak op 'e tekst west fan Wychmans Fokke syn bokkewein en syn Brabantse keninen mei de lange earen en syn jonge hûn dy't, keunsten meitsje koe en no soe hy 't besjen meie, befiele licht wol en miskien wol in amerijke de jageline hâlde fan 'e grutte bok en...
‘O, heit!’ rôp hy en it meagere fine kopke krige in nije útdrukking: de ferwachtinge fan lok. ‘'t Is dochs wol wier, n't heit?’
| |
| |
sei hy, doch noch in bytsje twivelmoedich, as hy om it grutte hûs tochte, der Fokke sa prinshearlik wenne en heit alle dagen hinnegyng te arbeidzjen en hy no hinne soe te boartsjen...in hiele lange dei. Soe 't ek sa wêze kinne, as beppe sei, dat alle dingen mar in dream wiene en men noait jin hert hjir of der op sette moast? Dreame hy no ek? Hiel temûk sette hy syn lytse neils oan 'e binnekant ris yn 'e hân, om te fielen, as dat ek noch sear die, dan wie hy teminsten net yn 'e sûs en sliepte ek net. No dat die sa sear dat, no stie 't as in peal boppe wetter, it wie wier.
Wol trije kertier lang draafde hy efter heit oan de heidepaadsjes del, gled en tichttrape fan tûzenen fuotstappen en de ljochte moaie sinneskyn ferflauwe al troch de jûndize, dy't opkaam, doe lichte Nuttert einliks de klink op fan 'e doar en rôp yn 't foarhûs by Piter sniders fan folk.
‘Bistû 't Nuttert?’ rôp Piter. ‘Kom yn.’ Date krûp heit al tichter oan en sa waarde hy mei de keamer ynlutsen ûnder heite hoede en siet al gaueftich neist Piters Jetske op in stoel mei in stik koeke yn 'e folle fûst en proppe de wangen fol en wie sa stil as in mûs.
Och! och! it wie in jûn, om noait wer te ferjitten! It bernehert is as waaks, hastich wisket de iene nije yndruk de oare út, mar dit wie sa wat wûnderliks, dat hy der sitte mocht yn in moaie keamer en 'e snider him meat en heit en de snider it beoarderen, dat it goed guod wêze moast en der gleone gledde gouden knopen oan it jaske kamen, dat dit bleau him by al syn libbensdagen.
De saterdeijûne stie hy al ier en betiid út te sjen by de hage, as Piter snider ek hast kaam. O! o! wat soe mem wol net sizze, dat heit soks op egen manneboete dien hie! As 't mar net mei werom moast? Hy soe 't bestjerre, dat soe 'r!!
Hy stie der by de hage en seach oer 'e heide. Wat wie 't der al wer moai, wat wie hy mâl mei dy wide rûmte, dy't hy no hoe langer hoe mear mei beppe' eagen seach, want hja hie him 't
| |
| |
sjen leard. En no wiene har eagen tichtfallen, hja hie der gjin beseftheid mear fan, seach 't no net mear, hoe moai as de sniebuien tsjininoar opkruiden, krekt as by 't hjerst de weagen fan 'e poel mei kroanen fan sulver op. Sjoch! en fleach der net in snikwyt hynsder de loft lâns mei in gouden weintsje efteroan? De fonken fleagen út 'e tsjellen en it goud stode der nei - sa rieden by âlds de goede geesten troch 't gea en der har weinspoaren oer hinnegien wiene, joech de frucht hûndertfâld, sei beppe.
As hâlde in reuzehân de lêste sinnestrielen fêst, sa skeaten hja djip yn it westen yn in wûnder twiljocht fan fjoerreade en felettene pylken út ien midden wei, noch ienris...nochris oer 'e laaiblauwe snieloft...doe waarde it jûn...De snieflokken begoannen te stowen, stil kamen se oer 'e Hastinger heide hinne en de jûn joech him op 'en paad, om alles wat skutte fannoaden hie, tewille te wêzen.
It duorre lang, ear't Piter snider kaam. Earst kloste Jelle him foarby, dy mei syn stive nekke, doe draaiden dy wyskes fan Saske-muois him foarby, der hy altyd mei nei skoalle moast en einliks! einliks! der seach hy de grille reade doek, der de nije klean yn sitte moasten, en 'e snider en heit!
Heit en mem krigen dy jûne spul om dat skandalige jildfergriemen, hearde Date wol op bêd en sadwaande gyng 't dy sneine oer nei Fokkes ta. En de oare wyks kaam heit yn trije dagen net thús, doe bleau hy by Wychmans yn 't hea, en doe op in goede jûn die mem in skjinne bûntskelk foar en 'e wite mûts op en doe moast hy mei en helje heit werom.
Sà seach hy dy grutte âlde pleats foar 't earst en fan 'e earbied, dy't it heidebern doe krige foar it besit is altyd wat fan hingjen bleaun. Mar dy ferearing hat him net dûknekkich makke.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd