Nieuwere literatuurgeschiedenis. Deel 3

[p. 200]

LIX.
Stijn Streuvels.

De natuur en uitsluitend de natuur is de onuitputbare voorraadkamer, de bodemlooze bron van de literaire kunst.

Wat ik hier zeg, is een waarheid-als-een-koe, waar niemand zich, geloof ik, tegen in zal zetten; maar alleen heeft men wel te bedenken, dat de natuur dan ook natuur moet zijn, en dat men de woorden natuur en natuurlijkheid niet maar zoo losjesweg mag gebruiken als een de schare misleidend etiket. Want zoo deed men indertijd toch heusch.

Toen de literaire beweging, die zoo glorieuslijk nu aan den gang is, langzaam aan begon op te komen in het destijds nog zoo onnatuurlijke, englijk-gereglementeerde wereldje der officiëele literatuur, durfde men luidkeels schreeuwen van alle kanten, dat die jonge, komende generatie zoo vreeselijk ónnatuurlijk deed. En een van de eersten, die heel vooraan liep, de onvergelijkelijk-geniale, maar helaas! in zijn eersten opgang omvergeworpen dichter Jacques Perk moest het,

[p. 201]

nu twintig jaar geleden, ontgelden bij de kleine recensenten-van-een-dag, die, met hun van woorden levenden geest, vastgegroeid zaten in den gedachteloos overgeleverden sleur eener stereotiepe verstechniek.

Maar die tijd is nu gelukkig voorbij. Een nieuwe generatie heeft de vorige, die morde, bedaardjes vervangen, en de weinige ouderen, die thans nog leven, en die toen-ter-tijde nog niet te bejaard waren, om hun houding te leeren wijzigen tegenover de werkelijkheid die groeit, zijn zoo langzaam-aan veranderd van inzicht, en hebben de oogen hunner ziel geopend voor het schoone, dat hen eerst wel ontsteld had door de verblindende waarheid zijner pracht.

Jacques Perk is nu erkend als te zijn de dichter, die de natuur betrapte op haar treden, die het heerlijk-rijke leven, dat zij vol-op voor zijn blikken ontblootte, zag in schoonheid, en 't in schoonheid ook zei. Jacques Perk is de dichter, die voor 't eerst haar heeft aanschouwd, zooals zij zich vertoont in haar gansche volheid, de wondere natuur, in haar duizendvoudig levende gedaante, en hij heeft haar toen gebeeld, zooals zij zich - o, hij was een toovenaar! - liet vangen in zijn koninklijk-hooge kunst.

En zooals het van-zelf opgekomen genie Jacques Perk het machtig-intieme leven der natuur, zoowel als het echte, natuurlijke gevoel met meesterlijken aanslag binnengevoerd heeft in onze nationale letterkunde, zoo heeft nu ook zijn broeder-naar-den- geest, de Vlaming Stijn Streuvels, dat op zijn eigene wijze, want nog wat breeder, ruim-menschlijker en forscher, weten te doen voor onze jongere zuster, de Belgische, of liever: de Zuid-Nederlandsche kunst.

[p. 202]

* ^* *

Want wanneer wij, met éen woord, moesten bepalen, wat de bekorende kracht is van Stijn Streuvels, waardoor hij ons aantrekt en vasthoudt op eens, - dan zouden wij zeggen, met diepe overtuiging: bijna geen ander nederlandsch schrijver staat zoo direct-weg aangesloten bij het in waarheid-werkelijk zijnde, zoo, zonder tusschenwand van ikheid of reflectie, in echt, onmiddellijk contact met de natuur. Wat hij ziet, ziet hij scherp en klaar en zuiver, ziet hij groot en toch weelderig-fijntjes, en voelt er niets anders bij, als wat de dingen, die hij ziet, hem te voelen geven, zooals zij opzich-zelve en uit-zich-zelve inderdaad zijn.

Reflectie en wijsheid, die, o, zoo vaak! zoo dom is van conventie, komen niet bij het zien in hem op, neen, hij proeft alles, zooals het tot hem komt, op de zuivere tong, als het ware, van zijn onbevangen geestlijkheid: hij ziet het, zooals een diepmeêvoelende en door de inwendige heiligheid der dingen hooggestemde maar onbewuste godheid het zien zou, en zegt het dan uit, fierlijk-vrij, in zijn haast kreuklooze reinheid van áánschouwing, met den zachten gloed en het harmonisch zich wendend bewegen, die reeds van uit het diepste der dingen naar voren kwamen, voordat hij keek.

Elke vooropgezette houding, alle uit vergankelijke en willekeurige abstracties van des schrijvers bedenkenden geest saamgeknutselde wilsprocessen en kijksystemen, 't zij sentimenteele of quasi-artistieke, 't zij socialistisch- of kerkelijk-drijvende, kortom, al het tijdelijke, wijl menschelijk-subjectieve, is van dezen schrijver verre gebleven: hij ziet alle dingen eenvoudig-schoon

[p. 203]

en menschlijk-natuurlijk, zooals zij in de heusche werlijkheid waarachtiglijk zijn. En daarom zal het werk van Stijn Streuvels blijven leven en hoog omhoogstaan voor alle tijden, als al het tendentieuse, het leelijk-expresse reeds lang is verzonken in vergetelheid.

Men moet wel voorzichtig zijn met absoluut-prijzende literaire uitspraken, maar toch meen ik, op grond van zijn breed- en diep-, zijn zuiver- en innig-mensch lijke beteekenis, de besliste verzekering te mogen geven dat Stijn Streuvels, als artiest, onsterflijk zal zijn.

Hij is zoo rijk; men kan hem nooit genoeg overlezen, want, telkens, bij een nieuwe lezing, treft ons weer een nog onbemerkte schoonheid, een wending of expressie, waar wij den vorigen keer langs waren gegleden, in bezit genomen als wij werden door zooveel. En toch in al dien rijkdom weer welk een eenvoud, welk een goed volgbare trekking der lijnen, zoowel in 't geheel als in de onderdeelen, welk een robuste vastheid van conceptie, streng van contoeren, en toch tegelijkertijd frischgevoeld en fijn-doorwerkt tot in de kleinste bijzonderheden, als gewrocht door een hand, die schept voor allen tijd.

Ook Stijn Streuvels zal, als hij zoo doorgaat, een der eersten wezen in de kunst, die nu zoo krachtig aan het komen is.

Stijn Streuvels, Lenteleven. Maldeghem Victor de Lille, 1899.
Stijn Streuvels, Zonnetij. L.J. Veen, Amsterdam.
Stijn Streuvels, Zomerland. L.J. Veen, Amsterdam.