Nieuwere literatuurgeschiedenis. Deel 3

[p. 178]

LIV.
Frans Coenen Jr.

De moeielijkste kunst onder alle kunsten is de kunst van schrijven zeker wel. En des te moeielijker, te ernstiger is zij, en moest zij door ieder, die schrijven wil, gevonden worden, hoe gemakkelijker zij, oppervlakkiggezien, lijkt. Want ieder, niet waar? kan een pen vasthouden, kan woorden met woorden saamschikken tot volzinnen, kan soms ook wel rijmen zelfs, als hij dat verkiest. Daar heeft men geen opleiding voor noodig, geen oefening, zooals die b.v. voor de schilderkunst vereischte is: de weg wijst zich, schijnbaar, bij 't schrijven, vanzelf; als men maar durft, als men maar het noodige zelfgevoel bezit, och! dan produceert wel haast ieder zijn schetsje, zijn ‘realistisch’ schetsje, of zijn rhythmisch lyriekje, - ja, heeft men maar wat doorzettingsvermogen, wat wilskracht, dan komt er ook wel eens een breeder en uitvoeriger, een ambitieuser stuk voor den dag.

Ja, schrijven is oogenschijnlijk zoo'n makkelijke besogne, zooveel maklijker dan schilderen, of beeldhouwen, of componeeren: de techniek kent hier ieder al zoo'n beetje uit zichzelf, daar iedereen zich verstaanbaar heeft

[p. 179]

leeren uitdrukken. En de kern van de kunst, de dingen, die men zeggen zal, - och! iedereen heeft toch wel iets en nóg wat gezien en ondervonden, gevoeld en gepeinsd, ja, misschien zelfs, van tijd tot tijd, zich óók wel wat verbeeld, buitendien. En zoo gaat men dan, gewoon-weg, maar zitten aan zijn tafel, men verzamelt zijn gedachten, en men schrijft flink- raak. Ten slotte komt er altijd wel, als men maar volhoudt, het een of ander op het blanke papier.

Maar degenen, die zóó schrijven, vergeten, dat de woorden in een kunstwerk geen woorden slechts zijn, geen losjes terneêrgesmeten klanken-reeksen, met een toevallige beteekenis, zooals er die dan valt; neen, dat de taal van den waarachtigen kunstenaar altijd geweest is, en 't ook moet blijven, in de jaren, die er komen, het onverbeterlijke en eenig-exacte, het gewetensvolle equivalent van de hoogste en schoonste en meest-gevoelde bewegingen in des kunstenaars menschelijke ziel. Ja, wat hebben wij aan woorden en nòg eens woorden, op milllioenen manieren door elkaêr geworpen, wat hebben wij aan koude verzinsels en spinsels, aan kunst... o, neen! aan wat voor kunst wil doorgaan.... als daar niet de zuivere essentie, de onvergankelijke, maar zich in duizenderlei vormen vertoonende kern eener schoone ziel in schuilt?

Maar hoe moet een mensch dan eigenlijk wezen, en wat moet hij doen, om een kunstenaar te zijn?

Als men een voorwerp of wel een gebeurtenis, iets dat op zichzelf en van ons onafhankelijk, buiten ons eigen Wezen bestaat, om wil scheppen tot een stuk echte, blijvende kunst, dan moet men beginnen, om, krachtens de naar zich toe trekkende macht onzer

[p. 180]

kunstenaars-onbewustheid, te maken die objectieve dingen, als het ware, tot deelen van ons eigen Zijn. Men kan ook zeggen: men moet ze doorvoelen, maar dan geheel-en-al in hun eigenlijke, waarachtige essentie; als men maar bedenkt, dat men hier onder ‘voelen’ te verstaan heeft niet de weer wisslende lyrische visie van een enkel oogenblik, maar de standhoudende, karakteristieke impressie, geboren in onze diepste ziel. Zóó werkte Homerus, zóó werkte Flaubert, en daardoor is hún kunst geworden tot epische kunst, die altijd omhoog-staat, tot schittering, die nooit door den tijd verdooft. Hún kunst is kunst, waar alle geslachten, het eene na het andere, vreugd in vinden, door de elkander volgende eeuwen, tot aan het eind der toekomstigheid. Want zij grepen het leven van hun tijd, voor zoover zij 't grepen, in zijn echt-menschelijke - en dus altijd te-voelene - essentie, en wisten die te gieten tot de precies-juiste, onvervangbare woorden, die de gelijkwaardige weêrgave waren en blijvend-zijn van hun objectief-menschelijk begrip-en-gevoel.

Een schrijver nu der tegenwoordige generatie, die op zijn manier even klassiek is en deugdelijk als de twee zoo-even-genoemden, is de heer F. Coenen Jr.

Ieder woord beteekent wat bij Coenen, en staat precies op de plaats, waar het behoort; al zijn woorden ziet men bij elkander, elkaer aanvullend of releveerend, evenals de kleuren op een goed schilderij: neem er een weg, of vervang er een door een ander; de indruk van de totale schepping zal er minder compleet door worden, en vooral die eene plek, waar de domme hand des overwerkers eigenmachtig in had geknoeid, zou een leêgte van leelijkheid vertoonen, vloekend tegen de zacht-harmonische compositie van het geheel.

[p. 181]

Coenen is een wonderbaar kunstenaar en zijn werk een duurzame schat.

Frans Coenen Jr. Bleeke Levens. 's-Gravenhage. Loman & Funke.