Nieuwere literatuurgeschiedenis. Deel 3

[p. 13]

XXVII.
Edw. Koster. Henriette Roland Holst.

I.

Over dezen bundel des heeren Koster te schrijven, is dáárom zoo moeilijk, omdat dit werk wel niet goed, maar ook niet slecht is te noemen, omdat de Heer Koster wel niet is een dichter, die u aangrijpt en vasthoudt en tot emotie dwingt, maar toch ook volstrekt niet een rederijker, die met de woorden speelt en maar wat gerijm opschrijft, dat zich uiterlijk als een vers voordoet. De heer Koster is een ernstig werker, met heel weinig natuurlijken aanleg, wel is waar, maar die door zijn vasthoudendheid en bedaarde wilskracht, steeds geduldig bestudeerende de natuur, langzaampjes aan, door de jaren heen, zich heeft opgewerkt tot een vervaardiger van respectabele rhythmische proeven, hij is een degelijk willer, een nauwgezet waarnemer, een conscientieus aspirant-artiest. Hij heeft maar zoo door te gaan, stevigjes aan, vertrouwend op zijn innerlijke Zelf, dat hem drijft, wie weet wat er dan op een goeden dag nog bij hem uit kan komen!

Hier zou ik hem slechts twee raadgevingen willen

[p. 14]

doen, die hem van dienst kunnen zijn bij zijn verder even ernstig en eerlijk streven. Hij leze en trachte hoe langer hoe meer te leeren voelen het werk van den Heer J. Winkler Prins. Ook deze, nu gelukkig wat meer erkende, schrijver heeft de natuur in zijn woorden gebeeld, zooals hij, artiest bij eigen gratie, haar aanschouwde, en, door met aandacht en liefde in zijn werk door te dringen, zal de heer Koster, beter dan uit de abstracties der kritiek, leeren begrijpen, dat er aan zijn eigen werk iets ontbreekt.

De Heer Koster toch heeft vaardigheid, opmerkingsgave, gevoeligheid, maar het niet te definieeren eenignoodige voor den dichter, dat men gewoon is poëzie te noemen, en dat veel van het werk des heeren W. Prins tot een onvergetelijke bekoring maakt, mist de heer Koster nog vrijwel.

De tweede raad, dien ik den heer Dr. Koster woû geven, is deze. Hij bezorge ons, met zijn sympathieken ijver en zijn soliede bekwaamheid, eene woordgetrouwe en de fijnheden der dictie nauwlettend weêrgevende vertaling der latere Grieksche en Romeinsche epici, die, hehalve aan enkele mannen der philologische wetenschap, aan niemand van tegenwoordig, zelfs bij name, zijn bekend. Hij brenge ons, met studie en toewijding, een Nederlandsche vertolking van Statius, Valerius Flaccus, Lucanus, van Appollonios Rhodios, Nonnos en Quintus Smyrnaeus. Dan zou hij, die ten volle voor zulk een taak is berekend, een werk doen, waardoor hij zichzelf een blijvenden naam, en der Nederlandsche literatuur een onvergankelijk standaardwerk zou verzekeren.

II.

Lang heeft dit boek bij mij op de tafel gelegen,

[p. 15]

vóórdat ik er toe komen kon het te bespreken. Want er klinkt een stem uit dit boek, zoo overweldigend bedwongen-sterk, dat zij u oppakt als met krachtigen arm en u omhoog houdt op haar golvende voetmaat, zoodat gij niet anders doen kunt dan luisteren, al slaat dat geluid ook als stormwind op uwe ziel. Men moet inderdaad veel vermogen van zelf-concentratie bezitten, om daar op eens tegenover te gaan staan op zijn eigene plaats, en dan een kalm-wijs gezicht te zetten en te zeggen met een buiging: Mejuffrouw, gij kunt worden de allereerste dichteres van ons land. Andere vrouwen mogen liever neuriën en hooger galmen: uwe stem is als statige orgelmuziek zoo grootsch.

‘Nu heeft de morgen voor goed afgedaan
Zijn vrees-aanjagende, stroeve gezicht
En als een hooge grotzaal, die met licht
Blank gemaakt wordt, komt hij feestelijk aan.
En ik sta, rechtlachend zie ik hem gaan
En komen en gedenk, hoe 'k een gewicht
Hem achtte en klaagde dat ik opgericht
Hem niet kon drage' en kromp voor zijn kille aan-
raking en weende dat ik weder sliep.’

Is het u niet, lezer, als ge de rhythmische beweging dezer woorden nagaat, of daar niet langer staat een dame, die u in Hollandsche verzen iets toegevoegd heeft, maar of ge eenzaam toeft onder en tusschen de hooge gewelven eener Gothische kerk, waar het klankvolle orgel al dreunend door ruischt? Maar die statige orgelmuziek is nog slechts de begeleiding en afwisseling tevens van den gewijden dienst vèraf in het koor, voor het altaar, en op het de menigte domineerende gestoelte der priesteres. Dáár en overal klinkt de rede der wijs-

[p. 16]

heid, van het geloovende weten, van de liefdevolle opwekking, van de verkondigende kracht. En ieder die daar komt, dat hij vroom-stil luistere, met gedweeë aandacht, want ik zeg u, dat menig dezer woorden een leering kan zijn voor allen, een steun voor velen, om lichter te bewandelen des levens steilen weg.

Zóó is het werk van Henriette van der Schalk. Er rust dan op haar ook een dure verplichting. Deze, dat zij voortga te doen, zooals zij gedaan heeft, bespiedend met onwrikbare, teedere liefde haar eigene Zelf, hoorend met gedweeë en innigvaste geloovigheid naar het majestueuse koraalgezang binnen-in haar, dat niemand anders vóór haar had, en dat aan niemand anders dan aan háar behoort, om zich met hare gedachten en fantasieën meê te laten voeren, waarheen dàt haar gebiedt, en zoo voor haar wonderbaarlijk groot aandeel bij te dragen tot de vervolmaking, tot de uniekmaking onzer Nederlandsche literatuur.

Ja, want ééne vrees heb ik slechts, eene, hoop ik, ongegronde, en het hangt slechts van hare eigene, van de inwendige kracht harer diepste onbewustheid af, dat die vrees niet verwerkelijkt zal worden. Die vrees, door enkele der thans verschenen verzen gerechtvaardigd, is deze. Dat Mejuffrouw v.d. Schalk, levende in de gewone wereld, van aan haar inferieure menschen, die haar niet begrijpen, en voor wie hare kunst, om het met één woord te zeggen, eene excentriciteit moet zijn, zelf zal gaan neêrdalen van haar ongeëvenaarde hoogte, en zal gaan spreken in gerhythmeerde volzinnen, waar zij zoo heerlijk in verzen zingen kan. Daarvoor behoede haar echter, ik blijf het vertrouwensvol hopen, dezelfde innerlijke aandrift, die haar tot het produceeren van zoovele dezer verzen heeft genoopt. En moge de

[p. 17]

dichteres mij vergeven deze mijne bangheid en daaruit voortgevloeide waarschuwing. Ik kon niet anders, want is niet ‘liefde’ ook liefde tot zóo grandiose verzen als zij kan maken ‘de levenswet?’ (blz. 25.)

E.B. Koster. Natuurindrukken en stemmingen. Antwerpen.
H.v.d. Schalk. Sonnetten en verzen in terzinen. Amsterdam.