|
| |
| |
| |
De lêste troef
Dat is it minste as men sa yn 'e buorren wennet, elts sjucht jin op 'e hannen, elts hat in sint yn 't ponkje te smiten, elts rydt jin nei en klampt jin oan.
As lytse Goasse de oare moarns by de pisbak efter de hage dien hat, en hy mist de hynders yn 'e finne dan rint er derop dat er de keapman efterhûs te wurd komt.
‘Ha de jongelju har benachtsje litten, ik mis de hynders fan 'e moarn?’
Fan dat: ‘ik mis de hynders,’ hat Feike daliks al mear as genôch.
Goasse jout nammentlik moarns nei brea-iten de hynders de ierpelskilen by it efterhûsstek. Hy stelt der in eare yn dat de hapkes syn tiid fan kommen witte en foartiid al steane te langhalzjen.
‘Se hearre it oars dat ik de skoattel fan de hoksdoar stryk, moatte jo tinke!’
Feike seit net folle, hy kin it amper sette, dat de hynders like graach út Goasse syn skûteltsje frette as út sines.
‘Mar de jonge lju binne sels dochs wol behâlden oanlâne, net?’
‘Dat is te sizzen...’
‘Soa, net sûnder skampskoaten?’
‘Us Geeske hat in klap tsjin de foet oan krige.’
Wat jout it, tinkt Feike, derom hinne te heljen. De buorren wurdt it dochs gewaar, en pinfisket dochs sa lang oant se it fine fan de saak wit.
‘Ja, se kin der wol ris in skoftke moai mei wêze. Nee, stikken is de foet net, mar kniesd. Sitte, hat dokter sein. Ja, se rekken tusken oare hynders, de Harstra-boer sines, en doe ferrieden se har.’
| |
| |
‘Tsjonge noch ta, ja dêr op dy pleats haw ik noch tsjinne, as lytsfeint. Dat is no al fyftich jier ferlyn. Ja, jo moatte tinke se binne yn 'e winkelheaksalve it spoar bjuster rekke. Dat kin maklik. En doe foar it hoannefive-hout te pal kommen, doe koene se net fierder. Ja, mar dat kin maklik, dat kin de bêste oerkomme, as jo der net bekend binne...’
Dan keart Feike him de rêch ta en giet nei Lykle driuwer om him te freegjen dat er de hynders fan 'e moarn effen ophellet.
Op 'e buorren, it moat mar sa treffe, komt er de jonker tsjin. Dy ferslacht Feike syn ûndersykjende eachopslach en stille reserve altyd samar mei syn loftich, oer alles hinne waaiend praat.
‘Tsjonge Feikema, hoe is 't mei Geeske? Ik soe krekt effen by har sjen.’
‘Skeelt alles net. Se moat sitte. Wy ha dokter hân.’
‘Tsjonge jonge, dus it is noch al wat oankomd. Wat sizze jo fan myn nijkeap?’
Hy hat in swarte hûn, in bûvier, oan 'e hân.
‘Noch mear fee, ja? No ik fyn 't in mâle rûch-om-'e-snút!’
‘Ja, mar dat is in eigenskip fan dit ras, Feikema; dat wiist op in tige ûntwikkele speur- en taastsin. O, dit ras is sa skerp bewurktuge.’ De jonker taast mei syn fine wite fingers wiidút yn 'e loft.
‘Soa, ja dat sil wol!’
‘En, dan woe ik jo noch wat freegje, Feikema: Is it jo goed dat ik in dowetil yn 'e tún set, dan wol ik ek dowen hâlde.’
‘Dowen binne goateskiters!’
‘Och, dat binne protters en mosken ek. Myn kostlju fine it goed en wy moatte mei inoar it reinwetter drinke.’
‘As jimme dan nije wike mar net freegje om wetterlieding.’
‘Nou, ik soe mar gjin sliepende hûnen wekker meitsje, as ik jo wie; ha, ha, ha!’
‘No, hawar, dan moat dat mar. En no gean ik mar fierder, oars koene jo noch ris mear op 't aljemint helje.’
| |
| |
‘No, op dit pas net, Feikema, no noch net.’
Hy laket wat flauwich-slap, keart him ek om en begjint tsjin syn hûn te flaaibekjen.
Fan alles oanhelje en frijwat wyn yn 'e swipe, mar ik woe dat er my mar wat hynsteweide betelle, tinkt Feike. Dy guds hat de bek nea fan 'e grûn ôf, en dat giet no al in wike as acht.
Dan warskôget er Lykle en dêrnei is it syn doel om de lêste stikels efter de bosken yn 't lân fan de weidkij.
As men Feike frege wêrom as hy kij weidet, dan soe syn andert wêze: om 'e winst. En frege men him dan deroer hinne: En wêrom yn it twadde plak? Jo soene bygelyks foar 't selde ek bargehâlder wurde kinne of ek wol kûpontsjeknipper, dan soe syn andert wêze: Omdat ik der aardichheid oan ha. En as men dan frege: wêrom jitte mear, dan soed er sizze: om ôflieding...
Dat is in mistreastich en moedeleas wurd: ôflieding. Dat past miskien yn 'e mûle fan in rintenier-boer yn 'e Skrâns, as er jitte net yn syn bernskens is: dat wol men net hearre út de mûle fan de lytse sultan. Fan 'e moarn lykwols, dizze moarn nei dy mâle stoarje fan justerjûn mei Geeske, siket Feike yndied ôflieding, al wol er it foar himsels, faaks net wêze. Dêr efterút efter de stikels en tusken syn weidbeestkes moat him it moed wer wat rommer wurde. Hja, Houkje en hy, ha te nacht lang wekker lein. Houkje helle it iene by it oare.
‘Ja, dit wie slim genôch, mar dat soe wol wer oerbetterje. Ja, fansels, men woe wol dat de jonker him wat fikser en keardel-eftiger kenne litte soe. Hy moast ek ris wat mear fan syn komôf, fan syn mem, en fan syn earder libben fertelle. Hawar, dat kin jitte komme. It giet op 't lêst ek noch mar acht wike. Mar dan ús Froukje, Feike. Ik kin it net helpe, ik woe it sa net ha, mar dochs ha 'k der gjin goed each op.’
‘Wat dan, wat kin der wêze?’
‘Se is bytiden sa stil, soms belûkt se sa, en as ik har ris oansjuch, draait se har antlit ôf. Earder soe se wol sein ha: Wat
| |
| |
sjucht mem my oan, mar dat seit se no net. En as se effen by de trep op en del nei de souder west hat, dan himet se sa...’
‘Hy is der neat te goed foar,’ hat Feike sein, en doe ha se beide tocht: it is ús sels ek oerkomd, mar dat ha se mar net lûdop bybrocht, sels tusken harren beiden en by nacht net, as alles oars it maklikst seit.
‘Dy blikstiender,’ grommet de lytse sultan fan 'e moarn yn himsels, ‘as er dat lapt hat, dan hat er se noch net, dat sil ik him oan 't ferstân bringe.’
Tenacht, tsjin Houkje, hat er der ek al mei drige.
‘Och, Feike jonge,’ hat Houkje sein, ‘dat sizze jo no wol, mar as Froukje him no al ha wol en hy wol Froukje ha...’
‘Hy kriget se net, net sa mar teminsten! Frouk ek nei 't âldkleaster, tink. De bysliep fan Sibbele, en fierders de faam fan âlde Fogel en har âldfeinten. Frouk op it bjinstap en mei te melken en nei de pipen fan jan-en-alleman dêre dûnsje. Ja mar, ik sil se wat, ferdomme; ik sil se wat! Dat net, dat noait...’
‘Och, Feike jonge...’
‘Tochten jo dan dat ik myn bern dêre oan dat hûne-en-teve-spul útleverje sil. As jo dat goed krije kinne, ikke net! As it sa is, dan hat hy it har dien, dan hat hy har oertroeve en it sin op 'e rin brocht; as it sa is, dan is it syn skuld, dy smoarge omstrúnder.’
‘Dan moatte jo har ek net hurd falle, as it hege wurd derút komt...’
‘Dat sille wy dan wol ris sjen. Dêr giet it net om. Mar Age sil se leafst by harres ynhâlde en oars op ús spultsje hawwe wolle, mar dat rêdt er net, sa glêd is er net, dy nepert, dy ielshûd.’
‘Se kinne se wol op ien fan har spultsjes sette. Lit dy broer fan dy âld húshâldster, dy wâldboer dan wer opdrosse.’
‘Gjin tinken oan, dat se dat dogge. Ei, jonge nee, der moat neat feroarje. Dy't fan harren hiere moatte hierders bliuwe, dat is stielen wet. Der kin allinne fan ôfwykt wurde, as de hier der net komt, mar oars, alles bliuwe litte sa as it is. En wiles mar
| |
| |
mear ynpalmje, al mar mear. Ja, dat âld roekenêst fan Feike fetweider mei dy tritich pûnsmiet lân kin der ek jitte wol by. Ja, ja, mar ik sil se wat. Earder sil ik in bern fan ien fan harren yn eare en fatsoen grutbringe, ik allinne en ta har ivige skande, as dat se my fan dit spultsje ôfwjûde. Dy kringen, dy beroerdlingen. Heale wylden binne it, se ha tûzen jier te let libbe, allegearre, dy iene safolle as de oare...’
Sa hat Feike tenacht te kear gien. En dan ha se wer lein te hearren oft it ledikant fan Geeske ek jitte kreake, de âldelju.
‘Wat kin men al wat belibje mei jins bern,’ hat Houkje fêststeld, en dat hat Feike befêstige.
No dizze moarn, wylst Feike syn fûleindichheid op de stikels ferhellet, komt Sytse, de twadde âldfeint fan 't kleaster, de wrotter, mei in kofjetsjetteltsje yn 'e hân en in heakkel op 't skouder it lân fan de fetweider del. Hy hâldt, wylst er dwersoer rint, op Feike oan. Fansels om in smeulsk praatsje ferlegen, tinkt Feike. Allegearre kinne se sa wat fiis wêze, sa wat stikelstekkerich; altyd in oar by de kop en derop ôfjaan en wylst har eigen macht en ynfloed fiele litte.
It komt al sa út.
‘Jonge, Feikema, ha jo der al fan heard, se sizze dat Waander Banga syn boer ek wer opdrosse kin. Dizze Ygema is de twadde dy't er strûpt hat; wa't der no wer ris oan weage wurde moat.’
‘Soa, neat fan heard.’
‘No, der waard ek al sein, de pleats koe no wol ris op buorden komme. Jo moatte tinke, no't de lânprizen sa oprinne kin de hypteekhâlder hast wer oan syn jild komme. En no sit Waander te rideljen. Wat is 't al wat. Sels de rinte lang net meitsje kinne, net arbeidzje wolle en fan buorkjen gjin ferstân hawwe, en dan der mar in oar oan weagje. Sels altyd de mynhear en mefrou úthongen en in oar dea-ezelje litten. Ik ha net folle respekt foar sokke lju, Feikema. - Lêstendeis sei ik tsjin him, it is mar moai dat it lân wer sa djoer wurdt. Dêr komme in party wer fan boppe Jan, sei ik. Fiele jo wol?’
| |
| |
Sytse lûkt in mâle grimas mei syn brede mûle, dat sels syn kielspieren út har fâlderige omklaaiïng nei foaren komme.
‘Fiele jo wol, Feikema? Mar Waander sei neat. Doe sei ik, jonge, as jo dy pleats no ris ferkeapje woene, ferkeapje wòene, fiele jo wol, Feikema, hy brocht wol tweintichtûzen gûne mear op, as foar twa jier. Soe 't al, hen, sei er doe: soe 't al, hen? Hy woe fansels net wêze, dat er der net safolle mear oer te sizzen hat. Fiele jo wol, Feikema?’
En Sytse knipt mei syn brede tomme.
‘No, wy sille mar wer ôfwachtsje, hoe as 't komt. No mei dy nije pachtwet is der ek net folle mear oan 't ferhieren. It hierkontrakt nei de kantonrjuchter, tink ris ta. Wy ha noch noait in hierkontrakt mei ús hierders hân. En no dit. Ja, it moat no langer allegearre op pompier. De wrâld sil mei pompier rêden wurde, safier skynt it hinne te wêzen. Mar ik wit net, ik wit net. Kom, ik sil mar ris wer by myn heakkeljen sjen. 't Is no noch moai waar, watte?’
As er in eintsje fuort is, begjint er jitte oer de hynders.
‘Ja, wy misten fan 'e moarn de hynders. Wy seine al hoe't dat sa is...’
Feike makket der him mei in byt en in snau ôf.
‘Ja, it is ornaris sa, sokke lju as siktaris, dy't op 'e dyk hearre, dy moatte ek mar op 'e dyk bliuwe, ja, dat sjucht men no ek al wer.’
En dy't it lân hawwe, hearre ek yn 't lân te wêzen, wol er der jitte mei dúdlik meitsje, tinkt Feike. Wat kinne domme lju, mar dy't wolsteld binne, oaren, heldere en ferstannige minsken, evengoed al gemien peste, fynt Feike. As jo fan sokken jo sizze litte moatte, heind en sleind wurde, om bar, dan soene jo ek al sa leaf dea wêze.
Sibbele hat broer Age al ris oan west.
‘Hoe komt dat no mei dy nije pachtwet, do de pleatsen foar tsien, tolve jier ferhiere en ik skielk gjin hinnekommen ha as ik trouwe wol.’
| |
| |
‘Wannear wolsto dan trouwe?’
‘No miskien takomme maaie wol.’
‘Do takomme maaie trouwe! Boazet dat sa hurd oan?’
‘It kin hurd as 't der op wierret.’
‘Ja, as 't der op wierret. As 't der op wierret kin 't ek gau wer út. Mei dy teminsten. Dat ha wy safolle al sjoen!’
‘Dit skuort net wer út. Dit frouminske wol 'k mei trouwe, takomme maaie. En do moatst ús op in flink spul helpe.’
‘Ik moat ek mar kinne.’
‘Sis oars de pleats op oan dy wâldman, dy broer fan Fogel. Dy fint moargelt ús lân út mei dy keunstdongstruierij.’
‘Dat ha 'k him al ferbean. Der komt de earste fiif jier net wer in baal keunstdong by him op 't hiem. Mar him de pleats opsizze doch ik net. Hy is tûk by. Oars moatte jimme mar op Feike syn spultsje, lit dy dan wer nei syn slotsje gean.’
‘Kom ik net yn. Ik wurd gjin boer op skobberdebonk. Do moatst ús oan in pleats helpe, leafst oan ien fan ús eigen.’
‘Dan kinst noch wol ris wat wachtsje moatte. Oars komme jimme earst mar by ús yn.’
‘Kinst begripe!’
‘Of hier oars in boargerwent yn 'e buorren, asto dan perfoarst trouwe wolst.’
‘Ik wol op in pleats en net oars.’
‘Ja, do kinst wol mear wolle.’
As Sibbele dan sneintejûns syn Frouk wer op 'e knibbel hat en hja freget him, hoe't se der mei oan moat, en hoenear as dan no it hege wurd der út sil, dan bêdet hy har al mar del.
‘It hat noch wol wat tiid, ju. Komt tiid, komt rie. Wat soest derfan sizze, as de pleats fan Waander Banga ris ferkoft waard, dat moaie grutte nije spul, hjirre by de buorren, dêr't no dy Ygema op wennet; as dat ris ferkoft waard en wy koften dat?’
‘Wy, ús heit ek mei?’
‘Nee, wy as bruorren, bedoel ik.’
| |
| |
‘Kinne jimme dat dwaan?’
‘No, wy koene der wol los lân om ferkeapje, dat wie net sa slim. Mar it spul hinget mar yn 'e loft; de buoi driget, mar komt net oer.’
‘Mar dizze buoi komt skielk al oer, Sibbele. O, wat flap ik dat der wer mâl út. Ik wol fêst leauwe, dat ús mem der soms al erch yn kriget. Dat fernim ik klear. O, it fljucht my soms oan, Sibbele, dan kin ik it hast net langer stilhâlde, dan leit it my op 'e lippen en moat ik it mem sizze...’
‘Moast noch net dwaan. Se witte it altyd noch wol gauwernôch.’
‘Mar ik soe net graach wolle, dat mem my foar wie, en dat sy my frege.’
‘No, dan seist mar sa't it is. Wat soe dat?’
‘No, dat soe ik sa raar fine. Dat soe ik net graach wolle, dat my dat oerkaam.’
‘No, dat begryp ik net. Allinne datst der net om lige wolst, as 't sa fier is, dêr kin ik ynkomme.’
‘Dat soe ek noch al wat jaan.’
Hja laket noflik. Al hoe beroerd Frouk der soms ek fan wêze mei, sneintejûns as se mei Sibbele allinne is, dan is se dêr wer in skoft oerhinne. It is sa'n smoute prater, se wurdt sa thús mei him, hy wurdt sa eigen, sa fertroulik foar har, der is no neat gjin ûnwennichs en gjin frjemds mear oan, lyk as doe mei dy stedman. Mei Sibbele soe se dochs it libben troch wollen hawwe, oars ek. Se kinne genôch fan inoar hâlde, en dan komt it wol yn oarder.
Sa frije en mûskopje en kwêbelje se dan wat fuort, oant nei middernacht, meastal oant twa oere, healwei trijen ta.
De kears dat se dit petear hân ha, seit Frouk lykwols by 't ôfskienimmen:
‘Ik sis it fan 'e wike, hear; ik wol der net langer mei omtoaie en tsjin oansjen.’
‘Do moatst it mar witte. Dan is 't myn skuld net, hen, hen, hen!’
| |
| |
‘Wat soesto, âld biis! Giest der dan foar omlizzen?’
‘Ikke? Foar gjin fiif sokke misstappen.’
‘Hui, hui, wat. Mar ik sis it hear, it moat dan mar komme sa't it komt.’
‘Ik soe noch effen tiid dwaan. Dy pleats! Ik moat jimme heit ek wat fêstichheid jaan kinne...’
Sa rint it foar dizz' kear wer ôf.
De oare deis ûnderstiet Sibbele syn broer Age fannijs.
‘Dus do wolst trouwe, dat is dyn fêst foarnimmen, begryp ik?’
‘Ik moat trouwe!’
‘Moàtsto trouwe?!’
‘Ja, dat kin ek. En alderheljen noch. No witst it!’
‘Moatsto trouwe. No wurdt it al oars, mar net better!’
‘Net better, net better? Ik tocht fan al better. Der kin no teminsten in lytse stamhâlder en erfgenamt komme. Dêr hat it noch nea wat fan hân en as dat wêze sil, dan wurdt it ek al ris in kear tiid.’
‘Trouwe moatte,’ en Age strykt mei syn meagere hannen oer it tinne hier as hied er it sels op syn gewisse.
‘Keapje dy pleats fan Waander Banga foar ús.’
‘Dêr hat Waander sels neat oer te sizzen.’
‘Gean dan nei de hypteekhâlder.’
‘Ik wol Waander net ûnderwjûde, dat is my te bar.’
‘Waander moat dochs springe as it syn tiid is. Praat oars earst mei him. Kinst wol sizze, dat it foar ús is en dat wy der maaie op wolle.’
‘Ik nei Waander ta, mei sa'n boadskip? Ik ha in bult faaie putsjes opgnapt njonkenlytsen, mar dit, dêr ha ik wol oan.’
‘Do bearst mar oft hy sels it wer foar 't sizzen hat, no't de lânprizen sa oprinne. Dit is krekt sa'n nuet saakje foar dy.’
‘Do witst net hoe nei as it sokke lju giet, dat wy ryk wurde en sy earm.’
‘No, sis oars dat wy de pleats ek wol hiere wolle.’
| |
| |
‘Dan freget er fiers te folle. Jonge, se ha ús earder altyd de eagen útstrike wold. In pleats sette litte, de grutste fan de hiele gritenij, mei tsien keamers, lyts en grut. Trije sliepkeamers, in badkeamer, in sêre, it nije ljocht, waarm en kâld wetter, fêste wasktafels, moarmeren lambrisearings, plafonds fan it moaiste stukadoarswurk, neam mar op. Dy pleats litte se net earder slûpe as se moatte oars gjin kant mear út kinne.’
‘Freegje him earst te hier. Ik soe der wol sin oan ha.’
‘Sin oan ha. Ja, as de pleats te keap wie, dan soe ik der sin oan ha. Dat wy, dy earme, neakene stjonkstokken fan 't âldkleaster dy heareboerepleats fan Waander Banga noch ris naderen, dat soene se ús fergunne, al dy grutte hânzen fan earen, dy't no oan 't krommelskeppen binne om rûn te kommen.’
‘No, gean der dan hinne. Do hast dochs noch wol wat foar ús oer?’
Dat hoecht Sibbele syn broer net te freegjen. Dy mei dan wat mâl beard ha, fan sabeare alteraasje, heimlik is hy, lyk as alle bruorren fan 't âldkleaster, der grutsk op, dat Sibbele it mei ien fan dy moaie jonge froulju fan de fetweider oanlizze kinnen hat.
‘Mar hoe sit it eigenlik, witte Feike-en-dy al hoe't it der mei jimme foarstiet?’
‘No nee, net dat ik wit. Mar no sneintejûn moat de kûgel troch de tsjerke, en dêrom moat ik dan earst wat wissichheid ha. Do hoechst Waander-en-dy ek alles net te sizzen. De keap of de hier geane dochs net foar takomme maaie yn.’
‘Dat is ek sa. No dan sil ik der hinne, dan freegje ik de pleats te hier, mar ik wol him oars net as keapje. Dat sis ik dy.’
‘Do moatst dyn bêst mar dwaan.’
Sa hat Age dan de stap set nei Waander en Jetske harren rinteniershûs oan de singel. Hy is troch Sytske, de grutdochter en frijfaam ynlitten, freonlik, ja opmerklik freonlik. Al hat Age fan syn libben nea omslach mei froulju hân, hy is fansels sa libbenswiis wol, om net wat te fernimmen.
| |
| |
It duorret net lang dan binne se al by de nije siktaris oanlâne; de nije siktaris, in lyts fearnsjier lyn fan mear as ien fammehert wolkom winske.
‘In frjemd sinjeur, Tsjallema, in frjemd sinjeur. Jo krije gjin hichte fan dy fint, mar dat er net botte swier oer de dingen tilt, dat is him sa wol oan te sjen.’
Och, minsken, tinkt Age, jou jimme no net te bot bleat. As er it moarn de dei dizze kant út besocht, dan soene jimme wer oarsom prate moatte.
‘En hy hellet fan alles oan, moatte jo tinke. In rydhynder, in grut hûn, in hok fol hinnen, en no hjoed is Jan timmerman dwaande mei in grutte nije dowetil yn it tún te setten.’
‘Ja, mar hy is by master-en-dy al fjouwer wike kostjild benefter, dat ha 'k fan masterke sels,’ seit Jetske der oerhinne en hja nikt mei har lyts troanjemint.
‘Miskien hat er earst Feike de hynsteweide betelje wollen,’ seit Waander dan mei in skealik glimke.
Age glimket mar wat en knikt sa'n bytsje befêstigjend. Hy moat aanst mei syn boadskip op 't aljemint ferskine. Sytske hat him al twaris in kopke tee offrearre, mei in alderfreonlikste beskiedenheid. Age hat iderkear minlik fan ‘tankje’ sein, de skonken oerinoar lein en de fâldene hannen mei de lange fingers foar de knibbel lâns.
‘Wy hearden dat Ygema net wer hiere kinnen hat, Banga, dat no woe ik sa frij wêze om jimme pleats mei maaie foar ús Sibbele te hier te freegjen.’
‘Tsjonge noch ta, dus dat sil trouwen wurde, tsjonge noch ta!’
‘Dat is doel, ja. Mar no moat der ek in hinnekommen socht wurde.’
‘Oars sil 't wol oergean moatte, ja, ja...’ En Banga laket sawat, sa needrich as Age Tsjallema wer mei syn stikken foar 't ljocht komt.
‘No, dan is Feike-en-har's âld spul yn de buorren der ek altyd noch,’ sa wol Jetske de boel wat losweakje.
| |
| |
‘It hoecht net allegearre fan ien kant te kommen, frou Banga,’ leit Age dêr stil grutsk oerhinne.
‘No nee, dat is myn sizzen ek net, Tsjallema,’ en Jetske sjucht fan Age op har grutdochter, as soe se har sizzen ek foar Sytske ferantwurdzje moatte.
Ik moast net witte, dat jimme hjir troch 'en dei yn inoar omtsiere as earme helden, tinkt Age.
‘No, ik bin net sa hastich,’ bringt Waander der mei sabeare ophef út.
‘Dus de pleats is los, Banga?’
‘Ja, jawis, de pleats is los.’
‘Of tinke jo faaks noch oer ferkeapjen?’
Daliks feroarje de troanjeminten en dêr lûkt in strakke reserve oer hinne. Alle trije sjugge Age kâld en stroef oan.
‘Nee, dat net, Tsjallema, dat net.’
‘No nee, mar it koe wêze, sjuch. En dan soe ik him ek wol keapje wolle.’
Dêr makket hy it net better mei. O, hja sitte mei it gat yn 'e brânnettels, en dan is 't wat stilder, wat better, mar oars, dan hiene se no wol útfalle wollen, fûl útfalle tsjin dy stikeme ynpalmer fan in Age Tsjallema. Dan hiene se him it gat fan de doar wol wize wollen, en him de puchel fol skeld, mar dat kin no net lije. Dy't by de ljedder del moat, hat op te passen hoe as er stapt. Waander stoarret stûf ûnder de poarte wei Age oan en Jetske leit de holle oerside, lûkt wat mei de mûle en fimelt mei har hân oan har rûn read kintsje om, dêr't wat poddehier op waakst. Mei har eagen lêze se op har manear Age it leksum: ‘Wolst ús no de gek oan stekke, soesto net witte dat wy der neat mear oer te sizzen ha, en dat wy der oant safier ynsitte en kokhalzjen ha, dat wy oan in rottich eintsje tou hingje? Silsto ús no noch in stomp jaan wolle, wylst wy steane te hâlden en te kearen, is dyn ivergrutskens foar ús oer sa sterk, datst ús sa in hakke sette wolst?’
| |
| |
Mei ynhâlden grimmitigens, sneu en wrevelich sjugge se Age oan en stoarje dan wer yn stilswijen foar harren út.
‘Nee, Age...’
Age, fierder giet Waander net, en Age fielt de stek werom, de iennichste dy't se jaan doare.
‘Nee, Age, dêr ha wy net oer prakkesearre.’
‘No nee, mar it koe wêze, en dan woe ik der wol op biede. Ik jou tachtichtûzen gûne foar de hiele pleats, alle lân mei de huzing.’
Waander en Jetske wurde wyt om 'e holle. Waander skoddet de holle bedachtsum en yn uterste behearsking.
‘Nee, Age, dêr ha wy nea oan tocht, dêr tink ik net oan. Foar fyftich gûne kinne jimme him te hier krije.’
It is him samar ûntfallen. Hy wurdt der sels kjel fan. Feralte-rearre sjucht er Jetske oan. Age merkt daliks de twivelriedigens. Stadich, mar mei wissichheid seit hy der oer hinne:
‘It is te folle, Banga, mar ik nim him dêr foar oan. Fyftich gûne it pûnsmiet, dat hâlde wy foar ôfpraat. Jo dogge my mar boadskip, hoenear as ik komme moat it hierkontrakt te tekenjen.’
As Age wer oer it brechje is en de singel delrint nei hûs ta, dan fielt er hoe'n stoarm as der op itselde stuit losbrekt by Waander en Jetske-en-dy. De grutmachten yn de fernedering. Hy hat se yn 'e skjirre. Lit Waander no mar hinnegean en ûnmooglike bybetingsten opstelle. De pleats hat er hierd. By need sil er Waander op in eed fergje. Hy hat no frij, alle kanten út, byneed dy fan de hypteekhâlder, as Waander net yn goedens wol. Fansels, hy tinkt net oan hierbeteljen, dit is mar in oanrin foar de keap. En foar dit pas is Sibbele holpen en kin klaaid fan hûs gean en Feike om de hân fan Froukje freegje...
Der spilet in fyngrutsk glimke om Sibbele syn lippen as er de jûns nei Feike-en-har takroadet. Froukje sels lit him yn. Se sjucht nij op fan syn komst, midden yn 'e wike en daliks slacht it hert har tsjin de kiel oan, want no fielt se oankommen dat der
| |
| |
jûn opbychte wurde moat. En dan is se te let, want se hat der noch net ta komme kinnen.
‘Sibbele, jo hjirre?’
‘Ja, fanke, ik tocht ik moat ris sjen asto midden yn 'e wike ek oars bist as sneins.’
Hy seit it sa lûd, dat Feike-en-dy kinne it yn 'e keamer wol hearre. Dan stompt Froukje him oan.
‘Net sa lûd, ju. No sis, Sibbele, ha jo wat bysûnders?’
‘Ja, jûn moat de bûter jild jilde.’
‘Wat wolle jo dêr mei sizze?’
‘Ik kom om dy, fanke!’
‘Mar ik haw it heit-en-dy noch net sein.’
‘No, dan nim ik strak wol in oanloop, pas do dan mar op dyn tellen.’
‘Sa moatte jo net, Sibbele!’
‘Al wer net goed? No, dan ha 'k der wol oan.’
‘Iksels sil it wol sizze, as 't safier is.’
‘Ja, mar it is no jûn safier, tink derom.’
‘Jo treffe it net bot, want Tako sit ek krekt by ús.’
‘As dy my yn 'e wei sit, dan begjin ik him mei syn mislearre nachtoefening te narjen.’
‘Nee, nee, doch dat net, Sibbele.’
Hea, wat is er jûn kidelkoppich, tinkt Froukje. Se hâldt har de lea stikken.
‘Jûn, meiïnoar!’
As Sibbele by in oar oer de flier stapt, dan docht er sa'n houten bûgemint, it is eigentlik net mear as in knikje mei de holle en mei de lea tagelyk. De earmen hingje him wat krom en eagenskynlik ferarbeide út de koarte wide jasmouwen, de hannen hat er heal yn 'e fûst en mei de palmen nei efteren. Dat is sa de hâlding fan de Tsjallema's, selst fan Age, dy mei dan oars ek wat ranker en skraitsiger fan postuer wêze.
‘Jûn, Tsjallema; jûn Sibbele,’ komme Feike en Houkje der efter oan.
| |
| |
De jonker springt fearjend út it rûne stuoltsje wei oerein, komt mei in joviale slinger op Sibbele ta en jout him de hân.
‘Dat is de tredde jongkeardel al oer de flier, Feikema, hen? It kin hurd as 't der op wierret.’
‘Giet it jo te hurd, Tsjallema,’ freget de jonker loftich.
‘My? My giet it nea te hurd. As jimme hast brulloftsje wolle, ik bin der klear foar, dan alle trije mar tagelyk. Ien droktme, wat sizze jo ris, frou Feikema.’
Geeske, dy't yn in lisstoel leit, lûkt wat fiis oan har mûltsje, Froukje hat in kleur krigen, de fetweider sels sjucht lêbich en toar, Houkje sint op in skerp andert werom.
‘Wat sil ik dêrfan sizze, Sibbele, ús famkes ha ik de droktme wol foar oer.’
‘No nee, mar it koe wêze, n't wier? Wy wolle ek wol by ienen. Dan kinne wy der trijeris de wille fan belibje.’
It falt Geeske op sa'n belangstelling as Tako fynt dat Sibbele fan him wurdich is; se sjucht der wat nij fan op, mar fan 'e weromstuit jout se har sels ek mear as 't oars lije kin.
‘Hoe is 't Geeske, famke, oan 'e lêch, soe 'k hast sizze.’
‘Ferhip, fint,’ flimet dy him temjitte.
‘It is dochs gjin hinnepyk, wol,’ ropt de jonker út en falt yn in oerdiedich laitsjen. ‘Ik hâld oars folle fan hintsjes, mar dit, mar dit...’
Dan pakt er Geeske by ien fan har blanke hantsjes.
‘It foel der samar út, ik koe it net mear keare,’ seit Sibbele. Hy strykt syn wite knevel wjerskanten út en skoddet syn holle.
‘Dat komt my no altyd oer, hen. As ik ris bysûnder freonlik wêze wol, dan komt der fêst ûngemak fan. It is bedroefd, bedroefd is it.’
Dan stekt er in sigaar op, dy't Feike him stilswijend oerlange hat.
‘Mar jimme ha mar in mâle nachtoefening hâlden, sei ik sa tsjin Froukje. Sa net, it hie jit minder kinnen. It skynt dan soms mar ris te moai te wêzen, tink ik wol ris. In pear fereale jonge
| |
| |
minsken, dy op de hynders en dan by prachtich moai ljochtmoannewaar. It is dan soms mar krekt oft de divel der mei boartet, as moat der dalje op komme.’
‘Es ist zu schön, um wahr zu sein,’ docht de jonker der mei in deftich air ta.
‘No ja, just, sa sawat, sa is it krekt!’
Froukje moat daliks oan dy deis fan de T.T.-races tinke, no't Sibbele hjir sa mei oan komt. Doe hat it ek te moai west. Se wurdt effen kjel fan har gedachte en foeget har fuort wer by it petear.
‘Jo moatte tinke, Tsjallema, offisjele persoanen, lyk as in gemeentesiktaris, dy hearre ek op de offisjele wegen te bliuwen oars komt it net goed.’
De jonker laket loftich oer syn smoute selskrityk hinne; Sibbele stimt him folslein mei; de Feikema's sjugge inoar ris oan.
‘Nee, mar no moatte jo net miene dat it mei in boer yn it lân alles wol lije kin,’ smyt Sibbele der boppe op, en hy stekt in earm út, as woed er it de jonker dêrmei oerjaan. En dan wer nei Feike:
‘Wat sizze jo ris, Feikema?’
De lytse sultan is sa'n maklik klankboerd net.
‘No, alle boeren binne noch gjin âldfeinten fan 't kleaster. Miskien koene se dan better altyd yn 't lân bliuwe en nea op 'e dyk komme.’
‘Jo woene sizze?’
‘Ja, just, dat rjuchtsaakje fan jo.’
‘O, bedoele jo dat? Och, man, dêr bin ik sa bêst foarwei kommen. Frijspraak! Unskuldich hen?’
En Sibbele sit mei de earmen en de skonken wiidút.
‘Dêr koene se my neat mei leare, dat ha 'k doe daliks al sein. Wat die dy fint my sa nei op 'e hûd te riden, hen? En dan noch, dy moaie wite boarre. Der kinne my tenei nea wite katten tefolle op 'e dyk wêze, ha, ha, ha!’
De jonker freget neiere taljochting.
| |
| |
Sibbele docht wiidweidich ferslach. De jonker skodhollet en laket tagelyk.
‘Ja, fine jo ek net?’ freget Sibbele him iderkear, ‘koe ik no oars?’
‘Nee, nee, ja, nee, nee, nee, ja,’ gobbet de jonker dan. Sibbele syn nocht oan ûnnocht en de jonker syn kweajongeseftichheid hinderet Feikema's folk.
‘Se hiene jo it rydbewys foar altyd ûntnimme moatten,’ snuorret Feike him ta, dy't oer syn guodlikheid hinne is. ‘Sokke rakkerts, as jo ien binne, hearre net op 'e dyk. Dy fint hie him de kop wol ynride kind.’
‘Eigen skuld, Feikema, eigen skuld,’ sa wol Sibbele syn wâl ophâlde.
‘Myn lummeleftichheid, moasto sizze,’ snaut Feike him ta.
‘Nee, dat moatte jo net sizze.’
‘Nee, hâld no op heit. Toe, sa moatte jimme net. Sibbele hâld jo jo no stil. Ik fûn it net sa moai fan jo, dat ha ik jo daliks sein.’ Sa komt Froukje tuskenbeiden.
‘No, dêr kin ik net by. Ik ha mysels der doe oan weage. Dit wie de iennichste wei om jimme hjirre op 't gaust fan dy snústerige stedman ôf te helpen. Ja, wat sizze jo no, Gratama, is 't no wier of net.’
De jonker laket en skodhollet ôfkarrend tagelyk.
‘Ik kin net sizze, dat wy mei de roal fan jo der oan, safolle better weirekke binne,’ jout Houkje him iepentlik in spytbokking werom.
‘No, dêr wol ik mysels net op foarstean, dat ik better bin,’ seit Sibbele en hy strykt al wer mei syn fûst de snor nei wjerskanten; ‘mar se moatte ús skoandere doarpsfammen en leave boeredochters net oan in sêft lyntsje mei nei stêd ta nimme. Litte se dan de boaze en ûnsjugge bekstikken ophelje, wat sizze jo Gratama?’
‘Dêr ha jo grut gelyk oan,’ fynt dy.
‘Bin ik dêr dan soms ien fan?’ mient Geeske no dochs tuskenbeiden komme te moatten.
| |
| |
‘Alderminst, lea, alderminst, mar jo binne foar de stêd ek tsienris te goed. Dêr bring ik jo ek net hinne, foar noch safolle net, want dan moat ik sels mei en ik aardzje net yn in stêd, abslút net, sa âld wurd ik net, it lân, dat is my alles.’
Dan falt de jonker yn syn âld tema. De Feikema's miene him iderkear ynhâlde te moatten, sa ûnberoaid set er dan útein. Sibbele harket mei niget en wat lytsachting.
As er ôfrûn is, jout er him oerein, mei folle omhalen en groetnissen giet er de doar út. Net sadree is er fuort, of Geeske kriget in boek om har dêrmei fan de oerbleaune besite los te meitsjen. Froukje fernimt dat altyd wol, mar dy is net haatdragend, en nimt sok ding sa't it falt.
Der hinget no in benearjende sfear yn de keamer by Feike-en-har. Net dat Sibbele it net pratende hâlde kin (hy hat altyd wol praat), mar hy kriget net rjucht oandacht en beskie. Froukje kin dochs ek net hieltyd de redenearring opheine. Ut en troch behellet er mei in wat fize of sneue, heal koartswilige, heal skealike omhaal de jonker en syn gedoente yn it praat; mei ynhâlden ferachting harket Geeske dan dochs effen nei him.
Alle grutheden fan Noarderein, dy't yn 'e lytse loege rekke binne komme sa'n jûn wol efkes op 't aljemint; net dat Sibbele him der no sa fyngemien yn fermakket; hy konstatearret de feiten ienfâldich sa't se binne, en dat op himsels is him dan ek wer genôch.
Njonkenlytsen falt it praat op de ferkeapings dy't yn de krante steane.
‘Ja, yn Lege Mieden stiet ek in pleats ûnder bod. No it is dêr net in swiere oarde, wol fluch lân miskien, mar licht, en dan hast sânhûndert gûne en de lêsten; ik fyn it in protte, dat moat ik sizze.’
De fetweider knikt befêstigjend.
‘No, ik soe der dochs wol hinne wolle te wenjen, as wie it moarn de dei,’ falt Froukje op iens tusken beiden.
| |
| |
Feike en Houkje harkje nij op, mar Froukje fielt dat se no net yn ien kear ferblikke moat.
‘Jimme Age kin it om myn part wol keapje, dan geane wy dêr hinne.’
‘As it dyn heit en mem goed is,’ leit Sibbele tige nuet dêr tusken yn.
‘No freegje jo it har dan,’ sa hâldt Froukje drystmoedich foet by stik.
‘Ja, mar dan moat ik earst wat oars freegje, fanke. Ja, Feikema en frou, dat wie myn komst eigentlik dizz' kear. Ik kom om de hân fan jimme dochter te freegjen.’
‘Baarnt dat sa op 'e neil?’ freget Houkje.
‘It binne noadsaken, mem,’ ploft Froukje it der op iens út. Se is fjoerread om de holle wurden en slacht de eagen del.
‘Bern, bern, en moasten jo der no sa mei oankomme,’ ropt Houkje ôfkarrend en kleiend.
Sibbele gnysket sa'n bytsje betommele, de lytse sultan syn eagen sjitte fjoer; fûleindich sjucht er fan Froukje op Sibbele en fan Sibbele nei Froukje. Sels Geeske hat it boek dellein en in kleur krigen fan alteraasje.
‘Dus do hast ús fanke al te nei west, foar dat sy dines wie, wylde bruier datsto biste,’ ropt Feike.
‘Net mei it doel om se oan my te binen. Der hat gjin berekkening by west, Feikema.’
‘It hat myn skuld likefolle mei west, dêr moatte heit en mem om tinke.’
Dan begjint Froukje te gûlen.
‘Ja, no snotterje fansels,’ seit Feike, ‘dat is it makkelikste. Sjuch my oan, asto noch in bytsje koeraazje haste.’
De lytse fetweider sjucht sa fûl as in wikel. Houkje suchtet in kearmannich swier en preuvelet:
‘Hie 'k it net tocht...’ en ‘Wat is dit wat!’
Froukje lit de triennen glide, dipt se yn har bûsdoekje, en sit dêre dan wat mei om te tearen en te tipeljen. Sibbele lûkt be- | |
| |
dachtsum oan syn sigaar. Sa giet der in skoft fan swier stilswijen foarby. It wurdt Houkje te'n lêsten te bang om 't hert.
‘Wannear wolle jimme dan trouwe en wer moatte jimme in hinnekommen fine,’ freget se om dêrmei de kwestje oer de praktyske boech te smiten.
‘Ja, às ik myn tastimming jou fansels, en dat sit noch,’ falt Feike fûl út.
‘Wy wolle mankoar dochs ha, dêr moat heit wol om tinke.’
‘Ja, dat seist no, noost mei jong sitst.’
‘Hui, hui, Feike, meie wy sa wol prate?’
‘Minsken meitsje dêr no gjin spul en deilisskip om, want dan kin it krekt in swierrichheid wurde.’
‘Dus dat is it noch net, tinkt dy? Nee, foar dy net, do âlde strûk út it kleaster, dat leau ik wol. Mar foar ús stiet it safolleste oars.’
‘Ik sil in goed man foar har wurde, Feikema, en dat kin ik wêze. Is dy tasizzing jo dan al net genôch?’
‘Ja, no wolst dy op jimme eigendommen foarstean. Dêr kinne jimme gewoanlik alles mei nei jimme hân sette, mar dizze kear net. Tink dêrom.’
Dan docht Houkje fannijs in tuskenslach om te bemiddeljen.
‘Jimme moatte net miene, dat jimme ús fanke by jimme yn 't âldkleaster helje kinne, as húsfrou's faam fan âlde Fogel. Tink dat mar net!’
‘Dêr tink ik ek net oan, frou Feikema.’
‘Of tinksto faaks, dat wy hjirre it plak foar jimme romje sille!’ falt Feike jitteris út.
‘Dat begeare wy net, Feikema.’
‘O, want dan hiest it mis, dat woe ik dy mar sizze.’
‘Mar wat wolle jimme dan?’ freget Houkje út 'e hichte.
‘Oant maaie ta by in oar yn, en dan op ússels,’ jout Sibbele prompt werom. Hy begjint al wer nocht oan narjen te krijen.
‘By in oar yn; by wa?’
| |
| |
‘By de grutste boer fan Noarderein. Dy sil wol in pear keamers fan syn stik of tsien, tolf ferhiere wolle.’
‘By Ygema?’
‘Ja, just. No, en as dy dan maaie opdrost, dan bliuwe wy dêr, dan ha wy daliks alles.’
‘Is 't wier Sibbele, is 't wier? Hat jimme Age dy pleats koft?’
Frouk lit in siken fan ferromming gean.
‘Nee, wy ha him hierd. Dy pleats is net te keap. Noch net, teminsten.’ Sibbele snúft effen in bytsje ferachtlik.
‘Dat binne de plannen, Feikema, en no hoopje ik, dat jo der net mear tsjin ynlizze. It bedriuw riede wy wol foar.’
De lytse sultan is ynienen frijwat bekommen. Hy is mei syn kriichshaftige hâlding ferlegen rekke en yn inoar sakke as in ynkûle gersbult, dy't de waarmte begjint te fielen.
‘It sil wol net oars kinne,’ seit er op 't lêst.
As er dy jûns neist Houkje ûnder de wrine leit bekoarret er him wat oer syn ferwoedene striidposysje, dêr't er wat al te foarlik mei wie om oan te nimmen.
‘Ik ha in gefoel, as immen dy't him oan in lege molkbos fertild hat, yn 'e miening dat er fol wie.’
‘Dêr kin 't jin fan yn 't krús sjitte,’ falt Houkje him by. ‘En dat hat men gauwer as dat men it wer kwyt is.’
‘En ús Frouk hie ik graach in oare en oannimliker jongkeardel ta hawwe wold,’ klaget de lytse sultan. ‘Mar ja, men hat se net mear by de hân en ús sin wie harres miskien wer net.’
‘Ja, en dat binne no jins eigen bern,’ mediteart Houkje. ‘En dêr hat men net ienris mear hichte fan. It seit wol wat, âlder te wêzen.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd