|
| |
| |
| |
Lipkes op 'e weau!
Is no dy winter ien fan allegearre lang fallen? Hy is omflein. Feike hat in mannich kij melkende fet fuorre; hy hat de boer op west en handele, gjinien wykmerk hat er oerslein en it hat jitte út kinnen.
Houkje hat yn de grutdochters omret en harren de geheimen fan it hert besocht te ûntfytmanjen, en dy ha se har allegearre sein, op miskien ien of twa nei. Is der moaier foar in mem?
Fokje hat deiskoalle en sneinsskoalle hâlden, sinteklaze en krystfeest fierd mei har oanhing fan trije oant seis; hja hat mei toanielspile en de safolleste troude-frouljus- of âldfamme- of húshâldstersrol fan har libben útbylde; hja hat brieven skreaun en brieven krige, foto's nomd en foto's oerstjoerd, allegearre fanwege frjemde en fiere freonskip, hja hat... mar dit lêste is strang geheim bleaun, ja dêr hat mem jitte gjin aan fan hân.
Froukje is op middagen yn 'e stêd begongen te dûnsjen en op jûnen der mei trochgien, doe't se it safier hie, dat der in blomswiete jongkeardel, in lapkeman, wie, dy't har ophelle en thúsbrocht mei syn auto, prompt op tiid, as gong it om in bestelling, ynpleats fan om in fleurige fodze fan tûzen wiken.
Geeske hat alle fertrietlikens fan in dizenige winter yn in stiif en ferfeelsum doarp ferslein mei de romantyk dy't der yn leit en dy't der foar noadich is, om in souderkeammerke fan in âld boerehûs te feroarjen yn in bûdoir foar in eksentrike jonge dame. Hja hat, en dizze kear yndied earnstich, de foardrachtkeunst beoefene, hja hat de metodyk fan de spraakkeunst folge, hja hat it Fryske aksint út har Hollânsk weireage en in Hollânsk aksint mear by har Frysk ynhelle, hja hat bedwelme west fan gedichten, har siel en sillichheid ferlern en werom fûn yn jamben en fersfuotten, yn stêf-en slepend rym, yn alliteraas- | |
| |
je en oare retoaryske effekten, hja hat sward by proaza, dat moaier kadâns hat en heger flecht nimt as de ealste poëzije...
Koartom, hja is as al dat slach fan minsken, njonkenlytsen sels ta de pinne ferfallen en nei hûndert en ien mislearre poëtyske besyksels ta de konklúzje kommen, dat se sjoernaliste wurde moat, sil se har oanberne talinten rjucht en foldwaning jaan.
Dêr is se dan Feike op in goede kear mei oankomd, as hie dy jitte in eareplicht oan syn dochter waar te nimmen. Mar dy hat syn bekomst njonkenlytsen krige fan al dat ûnnutte gepiel. Hy hat de rekken thús krige fan dy foardrachtleargong en by himsels fêststeld dat it no sa wol ta kin.
‘Ik sil dy wat mei dy jildfergriemerij. It moat no mar ris út wêze. It sil oars. Do moatst in plak skjin meitsje, yn of út 'e hûs. Sis, wat wolst!’
‘Lit my dan nei Hollân gean en helpster wurde yn sa'n fakânsjekoloanje foar swakke bern.’
‘Soa, hiesto dêre bestek op! Wat tinkt jo, Houkje?’
‘It liket my net goed ta foar Geeske!’
‘My ek net!’
‘As Fokje dêr no ris in oanfrage foar die en Geeske waard helpster yn de bewaarskoalle.’
‘Dêr ha 'k gjin sin oan!’
‘It giet by sin-oan-hawwen net út. Wat seisto, Fokje?’
‘Ik wol it wol.’
‘No, it liket my goed ta, foar jimme allebeide, sa as jimme mem it útstelt. Mar dan ha 'k in betingst, Fokje. Do silst ophâlde mei dy skriuwerij mei dy Súdafrikaander!’
‘Wêrom dat no?’
‘It is gjin spul dy fint op tok te hâlden.’
‘Dat is gjin op tok hâlden, it is gewoane freonskip.’
‘Sokke skriuwerij, út gewoane freonskip, dat binne healwize keunsten. Foar dy fint kin it wol mear betsjutte, dêr witsto neat fan.’
| |
| |
‘Fan myn kant is it neat mear as dat. Dat haw ik wol útkomme litten.’
‘Ja, asto dat al sa wat trochskimerje litten hast, dat jout neat. Do moatst him skriuwe wêr't it op stiet en as hy no ek net tinkt, dat it mar út wêze moat. Silst dat dwaan?’
‘Ja, heit.’
Wûnderlik, sa licht as dit ôfrint. Houkje benammen is der ferromme fan. In leaf fanke hat it altyd west, ús Fokje. Nea oerhearrich en dôfhûdich, teminsten as se sels ek wol ynseach...
‘No, mar jimme ha my noch net yn dy bewaarskoalle en dan ûnder dy âld matresse stean, dat âld serpint!’
‘Se mient it net ferkeard,’ leit Fokje yn.
‘Ja, dat kin ús neat skele, hoe't dy âld madam it mient, en it kin ús ek neat skele, hoe asto it fine silst, mar do kinst dy der mar nei sette, datsto helpster wurdst. Ik sil it mei de hearen fan it Nut oerlizze.’
‘No, en as ik net wol?’
‘Hoe dan?’ En Feike set him yn postuer en sjucht har fûleindich oan. ‘Dan bist foar my net mear yn tel, en dan spansear ik net wer foar ien sint oan dy. Bliuw dan op dyn keammerke sitten, mei dy ûnnutte pielderij en kom om yn dy snypsnaren.’
‘Feike, Feike!’
Mar Feike, man fan de wrâld, dy't de minsken kennen leard hat, foar dy is syn eigen bern gjin frjemd. As er dy jitte nei syn hân sette kinne sil, dan is dit de wei. In oaren is der net.
‘No en ik dan,’ seit Frouk, ‘wat ha jimme mei my foar?’
‘Do moatst ûnder de kij en melken leare. Ik keapje by 't maitiid in stik of tsien, tolf melkebisten. Dêr moatte do en ik oer gear.’
‘Ik ûnder de kij, harre krarre!’
‘Do hast der wol lea foar.’
‘Jout dit no wol foech, heit?’ seit Houkje froed en hja tinkt oan it oansjen fan de famylje en oan dy lapkeman.
| |
| |
‘It is fêst gjin skande, wol? Wy moatte ús meiinoar te skoar sette en ússels net heger achtsje as dat wy binne.’
‘No, dan ha ik ien betingst, dan wol ik autoriden leare, en as ik it dan kin, moatte wy in auto ha.’
‘Ja, lês do mar op! 't Is hjirre gjin skep op en helje mear.’
‘Mar dat autoriden, heit, toe, dat mei ik dan leare, no?’ Hja giet efter Feike stean, leit him de hannen op de skouders en jout him effen in krûpke. Sjuch, dêr mei Feike no sa graach oer. Dêr wurdt er oars fan. O, en dat wit dy Frouk sa, al is it by har gjin talis. Ridlik gau slacht dy no yn útlittenheid oer. Geeske kin soks altyd skraachwurk sette.
‘Dan wol ik ek in pear moaie melkerspakjes ha, mem; in pear kreaze oerstrûpers.’
‘Ei jonge ja, en in klotske skean op dyn holtsje. Do wurdst in modelfeintsje fan my.’
Dan is Feike ek altyd yn ien kear út 'e rifels, as er gelok hat.
‘Hè, ik woe wol wie ik in jonge. My tinkt: in man hat folle mear te betsjutten as in frou.’
Frouk sjucht der sikersonk in toarn earnstich fan.
‘Ei, sleau fanke, hoe stampst it út 'e holle,’ seit Houkje.
‘No, dat is noch lang it gekste net, wat se dêre seit,’ fynt Geeske.
‘No, dan wit ik net better rie, dan sille jimme noch wol nei de smid ta moatte,’ smyt Feike der mei drystens út.
Houkje skodhollet, Fokje gnysket fyntsjes, Frouk laket en Geeske lûkt de noas op.
‘No, no heit, no kin it fêst wol wer,’ warskôget Houkje, dy't eanget dat der noch mear wankt. ‘No komt de keapman-fetweider wer op syn giele klompen yn 't spul.’
‘O, ik soe der oars noch wat oerhinne sizze. Hoe neame jimme dy soarte fan taartsjes hast ek?’
‘No, hâld dat mar foar jo!’
Frouk kin samar net wer ophâlde fan laitsjen. Iderkear prúst se wer út.
| |
| |
‘Ei, mâl fanke, wat hasto dochs?’ kibbet Houkje.
‘Oars moast ik sa'n sikretêrebroek oan ha, lyk as lytse Goasse. O, dy komt hjirre eltse moarn as ik boppe de bêden opmeitsje by de pisbak efter de hage...’
Dan kin se net mear. Mar Feike fettet de tried wol wer op.
‘Sjuchsto dêr nei, as hy dêr mei syn snobwinkeltsje stiet?’
De froulju moatte allegearre laitsje, as se wolle as net. Frouk siicht hast rûngear en de triennen rôlje har oer de wangen.
‘Nee, ik wol it net sjen, en dochs sjuch ik it.’
Ja, sjuch, dit fynt Houkje no plat, werklik plat. In grapke is neat, mar dit is gewoanwei boerich en bot. En as manlju dat no noch sizze, of in âld baakster of bolrinster. Mar fan sa'n fanke as Frouk wol men soks net ha.
‘No moatte jimme der allegearre mar út. It is no wer sa ûnberoaid, it hat nearne wat fan.’
De fammen spylje de wyk, elts in kant út. Feike stekt wolfoldien oan en skoot syn teekop by.
‘Toe, jo moatte dat wat skikke, Feike, en slach net altyd yn it mâle oer. Froukje is werklik wat al te los en te frij. Ik woe dat sa graach wat oars ha...’
‘No tinke jo fansels al wer oan dy lapkeman, út 'e stêd. Dat janmeiske, dat is neat foar Frouk. In boerejonge, dat soe har soarte better wêze.’
‘Ei, no dêre net it meast om, mar wy moatte ús wat yn acht nimme. Ik ha wol ris wat noed mei ús famkes. It is wier, Feike, se binne bûtenwenstich, se binne oars as de oaren. Ik fyn se te frij, te flechtich en te ûnbegryplik.’
‘Binne se dat no alle trije al? En Fokje dan?’
‘Ja, no Fokje, dêr ha ik wol oan. Ik ha 't jo nea sizze meien, mar se hat briefwiksel mei in grifformearde dominyssoan, dêre yn Súd-Afrika.’
‘In finenien? Kristensielen en gjin ein!’
‘Ja, dat binne se dêr leau ik hast allegearre. No, en sels woe se ferline hjerst net ienris mei oanleare, doe't dominy kaam.
| |
| |
Begryp jo soks no? Ik kin der net by. En dan hat se noch wat dat my net oanstiet.’
Feike sjucht syn oarehelte ris oan.
‘Se skriuwt yn 't geheim ek jitte oan in oar. Ja, ik wol myn bern net yn alles neiride, Feike, mar it moat sa wêze. Soms bliuwt se yn de bewaarskoalle te wurk neisjen, sa't it dan hjit. Wat wurk soe sy hawwe nei te sjen?’
‘Jo moatte jo no net fan alles ynbyldzje.’
‘Ik stean it spul net. Fêst ienris wyks giet se nei âlde Dieuwke fan de Earmpôle. Wat hat se dêre nedich, freegje ik jo, Feike.’
Feike lûkt ûnferskillich oan syn skouders.
‘Ik tink deroer, dat dêr brieven komme, dy't wy hjir thús net witte meie dat sy kriget.’
‘Net al te erchtinkend wêze, frou.’
‘Tink ris om myn sizzen. It sil de iene of de oare tiid wol sa útkomme. En dan ús Geeske, wat lêst dy skandalige gedichten; ja, skandalich, ik wit der gjin oar wurd foar. Ik ha op har keammerke in boekje fûn, no Feike, jo soene derfan besauwe. Hoe fynt hja se sa. It gong oer in hoer út in seemanskroech fan in Spaanske havenstêd. Ja, kinne jo it no noch mâlder betinke? O, it leit my sa by, it komt net goed mei ús famkes. Se binne fierstente bûtenwenstich. Dingen dêr't wy yn ús tiid net nei tale soene, dêr rinne sy mei wei. Ik woe it sa graach wat oars ha. Wat dogge se it sa yn 't wyldfrjemde te sykjen? Der binne hjirre no in jonge dominy, in kandidaat-notaris, in assistint op 't bûterfabryk en der komt in nije siktaris, ek noch ien fan adel sizze se, dy moat ek noch net troud wêze. Och, ik wol my dêre net tusken jaan, mar binne ús famkes dan sjende blyn?’
‘Ja, wat jo sizze, dy nije siktaris, dy woe wol by de skoalmaster yn 'e kost lizze en dan dy iene foarkeamer fan ús slotsje ôfhiere. As ik der ek beswier tsjin hie, frege master my. No, ik ha sein, dat it my goed wie.’
‘Soa, tsjong. Ei nee, nee, wat soe der tsjin wêze. As wy der
| |
| |
sels wenne hiene, hie ik der miskien ek jit wol yn meigean kinnen. - O, ik wol der net altyd wer oer begjinne, mar hoe'n strop as it is, dat wy hjirre wer yn 'e buorren belâne binne, Feike, hoe'n strop dat is, ek foar ús famkes, dat is net te sizzen, ús eare en oansjen...’
‘Wurdt dat wer it ein fan jo kleilieten? No, dan ha 'k der de gek mei. Ik bin fan stroppen de man wurden. Elke strop hat efternei altyd noch bliken dien in gelok te wêzen. Dat is al begongen yn myn feintejierren, dy sneintejûne dat ik dêre by jimmes, poer yn 'e frjemdte, mei de fyts yn 'e feart rekke en ûnder de blaumodder der wer út kaam. Hie dat net bard, dan hie ik jo nea sjoen. Letter, doe't wy trouwe moasten, krekt foar de oarlochsjierren, en jimme heit ús op in spultsje holp, doe soe it lijen hawwe, nei't it hiet. Mar ûndertusken, wat ha wy him dêre rekke. Dat hawwe wy krekt foar de krisis fan de hân dien. Doe't alles op 't goedkeapst wie en alle rykdom fan Noarderein sawat útdien hie, ha 'k dat slotsje fan de âld-boargemaster koft en tritich pûnsmiet bêste greide. En no ferline jier ha 'k dit âld hûs oan myn kont krige, en ferline hjerst dat lân. Fan al myn stroppen bin ik mei de beide lêste noch it gelokkichst. It lân is no al wer hûndert gûne djoerder, as doe't ik it koft.’
De keapman rekket yn ekstaazje. Hy giet stean, docht in pear parmantige trêden de keamer oer, stiet dan wer mei syn beide koarte skonken wiidút.
‘Myn libben is fan stroppen opsteapele. En yn hiele Noarderein is gjin gelokkiger minske, as ik bin. Men moat de divel noait fersykje, mar oars sei ik: mear fan sokke! En wat sizze jo, Houkje?’
‘Dat jo in nofteren grutjonge bliuwe, al jins libbensdagen. De famkes ha it net fan in frjemd. Mar ik sit my te ferhâlden, mei sok folk om my hinne!
‘Krij ik noch in kop tee fan jo?’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd