Paul Haimon

[p. 8]

II

Wanneer een lezer in 1934, het jaar waarin Paul Haimon officieel in Roeping debuteerde met het klankrijke, vitalistisch getinte gedicht Trofee, een literaire bespreking onder ogen kreeg die in het begin uitvoerig verhaalde over een niet strikt letterkundig aspect van het te bespreken boek en een beschouwing bevatte over bijvoorbeeld de wijn die de criticus dronk tijdens zijn werkzaamheid of over een eerder gehouden gedachtenwisseling met een vriend over de ethische aspecten van een toevallig gelezen werk, dan was de lezer van die kritiek niet verbaasd. Integendeel. Deze gegevens hoorden erbij. De gemoedsstemming van de bespreker was van belang evenals allerlei biografische informatie omtrent de auteur, waarbij de vraag in hoeverre de gegevens relevant waren niet werd gesteld. Vaak waren uit die omstandigheden voortgekomen pennevruchten wel inspirerend voor de schrijver. Het feit dat een criticus blijk had gegeven van het vermogen zich in te leven in de sfeer die de auteur kon oproepen, was voldoende om zijn bespreking welwillend te beoordelen en als inspiratief te ervaren.

Sfeer! Het woord is niet bij toeval gebruikt. Men mag stellen dat het de sfeer is geweest die belangrijke critici als Van Leeuwen, Van Vriesland en Dubois kon inspireren tot uiteenzettingen over literatuur die naast gegevens van anekdotische aard, informatie bevatten over thematische en stilistische aspecten inzake het oeuvre van de schrijver wiens werk aan de orde was. Het lezen van een artikel van de hand van Van Leeuwen of van een zijner geestverwanten is doorgaans puur genot voor de in literatuur geïnteresseerde lezer. De belangstelling die uit deze beschouwingen sprak, gold vaak vooral de auteur van een roman of dichtbundel. Het te bespreken werk was prioriteit twee.

Dit is ook het geval bij Paul Haimon, die zich in zijn lange literaire loopbaan eveneens heeft doen gelden als literatuurcriticus. Zijn aandacht ging vooral uit naar de auteur van het te recenseren boek. Over veel - en vooral ook buitenlandse - schrijvers heeft hij geschreven in zijn kunstrubriek in het ‘Limburgs Dagblad’. Dikwijls benadrukte hij die aspecten uit een roman die hij om persoonlijke redenen belangrijk vond. Zo schreef hij bijvoorbeeld over T.S. Eliot: ‘Eliot heeft de wereld inderdaad iets te zeggen. De grote, oude, onverwoestbare kracht van het christendom, van de heiligen en de kathedralen breekt in zijn werk als een vulkaan naar buiten. Het is goed dat hij op de kandelaar geplaatst is. Nu de Anglo-Amerikaanse schrijvers bij de Nederlandse lezers en ook bij de boekhandel (die hele étalages durven te vullen met Engelse uitgaven) zoveel goodwill ondervinden, moge het zijn waarde hebben naar Thomas Stearns Eliot te wijzen als een waarlijk grote,

[p. 9]

een dichter die ook een leider kan zijn voor wie zoeken in deze sombere wereld.’ Over het werk van Knut Hamson merkte Haimon op ‘dat de auteur er in slaagt om in een verhaal dat gebaseerd is op een simpel gegeven (bedoeld wordt ‘Victoria’) enkele lyrische ontboezemingen over de liefde te geven die jongeren en ouderen als kernwaarheden zullen ervaren.’ Steinbeck wordt door Haimon geprezen ‘omdat hij het vele dat hij te zeggen heeft in een prachtige helderheid en poëtische eenvoudigheid weet te zeggen.’ Lovende gedachten over het christendom, idealistische opvattingen over de liefde, geformuleerd in poëtische taal, het zijn de idealen die Haimon in zijn eigen oeuvre tracht uit te drukken. Paul Haimon schreef over Undset, Wichert, Mauriac, Greene, Böll en Hemingway in een tijd waarin de lezer in Limburg dacht dat de literatuur bepaald werd door Marie Koenen en Antoon Coolen. Geïnspireerd werd hij enerzijds door die auteurs die een klimaat konden scheppen dat menselijk was en getuigde van een vitalistisch levensbesef, anderzijds door die schrijvers die de mensen een spiegel voorhielden met de bedoeling de mensheid beter te maken.

Paul Haimon zocht, schijnbaar onbewust, steeds naar een kring waarin hij als gesprekspartners gelijkdenkende artistieke vrienden vond. Reeds in het begin van zijn loopbaan als auteur was hij lid van een club van Zuidlimburgse katholieke dichters die regelmatig bij elkaar kwamen om voor te lezen uit en te discussiëren over eigen werk. Uit deze bijeenkomsten kwam het tijdschrift ‘De Schalmei’ voort. De redactie werd gevormd door Ilja Destinov, Robert Franquinet, Jan Hul, Jean Huysmans, René Smeets en Paul Haimon. Het blad wilde ‘de volkomen weergave van al hetgeen in en rond Limburg leeft aan kunst, cultuur en wetenschap zijn’. Het verscheen slechts eenmaal. Haimon publiceerde er niet in maar stond wel geheel achter de doelstelling. De participanten koesterden een ‘Groot-Dietse gedachte’. Zij beschouwden grenzen als economisch en politiek bepaalde fenomenen die hoegenaamd geen invloed hadden op wat zich afspeelde in de geest van mensen. Gestreefd werd naar intensieve samenwerking met kunstenaars uit Vlaanderen. Reeds als jongeling publiceerde Paul Haimon een gedicht onder de in dit verband veelzeggende naam ‘Dietser’. Of hij zich ooit bezighield met de vraag welke de politieke consequenties van de ‘Dietse gedachte’ waren, is onbekend. Wat dit betreft was Paul Haimon nogal naïef en dat is hij gebleven. Zijn activiteiten in groepsverband doen vermoeden dat hij zich zelden afgevraagd heeft met welke personen hij nu feitelijk te doen had en welke de drijfveren van anderen waren. Haimon wandelde in 1934 als een ‘Zonnekind’ (zijn eerste pseudoniem) door de wereld van de kunst. En daar is geen verandering in gekomen. Hij was en bleef de dromerige, artistieke, ietwat vage buitenstaander die mensen inspireren kon en zelf geïnspireerd werd door een omgeving waarin men ‘aan kunst deed’ en waarin men elkaars capaciteiten wist te waarderen. Dat dit ook wezenlijke

[p. 10]

beperkingen met zich meebrengt is evident. Immers, tijdschriften als ‘De Schalmei’ en ‘Nedermaas’ ademden een te katholieke, te regionale geest, wilden te zeer de Limburgse cultuur isoleren. De redactieleden sloten daarmee contacten met het noorden des lands uit. Later publiceerde Paul Haimon poëzie in ‘De Bundel’, ‘Dietbrand’, ‘Aristo’ en ‘Zuidenwind’. Stuk voor stuk tijdschriften die het katholicisme en de ‘Dietse’ gedachte onderschreven. ‘Dietbrand’ stond onder leiding van Wies Moens, een politiek nogal omstreden figuur. Medewerking aan deze tijdschriften had voor Haimon echter geen politieke betekenis. Zijn afkeer van alles wat de kunst niet raakt, maakte het hem onmogelijk om zijn gedachten daaraan te wijden. Dit neemt echter niet weg dat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen hij feitelijk geconfronteerd werd met de relatie politiek en literatuur, resoluut stelling nam. Hij weigerde lid te worden van de ‘Kultuurkamer’ en ging niet in op het verzoek, hoofdredacteur te worden van het fascistoïde blad ‘Frankenland’.

Ook nu nog streeft Haimon naar culturele integratie tussen Vlaanderen en Zuid-Nederland. Daarom is hij lid van de Vereniging van Limburgse auteurs die als algemeen doel ‘de bevordering van de letterkunde in de beide Limburgen heeft’. Dit doel tracht de V.L.A. te bereiken door het uitgeven van werken in de Boekweit-reeks en door het organiseren van bijeenkomsten waarop leden voordragen uit eigen werk.

[p. 11]