Komplot op volle zee

[p. 113]

Watergebrek

De zon brandt op dek. Het is benauwd van de hitte. De maats doen puffend en sloom hun werk. Op hun blote ruggen glinstert het zweet.

De scheepstimmerman legt op het halfdek de laatste hand aan het verkorten van de voormaststeng. Dit verlengstuk van de fokkemast, dat tijdens de storm vlak boven het kraaienest afbrak, kon de volgende dag binnenboord gehesen worden. Toen waaide het nog hard. Nu, nog een dag later, het schip ver de Middellandse Zee is ingedreven, is het weer zo kalm dat er rustig aan de reparaties is begonnen. Derck helpt de timmerman. De voormaststeng moet zover worden klaargemaakt dat hij morgen zonder veel moeite weer op de fokkemast kan worden gezet. Trouwens, de voorbramsteng, die op zijn beurt weer aan de voormaststeng zit, wordt eveneens ingekort. De gespleten top zaagt de timmerman eraf.

Vooruit, op het bakdek, werkt de schieman samen met Reinout en de twee Duitsers aan het touw dat nodig is voor de nieuwe tuigage.

Op het kuildek lijkt het wel wasdag. Het natgeworden deel van de partij Leids laken hangt er aan lange lijnen te drogen.

Achteruit staan er maats aan de pompen.

Isaäc zit bij de schipper in zijn ruime hut. Hoewel het binnen iets koeler is dan buiten, is het altijd nog drukkend genoeg. Zuchtend schuift Isaäc zijn hoed naar achteren en veegt zijn voorhoofd af.

De schipper speelt met de gehavende beurs van koopman Van Wansinck. De dag nadat ‘De Silvere Dolphyn’ in vliegende storm de Straat van Gibraltar is gepasseerd, heeft Isaäc hem die gegeven. Hij weet niet wat hij ermee aanmoet. Ook niet nu het werk geregeld is en hij tijd heeft de juiste maatregelen te overwegen; als die er zijn... Hij ontwijkt het onderwerp en zegt, om Isaäc af te leiden: ‘Morgen, bij leven en welzijn, bereiken we de afgesproken plaats, jongeheer.’

Isaäc veert op. De afgelopen dagen heeft hij zijn hersens zo afgepijnigd met de vreemdste gissingen over de inbrekers, dat hij zich maar nauwelijks bewust was dat het doel van hun tocht in zicht kwam.

‘Ja,’ vervolgt Claeszoon, blij dat hij even uitstel heeft, ‘ik heb juist mijn bestek gemaakt. Wij zijn Tétuan immers al voorbij.’

‘Zou oom Jakob er al zijn?’

[p. 114]

‘Misschien, misschien. Maar we hebben een bijzonder vlotte reis gehad. Het is dus best mogelijk dat we een paar dagen heen en weer moeten kruisen.’ Een korte klop. De chirurgijn komt binnen.

‘En meester?’ Gespannen informeert Claeszoon naar de toestand van de stuurman, die door de ra van de voormaststeng werd geraakt.

Erg opwekkend is het antwoord niet. Nog steeds is de stuurman buiten kennis, ondanks alle moeite die de chirurgijn zich heeft getroost hem weer bij te brengen. Het beproefde middel, een prik met een gloeiende pen in de voetzool, hielp niet. Buskruit snuiven evenmin, om de doodeenvoudige reden dat de patiënt voor snuiven te ver heen is. Het meeste succes had Meester Maartensz een uur geleden met een mutsje brandewijn. Weliswaar sloeg de stuurman zijn ogen niet op, maar de drank gleed toch vlot naar binnen.

‘Dat zegt niets,’ spot Isaäc. ‘Een dooie zeeman zal nog drinken.’

‘Verzoek de dood niet,’ waarschuwt de schipper. En ontevreden tegen de chirurgijn: ‘Ik nam je aan om mensen te cureren, man.’

De ander haalt zijn schouders op. ‘Genezen is een kwestie van geduld.’ Hij wil weer weggaan. Een matroos heeft in het ruim zijn arm gekwetst, zegt hij, die hoort verzorgd te worden.

Hij staat al bij de deur, als de schipper hem terugroept en hem de beurs van Symens moeder toesteekt. Of hij dit ding ooit bij iemand gezien heeft?

Nee, dat heeft hij niet. Maartensz neemt hem in zijn hand en draait hem om en om. Mooi, vindt hij. Nou, als een van de maats zo'n prachtige beurs bezat, had hij er heus wel mee lopen geuren.

‘Ja, als hij er eerlijk was aangekomen wel,’ antwoordt Claeszoon zuur. Hij beduidt de chirurgijn dat hij kan gaan. ‘En mond dicht over deze beurs, begrepen?’

De deur gaat dicht.

De schipper bergt de beurs op. De man en de jongen kijken elkaar aan. Zo komen ze niet verder, dat is duidelijk. Isaäc begrijpt trouwens best waarom de schipper juist de chirurgijn naar de beurs vroeg. Die is pas in Cork aan boord gekomen en was bovendien in de tijd van de inbraak op zee, op de ‘Seearent’. Hij kan dus nooit de schuldige zijn. Maar verder. Samen sommen ze de namen van de schepelingen een voor een op. Iedereen kan bij de inbrekers horen, is tenslotte de conclusie. Het is om moedeloos van te worden. ‘Zelfs de bootsman,’ grijnst de schipper, ‘die al

[p. 115]

jaren onder mij vaart en overal rondbazuint dat hij mij maar een goedzak vindt.’

Toch is het niet waarschijnlijk, vindt Isaäc. Trouwens, Derck is er ook niet bij geweest. Daarvoor was hij te kort in Amsterdam.

‘Ja, bescherm jij je vriend maar.’

‘Nee, het ìs toch gewoon zo. Bovendien, jij bent ook op hem gesteld.’

‘Heeft hij je dat verteld?’ vraagt de schipper bits.

Isaäc schudt heftig zijn hoofd en maakt uitbundige afwerende gebaren. ‘Ik heb het gemerkt,’ beweert hij. ‘Ten eerste om de kleren die je hem gaf, schipper, en verder...’ Maar dat is net niet precies te zeggen. Hij heeft het toch aan allerlei kleinigheden gezien; alleen nu hij het onder woorden moet brengen, komt hij er niet uit. ‘Nou, ik dacht het,’ eindigt hij dom. Het ergert hem. Zijn vriend Ruben had het vast wel kunnen uitleggen, verwijt hij zichzelf.

Het is enkele ogenblikken stil. Dan, alsof er niets gebeurd is, praat Claeszoon over de diefstal bij Van Wansinck verder. Het heeft geen zin, zo stelt hij, de maats te ondervragen. De daders zullen toch niet toegeven. En als de anderen er al iets van afweten, zullen ze het niet verraden. Het zijn geen van allen zulke lieverdjes. Aan een diefstal, zeker bij een rijke koopman die toch genoeg heeft, tillen ze niet zwaar. Nee, de enige mogelijkheid is om er op eigen kracht achter te komen. Als ze de lijst van mensen nog eens nagaan, komen de twee Duitsers als meest waarschijnlijke verdachten uit de bus.

‘Het zijn vreemdelingen, tenslotte,’ voegt de schipper eraan toe. Met een gebaar van: daar kan je nou eenmaal alles van verwachten.

Isaäc wordt vuurrood. ‘Wij zijn ook vreemdelingen,’ hakkelt hij, ‘wij joden. Daarom kregen wij in alle landen altijd de schuld als ergens een ramp plaatshad of een ziekte uitbrak...’

‘Dat is geen vergelijk,’ zegt de schipper snel. Het gaat hier tenslotte om twee doodgewone verlopen zwervers. Dat zijn die Kurt en Heinrich toch. Daarom dienen die twee op een of andere manier in het oog gehouden te worden.

‘Ik zal het Derck vragen,’ zegt Isaäc. Voor zijn vriend is het immers mogelijk heel onopvallend op te letten. Bovendien, legt hij uit, was Derck de eerste aan wie hij zijn vondst vertelde. Omdat Isaäc hem in zijn hut vond, nadat hij het kanon in het volkslogies had vastgesjord.

‘Ja, ja.’ Claeszoon praat er haastig overheen. Hij vindt het pijnlijk aan zijn eigen vergissing en die van de bootsman herinnerd te worden.

[p. 116]

Er wordt opnieuw geklopt. Ditmaal is het de kok. Met diepe hoofdknikken, zodat hij wel lijkt te buigen, en met zijn muts in beide handen, komt hij naar de tafel toe. ‘Met permissie, heer schipper, en neemt ook u me niet kwalijk jonge sinjeur...’, begint hij kruiperig.

‘Sta niet te flemen. Wat is er aan de hand?’

De magere man slikt. Even vonkt iets in de kleine waterige ogen. Isaäc schrikt en wendt zich af. Zoiets gluiperigs en woests, zag hij. Hij herinnert zich niet dat eerder iemand zo naar hem keek. O ja, natuurlijk heeft hij wel gemerkt dat mensen afgunstig waren op de zoon van een rijke koopman. Vaak was dat de hoofdreden waarom ze hem uitscholden. Maar dit is anders. Zo heeft hij zich de inquisiteurs gedroomd misschien, toen zijn vader voor de eerste keer vertelde over wat er soms in Portugal gebeurde. - Maar waar heeft de kok het over?

Er is iets met het water!

Ja, Rochus heeft nog geen kwartier geleden ontdekt dat de storm ook grote hoeveelheden victualie onbruikbaar heeft gemaakt. Vijf vaten bier zijn stukgeslagen, evenals het grootste deel van de waterfusten. Daarbij ontkent Rochus dat de vaten niet goed vastgebonden waren. De touwen zijn gewoon in het geweld gebroken. ‘Zoals de mast ook breken kon, nietwaar heer schipper, jongeheer?’

‘Hm.’ De schipper denkt even na. Dan besluit hij: ‘Nee, ik ga mijn koers niet verleggen om water in te nemen. Ik stel de mannen op rantsoen.’

De kok maakt bezwaren. Er is niet alleen water nodig om te drinken. Hij moet ook koken en het pekelvlees moet geweekt en de stokvis en de erwten en de bonen. Maar Claeszoon wuift alle tegenwerpingen weg.

Tot nader order wordt het rantsoen water op een halve flapkan per dag gesteld, met om de dag een kroes bier. Wel mogen de maats meer azijn bij het eten. Bovendien waarschuwt Claeszoon tegen te veel zout en scherpe kruiderijen. ‘Die wekken de dorst maar op.’

Het is stil. De kok staat bewegingloos, onderdanig.

‘Je kunt gaan.’

Rochus vertrekt.

‘Ik mag die vent niet,’ gromt Claeszoon in de richting van de deur.

Isaäc grinnikt. Hij weet precies wat er komt.

‘Hij is mij te mager voor een kok.’

‘En?’ vraagt Harmen, die Rochus in de kombuis opwacht. ‘Geloofde hij het?’

[p. 117]

[p. 118]

‘Ja, ja Harmen, Harmen, je had gelijk. Ik kon die vijf vaten bier die wij gejat hebben, zo bij de gebroken watervaten optellen.’

Nu komt ook Joris binnen. Hij veegt het zweet van zijn borst.

‘Gelukt,’ sist Harmen hem toe. ‘Die vijf biervaten zijn verklaard.’

Rochus onderbreekt hen. Hij heeft een idee. Ze staren hem stomverbaasd aan. Het is altijd Harmen die plannen maakt, of bij uitzondering Joris. Maar Rochus... Rochus giechelt: ‘Claeszoon, Claeszoon zelf heb me erop gebracht.’

‘Schiet op.’ Harmen komt dreigend op hem af.

‘Nee, Harmen, nee, je heb gelijk.’ In ijltempo brengt hij verslag uit over zijn gesprek met de schipper en vertelt van het rantsoen: een halve flapkan water per dag en om de dag een kroes bier. Hij kijkt ze priemend aan. De anderen halen hun schouders op. Veel is het niet, vinden ze, maar je kunt het ermee doen.

Dan vertelt Rochus triomfantelijk van de waarschuwing geen zout of kruiderijen te gebruiken. Harmen stemt onmiddellijk in. Hij begrijpt opperbest wat Rochus bedoelt. Als kok kan die zorgen dat het water volkomen ondrinkbaar wordt. Door het met zout, met zeewater zelfs, te mengen en door de watervaten goed te schudden zodat de wormen en het stinkend bezinksel van de bodem naar boven komen. Het eten wordt natuurlijk bremzout. Terwijl alles wat Rochus maar aan kruiden te pakken krijgt in deze dagen het voer ingaat.

‘Gifmengers,’ walgt Joris.

Maar de andere twee zijn niet te stuiten. Zij zullen intussen het praatje rondstrooien dat de schipper beter water heeft. Helder water dat hij voor zich zelf, dat koopmanszoontje en dat Brabantse lievelingetje reserveert. De dorst zal ook de twijfelaars naar onze kant drijven, voorspelt Harmen. Zuchtend geeft Joris zich gewonnen. ‘Ja, eindelijk is het schip dan van ons.’

Harmen kijkt hem aan. Van ons, denkt hij... je vergist je, man. Van mij. ‘Overmorgen zijn ze rijp,’ besluit hij. ‘Dan deel ik de pistolen uit.’ En tegen Rochus: ‘Hou voor ons fris water apart; wij hoeven niet bekeerd, tenslotte.’