Komplot op volle zee

[p. 102]

Ongemackelijke Straetveart

‘Chirurgijn!’

Hun verbazing, die spreekt uit de weer gelijktijdige uitroep, is zo echt, dat de man nu werkelijk lacht. Al is het maar even. ‘Au!’ zegt hij, en hij strijkt over zijn opgezwollen kaak en wang. Het vlees ziet groen en paars. Daar is mijn kapotte lip niets bij, denkt Isaäc.

De man - Maarten Maartenszoon heet hij, van Edam - praat zacht om zijn mond zo min mogelijk te bewegen. Zijn uitleg is eigenlijk stomeenvoudig. Als chirurgijn op het kaperschip ‘Seearent’ heeft hij na een gevecht met een Spanjaard, hun bootsman geopereerd van wie de voet was verbrijzeld. Er was geen redden meer aan. De zaag moest in het onderbeen. Met grote hoeveelheden brandewijn trachtte hij de gewonde te verdoven. Het hielp nauwelijks. De bootsman, bekend om zijn ijzer verterende maag en zijn steenharde kop waar het op drinken aankwam, bezuurde dat nou. De operatie doorstond hij nog kreunend. Daarna was hij te ver ontnuchterd. Hij gilde het uit toen de open wond met roodgloeiend ijzer moest worden dichtgeschroeid, om te voorkomen dat er koudvuur, wondkoorts, bij kwam. ‘Of andersoortige rotting die 't lijf aanvreet.’

‘Huuh,’ griezelt Derck.

Isaäc ziet het ernstige, vaak toch vriendelijke gezicht van dr. Pinto voor zich, die niet ver van hen vandaan woont. Die naar Prins Maurits is geroepen en naar Frankrijk. Zou die vaak ook zo...? Hij durft zich het niet verder voor te stellen.

In ieder geval was het zo pijnlijk geweest, dat de bootsman niet had willen weten dat hij zijn redding aan de chirurgijn te danken had. Hij was op hem blijven loeren. Dat werd duidelijk toen de ‘Seearent’ een paar dagen geleden Cork aandeed. Samen met een aantal maats heeft hij de chirurgijn bij het passagieren gevolgd en in een stille steeg afgetuigd. ‘Ik kon nog net vluchten. Ik liep hier naar binnen op goed geluk. En daar lig ik nou.’

Hij richt zich een beetje op, steunt daarbij op zijn elleboog. Gebroken is er niets, heeft hij al geconstateerd. Alleen doet alles hem pijn.

De maan is weer doorgekomen. Het bleke schijnsel valt vooral op straat en voorin de bouwval.

[p. 103]

Terwijl Isaäc bijlicht, legt Derck op aanwijzing van de chirurgijn een paar verbanden. Maarten Maartenszoon laat zich weer terugzakken. Hij is moe, zegt hij. Isaäc buigt zich over hem heen. Op ‘De Silvere Dolphyn’, het schip van zijn vader, hebben ze nog geen chirurgijn. Maar er is er wel een nodig. ‘Je kunt zo aanmonsteren, man.’

De ander knikt ‘Morgen, morgen.’ Hij gaapt pijnlijk.

Op straat wordt er gezongen. Een Duits liedje, waarvan alleen de eerste regels telkens weer worden uitgeschreeuwd. Drie mannen lopen voorbij het huis. Twee van hen dragen een vat tussen zich in. De derde hangt dronken tegen de schouder van de langste drager. Hij stopt abrupt met zingen en neuriën en tracht de anderen tegen te houden. Hij gebaart dat hij nog meer drinken wil. ‘Pulver saufen. Pulver. Lass mich Pulver saufen, Mensch. Nur Pulver ja, das genügt auch. Pulver. Pulver saufen.’ De anderen zetten de ton neer nu hij zo opdringt. Ze proberen hem te kalmeren.

Een draagt een fakkel. Ook valt het maanlicht op hen.

Harmen Lanckpoot! Rochus, de kok! En de dronken Duitser herkennen de jongens nu eveneens; het is Heinrich.

Derck dooft de kaars.

‘Het zijn onze mannen, we kunnen naar hen toe gaan,’ oppert Isaäc zacht. ‘Zij weten de weg naar de haven.’ Maar hij verroert zich niet.

‘Nee,’ fluistert Derck benauwd. Hij vertrouwt zich niet toe aan Lanckpoot. Die hem aanviel met zijn mes. Trouwens, bij de geniepige kok, die Harmen altijd gelijk geeft, zal hij zich ook niet veilig voelen. Want het is alleen een gevoel. Een vage maar sterke ongerustheid, die Isaäc met hem lijkt te delen. Anders drukte hij zich niet net als Derck plat op de grond, zonder te trachten de aandacht van de maats in de steeg te trekken.

Die hebben overigens geen idee dat ze worden bespied. Heinrich laat zich over het vat vallen. Hij omarmt de bolle duigen. ‘Pulver. Ach, Pulver. Wenn ich nur saufen kann. Wenn's keinen Schnaps gibt. Geben Sie mir Pulver. Wenn ich nur saufen kann.’

Harmen trekt hem onder zijn oksels omhoog. Ondersteunt hem. De fakkel valt brandend op de bovenkant van het vat. Met een vloek grist hij hem weg.

‘Ja, ja Harmen, Harmen je heb gelijk.’

Ze vatten hun vracht weer op en lopen door.

Derck steekt de kaars opnieuw aan. ‘Wat zou erin zitten?’

[p. 104]

‘In dat vat? Drank. Waarvan denk je anders dat Heinrich zo dronken is?’

‘Ja. Poelver noemde hij het.’

‘Is natuurlijk de Duitse naam,’ meent Isaäc schouderophalend.

Derck beaamt het. Ja, logisch, drank. Hoewel, denkt hij, ergens staat hem flauw bij dat hij het woord eerder gehoord heeft: poelver. Aan boord soms? Ja, Heinrich en Kurt kunnen er onder bakdek over gezwetst hebben 's nachts. Een keer toen hij wakker lag, heeft hij wat opgevangen. Of niet? Het lijkt hem dat hij het woord langer kent op een of andere manier. Poelver. Ach, wat een onzin. Hij zet het idee van zich af. ‘Hoe komen we morgen nou aan de haven?’ vraagt hij.

Isaäc wijst op de chirurgijn. Maarten Maartenszoon van Edam is in slaap gevallen zonder iets van het rumoer te merken. ‘Hij brengt ons wel.’

Ze doven de kaars en strekken zich naast de man uit. Ze schuiven dicht op elkaar om nog iets van warmte te voelen. Doodmoe zijn ze. Van het ene op het andere moment liggen ze vast in slaap.

En inderdaad. Die zaterdagmorgen leidt de chirurgijn hen, zwaar steunend op Derck, door de stad. Naar ‘De Silvere Dolphyn’.

Het schip loopt traag voor de wind. Het vat staat nu al een week in de kombuis. Dylan O'Dean heeft goed spul geleverd, beweert Joris, die een handjevol kon vergelijken met de springstof in de konstabelskamer van ‘De Silvere Dolphyn’. De gelegenheid deed zich voor toen hij de konstabel moest helpen bij het keren van het kruit. Immers, om de zoveel tijd moet het poeder worden omgeschept en uitgespreid, om te voorkomen dat het vochtig en klonterig wordt.

Nu is het Rochus die moeilijkheden maakt. Hij durft het vat niet langer bij zich te hebben. Daarom heeft hij Harmen en Joris erbij geroepen.

‘Maar het kan toch niet mooier, man!’ foetert Harmen. ‘'t Lijkt net een vaatje haring of boter, zuurkool voor mijn part.’

‘Ja, ja Harmen, Harmen je heb gelijk,’ murmelt Rochus uit gewoonte.

‘Nou dan?’ roept Harmen triomfantelijk.

Ook Joris haalt traag zijn schouders op. Hij gunt het Rochus wel. Zit jij nou maar eens in de knijp, denkt hij. Merk je wat angst is. Jij, die zo'n gijn hebt aan de doodsnood van anderen, en in vechten en in pijnigen. Jij knokt niet om een doel te bereiken. Je doet het helemaal om de rotzooi. Joris krabt in zijn baard. Hij is verbaasd over zichzelf nu hij dat alles zo achter elkaar beredeneert.

[p. 105]

Maar Rochus is niet onredelijk. Het vat in de kombuis is inderdaad niet verantwoord. Vooral wanneer de schuit zwaar stampt, vliegen er vonken en gloeiende spaanders in het rond. Ook bij het kruit. ‘Bij zwaar weer kan 't ook losslaan, of d'r zal maar een duig barsten,’ besluit hij. ‘Zeg jij nou zelf, Harmen, hè, jij heb gelijk,’ voegt hij er inderhaast aan toe.

De muiters staren elkaar aan. Harmen begint al toe te geven. Terwijl ook Joris tegen zijn zin in erkent, dat het weinig zin heeft hun schip door een stommiteit te laten exploderen.

Op Joris' voorstel scheppen ze een gedeelte van het kruit in een linnen zakje. Vervolgens daalt Joris samen met Reinout in het ruim af. Daar breken ze een van de kisten met pistolen open en laden de wapens.

‘Gaan we d'r nou gauw op los?’ vraagt de lichtmatroos gespannen. Enthousiast wrijft hij zich in zijn handen.

‘Hm,’ snuift Joris. ‘We kunnen beter wachten tot we de Straat door zijn. Eenmaal voorbij Gibraltar...’

‘Ach wat,’ stuift Reinout ongeduldig op, ‘kost weer een paar dagen.’ Joris pakt een nieuw pistool. ‘Ik weet niet. Het weer kon wel eens omslaan. En dan zijn we er eerder dan we willen.’

‘Kom, de zee is kalm. De lucht egaal.’

‘Ja, ja,’ aarzelt Joris. Voorzichtig en secuur laat hij een kogel in de loop zakken.

Op hetzelfde ogenblik plaatsen Harmen en Rochus het vat kruit in de schiemansbergplaats. De man bezwijmt bijna, als hij doorkrijgt wat voor spul hij in het vervolg moet bewaken. Hij spartelt tegen. Probeert zelfs te weigeren. Maar hij heeft allang geen keus meer, daarvoor heeft hij zich te ver in het komplot verwikkeld. Een weg terug is er niet.

Dat maakt Harmen hem wel duidelijk. ‘Als jij je bek per ongeluk voorbij mocht praten, waarschuw ik je van tevoren. Er zijn jongens bij betrokken waar jij het niet van weet. Jongens die weten hoe ze verraders aan moeten pakken.’

Rochus giechelt instemmend.

De zon gaat onder.

Isaäc en Derck zitten onder aan de trap naar de kampanje. Het is in de loop van de week nadat ze uit Cork vertrokken, de plaats geworden waar ze elkaar treffen. Waar ze uithijgen als ze weer eens samen het schip hebben doorkruist. Derck rafelt een versleten kabel tot slappe slierten pluis uiteen. ‘Ganzen plukken,’ noemt de bootsman dat. Nadat de ve-

[p. 106]

zels een paar dagen zijn geweekt, kunnen er lijnen van gedraaid worden. ‘De brief van je oom is tenminste niet zoek geraakt,’ zegt hij, wanneer ze voor de zoveelste keer de meest fantastische verhalen verzinnen over wat er met ze gebeurd zou zijn, indien ze de chirurgijn niet hadden gevonden, en als ze dan ook nog de patrouilles van de schipper en de bootsman waren misgelopen. Als, als, als...

Isaäc leunt achterover. Alles loopt nu inderdaad gladjes. Oom Jakobs brief bevatte naast een paar regels Portugees, alleen een plaatsopgave voor hun ontmoeting. Een plek in open zee, ergens tussen Tétuan en Algiers. De schipper heeft hem precies op de kaart aangetekend. Het is nog maar een kwestie van dagen. Ja, als er niets tussen komt.

Hij kijkt van opzij over zee. Daar ergens achter de horizon ligt Portugal. Waar zijn vader vandaan is gevlucht. En oom Jakob. En al die duizenden en duizenden die nog steeds Portugees spreken, en Spaans. Die in de Levant wonen, in Noord-Afrika, in de Republiek der Verenigde Nederlanden, in Engeland.

Hij zucht. ‘Portugal.’

Derck vat het anders op. ‘'t Is allemaal zo idioot,’ vindt hij. Soms verbaast hij zich ineens over zijn geweldige zwerftocht. Vooral omdat zijn vader nooit buiten Brabant komt Alleen een enkele keer in Breda is geweest en nog minder in Den Bosch. Dercks oom gold in de familie als een soort wereldreiziger. Die had Brussel gezien. ‘Nee, dan jouw oom.’ ‘Oom Jakob wordt misschien vaders compagnon,’ zegt Isaäc. ‘Kunnen we meer schepen laten varen.’

Derck schiet fel uit. ‘Ik ga nooit meer terug naar Brabant,’ besluit hij ineens. ‘Nooit meer. Ik zal alleen nog zorgen dat ik twee koeien voor ze verdien.’

‘Als je dat wilt, zou ik maar doorwerken,’ zegt een nuchtere schorre stem naast hen. De bootsman is samen met de konstabel aan dek verschenen. Hij toont de jongens zijn verbonden hand. De chirurgijn heeft hem behandeld. ‘Prima vent,’ zegt de bootsman met pijnvertrokken gezicht. Daar hebben ze, de jongeheer en dat stuk opvreter dat nergens voor deugt, een goeie mee opgeduikeld. De chirurgijn weet alles van kruidenpappen op zwellingen en is meester in het cauteriseren, het uitbranden van wonden.

Als de jongens rillen, legt de bootsman uit dat het dichtbranden een levensnoodzaak is. Vooral als je, zoals hij, je hand hebt opengehaald aan een roestige nagel. Het is de enige manier om dodelijke ontstekingen

[p. 107]

te voorkomen. ‘Zachte heelmeesters maken stinkende wonden,’ besluit hij.

‘Aan hem heeft Maarten Maartenszoon een betere dan aan die boots van de “Seearent”,’ fluistert Derck.

De bootsman stoot de konstabel aan en wijst op de vaal oranje gloed aan de horizon. Het bevalt hem niet. Er zit wat in de lucht. Het kan overdrijven natuurlijk, maar toch.

De jongens zien geen verschil met andere avonden.

Een gierend, alles doordringend geloei. Geraas. Gekraak. Het is aan het eind van de nacht als Isaäc wakker schrikt. Hij moet zich aan alle kanten schrap zetten om te voorkomen dat hij uit zijn kooi wordt geslingerd. Zijn scheepskist smakt tegen de andere wand.

Van buiten trilt een bulderend geweld van kolkend water door het hout. Heeft een omkrullende golf, een breker, het dek getroffen?

Zeilen zijn ook losgeschoten, hoort hij. Gek, dat hij het zo rustig opmerkt. Het wilde klapperen van het doek klinkt als kanonschoten.

De schipper, geheel gekleed, rukt de deur van zijn hut open. Kaarslamp in zijn hand.

‘Alles wel?’ Hij snauwt zijn vraag gewoonweg.

Tussen zijn sjerp steekt een pistool.

‘Schipper Claeszoon, wat moet je met dat pistool?’ loeit Isaäc.

‘Voor geval van paniek onder de maats!’ schreeuwt de schipper terug.

‘Ik moet ze baas blijven nou, tot elke prijs!’

Weer een golf. Het achterschip steunt en kraakt.

‘Jij blijft in je hut, jongeheer. Je waagt je niet naar buiten. Onder geen beding!’

Hij is weg. Naar dek. Iedereen is in de razende storm opgeroepen de zeilen te bergen.

‘De Silvere Dolphyn’ vliegt voor de wind uit.