Komplot op volle zee

[p. 47]

Derck krijgt een tip

Derck heeft 's nachts nauwelijks geslapen. Nadat hij 's avonds uit de drankknijp was gejaagd, had hij niets meer durven ondernemen. Het oordstuk had hij opgemaakt aan een paar slokken verzuurd en verdund bier en een plak zwart brood. Daarna was hij een vervallen houten pakhuis ingeslopen en had tussen de lege tonnen en kisten die er opgestapeld lagen, een plekje gezocht. In het begin was het te koud geweest. En tenslotte, toch ingedommeld, droomde hij weer. Over Brabant. Opnieuw zag hij hoe hun koeien werden gestolen. Hoe de soldaten nu op hen allemaal inranselden. Op zijn vader en moeder, zijn broer, zijn zusjes en hemzelf. Telkens hadden de soldaten andere gezichten. Nu eens leken ze op de opzichter, dan weer op de lange kerel uit de herberg die hem probeerde te trappen. En gek, soms deden ze Derck ook wel denken aan de rijke jongen die hem geld gegeven had.

Veel te vroeg, nog in het donker, was hij wakker geworden. Wakker geschrokken van het gekraak en geritsel dat de ratten veroorzaakten. Soms hoorde hij ze in het water plompen dat aan de achterkant van het pakhuis lag. Bang was hij op een ton geklommen en had met ingetrokken knieën, armen er omheen geslagen, op het eerste licht gewacht.

Nu loopt hij rillend, met een maag die pijn doet van de honger, door een lange straat. In de verte hoort hij luid schreeuwen. Daar moet markt zijn. Misschien kan hij er wat te eten krijgen. Of iemand helpen voor geld. In Amsterdam, zo'n rijke stad, is het toch niet moeilijk geld te verdienen? Als hij dan een berg stuivers heeft, dan koopt hij twee koeien. Zelf zal hij ze wegbrengen. In een grote boog om Breda heentrekken en zelf het erf opdrijven. Zal je ze zien kijken, zijn vader, zijn broer... maar als hij zo om zich heenkijkt, al die mensen ziet waarvan hij niemand kent, voelt hij zich onzeker. Of het al mislukt is voor hij het heeft geprobeerd. Maar hij wil het. Hij wil dat het lukt.

Het geroezemoes wordt sterker. Inderdaad, de straat komt uit op een brede kade vol mensen. Voor een hoge brug staan lange schragen onder de bomen. Er zijn nog maar weinig klanten, maar de kooplui sjouwen al druk over de lange steiger waaraan hun roeibootjes gemeerd liggen. Ze scheppen de vis uit manshoge manden, helemaal bol gevlochten met van boven een gat erin. Sommige manden liggen wankel op de achter-

[p. 48]

plechten van de bootjes. Andere drijven gedeeltelijk gevuld in het water. Twee mannen met netten duwen Derck opzij als hij kleumend naar de boten slentert. Eigenlijk durft hij niet goed meer. Ze zullen hem uitlachen. Bij de gedachte alleen loopt hij zich al op te winden en knijpt hij zijn handen tot vuisten. Toch gaat hij verder. Aan het eind ziet hij hoe een man met grijs haar, die zijn boot pas heeft gemeerd, een bolle mand uit het water probeert te lichten. Hoewel hij een haak om de rand van de opening heeft geslagen glijdt het bolle ding steeds weer in het water. Een handvat opzij is van het vlechtwerk gebroken en nu kan hij op het logge ding niet goed vat krijgen.

‘Helpen, sinjeur?’ Dercks stem klinkt schor. Zal het lukken?

De man draait zijn hoofd om. ‘Hou je malle moer voor de gek, jij. Dat je mij een sinjeur noemt.’ De man richt zich op en kijkt Derck aan. ‘Nou, spring d'r in en geef hem een zetje van de andere kant,’ zegt hij ineens zachter.

In de haast valt Derck bijna languit in de boot over een paar kisten. De visboer scheldt hem niet eens uit.

Als de mand binnenboord is, schept de visser de nog levende vis in een houten bak. Water en schubben spatten hem in zijn gezicht. Zonder zich eraan te storen, schuift hij de bak op de steiger en klimt er achteraan.

‘Zeg visman,’ roept Derck, die niet weet wat hij tegen de ander zeggen moet. Hij wijst op de kisten met gerookte vis. ‘Hoeven die niet mee?’ De ander grinnikt. Hij heeft er wel plezier in, lijkt het. ‘Goed, pak maar een kistje.’

Later, een eind in de morgen, kent Derck al heel wat namen van vissen. IJ-bot, hoek-bot, blauwe braadspiering, melkbaarsjes, purmer-pos, karper, roodschild-brasem, voorn, snoek. Verderop wordt schellevis verkocht en gul, een soort kabeljauw.

Alleen de razende snelheid waarmee zijn nieuwe baas de dieren schoonmaakt als de vrouwen erom vragen, is hem teveel. In een paar flitsende bewegingen is de ander klaar. Dat leer ik nooit, denkt Derck. Hij zucht ervan.

Als het een tijd rustig is op de markt, haalt de visser een stuk bruin brood en een klont boter te voorschijn. Hij veegt zijn vismes aan de schraag af, smeert een paar sneden brood en legt er een stuk gerookte vis op. Ze eten samen. Ook is er een kruik bier. En het is niet de enige, lacht de man. In de boot heeft hij er nog een paar. Alle vis is zout en van zout

[p. 49]

krijg je dorst, is zijn devies. Hij reikt Derck de kruik aan.

‘Lekker,’ zegt de jongen. Tevreden wrijft hij over zijn maag. Al is hij nog niet helemaal gerust. Graag zou hij willen weten of hij langer kan helpen dan vandaag. En, en, en of hij misschien zelfs wel geld krijgt? Want als dat zo is, kan hij uitrekenen hoe lang het zal duren eer hij een koe kan kopen. Maar uit de rest van het gesprek blijkt wel dat hij niet vaak meer mag komen. De visboer heeft een getrouwde zoon, die meestal het grootste deel van het werk doet. Op het ogenblik is die ziek. Gestoken door een soort vis, begrijpt Derck, met een stekel op zijn rug. Ernstig is het niet. Hij heeft al een aderlating gehad tegen de koorts.

‘Zal je altijd zien, hè?’ zegt de man, kauwend. ‘Jaren ga je ermee om, het eerste wat je doet is de vin met die stekel eraf japen, gaat vanzelf, je ziet het gevaar niet - en dan ineens: prik, zit je met een opgezwollen poot. En zo'n klauw hoor, ongelogen!’ Hij geeft boven zijn hand de dikte van een paar broden aan. De zon breekt door. Het licht is al warm. De visboer veegt behagelijk zijn mond af. ‘Zou het nou toch nog eens lente worden?’

Gelijk valt er een lange schaduw over de schraag. Een man met zijn arm in verband staat voor hen.

De twee mannen kennen elkaar. De visser springt tenminste overeind en roept: ‘Steven, ben je weer terug? En wat is er met die poot? Ook al door een pieterman gestoken?’

Nee, dat is de gewonde niet. Voor Texel is de straatvaarder waarop hij voer, ‘De Bruynvis’, met een Duinkerker kaper in gevecht geraakt. Vandaar. Met hem is het nog niet zo erg gesteld. Hij kan zijn hand alweer bewegen. Maar zijn zwager, Hannes, ligt op sterven. Het duurt nou al dagen. En zijn zuster zit ernaast. Hij, Steven, had het niet meer uit kunnen houden in huis.

‘Ja, ja.’ De visboer steekt hem een stuk brood toe.

Steven gaat zitten. Hem krijgen ze niet meer, zegt hij. Voor de Straatvaart. Binnenkort monstert hij aan op een oostvaarder. Korte reizen. Geen gevaar.

De oude man stemt er maar half mee in. Want het voer dat Steven kreeg, was goed, beweert hij. ‘Dat heb ik van de andere maats wel gehoord, die onder Claeszoon varen. En die schipper is ook nog nooit op de krengenmarkt gezien, als hij victualie ging inslaan. Je weet wat ze daar voor troep verkopen, aan muffe bonen, beschimmelde kaas, slecht gezouten vis die het vat uitstinkt. Claeszoon is niet beroerd, Steven. En

[p. 50]

hier laat je wat, daar geef je wat.’

Steven schudt zijn hoofd. ‘Ik kan zo op een nieuwe schuit stappen. “De Silvere Dolphyn”. Weer onder Claeszoon. Ik doe het niet. Al zit hij nog zo krap in zijn mannen. Ik voel me niks aan hem verplicht.’

‘Is hij al weg?’ flapt Derck eruit. Fel, vol spanning wacht hij af.

Steven buigt zich naar hem toe. ‘Wil jij voor bakzeuntje spelen?’ zegt hij hoofdschuddend.

‘Is hij al weg?’ houdt Derck aan. Hij begrijpt nog niet de helft van wat Steven zegt, maar hij wil naar die Claeszoon toe die je zo goed te eten geeft. Hier ben ik, zal hij zeggen, wijs maar wat ik doen moet.

‘Nee,’ peinst de matroos, ‘nee, je zal de schipper nog in “De Lantaern” kunnen vinden.’

‘Waar is dat?’

Nu komt de visboer ertussen. Zegt dat hij wel zijn vader waarschuwen moet. Dat is vast een Brabander die pas naar Amsterdam is gekomen. ‘Je komt toch uit Brabant niet? Dat dacht ik te horen.’

Derck knikt. Natuurlijk vraagt hij het eerst aan zijn vader, liegt hij. Hij wil geen tijd met uitleggen verliezen. ‘Maar dan moet ik toch eerst weten of er plaats is, voor ik het vraag.’

Steven wijst hem de weg.

Daar holt hij. Hij wil niet nadenken of het wel goed is. Als je aarzelt durf je niet meer. En hij durft wel. En op een schip word je rijk. En hij komt aan boord. Al moet hij er voor vechten. Hij slaat iedereen neer die hem in de weg staat, maakt hij zichzelf wijs. Hij komt aan boord. Al heeft hij geen idee wat hij daar dan zal doen, of waar hij heen gaat. En wat is dat voor iets, een straatvaarder?

Het meisje dat voor ‘De Lantaern’ in de zon zit te lezen, neemt hem mee naar binnen. ‘Voor Claeszoon!’ roept ze tegen de man, die in de gelagkamer de tafels boent. Haar vader zeker. Ze lopen een gang in. De joffer klopt op de eerste deur.

‘Binnen,’ klinkt een donkere mannenstem, kortaf.

Derck staat verstijfd. Hij wordt helemaal koud en kan geen vin meer verroeren.

‘Schiet op.’ Het meisje doet de deur open en schuift hem over de drempel.

Een grote man in een bruinig pak van stugge hoekig geplooide stof zit achter een tafel. Zijn wambuis is niet versierd. Hij heeft een grote donker-

[p. 51]

bruine hoed op. ‘Wat moet je jongen?’

‘Werk sinjeur. En ik heet Derck, Derck Cleynhandt.’ Nu hij eenmaal aan het woord, ratelt hij door. ‘Ik hoorde bij een visventer dat u mannen nodig hebt. En toen dacht ik, misschien wel een jongen ook, hè, of zoiets, en toen vroeg ik, waar ik heen moest. Ik heet Derck Cleynhandt, sinjeur.’

‘Een visventer?’ onderbreekt de schipper hem.

‘Ik heb hem geholpen,’ legt Derck snel uit. ‘En ik kan heel gauw van alles leren hoor. De namen van de vissen heb ik al helemaal in mijn hoofd.’ Hij sluit zijn ogen en dreunt op: ‘IJ-bot, hoek-bot, blauwe braad-spiering, melkbaarsjes, purmer-pos, karper, brasem, eh, van een rood-schild-brasem, voorn, snoek, gul, schellevis, zalm...’

‘Ja, ja,’ snuift de man achter tafel, ‘dat ruik ik.’ Maar dan wordt hij vriendelijker. Hij heeft inderdaad een scheepsjongen nodig, vertelt hij. Hij vraagt hoe oud Derck is en gelooft hem nauwelijks als hij hoort dat de jongen al twaalf is. Hij zal hoogstens elf zijn, schat hij. ‘Je bent zo klein.’

‘Kan nog groeien, sinjeur.’ Dercks stem klinkt opgewekt of hij er luchtig overheen praat, maar hij voelt zijn maag samenkrimpen. ‘Het moet lukken, het móét lukken,’ prevelt hij zo zacht mogelijk.

‘Wat sta je te mompelen, jongen?’ Gelukkig vraagt de schipper niet verder. Hij tast naast zich naar een vel dichtbeschreven papier. Hij schroeft een tinnen inktkoker open en doopt zijn ganzeveer in. ‘Goed. Derck Cleynhandt, zei je?’

De jongen knikt.

‘Weten je ouders ervan? Je komt niet uit Amsterdam, hoor ik.’

Derck slikt. Stottert. Plotseling snikt hij. Zonder op te durven kijken begint hij weer rad te praten. Vertelt het hele verhaal. Over de koeien, de ronselaar, de lakenmanufactuur in Leiden.

De schipper leunt achterover. Als Derck klaar is, schuift hij het papier naar voren. ‘Ik neem je aan. Schrijf daar je naam maar.’ Onderaan is nog een plaats open.

‘Ik kan niet schrijven.’

‘Zet dan maar een kruisje.’ Als het gebeurd is, rolt de schipper het papier op. Hij schuift zijn stoel naar achteren, loopt naar een bankje waar zijn mantel op ligt en slaat die om. Keurend kijkt hij naar Derck. De jongen heeft zeker geen andere kleren, zegt hij. Nee, dat heeft hij wel uit het verhaal begrepen. Een tijd blijft hij staan en zegt niets.

[p. 52]

[p. 53]

‘Je lijkt wel elf,’ komt er langzaam, schijnbaar zonder verband achteraan.

Derck kijkt verbaasd op. Maar de ander heeft zich al omgedraaid. Hij knielt en maakt een kastje onder de bedstee open. Er staat een kleine kist met beschilderde deksel. Voor Derck kan zien wat de schildering voorstelt, is de deksel al opengeklapt. De schipper heft een klein blauw pak omhoog. Een broek tot onder de knie en een wambuis met glimmende knopen. Hij strijkt over de pluizige stof. ‘Dat is lang niet gedragen,’ zegt hij zacht.

Eenmaal aan boord begrijpt Derck nauwelijks wat er de laatste paar uur allemaal gebeurd is. Eerst heeft de schipper hem twee pakken gegeven en klompen. Daarna is hij meegegaan naar een grote kade. In de drukte werd hem een sloep gewezen. En terwijl de schipper niet meer naar hem omkeek, werd hij naar een groot schip geroeid. Vooraan, dat zag hij nog voor hij langs een slingerende touwladder omhoog moest klimmen, zat een geweldige zilveren vis. Vanaf een groot houten dek, het laagste, liet een man hem weer naar beneden klimmen. Hij was bootsman, zei hij. In de schemerdonkere ruimte wees hij hem een houten kist. Er lagen hangmatten op. Daarna haastte hij zich weer weg.

Derck kijkt rond. Er zijn meer kisten. Ook een paar kribben. Daartussen, stevig vastgesjord, staan aan iedere kant twee kanonnen. Groot. Hij steekt er amper boven uit. Hij bukt zich, haalt het tweede pak kleren onder zijn arm uit en vouwt het netjes op. In een zwaai van zijn arm schudt hij de gelapte plunjezak open die hij ook al gekregen heeft, om het goed er in te schuiven.

Als hij achteraan stemmen hoort, wacht hij even.

‘... Alles heb-ie afgesloten. Al het voer zit achter slot en grendel...’

De man heeft een hitsende, ontevreden stem.

Een ander bromt er kalmerend tegenin.

Nu zegt een derde iets onverstaanbaars.

‘Ja, ja, Harmen, Harmen heb gelijk,’ zegt de eerste weer.

Boven op het dek wordt druk heen en weer gelopen. Af en toe klinken er snelle passen tussendoor. Of een paar jongens krijgertje spelen. Derck bekijkt de deken die op de kist ligt. Hij trekt de kleren weer naar zich toe en spreidt ze uit. Direct vouwt hij ze wel opnieuw op. Nu wil hij ze eerst nog eens bekijken. De stof is nog helemaal goed. En de broek is zelfs versierd. De rand is afgezet met geel lint. Hij heeft nog nooit zoiets

[p. 54]

gedragen. Zal hij er voor moeten betalen? valt hem opeens in. Zulke kleren geef je toch niet zomaar weg? En hoe kwam de schipper aan jongenskleren die hem precies pasten?

Drie mannen staan om hem heen. Plotseling.

Hij schiet overeind. Hij weet waarom het gaat, nog voor er iets gezegd is. Ze moeten niet proberen hem aan te raken.

Een arm tast langs hem heen naar de kleren en graait het wambuis weg. Het is de langste van de drie. ‘Mooie stof,’ zegt hij keurend. ‘Dat brengt wel wat op.’

‘Blijf af!’

De man slaat geen acht op Derck. ‘Nietwaar Rochus? Als we het voer niet mogen verkopen, nemen we dit maar.’

‘Ja, ja Harmen, Harmen, jij heb gelijk.’ De magere duikt ook naar voren.

‘Kijk, sokken. En twee mutsen zelfs.’

‘Ze zijn van mij!’ Dercks stem slaat over. ‘Blijf af! Vuile dief!’ Hij springt naar het grijnzende gezicht van de langste kerel en krabt en slaat. ‘Hou me dat kreng van het lijf!’

Derck krijgt een trap. Iemand slaat een arm om zijn keel. Hij schopt achteruit. De derde doet niet mee, ziet hij in een flits. Meteen drukt hij zijn kin omlaag, bijt in de arm. De lange slaat hem in zijn gezicht.

‘Laat dat! Hou op! Hou op, zeg ik!’ Een harde jongensstem schalt boven het lawaai uit.

De twee mannen laten Derck los en staren verbaasd naar de trap.

Een in rood brokaat geklede jongen staat onderaan. Het licht valt van boven door het open luik op hem. Onder zijn breedgerande met pluimen versierde hoed is zijn gezicht een donkere vlek.

‘Stinkt naar het geld. Zoontje van zo'n rijkgeworden Brabander,’ sist de lange.

Ondanks zijn schrik giechelt Derck. Een rijk geworden Brabander! Ze moesten eens weten dat hij uit Brabant kwam. Nou ja, hem bedoelt de man ook niet.

Nu klimt de schipper omlaag. ‘Hé Isaäc, ben je hier? Wat zoek jij in het volkslogies?’

Er wordt van boven geroepen. De schipper houdt zijn hoofd schuin en slaat geen acht op de jongen, die hem uitlegt dat de mannen Dercks kleren stalen.

‘Geen gekrakeel,’ beveelt hij. Hij jaagt de kerels omhoog. Als de lange

[p. 55]

door het luik gaat, herkent Derck hem als de man die hem uit de taveerne heeft gejaagd. Daardoor luistert hij nauwelijks als de schipper hem toesnauwt de kampanje te schrobben en daarna eveneens naar boven klimt. De rijke jongen gaat als laatste. De rode stof glinstert in de zon als hij boven aan de trap is.

Dercks hart hamert. Zijn neus bloedt, voelt hij.

En wat is de kampanje? vraagt hij zich af.