Komplot op volle zee

[p. 42]

Een krappe bemanning

Het is nog vroeg in de morgen. Isaäc staat voor de deur als Samuel en een kruier zijn twee reiskisten op een kruiwagen laden. Zelf gaat hij niet mee om ze naar ‘De Silvere Dolphyn’ te brengen. Vader en schipper Claeszoon, die al voor de kruier kwam, hebben nog van alles tegen hem te zeggen.

Hij wil juist naar binnen gaan als Symen de straat in komt hollen. Vanuit de verte schreeuwt de jongen al. Eerst is hij onverstaanbaar. Dan staat hij hijgend voor hem.

‘Er is bij ons ingebroken!’ stoot hij uit. ‘Vannacht!’

‘Ingebroken?’

‘De schout zelf is al bij ons thuis geweest.’

Hun opgewonden stemmen klinken luid door de gang. De deur van de keuken slaat open en dikke Maria, de kokkin, haast zich het trappetje op naar het voorhuis. Nog steeds verstaat ze bijna geen Hollands, maar aan het luide geroep merkt ze wel dat er iets aan de hand is. Ook Isaäcs zusjes en broertje zijn er onmiddellijk bij. Isaäc heeft geen benul waar die zo gauw vandaan komen. Zijn moeder komt de trap af. De deur van vaders kantoor gaat open. Samen met de schipper verschijnt hij in de gang. Vader zet een hand in zijn zij. De vingers van zijn andere hand glijden nerveus onder zijn kanten kraag door. ‘O que se passa aqui?’ Hij wil weten wat er aan de hand is.

‘Arrombaram a casa de Symen!’ En meteen vertaalt Isaäc het, eigenlijk alleen voor de schipper, die zich verbaasd op de achtergrond houdt.

‘Er is bij Symen ingebroken!’

‘Mijn vader is neergeslagen!’ roept Symen.

‘Ooooohhh!’ De kinderen dringen nog meer op.

‘Ja, de meid vond hem. Vanmorgen om half vijf toen ze de vuurpot ging aanmaken. Vader lag languit op de grond.’

Isaäcs vader schudt zijn hoofd. Zijn moeder steekt haar armen omhoog. De kinderen kakelen door elkaar. Dikke Maria buigt zich over naar Ruth die haar precies uitlegt dat Symens vader badend in zijn bloed gevonden is, met een mes dat in zijn borst stak en hij leeft nog, maar het zal wel niet lang meer duren, de rabbijn is al bij hem.

‘Ze staat te liegen hoor,’ waarschuwt Isaäc. ‘En bij Symens vader komt

[p. 43]

natuurlijk geen rabbijn; zij hebben geen rabbijnen, ze hebben dominees, dat weet je toch.’

Vader gaat voor naar de grote kamer met de schilderijen en de tapijten aan de muur. De kinderen drommen om Symen heen. De jongen is zo opgewonden dat hij niet wil gaan zitten. Hij ratelt het hele verhaal af. Hoe de meid zijn vader heeft bijgebracht met een puts water. Ze dacht eerst niet aan een misdaad. Het stonk naar de brandewijn door de hele keuken en toen nam ze zonder meer aan dat zijn vader 's nachts te veel had gedronken. Terwijl hij 's nachts alleen maar eet. Pas toen hij half overeind kwam en kreunend naar zijn hoofd greep, zag ze de grote bloeduitstorting bij zijn slaap en was begonnen te gillen. Aan de overkant van de gracht hadden ze het gehoord. Symen en zijn moeder en zijn broertjes en zusjes stonden meteen daarna in hun nachthemden in de keuken. Met hun voeten in de brandewijn, want de inbrekers hadden het vaatje van de broodkist geschopt. En daardoor waren de duigen gebarsten en was alles over de grond gelopen. De blaker met de uitgebrande kaars stond er middenin. Als die niet door een toeval rechtop was blijven staan, was hun hele huis misschien wel afgebrand.

‘Ja. Ja maar hoe zijn ze binnengekomen?’ vraagt Isaäc.

Symen haalt zijn schouders op. ‘Vader zegt dat ze al in de keuken waren; hij had net een klein vezeltje vlees geproefd voor de smaak - en ineens zag hij twee figuren voor zich en hij kreeg een geweldige klap met een knuppel.’

‘Ooooch!’ Judith en Levi trekken hun hoofden tussen hun schouders. Levi klemt zijn beide handen over zijn hoedje.

‘Maar,’ gaat Symen verder, ‘de schout had de onderschout bij zich, en die kon zien hoe het gebeurd was. De dieven hebben het raam in de keukendeur met een doek met stroop ingeslagen en daarna de grendel opgelicht.’

‘O, Simeon.’ Moeder wringt zich in haar handen en stoot haar man angstig aan. ‘Nou moet je toch zorgen dat er een echt slot komt op onze achterdeur, hoor. En een grendel met een ketting, zodat hij niet terug kan schuiven.’

Isaäcs vader wendt zich tot Symen. ‘Maar wat is er nou eigenlijk gestolen, Symen?’

‘Het zilverwerk meneer, de lepels en vier schalen, en moeders beurs.’

‘Je moeders beurs ook? Die ik gisteren heb gezien, waar een schip op geborduurd was met kleine lettertjes er omheen?’ vraagt Isaäc.

[p. 44]

‘Ja,’ knikt Symen. ‘De spreuk stond in een halve kring: ick en blijff dryfven.’

Nu begint iedereen te vragen, door elkaar. Hoe het met Symens moeder gaat? En met de andere kinderen? Ligt je vader nog in bed? Is de dienstmeid niet overstuur zodat je niks meer aan d'r hebt?

Symen kan echter niet langer meer blijven. Hij is er door zijn vader op uit gestuurd om een chirurgijn te ontbieden die goede compressen maakt. Want een echte heelmeester, een echte gestudeerde dokter, vindt Van Wansinck voor zijn hoofdwond te duur.

Isaäc brengt Symen naar buiten.

‘Hoe laat vaar je vanmiddag uit?’

Isaäc haalt zijn schouders op. ‘Na drieën, na de noenstick, denk ik.’

‘Ik kom in ieder geval en ik blijf tot het laatst aan boord. Vader gaat misschien ook mee. Om je vader te spreken.’

‘Ja, over de nieuwe Compagnie,’ lacht Isaäc.

Symen knikt ernstig. ‘Ja, natuurlijk. En ik wil hem het boegbeeld tonen. Misschien hè, misschien als hij het erg mooi vindt, misschien dat hij dan ook voor ons nieuwe schip een werkelijke beeldsnijder laat komen.’

Binnen is het weer rustig. Isaäc klopt en loopt het kantoor van zijn vader in. Deze neemt samen met de schipper de ladinglijst nog eens door. Zijn vader lacht. Er is van alles bij. Hij heeft zijn ruimen gestouwd met wat hem voor handen kwam. De keurige gesteven punten van zijn kanten kraag om zijn wijsvinger draaiend, somt hij de hoofdzaken nog eens op. Allereerst een twintigtal musketten. Maar die gaan er in Cork alweer uit. Evenals vijf draaibassen, kleine op een pen draaiende kanonnen. Voor de rest is het meeste voor Venetië bestemd. Kisten muziekboeken met in Noord-Duitsland gedrukte muziek van de Nederlandse meester Sweelinck. Een aantal lasten stokvis. Een grote partij Leids laken. En tot slot vier kisten ruiterpistolen.

‘Je ziet,’ zijn vader legt de lijst neer, ‘“De Silvere Dolphyn” is halfvol. Voor Texel nemen jullie ter aanvulling een lading graan over van een oostvaarder.’

Claeszoon knikt. Dat zal allemaal wel lukken, vindt hij. Wat hem op het ogenblik meer zorg inboezemt is de krappe bemanning. Niet dat hij het al te nauw neemt, in het algemeen dan, zo is het ook weer niet. Maar met de jongeheer aan boord heeft hij liever voldoende mankracht om zich te weren als het nodig is. Vooral nu ze bij het ophalen van meneers broer

[p. 45]

in de Barbarijsche wateren gaan koersen...

‘“De Silvere Dolphyn” is goed voor twintig eters, nog zonder chirurgijn, die ik ook zo snel niet heb gevonden. Twintig eters, en ik heb op het ogenblik maar zeventien maats. Waarvan twee duitsers of moffen, die ik het werk misschien nog leren moet.’

Isaäcs vader is verbaasd. Het is toch bekend dat er op zijn schepen goed gegeten wordt. Met een bemanning heeft hij nog nooit moeite gehad. Ineens staat hij half op, zwaait zijn vuist, trekt aan zijn kraag en vraagt bits of de schipper soms geld van de victualie, het voedsel, heeft achtergehouden?

Maar nu wordt de ander verontwaardigd. Kwaad legt hij uit dat de mannen alleen maar bang zijn. Voor de Duinkerker kapers, die eens zo erg tekeer gaan nou het Twaalfjarig Bestand is afgelopen. Voor de Barbarijse zeerovers.

Op de Oostvaart, naar Zweden en Polen, krijg je mannen genoeg, zegt hij nog. Dat zijn veilige tochten en die duren ook niet lang. Terwijl op de Straatvaart een eenvoudige reis volgens de gebruikelijke route, naar Livorno of Zante, toch altijd vierentwintig dagen tot een maand kost. En nu, met het aan boord nemen van meneers broer en de reis door de Adriatische Zee naar Venetië, zullen ze drie maal zo lang horen te rekenen.

‘En de bemanning van “De Bruynvis” dan?’ werpt Isaäcs vader tegen. De schipper schudt zijn hoofd. ‘Hannes leit op sterven. De kogels vlogen door Stevens hand. Allemaal door het treffen met die Duinkerker. En de rest van de maats wilde eerst een tijd aan wal. ‘Ach,’ zegt hij ineens kalm, op zo'n andere toon, dat het duidelijk niet voor de anderen bedoeld is, ‘mij kan het niet schelen. Sinds mijn vrouw en mijn zoontje gestorven zijn...’

Isaäcs vader knikt. ‘1617, hè?’ Zijn gezicht verstrakt. Hij denkt weer aan de pestepidemie die in 1617 overal uitbrak. De angst. De inderhaast opgehaalde lijken. ‘Mijn dochter Rachel, onze eerste... maar Isaäc, Ruth, Judith werden niet ziek.’

Isaäc staart naar de grond. Hij denkt nooit aan zijn gestorven zuster, beseft hij ineens. Hij weet niks meer van haar. Helemaal niks. Zes was hij toen, of zeven. Nu zou hij weg willen zijn, meerennen met Symen, of kijken hoe zijn reiskisten in de sloep worden geladen.

‘Mijn zoon was elf...’ Claeszoon kijkt langs zijn reder naar buiten.

‘Levi werd later geboren.’ Isaäcs vader buigt zich naar de schipper. Laat

[p. 46]

zelfs zijn kraag los. ‘Claeszoon, man, waarom zoek je geen vrouw? Dan heb je weer een huis aan wal.’

‘Soms zeg ik dat ook tegen mezelf. Kerel, begin opnieuw, teem niet, wentel je niet in oud zeer. Toch komt er om de een of andere reden altijd iets tussen.’ Hij grijnst plotseling. ‘Dan heb ik geen tijd een vrouw te zoeken. Moet ik meteen weer het zeegat uit.’

Ook Isaäcs vader lacht weer. ‘Volgende reis schipper, volgende reis.’ Zijn vingers draaien over zijn borst. Op zijn kraag zitten inktvlekken. Isaäc haalt opgelucht adem.

De schipper snuift. ‘Als de bemanning maar niet zo krap was. Wanneer d'r gisterenavond geen drie kerels bij me waren gekomen, had ik niet eens uit kunnen varen. Was het gewoon onverantwoord geweest, met de jongeheer. En toch... het blijft krap, hoor. Als ik nou een man meer had, dat zou al schelen. Ach wat, een man, al was het maar een scheepsjongen...’