Komplot op volle zee

[p. 34]

De laatste grote slag

Het is donker. Sinds ongeveer een uur regent het. Harmen, Rochus en Joris zitten gehurkt onder een vlierstruik met hun rug naar de verlaten Prinsengracht. Het water sijpelt door de nog bijna kale takken op hun mutsen. Ze turen vanaf de onbebouwde strook land naar de achterkant van het hoge huis van koopman Van Wansinck. Door de luiken in de achterkamer schemert nog een flauw licht. Er branden kennelijk niet veel kaarsen. Een moment zien ze een vlammetje in de keuken onder de achterkamer. Dan is het weer donker. De steigers van het in aanbouw zijnde huis links zijn nauwelijks te zien.

Nu worden ook de kaarsen in de kamer gedoofd.

‘Ze duiken de bedstee in,’ fluistert Joris.

Rochus rilt. De drie mannen kruipen onder de struik vandaan en staan op. Donkere gestalten in een zwarte nacht. Als Harmen een ogenblik aarzelt, gaat Joris voorop. Zacht sluipen ze in de richting van het huis. Halverwege stuiten ze op een ruw balken hekwerk dat de grens van Van Wansincks tuin aangeeft. Voorzichtig klimmen ze na elkaar de tuin in. Harmen blijft hangen met zijn laars. Het hout kraakt. Snel duiken de drie in elkaar.

‘Stomme hond,’ scheldt Joris gedempt.

‘Ze hebben niks gehoord.’

‘Harmen, Harmen heb gelijk,’ hijgt Rochus bijna onverstaanbaar.

Inderdaad, er gebeurt niets. Geen raam wordt opengestoten. Niemand schijnt iets gehoord te hebben.

Wel zien ze een flauw schijnsel achter de ruiten boven de achterkamer. Na een tijd wordt het ook daar donker.

‘Het slaapvertrek,’ weet Harmen. ‘De dienstmeid heeft een bedstee op zolder. En de kinderen liggen voor.’

Gebukt, vlak achter elkaar, lopen ze verder. Voor de keuken liggen een paar rijen plavuizen. Ook de luiken van de keukenramen zijn gesloten. Maar in de massieve met ijzer beslagen deur zit een klein raampje. Ze drukken hun hoofden tegen het hout en luisteren.

Binnen is alles stil.

Harmen duwt tegen de deur. Tegelijk tast hij het hout af om te voelen waar hij weerstand krijgt. Hij draait zich om. Hij grijnst zelfverzekerd.

[p. 35]

‘Alleen een grendel. Moeilijk zal het niet zijn.’

‘Harmen heb gelijk,’ fluistert Rochus.

In de verte klinkt tromgeroffel. Het is tien uur. De nachtwacht verzameldt zich. Direct horen de patrouilles soldaten hun ronde te gaan doen. Klaar diegenen aan te houden die geen licht bij zich hebben. Terwijl ze na twaalven iedereen die zich buiten vertoont moeten oppakken. Maar Joris denkt geen last van ze te hebben. ‘'t Is nog te koud. Die zitten heus in de taveerne.’

De mannen kijken elkaar aan. Ze weten dat de wachten het op koude kille nachten inderdaad met hun plicht niet te nauw nemen. Daar hebben ze van de winter al een paar maal profijt van gehad. Maar ze dienen het toch wel zeker te weten, besluiten ze. Bovendien moeten ze nog minstens een uur wachten voor ze aan de inbraak kunnen beginnen. Een uur om alle huisgenoten de kans te geven goed in slaap te raken.

Rochus houdt de wacht. Als ze zijwaarts wegsluipen, blijft hij schuilen onder een steiger van het nieuwe huis. Hij gaat op een stapel stenen zitten. Harmen en Joris schuifelen op de tast naar voren, ontwijken een paar kuipen kalk voor de ingang en staan op de Keizersgracht. Harmen wijst naar de lantaarn aan de gevel bij Van Wansinck. De vetkaars die er volgens voorschrift in hoort te branden, is niet aangestoken. Hij sist, dat de koopman er met opzet geen kaars in heeft gezet. Om het geld voor de dure kaars uit te sparen. Altijd zitten de heren te schrapen. Waar ze hun kans maar schoon zien. Zij kienen het wel uit. ‘En steeds gaat het ten koste van ons soort mensen. Nou kunnen wij niks zien. Die kaars hoort te branden. Dat is voorschrift.’ Hij begint steeds luider te praten. ‘Ssssst!’ Joris legt zijn vinger op zijn lippen. Hij trekt Harmen mee.

De mannen schuiven haastig langs de huizen. Uit ervaring kennen ze de taveernes waar ze de verschillende patrouilles van de nachtwacht kunnen vinden.

In ‘De bolle kruik’ stinkt het naar de traan waarop de walmende oliepitjes branden. Maar de patrouille is er. Harmen en Joris schuiven met hun muts in de ogen getrokken, langs de donkerste kant naar de waard. De lange man trekt aan zijn snor als ze zich opzij over de schraag met kruiken buigen. ‘Is het weer zover?’

Joris haalt zijn beurs tevoorschijn. ‘Krelis,’ zegt hij kwasi-verbaasd en verongelijkt, ‘we willen alleen maar trakteren.’

Harmen snuift. ‘Ja, waar zie je ons voor aan?’

Krelis knippert met zijn ogen. Het oogwit is geel verkleurd. Hij ziet er

[p. 36]

moe uit. Ongevraagd schuift hij ze twee kleine kommetjes brandewijn toe.

‘Jullie lopen in de gaten. Hou je een beetje gedeisd. Ik zeg het je maar.’ Nadrukkelijk wrijft hij over zijn beide oren.

De geldstukken rinkelen in Joris' hand. Hij beeft. Hij heeft de waarschuwing opperbest begrepen. Hun diefstallen beginnen op te vallen. De straf staat wel vast als ze gegrepen worden. De stadsbeul en zijn knecht snijden hun de oren af.

Harmen laat niks merken. Al is ook hij geschrokken. Hij vermoedt dat er navraag is gedaan in de herbergen. Maar wat zou het? Die laatste grote slag laat hij zich niet ontnemen. Morgenavond zijn ze toch weg. ‘Trakteer nou maar. Ons zie je niet meer terug.’

Krelis draait een snorpunt omlaag en kauwt erop. ‘Dat hebben er meer gezegd. Gek hè, en ik zag ze later toch nog.’ Hij wacht even en voegt er dan schamper aan toe: ‘Hangend, aan de galg op de poort. Is dat jullie voorbeeld?’

Joris houdt zich nu weer kalm. Rustig zegt hij dat ze twee rondjes willen. De waard moet doen of de zaak trakteert. Een rondje direct, als zij een tijdje weg zijn. En een tweede traktatie als de patrouille aanstalten maakt uit te rukken. Het is zaak dat ze twee van hun ronden overslaan.

Krelis knikt. Steekt zijn hand uit. Laat zich voor vier rondjes betalen. En voor de slok brandewijn.

De mannen zetten hun kommetjes neer. Ze groeten. Bij de deur keren ze zich om. De soldeniers rondom de middentafel hebben niet opgekeken. Hun pieken en hellebaarden staan in de hoek. Ze dobbelen.

De mannen lopen weer om. Nu alleen niet door de tuin van Van Wansinck maar over het bouwterrein van het nieuwe huis. In het duister hebben ze al hun aandacht nodig bij de grond voor hen. Ze mogen niet struikelen. Geen geluid maken. Maar de zachtste stap en het minste kraken klinken nog of je het mijlen ver kunt horen.

Een man duikt uit het zwart voor hen op. Ze springen van elkaar weg. Harmen vloekt.

De man lacht. Maar zelfs dat lachende grinniken klinkt nog aarzelend en onecht. Het is Rochus. Hij stopt ineens. In het vage nachtlicht ziet hij het mes glinsteren dat Harmen in zijn schrik heeft getrokken.

‘Gek. Je hoort in het dolhuis thuis.’ Harmen schuift het mes weer opzij.

‘Stil,’ gromt Joris.

[p. 37]

‘Ja, ja Harmen, jij heb gelijk,’ stamelt Rochus. ‘Ik...’ Hij komt niet verder. Zijn vriend slaat hem op zijn mond.

Ze luisteren. Nog steeds blijft alles stil.

Rochus is de eerste die opnieuw zijn mond opendoet. ‘Harmen, is alles in orde?’ fluistert hij.

‘Ja. Krelis houdt de nachtwacht vast.’

‘En hier?’ vraagt Joris.

‘Niks gehoord... ik hield het alleen niet uit, tussen die stenen, onder die steiger, die piepte soms. Een kwaad geluid, maar het kwam niet uit het huis, nee van boven me, ik dacht een zwarte kat weg te zien schieten, daarom school ik weg en wachtte jullie hier...’

‘Schei uit met je bijgeloof.’ Joris laat zich door zijn knieën zakken. Ze volgen hem tot aan het hek. Voorzichtig slaan ze hun benen er overheen en stappen op de plavuizen.

Ze staan voor de keukendeur. Harmen trekt een bolstaand stuk doek uit zijn wambuis. Hij vouwt het open. Binnenin zit een grote klont zoete stroop, die hij over het ruitje uitsmeert. Voorzichtig drukt hij de doek vast.

Ze luisteren.

Dan slaat Harmen met zijn vuist op het glas. Het kraakt dof.

Ze persen zich tegen de muur. Gespitst op elk geluid.

Als het stil blijft, trekt Harmen de doek naar zich toe. De middelste splinters blijven in de stroop hangen. Een paar grote scherven trekt hij uit de sponningen.

Joris houdt een klein stokje met een touwlus klaar. Hij steekt zijn arm door het gat. Rochus drukt tegen de deur en gebaart op welke hoogte de grendel ongeveer moet zitten. Harmen stapt onhoorbaar achteruit en loert omhoog. Intussen zwaait Joris licht met de lus, mikt in het donker en trekt op... Mis. Ze horen het touw ritselen.

‘Ik zit te hoog.’ Opnieuw slingert zijn krampachtig door het gat gebogen arm het touw. Een ogenblik blijft het hangen. Joris trekt. De lus glijdt weg. Hij haalt zijn arm terug en kneedt zijn schouder. Hij zucht.

‘Schiet toch op,’ dringt Harmen aan.

Geërgerd draait Joris ogenblikkelijk zijn hoofd om en kijkt de ander recht in zijn gezicht. Jammer, het is te donker om te zien of hij terugblikt. Wel zit Rochus wild te knikken om duidelijk aan te geven dat hij vindt dat Harmen gelijk heeft, terwijl hij het nu niet hardop durft te zeggen.

‘Kijk uit, dat je kop d'r niet afvalt,’ gromt Joris. Hij verbijt zijn woede

[p. 38]

en wringt arm en touwlus opnieuw door het gat. Al bij de eerste worp heeft hij beet. Hij geeft een ruk. Piepend komt de grendel omhoog. De deur schuift naar binnen open. Joris danst achter zijn arm aan om niet te vallen. Dan is het plotseling doodstil.

Ze luisteren.

Niets. Helemaal niets.

Omzichtig haalt Joris zijn arm naar zich toe. Ze staan binnen. Rochus schuift de deur tot op een kier dicht. Harmen vist zijn tondeldoos en een stompje waskaars uit zijn zak. Slaat vuur, altijd schrikken de mannen weer van de op elkaar ketsende stenen, blaast het vlammetje in de doos aan en houdt de kaarspit erbij. Het vet knettert. In het plotselinge licht blijken de gezichten van de drie verstard van spanning.

Snel gaan ze op onderzoek. Harmen is volledig op de hoogte met het zilverwerk dat een week geleden is afgeleverd. Waarschijnlijk staat het uitgestald in de pronkkamer, maar toch wil hij voor de zekerheid eerst de keuken doorzoeken. Boven de open vuurplaats, waar de braadspitten voor gevogelte, speenvarkens en grote stukken vlees staan opgesteld, hangen een paar worsten. Joris haakt er een los en snijdt er drie hompen af. Op de nu koude vuurpot ernaast staat een halve pastei op een stenen schaal. Hier graait hij een paar happen af. Harmen loopt, kauwend op zijn worst, naar de beschilderde kast en trekt op goed geluk een lade open. Hij sist tussen zijn tanden. Onmiddellijk staan de andere twee naast hem. Rochus graait zoveel mogelijk zilveren lepels naar zich toe. Harmen steekt de rest in zijn wambuis. Het rinkelt.

‘Stil!’ waarschuwt Joris opeens.

Ze staan verstijfd.

Iemand loopt langzaam de trap af.

‘Naar buiten,’ kreunt Rochus.

‘Nee!’ Harmen grijpt hem bij zijn kraag. ‘Naast de keukendeur.’

Ze drukken zich naast de deur tegen de muur, zodat ze niet onmiddellijk gezien kunnen worden wanneer iemand even zijn hoofd om de hoek mocht steken.

Alleen, het blijft niet bij een hoofd. Een man met een blaker, waarop een klein stukje kaars, komt binnen. Hij draagt een lang nachthemd. Op zijn hoofd heeft hij een slaapmuts. Het moet Van Wansinck zijn, begrijpen ze. Elke iets te luide ademhaling kan hen verraden.

De koopman smakt. Hij zet de blaker naast de pastei op de koude vuurpot. In het licht van de kaars ziet hij de weggegraaide happen.

[p. 39]

[p. 40]

‘Er is van dit pastei gegeten,’ mompelt hij. ‘Symen, dat snoeilustig jong, heeft van mijn pastei gekaapt!’

Het weerhoudt hem niet van eten. Met een lang vleesmes snijdt hij een groot part van de onbeschadigde kant.

‘Nog,’ hij tuit zijn lippen, ‘nog een stukje osselende.’ Met een vanzelfsprekend gebaar licht hij de deksel van een grote braadpan op en vist er met zijn mes het gebraad uit. Eerst proeft hij een stuk. ‘Behoorlijk,’ zegt hij keurend, ‘zeer behoorlijk.’ Snel slikt hij het brok door en snijdt een nieuwe reep af. ‘Ik ben pas tevreden als de bak- en braadlucht in d'r haar hangt. Maar ze kan d'r wat van.’

Hij legt het mes neer en draait zich met een sliert vlees in de hand om.

‘Brood... wat brood.’ Hij tast naar de blaker en doet enkele passen in hun richting.

Joris voelt hoe Harmen naast hem langzaam zijn mes trekt. In een oogwenk drukt hij de arm omlaag.

‘Wat...’ De ander heeft hen gezien. Zijn mond gaat open. Hij wil gillen, hij... Maar Joris' vuist treft hem voor zijn slaap net boven zijn oog. De tinnen blaker valt rinkelend over de grond. De kaarsstomp rolt brandend weg. Van Wansinck wankelt wijdbeens achteruit. Ploft dan ruggelings naast de kast en veegt in zijn val een klein vaatje van een kist. De duigen kraken.

‘Snel!’ Harmen bukt zich, steekt zijn kaars aan met het stompje en rent naar de kast. Stoot de al geplunderde la dicht en rukt die daaronder open. Vier zilveren schaaltjes. Hij heeft ze al. Rochus klauwt een beurs naar zich toe en opent hem. Twee gouden dukaten, verder zilveren munten, zilveren rijders, daalders, guldens, wat schellingen en stuivers en vrijwel geen koper. Joris kijkt op de kast. Hij tilt een gebarsten aardewerken kom op. Die rinkelt. Hij is zwaar, tot op de helft gevuld met kopergeld: oordstukken en duiten, al zitten er ook enkele zilveren stuivers, dubbeltjes en schellingen in. Kennelijk geld om kleine bestellingen mee te betalen. Hij snuift. Ook de anderen kijken om zich heen. Er brandt iets!

‘Brand!’

In het vaatje zat brandewijn. Die is weggestroomd en heeft vlam gevat. De plas lichtend blauw vuur reikt al tot aan de turfbak. Een uitloper kruipt in de richting van Van Wansincks nachthemd.

‘Wegwezen! Laat maar fikken!’ Harmen trekt Rochus mee.

‘Nee, dat kun je niet doen!’ Joris schreeuwt bijna. Hij kijkt verwilderd rond. Ziet dan ineens de stroopdoek waarmee ze de ruit hebben inge-

[p. 41]

drukt. De doek is naar binnen gerold. Joris grijpt de lap aan één punt en slaat op de vlammen in. Sleurt het vat opzij en zet het rechtop. Trapt. Schopt het nachthemd van Van Wansinck weg. Het helpt. Haastig controleert hij de turfbak en dooft daar nog enkele vonken. Hij raapt de sputterende stomp op en zet die weer in de blaker. Toevallig vlak naast het gezicht van de koopman.

Dan roept een vrouw van boven: ‘Japik! Japik! Kun je alles vinden?’

Harmen en Rochus bij de buitendeur gebaren hem in paniek mee te vluchten.

Joris loopt juist naar de andere kant, de enkele treden op die naar de rest van het huis leiden. Bij de deur gromt hij een paar maal onverstaanbaar.

‘Nee, nee, dan is het goed. Ik dacht, je weet nooit, als ik je soms helpen moet,’ horen ze de vrouw zeggen. Daarna schuifelende passen van iemand die een trap oploopt.

Joris pakt de kom met kleingeld en keert die om in de stroopdoek. Nu holt ook hij naar de uitgang. In de deuropening werpt hij nog even een blik achterom.

Van Wansinck ligt languit op zijn rug. Bewegingloos. Armen wijd. Benen gespreid. Zijn zware buik drukt het nachthemd hoog op. De flakkerende vlam naast zijn hoofd belicht een nu felrode plek opzij van zijn gezicht.