|
| |
| |
| |
XIX. Hoofdstuk.
Wanneer vrouw Klara en Frans het vertrek verlaten hadden, waer Frederik aen de zorgen van het meisje toevertrouwd was gebleven, begaven beide zich in den tuin. Zy wandelden eenigen tyd sprakeloos tot dat zy, aen eene zodenbank genaderd, zich neêrzetteden en de oogen ten gronde gewend hielden. Frans begon de samenspraek.
‘Mevrouw, ik ben u eene verklaring schuldig.’
‘Dan zal ik myne ondervraging later doen’ zegde de vrouw, ‘spreek gy eerst, ik luister:’
‘Mischien zal ik die ondervraging voorkomen, mevrouw’ zegde de jongeling ‘het moederoog zal denkelyk scherpzigtiger dan de blik van eenen getrouwen en verkleefden vriend geweest zyn.
Hier zweeg Frans eene korte poos; want hy vreesde grondig de samenspraek aen te vatten. Hy staerde nog eenigen tyd regt voor zich op den grond en dan, met de hand over het voorhoofd strykende, als wilde hy zynen geest verhelderen, sprak hy:
‘Mevrouw, ik heb altyd gedacht dat ik klaerzigtig was en ik geloof tot heden toe nog aen die eigenschap
| |
| |
des geestes. Dan, alsof het ware om mynen hoogmoed ten dien opzigte te straffen, ben ik sedert eenigen tyd diep verblind geweest. Ik kan my die verblindheid wel eenigzins uitleggen; doch daertoe ben ik verpligt u eene gansche geschiedenis te verhalen. - Ik zal zulks later doen; want ik wil dat gy in myne ziel klaer lezet en verstaet dat die Frans, welken gy meestal geestig en moedvol gekend hebt, in zyne ziel wreede martelingen heeft onderstaen, martelingen die gy zult begrypen, mevrouw, en die myne verblinding zullen doen vergeven.’
‘Myn goede Frans’ zegde Klara ‘ik versta u niet te wel: uwe woorden zyn geheimzinnig.’
‘Zeg liever verward’ sprak Frans, met eene zigtbare ontsteltenis op het gelaet. ‘Vergeef my, mevrouw, myn geest is nog niet gansch kalm geworden, myne gedachten woelen overhoop in myn brein en het zou my onmogelyk wezen er voor het oogenblik een goed orde in te brengen. Dan, ik zal myn best doen en de zaek maer zonder omwegen aenvatten. Zie hier....... Hebt gy aendacht geslagen, mevrouw, op de woorden die aen den mond van juffer Elisa ontvallen zyn, wanneer zy daer zoo even mynen armen vriend het leven terug geschonken heeft?’
‘Ik heb zulks gedaen, Frans.’
‘Hebt gy ook hare verdere ontsteltenis, hare vreugde, met een woord, hare gansche houding opgemerkt?
‘Dat ook is my niet ontsnapt......’
‘Welnu, mevrouw, dat heeft op my hetzelfde uitwerksel gedaen als een bliksemslag die my zou getroffen hebben...... Verstaet gy nu wat ik door myne verblindheid zeggen wil.’
| |
| |
‘Ik begryp u, heer Frans, en moet u met schaemte bekennen, dat myne klaerzigtigheid niet grooter is geweest dan de uwe en dat die ontdekking my een droef, een pynigend gevoel heeft veroorzaekt..... Dat er liefde tusschen Elisa en Frederik bestaet, ten minsten, dat Elisa liefde voor uwen vriend gevoelt, ziedaer eene zaek die voor my niet verder hoeft bewezen te worden.’
‘En dat het gevoel uwer dochter door Frederik gedeeld wordt’ onderbrak Frans ‘daer twyfel ik thans ook geen oogenblik meer aen. Zonder dat, mevrouw, hadden wy het mirakel van daereven niet zien gebeuren. Wat geene geneeskunst vermogt, wat de stem der tederste vriendschap niet kon verkrygen, kon niet dan door de magt der liefde geschieden.’
‘Zie nu eens, heer Frans’ hernam de moeder ‘welke toestand de myne wordt. - Door een zuiver gevoel van vriendschap aengedreven, heb ik my aen den besten vriend van mynen afgestorven zoon verkleefd; gy zyt my een groote troost geweest en tot nog toe ben ik fier op uwe vriendschap en zal zulks blyven.....’
‘Spreek toch zoo niet, mevrouw’ onderbrak de kunstschilder ‘ik slechts ben door uwe vriendschap vereerd geworden en, heb ik u soms van eenig nut kunnen wezen, by u heb ik meerder zielentroost genoten, dan ik ooit op de wereld gesmaekt heb. Zyt gy my niet immer als eene moeder geweest! heb ik by u niet diegene weêrgevonden welke my zoo vroeg op de wereld is ontroofd geworden!.....’
De vrouw drukte de hand van Frans en sprak verder:
‘Laet my voort uit zeggen........ Gy hebt my uwen vriend doen kennen en ik heb hem als een tweeden
| |
| |
zoon beschouwd. Hy heeft in mynen woon, zoo niet eene vreugdevolle, ten minsten eene vriendschappelyke verkeering gevonden. Ik, zoo wel als gy, trachtte alles aen te wenden om de gezondheid des jongelings te doen herstellen. De vriendschappelyke omgang met myne dochter scheen my daertoe niet hinderlyk, zelfs voordeelig te moeten wezen; want ik weet dat, by het tedere gevoel welk Elisa bezit, zy echter verre is van door een hoogen geestdrift beheerscht te worden. Zulk eene geestgesteltenis scheen my niet dan eene gunstige werking op Frederik te kunnen voortbrengen; doch diep verblind moest ik wezen, om niet te zien welk een gevaer met dit alles gepaerd ging. Frederik was my als een zoon; hy kon in mynen geest niet dan een broeder voor Elisa wezen, en aen liefde heb ik niet eens gedacht. Wat zal men nu in het openbaer zeggen?’
‘Wie zou iets ten uwen nadeele durven zeggen’ sprak Frans op eenen ernstigen toon ‘wie zou uwen naem durven onregt doen!
‘Iedereen zal dit durven’ hernam de vrouw ‘zoo niet luid op, ten minsten in het geheim. Men zal zeggen, dat ik u beide in mynen woon gelokt heb, om eenen echtgenoot voor myne dochter te kunnen kiezen. Ja, dat zal men zeggen......’
‘Wie zulk een woord in myne tegenwoordigheid durfde uitspreken!’ riep Frans regtstaende en zyne vuisten wringende ‘wie nog zoo veel niet zou durven zeggen, die zou van myne handen sterven!’
‘Bedaer, myn vriend’ zegde Klara ‘bedaer; ik ga verder. Ik veronderstel dat men niets zegge of wel dat ik my aen de gezegden der wereld niet stoore. Wat moet dan de familje van Frederik zelve denken, met
| |
| |
welke oogen moeten my de ouders van uwen vriend aenzien? zal zich in hunnen mond den naem van koppelaerster niet opdoen?.... Verstaet gy nu welk hartzeer my dit voorval veroorzaekt, verstaet gy die vernedering, heer Frans?’
De vrouw was gansch ontsteld, wanneer zy die laetste woorden uitsprak; haer bleek wezen was gloeijend geworden en uit hare anders zoo zachte oogen straelde een vuer dat byna van gramschap getuigde.
‘Op myne beurt, mevrouw’ zegde de kunstschilder, met eene ernstige uitdrukking op het gelaet ‘op myne beurt van u de kalmte, de bedaerdheid aen te bevelen. Gy kent de ouders van mynen vriend niet, anders zoudt gy dien argwaen zoo ver mogelyk wegstooten. - Mevrouw! de mensch is zoo slecht niet als men het zich meestal wel inbeeldt. Hoe veel regt ik persoonelyk heb om de gansche wereld als in eenen enkelen haet te omsluiten en eenen verschrikkelyken vloek over haer uit te spreken, moet ik de eerste bekennen, dat er nog zielen bestaen die ons het leven onder aengename kleuren kunnen doen zien en, door hare uitgestrekte goedheid, het slechte kunnen doen vergeten. Ik heb u leeren kennen en ik ken de ouders van mynen vriend Frederik. Gy zyt elkander volkomen waerdig...... Nu veronderstel ik, mevrouw, dat de toestand gansch veranderd zy. Zoudt gy, in het geval der ouders van Frederik, de hoonende gedachten voelen opkomen welke gy thans vreest?’
Klara wachtte eenige oogenblikken alvorens te antwoorden; dan zegde zy:
‘Ik ben van het tegendeel niet verzekerd, heer Frans, ik beken het u regt uit; want neem wel in aendacht dat de persoonen aen elkaer onbekend zyn.’
| |
| |
‘Dan wordt de overtuiging moeijelyker’ hernam Frans, en na eenige stonden stilzwygen ging hy voort:
‘Betrouwt gy op myn woord, mevrouw?’
‘Ik stel daer vollen vertrouwen in, Frans.’
‘Welnu, ik durf u van myne woorden de plegtigste verzekering geven; ik durf u zweren dat zulke gedachten zich in den geest der ouders van Frederik niet zullen opdoen, en gy kunt u op myn woord betrouwen... Te meer’ ging de jongeling voort ‘ik zie niet welke laekbare berekening er hier zou te maken zyn. De fortuinen zullen zoo veel niet schillen. Zyn de ouders van Frederik mischien ryker, zy hebben twee kinderen, daer Elisa slechts alleen is, en in dit geval ook, mevrouw, durf ik u verzekeren dat er zich geen de minste moeijelykheid zou opdoen. Het geluk van Frederik, indien het in eene vereeniging met uwe dochter gelegen schynt, zou in allen gevalle voor de ouders genoeg wezen.’
‘Dat is ook nog eene zaek waeraen ik niet gedacht had, heer Frans.’
‘Denk er dan nog niet aen, mevrouw; want ik verzeker u dat gy zoo wel over dit als over alles gerust kunt wezen, en indien gy my geene andere opwerpingen meer te doen hebt, dan aenzie ik reeds het geluk van mynen vriend als voltrokken; wel te verstaen, zoo de liefde reeds onveranderlyk vastgesteld is.’
Klara antwoordde niet op die laetste gezegde van Frans en bleef als in bedenking verslonden zitten. De jongeling eerbiedigde dit stilzwygen gedurende eenige stonden en dan, den arm van Klara zachtjes aenrakende, zegde hy:
‘Mevrouw, daer zyn ze beide.’
| |
| |
Klara sloeg nu de oogen opwaerts en zy zag Frederik, met Elisa aen den arm, in den tuin treden en hunne schreden rigten naer de bank waer zy met den kunstschilder gezeten was. Het harte der vrouw klopte ongestuimig in haren boezem.
De twee gelieven waren weldra tot de bank genaderd en na dat er eenige woorden over Frederiks toestand gewisseld waren, zetteden de jonge lieden zich naest de zyde der moeder. Frederik nam de eerste het woord op:
‘Mevrouw’ sprak hy ‘de gunsten die gy my reeds bewezen hebt, zyn groot en onschatbaer, doch ik wil van myne erkentenis niet spreken; want ik heb u thans eene gunst af te smeeken die al de anderen overtreft en die ik nimmer naer waerde zou kunnen erkennen.’
‘Spreken wy van geene erkentenis, vriend Frederik. Indien ik u eene vriendschap bewezen heb die uit den grond des harten voortvloeide, dan hebt gy my immers door eene niet min opregte vriendschap beloond?’
‘o Ja, mevrouw’ zegde Frederik, de hand van Klara vastgrypende ‘ja, myne vriendschap is zoo opregt en zoo vurig als immer vriendschap zyn kan. Doch, ik voel het op dit oogenblik, ik heb my zelven verwyten te doen; ik had eerder moeten spreken en ook aen mynen braven vriend Frans. Vergeeft gy my beide dat ik u een geheim verzwegen heb?’
‘Wat my betreft!’ riep Frans ‘het is u uitterharte vergeven, myn vriend; ik zelf had uw geheim moeten doorgronden en daer ik het niet gedaen heb, moet ik een domkop wezen en heb uwe achterhouding verdiend. Ik vergeef het u volkomen!’
‘En gy, mevrouw?’ vroeg Frederik.
| |
| |
‘Ik zal niet wreeder dan uw vriend wezen’ zegde de vrouw ‘doch spreek klaerder, heer Frederik.’
De jongeling voelde zich diep ontsteld en wist niet hoe verder zyne gedachten te verklaren. Eindelyk scheen hy al zynen moed by een te roepen en zegde:
‘Ik zal met geene omwegen te werk gaen, mevrouw, en u liever maer regt uit zeggen, dat ik Elisa bemin en dat wy beide u komen afsmeeken, om dit gevoel, door uwe moederlyke toestemming, te heiligen.’
Alhoewel vrouw Klara eenigzing op die bekentenis voorbereid was, werd zy nogtans, by de woorden van Frederik, hevig ontroerd. Zy antwoordde niet oogenblikkelyk en liet het oog op Elisa vallen. Het meisje vloog haer om den hals en zegde, terwyl tranen uit hare oogen drongen:
‘Ik versta u, moeder, myne lieve moeder! ja! het ware my eene heilige pligt geweest u van myne gevoeleus te onderrigten, alvorens dezelve onuitrukbaer in myn hart te laten binnen dringen.... Vergeef my, dat ik dien pligt verzuimd hebbe, vergeef my dat ik, schynbaer, geen vertrouwen genoeg in u gehad heb. Ik durfde het u niet bekennen, te meer daer het my scheen dat ik niet alleen meester van myn geheim was.’
Klara drukte hare dochter in hare armen en kon geen woord uiten. Wat er in het hart der vrouw op dit oogenblik omging, was voor haer zelve onverklaerbaer. Duizende gevoelens schenen tegen elkaer te kampen; doch allen werden overmeesterd door de liefde die zy haer kind toedroeg en de vriendschap die zy voor den braven jongeling gevoelde.
‘Zeg moeder’ ging nu Elisa, na eenige stonden voort ‘zeg, moeder, dat gy ons het stilzwygen vergeeft,
| |
| |
zeg dat gy onze liefde niet afkeurt en onze wenschen zult voldoen, voor zoo veel het van u afhangt!’
‘Kan ik my tegen het geluk van myn kind verzetten?’ sprak Klara weenend ‘en zou ik myne dochter aen eenen meer edelmoedigen gemael dan Frederik kunnen toevertrouwen?........ Doch, myn kind, ik ben hier niet alleen die beslissen moet: Frederik heeft ouders.......’
‘Die ook myn heil en niet dan myn heil zullen willen!’ onderbrak Frederik, nu insgelyks om den hals van Klara vliegende. ‘Myne ouders’ ging hy voort ‘o zy zullen zich in mynen keus verheugen en zouden zy wel anders kunnen! o Mevrouw of liever, myne moeder!.... laet my u dien heiligen naem voortaen geven, myne lieve moeder! heb dank: gy maekt my den zaligsten der menschen!’
‘Het zy dan zoo, myne kinderen’ zegde de moeder ‘en dat myne toestemming u heilryk weze! Ik ken uw beider hart en mag my op u betrouwen.’
‘Goed zoo! mevrouw!’ riep Frans ‘en ik ook ik wil in de blydschap deelen! Kom hier, myn goede vriend, dat ik u in myne armen drukke! uw geluk geeft my hoop en zalft de wonde die in myn hart gapend is.’
Frederik verliet Klara om zich in de armen zyns vriends te werpen en beide bleven eenen langen tyd borst tegen borst geklemd, terwyl tranen van vreugde over hunne wangen rolden.
Allengs verging die soort van geestdrift en nu begon men kalmer over den toestand der jonge lieden te denken. Frans was van gevoelen dat men niet dadelyk kennis van de liefde van Frederik aen zyne ouders zou geven en hy stelde voor, van den vader aen te sporen om
| |
| |
naer Dusseldorf te komen en, op die wyze, kennis en vriendschap aen te knoopen, alvorens van de nauwere banden te spreken, welke de twee huisgezinnen aen elkaer moesten binden. Dit voorstel behaegde wel byzonder aen vrouw Klara; zy vond daerin eene verligting voor de onrust welke zy toch niet gansch uit den geest kan verdryven. Frans bood zich te meer aen om oogenblikkelyk eenen brief ten dien opzigte te schryven en Frederik was daermede volkomen in zynen schik; mits hy daerin eene bespoediging zag om tot zyne zoo vurig gewenschte vereeniging met Elisa te komen. - Men verliet alsdans den tuin en Frans stelde weldra eenen behendigen brief op die door leugens om beters wil zondigde; maer onvermydelyk het verlangde doel moest bereiken. Hy zegde dat de gezondheid van Frederik zich allengs meer en meer versterkte, dat zyn verblyf te Dusseldorf hem reeds genezen had; doch dat hy er nog eenigen tyd moest vertoeven ten einde een gansch nieuw mensch te kunnen worden; dat hy veel over het vaderland sprak en - indien hy, Frans, er klaer in zag - zyn vriend mogelyk wel door de landziekte of het zoo genoemd heimwee zou kunnen overvallen worden. Nu, dat moest vermeden worden; want de lucht van Dusseldorf was tot hier toe onontbeerlyk, en het beste middel om de zaken in goed orde te houden, was dat de vader een reisje naer Dusseldorf zou ondernomen hebben en, op die wyze, als het ware, het grootste gedeelte van het vaderland zou hebben mede gebragt, om het heimwee in deszelfs oorsprong te dooden. Hy bleef te meer op een spoedig antwoord wachten. - De brief werd aenstonds toegezegeld en naer den post gedragen.
| |
| |
Het overig van dag werd in stille, kalme vreugde doorgebragt. Frans deed zyn uiterste best om zoo vrolyk mogelyk te schynen; doch het oog van Klara was scherpziende genoeg om te ontdekken, dat de vreugde des jongelings slechts in schyn bestond en er hem een wreede worm aen het hart moest knagen. Zy nam voor dit geheim te onderscheppen, in de hoop van den braven kunstschilder eenige vertroosting in zyn lyden te kunnen doen gevoelen. Met dit inzigt zegde zy hem, wanneer zy des avonds na den eten rond de tafel geschaerd zaten:
‘Vriend Frans, indien ik goed geheugen heb, hebt gy my vandaeg door afgebroken woorden laten hooren, dat gy eene smart in den boezem draegt en gy hebt my zelfs beloofd een verhael te doen. Is het oogenblik niet gunstig om uwe belofte te volbrengen?’
Eene zigtbare droefgeestigheid verspreidde zich op het gelaet van Frans; hy antwoordde:
‘Ik weet niet, mevrouw, of ik wel goed zou handelen met u thans myn hart te openen. Het verhael dat ik u te doen heb, is een liefdeverhael; doch hemelbreed verschillend van de liefdegeschiedenis welke wy vandaeg bywoonen. Het toont de keerzyde der medalie, zoo als men zegt, en waerom de blyde stemming van den geest van Frederik en Elisa thans krenken?’
‘Vriend’ sprak Frederik ‘ik ben het dan alleen niet die geheimen bezeten heb?’
‘Neen, vriend’ zegde Frans ‘doch myn geheim dagteekent slechts van gister en er is een groot verschil tusschen de twee geheimen; de kennis van het uwe moest mynen boezem met vreugde overgieten; de uitlegging van myn geheim kan slechts treurige gedachten opwekken.’
| |
| |
‘Eene rede te meer om te spreken, myn brave vriend, hernam Frederik, wy zullen u mogelyk eenigen troost kunnen verschaffen en treuriger kan uw verhael ons niet maken dan wy reeds zyn, wetende dat gy eene smart bezit waerin wy niet deelen.’
‘Welnu, ik zal dan spreken’ zegde Frans ‘myn verhael zal dan het bittere zyn dat zich op de wereld toch by alle vreugde moet mengen. Luistert:’
En Frans begon zyn verhael:
‘Het is jaren reeds geleden dat ik ook voor de eerste mael den drift der liefde gewaer werd. Zy die myn hart, by den eersten aenblik, overmeesterd had en myne zinnen als door verbystering had geslagen, was eene voorbeeldelyke schoone maegd. Ik beminde haer uit al de krachten myner ziel en de eerste tyden onzer liefde waren wel de schoonste dagen die ik op myne levensbaen ontmoet heb. Teresa, zoo heette zy, was fier en grootsch van inborst; doch die eigenschap werd door eenen drift bestreden die niet min krachtig was: die drift bestond uit eenen onverzaedbaren hoogmoed, een gedurig verlangen om aenzienelyk in de wereld te worden. Dat doel voorzag zy ongetwyfeld, met my vereenigd, niet te kunnen bereiken, en zulks was de grootste reden waerom zy haer gegeven woord van eeuwige liefde verbrak en my verliet om met eenen vreemdeling, die haer een uitgestrekt fortuin aenbood, in huwelyk te treden.’
‘Maer zy beminde u dan niet?’ onderbrak Elisa.
‘Voorzeker, mejuffer’ antwoordde Frans ‘moest de liefde by haer de hoogste drift niet wezen; want zy heeft my waerlyk bemind, zoo sterk als zy kon beminnen; ik ben daervan verzekerd.’
Elisa sprak niet meer en Frans ging in zyn verhael voort:
| |
| |
‘Zy verliet Antwerpen en ik hoorde geen woord van haer meer. Intusschen deed ik alle moeite om myne liefde te vergeten en die stryd was verschrikkelyk. Hoe ik daer onder niet bezweken ben, kan ik tot hiertoe nog moeijelyk begrypen. Dan eindelyk, indien het wel geen vollen zegeprael was dien ik behaelde, kwam ik toch zoo verre, dat ik eenige gerustheid in mynen geest deed dalen en slechts een treurig aendenken van het alles bewaerde. Droevig sleet ik myn leven, en hadden diegenen welke gedurig eenen glimlach op myn aenzigt zagen zweven, kunnen voelen welke foltering er in myn hart schuilde, zy hadden voorzeker medelyden voor mynen hoogmoed gevoeld, die my aendreef om myne gevoelens voor elkeen verborgen te houden. Myne beste vrienden, ik verwyt het my thans, hebben nooit de uitgestrektheid myner ramp gekend. Ik was vrolyk en lachte, terwyl de razende wanhoop in mynen boezem woedde en ik my het hart als voelde uitwreten. Eene armzalige rol die ik speelde!.....
‘De jaren slopen heen en van Teresa vernam ik geen woord. Ik had echter veel gegeven om te weten waer zy was en of zy zich gelukkig mogt noemen. Dit laetste, dunkt my, zou myn hart meer bevredigd hebben.....
‘Myne onrust, die byna verdwenen was, werd hier te Dusseldorf op eens weder ontwaekt, door eene soort van droom dien Frederik my zekeren dag verhaelde. Ofschoon ik daeraen, voor dien oogenblik, geen geloof hechtte en het alles als eene werking der fantazy myns vriends beschouwde, kon ik echter de ontsteltenis niet bedwingen welke ik in myn binnenste gewaer werd. Ik bleef op het wonderbare verhael mymerend nadenken
| |
| |
en indien ik en den toestand en de handelwyze myns vriends eenigzins uit het oog verloor, is het daer alleen aen toe te schryven.....’
‘Het was dan de waerheid’ onderbrak Frederik ‘wat ik van dit buitengoed verteld heb?’
‘De zuivere, naekte waerheid, myn vriend’ zegde Frans ‘Gy hebt wonderbare dingen gedurende uwe ziekte verrigt, dingen die weinige geneesheeren nog ondervonden hebben, dingen die onuitlegbaer zyn, die den geest slechts ten nadeele van het lichaem kan uitwerken, en ik hoop dat gy thans voor goed die eigenschappen zult verloren hebben.’
‘Ik hoop het’ zegde Frederik ‘en iets dat ik u stellig kan verzekeren, is dat ik, sedert dezen middag, eene gansche omwenteling in mynen geest gewaer worde. Ik gevoel my zoo als eenigen tyd voor dat gy de eerste mael onze geboortestad verliet.’
‘Voor de kennis die gy met Wolfang aengeknoopt hebt?’ zegde Frans, eenen doordringenden blik op zynen vriend slaende.
‘Zoo als gy zegt’ antwoordde Frederik, met eenen ligten schaemteblos op de wangen ‘ik wilde dien naem niet uitspreken......’
‘Gy zult het my thans dan ook niet euvel opnemen, hernam Frans, wanneer gy zult weten, dat ik het schrift van Wolfang, dat u eergisteren is toegekomen, verscheurd heb?’
Frederik bezag, met eene ongemeene aendacht, zynen vriend Frans; eene ligte bleekte verspreidde zich op zyn gelaet; doch eensklaps, zyne hand uitstekende, zegde hy met eene statige stem:
‘Gy hebt wel gehandeld, myn beste vriend, laet my uwe hand drukken.’
| |
| |
Frans stond regt, drukte met gevoel de hand zyns maets en zegde met eene stem die van hooge vreugde getuigde:
‘En voor goed zyt gy thans genezen, myn vriend. Die woorden en die handelwys zyn er eene onwederlegbare proef van.’
Na eenige stonden hernam Frans zyn verhael en sprak:
‘Zie hier nu, myne goede vrienden wat er my dezer dagen overkwam:
‘Zekeren keer dat ik my met Frederik aen het venster onzer kamer in het gasthof bevond, ontwaerde ik tusschen de menigte eene vrouw in versletene kleeding, maer die van vroegere weelde getuigde, uitgedoscht. Ik kon hare wezenstrekken niet onderscheppen; doch hare houding, hare ryzige gestalte, hare gang, alles scheen my te zeggen dat ik die vrouw meermaels gezien had. Zy was niet alleen; een jong meisje hield hare hand vast en, terwyl de vrouw het hoofd naer den stroom gewend hield, zag de lieve kleine rond en ik kon dit meisje met zorgvuldigheid onderzoeken en derzelver wezen in mynen geest prenten. De nieuwsgierigheid en meer nog een angstig gevoel, dat in myne borst rondwoelde, spoorde my aen die vrouw van naderby te gaen onderzoeken, hare trekken te zien en my te overtuigen of het voorgevoel dat in mynen boezem brandde en my Teresa in die arme vrouw voorstelde, gegrond was. Zonder iets aen mynen vriend te zeggen, verliet ik de kamer, vloog den trap af en begaf my op straet tusschen de menigte. Dan, of myn hart te zeer geschokt was en myne aendacht benevelde of welk ook de oorzaek mogte wezen, het was my onmo- | |
| |
gelyk de vrouw nog te ontdekken en, na eene halve uer de menigte in alle rigtingen doorkruist te hebben, begaf ik my, de ziel met nog meer angst en nieuwsgierigheid vervuld, terug naer myn verblyf. Frederik vroeg my naer de oorzaek dier korte afwezendheid niet en ik zegde er hem ook niets van.
‘De beelden der arme vrouw en van het jonge meisje, dat haer vergezelde, bleven voor de oogen myns geestes zweven en meermaels ging ik uren lang de straten der stad doorkruisen, in de hoop van de een of andere te ontmoeten: myne poogingen bleven vruchteloos. Nu versta ik waerom Frederik myne afwezendheid niet scheen gewaer te worden. Van dan af leefde hy ongetwyfeld reeds in eene andere wereld en eene andere beeldtenis, die in zynen geest zweefde, maekte hem voor alles onopmerkzaem.
‘Wat myne poogingen niet konden te weeg brengen, moest my eindelyk het toeval verschaffen. - Wanneer ik eergisteren met Frederik naer ons verblyf terug keerde, ontwaerde ik eensklaps het kleine meisje dat ik met de geheimzinnige vrouw bespeurd had. Ik verliet plotselings mynen vriend en volgde de schreden van het kind op. De kleine doorkruiste een aental straten en hield ten laetsten in een der afgelegene wyken der stad voor eene arme wooning stil. Zonder opgemerkt te zyn, volgde ik en steeg achter het kleine meisje eenen donkeren trap op die tot eene armzalige kamer leidde. Door de halve duisternis beschermd, trad ik het verblyf binnen en zie hier wal er zich voor myne oogen aenbood. In eenen hoek der kamer, die tamelyk groot was en er daerdoor nog naekter en armoediger uitzag, bevond zich een ouderwetsch ledekant waer eene
| |
| |
vrouw op uitgestrekt lag. Van de plaets waer ik stond, kon ik my genoeg overtuigen, dat die vrouw de zelfde was die ik voor myn gasthof had gezien; doch onmogelyk was het my voor vast te zeggen of het ook Teresa, de weleens zoo zeer aengebeden vrouw, was die daer, ongetwyfeld door zware ziekte overvallen, op het ledekant neêrgezegen lag. Ik bleef intusschen opmerkzaem....
‘Eene andere vrouw, die zich in het vertrek bevond, was het jonge meisje komen te gemoet gesneld en had uit een korfken, dat het kind met zich bragt, een flesken gehaeld, dat voorzeker geneesmiddelen moest inhouden. Terwyl de oude vrouw zich bezig hield met een gedeelte van het geneesvocht in een kopje te gieten, stapte ik ongemerkt tot het ledekant en liet my op eenen stoel, die naest hetzelve geplaetst was, neêrvallen. De kranke had myne beweging gehoord, wendde het hoofd om en een gil ontvloog haren mond, wanneer zy myne gelaetstrekken beschouwd had.
- ‘Teresa’ sprak ik, terwyl ik hare hand vastgreep ‘Teresa waerom die ontsteltenis?’
- ‘o God! die schande ook moest ik dan nog onderstaen!’ riep zy, haer aengezigt met de hand bedekkende ‘dat is de druppel die de maet myner rampen moet doen overloopen!’
- ‘Teresa’ hernam ik ‘wat heb ik u dan zoo slecht gedaen, dat myn aenzien, dat myne tegenwoorheid u zulken afschrik kan inboezemen?’
- ‘Gy hebt my geen slecht gedaen, mynheer’ riep zy ‘en het is daerom! Verstaet gy dan niet dat schaemte de hoogste marteling is?’
‘o Immer nog hoogmoedig’ mompelde ik stil by my zelven ‘ongelukkige vrouw!’
| |
| |
- ‘God! God!’ ging Teresa voort ‘gy hebt dan zelfs niet gewild dat ik met myn geheim, het geheim myns ongeluks, myner armoede, in het graf zou dalen! het was nogtans de eenige gunst die ik u afgesmeekt had.....’
- ‘Laet die gevoelens varen, Teresa’ zegde ik ‘kent gy dan het hart van Frans niet en zyt gy niet overtuigd?...’
- ‘Zwyg, mynheer’ onderbrak zy ‘uwe woorden doen my slechts myne vorige verblindheid zwaerder gevoelen! o verlaet my en verbitter de laetste stonden myns levens niet meer: myn lyden is reeds zwaer genoeg!’
- ‘Ik wil uw leven verzachten, Teresa’ zegde ik ‘wees nu niet onregtveerdig en stoot toch de hand niet van u weg die u troost in uwe smarten wil aenhieden. Dat ware het grootste ongelyk dat gy my ooit zoudt aengedaen hebben.....’
‘By het hooren dier woorden plaetste de zieke zich half regt in het bed; hare oogen, door de korts ontstoken, stonden als twee vuerbollen onder haren breeden schedel te gloeijen; hare lippen werden door eene ligte stuiptrekking bewogen en, my eenige stonden met eenen scherpen blik beziende, zegde zy met eene fiere doch ontroerde stem:
- ‘Hoe zoudt gy my troosten! weet gy wat ik geleden heb!’ en, met eenen wreeden glimlach op het wezen, liet zy haer hoofd terug op de peuluw neêrzakken.
- ‘Ik weet alles!’ riep ik opeens, als in geestdrift vervoerd, uit ‘ik weet al wat gy by uwen echtgenoot geleden hebt!’
- ‘Hoe! gy weet.....’ zegde de kranke, en eene rilling schokte hare ledematen.
| |
| |
- ‘Ik weet alles!’ herhaelde ik, en als op dien stond door eene hoogere magt bestuerd, voelde ik in myne ziel de overtuiging dat het verhael, welk Frederik my gedaen had en dat ik eerst als een droom had beschouwd, de waerheid was. Door den geestdrift vervoerd, boog ik my alsdan op het ledekent, greep de hand der zieke vast en, mynen mond by haer oor voegende, zegde ik met eene bevende stem; doch die slechts van medelyden getuigde:
- ‘Ik ken het buitengoed by den Rhyn waer gy gewoond hebt en eerst eenige gelukkige dagen hebt gesleten; ik ken den brief die aen uwen echtgenoot geschreven was en dien gy ook gelezen hebt; ik ken het bosch waer twee mannen binnentraden van welke er slechts een terugkeerde; ik ken de kamer waer gy uwen echtgenoot zyne wandaden verweten hebt en waer hy op zyne kniën u de stilzwygendheid afgebid heeft.... Zeg; ken ik uwe geheimen, uwe ongelukken, ja of niet, Teresa?’
- ‘Regtveerdige God!’ gilde de kranke en zy werd als levenloos.
‘Ik verweet my weldra de woorden die ik zoo onvoorzigtig had uitgesproken. Ik riep op Teresa; doch zy kon my niet antwoorden en bleef in hare bezwymdheid. Nu eerst wendde ik my om en stuerde het woord tot de oude vrouw die, met de grootste verbaesdheid, dit wonderbaer tooneel had nageoogd. Eene hevige gramschap glom op haer gelaet en zy riep my in vervoering toe:
- ‘Mynheer! gy hebt haer gedood! wie heeft u het regt gegeven hier in mynen woon te dringen! wie zyt gy, mynheer!’
| |
| |
- ‘Ik ben de beste, de eenige vriend dien Teresa op aerde bezit’ sprak ik met kalmte ‘doch, brave vrouw, het is nu het oogenblik niet om u uitleg van iets te geven. Tracht liever met my de mogelyke middelen aen te wenden, om de zieke tot het leven terug te roepen; voortaen zal zy voor geene armoede te vreezen hebben en zy zal, zoo niet een gelukkig, ten minsten een zacht leven leiden.’
De gramschap der vrouw bedaerde en te samen begonnen wy nu alle middelen aen te wenden om de bezwymdheid van Teresa te doen ophouden. Na lange poogingen gelukte ons zulks.
Zwak en afgemat was de zieke, wanneer zy tot het bewustzyn was teruggekomen. De gloed harer oogen was uitgedoofd; het koortsvuer dat eenige stonden vroeger op hare wangen gloeide was verdwenen en had voor eene doodsche bleekte plaets gemaekt. Na eene lange poos stilzwygen nam ik weder het woord op:
- ‘Teresa’ sprak ik ‘schep moed, uw lyden zal thans een einde gaen nemen. Ik ben u immer ten vriend geweest en ben het nog. Gy zult my niet weigeren, wanneer ik u eene weldoende hand zal aenbieden. Ik ben niet ryk; doch wat ik bezit, kan ik met u deelen en dan zal niemand van ons iets te kort hebben. Wanneer gy genezen zult zyn, kunt gy eene verblyfplaets uitkiezen. Van verre zal ik op u waken en er zal u niets meer ontbreken. Zeg, Teresa, zult gy dit aenbod niet versmaden, en vergeeft gy my de treurige woorden welke daer straks aen mynen mond zyn ontvallen?’
- ‘Het is aen my niet dat gy om vergeving moet smeeken, mynheer’ zegde Teresa met eene zwakke stem ‘ik zou my voor uwe voeten moeten werpen;
| |
| |
want myne schuld jegens u is groot, is oneindig. Ik heb weleer, door gedachten van hoogmoed misleid, uwe liefde verstooten en myn eigen ongeluk bewerkt; nu zie ik welke dwaesheid ik begaen heb, en ik heb myn lyden verdiend.....’
- ‘Uw lyden zal ophouden, myne lieve Teresa!’ riep ik ‘en gy zult nog gelukkige dagen op de wereld slyten!’
- ‘Bedrieg u niet langer, goede Frans’ zegde zy ‘myn leven is gekraekt en reikt aen zyn einde. Myn vonnis is reeds sedert eenige dagen door den geneesheer uitgesproken en ik voel dat dit vonnis omhoog bekrachtigd is. Ik moet sterven.....’
- ‘Dat zal niet!’ riep ik ‘God zal my u niet hebben laten terug vinden om u weder voor eeuwig te verliezen!’
- ‘Myne dood bedroeft my niet’ zegde zy, myne hand grypende ‘het is het eenige einde voor myne smarten en ik moet er den hemel dankbaer voor wezen, te meer, daer hy gewild heeft dat gy myne laetste levenstonden kwaemt vertroosten. o Ik ken u slechts goed van dit oogenblik, myn vriend, en wanneer gy daer straks aen myne bedsponde trad, dacht ik nog immer dat gy een gewoon mensch waert, en dat uwe ziel van het zelfde slyk als die der anderen gevormd was.... Doch spreken wy daer niet verder over..... want de de dood, die my thans aengenaem is, zou my mogelyk nog wel afgryslyk kunnen worden.....’
‘Na eenige stonden stilzwygen ging zy weder voort:
- ‘Belooft gy my, Frans, geheim te houden wat gy over mynen echtgenoot weet?’
- ‘Ik zweer het u’ zegde ik ‘en nooit zal mynen
| |
| |
mond daer meer van gewagen; zyn naem zal nimmer van myne lippen vallen en uwe eer zal niet gekrenkt worden....... En nu, is het te veel van u eischen, u te vragen welkdanig uw lot geweest is, sedert dat gy uwe onweerdige gade eenen eeuwigen vaerwel gezegd hebt?’
- ‘Treurig, doch zonder buitengewoone omstandigheden is dit lot geweest’ zegde de vrouw ‘ik heb een gedeelte van Duitschland met myn kind doorzweefd en met werken, met slaeflyk werken het zure brood verdiend. Myn kind werd my door eene wreede ziekte ontroofd en daer by verloor ik den laetsten troost in myn lyden. - Hier te Dusseldorf eindelyk verzwonden, heb ik toevallig deze brave vrouw leeren kennen en het is aen haer te danken, dat ik zoo lang nog het leven heb kunnen rekken en thans in geen gasthuis, in het midden van onverschillige wezens, den laetsten adem zal moeten uitblazen...... o Heb dank, Martha’ zegde zy, zich tot de vrouw wendende ‘heb dank voor uwe moederlyke liefde.’ En de handen der oude vrouw grypende, besproeide zy dezelve met hare tranen. Martha kon van aendoening geen woord uitbrengen....... ‘Waer is uwe kleine nichte’ hernam Teresa ‘waer is zy die my vaek myn afgestorven dochtertje door hare liefkozingen herinnerd heeft?.....’
‘Het kleine meisje naderde tot de bedstede, liet het hoofd zachtjes op de zieke nederglyden en Teresa, eenen zoen op het blanke voorhoofd van het onnoozele wicht drukkende, en dan de oogen ten hemel wendende, zegde:
- ‘o Myn kind, dat de hemel u lief hebbe en de zegen bekrachtige dien ik op uw hoofd afroep; dat de
| |
| |
goede God u van de smarten bevryde, die my zoo lang vervolgd hebben, dat hy uwe ziel zuiver en ongeschonden en uw hart vry van allen hoogmoed beware..... Blyf eenvoudig, lief kind, en wees te vreden met den nederigen staet waerin gy geboren zyt.....’
‘Het jonge meisje kon zyne tranen niet meer wederhouden; het sloeg zyne armkens om den hals der kranke en zoende haer met eene onuitdrukkelyke kinderliefde. Die liefdebetuiging deed Teresa in tranen losbersten en ik ook, ik kon myn gemoed niet verder bedwingen.
‘Eene lange stilzwygendheid volgde op die gemoeds uitstorting en wanneer ik weder de oogen op Teresa liet vallen, was het my gemakkelyk te zien, dat hare krachten wederom een groot verlies ondergaen hadden. Ik sprak niet en bleef aendachtig op de kranke staren. Van stond tot stond zag ik haer wezen bleeker worden en hare verflauwde oogen dieper in den schedel zinken.
- ‘Teresa’ hernam ik eindelyk ‘hoe bevindt gy u?’ en ik vatte hare hand in de myne.
‘Een ligte handdruk was al wat zy zeggen kon en slechts een verglaesden blik kon zy my nog toesturen.
- ‘Gy lydt zwaer, myne lieve Teresa?’ zegde ik ‘doch heb goeden moed en wanhoop van uwe genezing niet!’
‘Een ligte glimlach, die getuigde dat zy aen myne woorden van hoop geen geloof hechtte, was haer eenig antwoord.
‘Eenen langen tyd nog bleef zy roerloos liggen. Dan opende zy eensklaps de oogen; eene hooge blos bekleurde op nieuw hare wangen en, zich half regt in het bed plaetsende, greep zy myne beide handen vast en hare blikken vestigden zich met strakheid in myne oogen:
| |
| |
- ‘Frans!’ riep zy in geestverdwaling ‘ja, gy hebt my weleer bemind! uit al de krachten uwer ziel lief gehad! o zeg my, dat gy my bemind hebt! Frans, zeg het my en ik sterf zalig door die eerste, die hemelsche liefde!...... - Ik zal de de hand Gods, die my gekastyd heeft, zegenen, en deze stond zal tegen eene eeuwigheid van geluk kunnen opwegen! Frans, Frans!’
- Hebt gy ooit aen myne gloênde liefde kunnen twyfelen!’ riep ik, tot in het binnenste myner ziel geschokt! ‘en heb ik er u dan geene proeven genoeg van gegeven, Teresa? En denkt gy dat ik in myne ziel geene helsche folteringen heb onderstaen, dat ik geene bloedige tranen genoeg om uwe versmading geweend heb, en gy vraegt nog, of ik u ooit bemind heb!.....’
- o Gy hebt gelyk’ zegde zy ‘ik mogt u zulk eene vraeg niet doen! ja, gy hebt my lief gehad, met al den drift die eene grootsche ziel als de uwe kon bevatten. En ik, ja, ik heb die liefde miskend! o ik ben niet half genoeg gestraft geweest: de bliksem had myn hoofd moeten verpletten!’
- ‘Teresa! Teresa! bedaer toch!’ riep ik ‘laet de kalmte in uwe ziel terug dalen!’
- ‘Myne ziel is door het spyt verscheurd!’ gilde zy ‘het vuer der hel woedt my in den boezem! o neen, neen! ik wil niet sterven! ik wil leven, leven om aen u te denken, Frans! om uwe beeldtenis in myn hart optesluiten en u als mynen God te eeren! ik wil leven om boetpleging te doen, om myne blinde dwaling te beweenen en om mogelyk nog eens myne ziel van de uwe waerdig te maken!.....’
‘Als door een hooger gevoel overmeesterd, sloeg ik myne armen rond den hals van Teresa, zoende ze op
| |
| |
het voorhoofd en dwong haer zoo om het hoofd terug op de peuluw te laten neêrzakken. Zulks was my gemakkelyk, want die laetste opgetogenheid had alle hare krachten uitgeput. Zy bleef eenigen tyd onroerbaer liggen tot dat zy, door eene soort van stuiptrekking aengegrepen, eenen laetsten blik op my sloeg, naer myne hand scheen te zoeken, dezelve krampachtig drukte en met het woord ‘Frans’ op de lippen den jongsten adem uitblies.
- ‘Zy is dood!’ riep ik en een vloed van tranen ontsprong aen mynen oogen.
‘De oude Martha weende insgelyks en wanneer ons beider droefheid eenigzins gestild was, vertrok ik my in eenen hoek der kamer, terwyl Martha de laeste pligten aen de afgestorven bewees. Ik bleef den ganschen nacht met de oude vrouw by het lyk waken en ik beantwoordde de gebeden die Martha oplas. Wat er in myn hart omging zou ik niet kunnen beschryven.
‘Martha belastte zich met eenen Iykdienst te bespreken, ik stelde haer daer toe de noodige gelden ter hand en dezen morgen heb ik de stoffelyke overblyfsels van haer, die ik eens zoo vurig beminde, tot by de laetste rustplaets vergezeld. Na die pligt bleef er my nog eene andere te vervullen. De arme vrouw, die zoo veel vriendschap voor de rampzalige Teresa gekoesterd had, kon niet onbeloond blyven. Met de grootste moeite heb ik haer eene som gelds kunnen doen aenveerden....
‘Nu zult gy ligt begrypen, myne goede vrienden’ eindigde Frans ‘wat ik geleden heb en hoe smartvol myn boezem deze laetste dagen is geschokt geworden. Doch God is bermhartig en na die smart heeft hy my eene groote blydschap bewaerd; het is die van mynen
| |
| |
vriend gelukkig en twee zielen vereenigd te zien, voor wie de liefde steeds eene bron van vreugden zal zyn en niet, zoo als voor my, eene aeneenschakeling van zielverscheurende rampen.’
Het verhael van Frans had, als het ware, eenen tint van droefgeestigheid over de blyde gevoelens der twee gelieven verspreid. Dan, zulks kon de zalige vreugden toch niet krenken en, na dat men de zachtste woorden had gebruikt, die de vriendschap kan aenbieden, om de smarten van Frans te verzoeten, nam men in eene kalme geeststemming afscheid van elkander en de twee gelieven zegden zich vaerwel tot des anderdags.
|
|
Auteursrechtvrij