|
| |
| |
| |
XVII. Hoofdstuk.
Des anderendags 's morgens zat Frederik nog altyd in dezelfde houding, welke hy na de lezing van het schrift van Wolfang had aengenomen. Zyne oogen waren nog immer toegesloten en hy had er niet aen gedacht om dien nacht op zyne legerstede door te brengen.
Wat de kunstschilder betreft, deze had zich nog niet terug by zynen vriend in het gasthof aengeboden.
Wanneer de zon reeds eenige uren in den helderen hemel schitterde, stond Frederik uit zynen zetel regt, nam zynen hoed en verliet het gasthof. Als een droomend mensch ging hy langs de straten van Dusseldorf en, ofschoon zyne oogen gesloten bleven, was hy echter in zynen gang niet belemmerd en koos den digtsten weg om zich naer de wooning van Elisa te begeven.
Voor al wie een aendachtig oog op den jongeling hadde geslagen, ware dezes toestands denkelyk zeer raedselachtig voorgekomen en men had zich gemakkelyk overtuigd, dat hy in eenen buitengewoonen staet verkeerde. En zoo was het ook: - de zenuwkwael had Frederik nog niet verlaten.
| |
| |
De twee vrouwen waren juist bezig met het ontbyt te nuttigen, toen de jongeling, als een verschynsel, in het vertrek stapte. Elisa voelde zich pynelyk in het hart getroffen, wanneer zy het bleeke wezen haers geliefden beschouwde, dat, door het toesluiten der oogen, als het ware, een doodsch voorkomen had gekregen. Vrouw Klara was niet min beangst, by het zien van Frederik, en ylings opstaende, bood zy hem eenen zetel aen, hem ter zelfder tyd vragende wat er hem overkomen was.
‘Neem geen aendacht, mevrouw’ antwoordde Frederik op eenen toon die der twee vrouwen buitengewoon in de ooren klonk: ‘Neem geen aendacht!’ herhaelde hy en hy liet zich, by het tafel op eenen zetel, neêrvallen.
‘Maer, heer Frederik’ hernam Klara ‘er is iets buitengewoons aen u! wat is er gebeurd?’
‘Er is niets gebeurd, mevrouw; wat zou er gebeuren?’
‘Is uw vriend Frans al terug?’
‘Hy zal straks komen.’
‘Hebt gy hem reeds gezien?’
‘Neen; maer ik zeg u dat hy komen zal.’
‘Waerom houdt gy zoo de oogen gesloten, heer Frederik?’
‘De oogen gesloten, mevrouw? gy misgist u; ik zie zoo klaer als iemand.’
‘Maer uwe oogen?....’
Frederik antwoordde niet; doch als om te toonen dat hy het gezigt niet verloren had, nam hy een der porceleinen kopjes, die op tafel stonden, schonk het vol thée en begon met de twee vrouwen te ontbyten.
| |
| |
Eene doodsche stilte heerschte, gedurende eenige stonden, in het vertrek. Eindelyk stond vrouw Klara stil van haren zetel regt en stapte, zonder iets te zeggen, de kamer uit.
‘Brave vrouw’ zegde Frederik ‘zy denkt dat ik krank ben en ga et bevel geven om den doktor te roepen.....’
‘Maer, goede vriend’ sprak Elisa ‘ik weet niet wat ik in u opmerk: gy zyt gansch ontsteld; uw toestand is buitengewoon.......’
‘En gy ook, Elisa’ zuchtte de jongeling ‘gy ook ziet buitengewoone dingen...... o Stel u dan toch gerust, ik bid u; ik heb niets dat my smart; ik voel my sterk en vol leven. Nimmer nog voelde ik zulk een warm vuer myne aders doorvloeijen en myne oogen, die uwe moeder zegt gesloten te zyn, zyn op dit oogenblik met eene zigtkunde bedeeld die my, om zoo te zeggen, toelaet de voorwerpen te doordringen.....’
‘Arme Frederik!’ zuchtte Elisa ‘myn arme vriend!’
‘Zeg liever: gelukkige Frederik, myne liefste!’ antwoordde de jongeling, de hand des meisjes grypende en dezelve zachtjes drukkende. ‘Ja’ hernam hy ‘zeg liever dat ik de zaligste der stervelingen ben, daer uwe ziel myne ziel verstaen heeft en onze harten aen elkaer voor eeuwig zyn verbonden. Zeg, wie mensch mag zich op een geluk zoo als het myne beroemen; wie heeft zoo als ik eene Elisa!..... Het is schoon, het is zalig in het ryk der Godheid te woonen en te leven; doch, zonder u, myne liefste, ware my die woon een ballingschap en indien ik er my niet met u mogt bevinden, zou ik den Almagtigen bidden liever myne ziel te vernietigen......’
| |
| |
‘Verdwael niet in die gedachten, myn goede vriend; gy weet, ik heb het u reeds andermael gezegd, zy zyn uwen geest nadeelig.....’
‘Wat zegt gy, Elisa? aen u denken zou my schadelyk wezen! maer weet gy dan niet dat zulks enkel myn leven uitmaekt, dat sedert ik u heb leeren kennen, myne ziel van dit gevoel leeft en mynen geest geen ander voedsel behoeft?’
‘Het is dat niet wat ik zeggen wil, Frederik; het is die buitengewoone opgetogenheid welke ik bedoel en die u niet dan schadelyk kan wezen.’
‘o Kan ik nog op de aerde denken, liefste, wanneer ik den hemel aenschouw! Kan ik aen de wereldsche rust, aen de wereldsche genuchten droomen, wanneer ik in het hooge ryk des gevoels de schael van het hemelsche genot aen myne lippen mag brengen en my in den goddelyken wellust kan verzaden?.....’
Elisa stond van hare plaets regt, stapte tot by den jongeling en, hare armen zachtjes om zynen hals strengelende, liet zy haer hoofd op zynen schouder rusten en de woorden: ‘myn Frederik!’ rolden stil van hare lippen.
‘En gy zoudt my aen de aerde willen doen denken!’ riep de jongeling, Elisa met eenen ongemeenen geestdrift tegen zyne borst drukkende ‘gy zoudt my aen de aerde willen doen denken, wanneer ik op myne borst eenen hemelgeest voel rusten, wanneer ik my, door uwe aenraking, in het hoogste der bovenwereld verplaetst voel! wanneer ik meer heil geniet op eenen oogenblik dan de hemelgeesten misschien op duizende jaren kunnen smaken!..... o Verdwyne de wereld en al wat aerdsch is van voor myne oogen! dat het stof tot
| |
| |
zynen onvorm terugkeere: ik ben boven het stof verheven en myn leven ligt enkel in myne ziel, en die ziel is met de uwe vereenigd, myne beminde, en leeft dubbel!.....’
Eene hemelsche uitdrukking verspreidde zich thans op het wezen des jongelings. De geestontheffing had zich zigtbaer van hem meester gemaekt en hy drukte, in vervoering, eenen zoen op het blanke voorhoofd zyner geliefde. Dan, eensklaps het meisje uit zyne armen loslatende, vlugtte hy van haer weg en liet zich op het sofa neêrvallen. Elisa bleef stilzwygend op hem staren en zag nu allengs den hoogen geestdrift verminderen; het gelaet werd weder kalm en zelfs ernstig van uitdrukking en eindelyk liet de jongeling het hoofd zachtjes op de borst neêrzakken en bleef onroerbaer. Terwyl het meisje die bewegingen gade sloeg, trad hare moeder het vertrek terug binnen en voegde hare opmerkzaemheid by die harer dochter. De sprakeloosheid heerschte gedurende eenigen tyd in den kleinen kring. - Frederik was de eerste die de stilte brak met te zeggen:
‘Daer is de doktor.’
Die woorden gingen met eenen stillen glimlach vergezeld en nauwelyks waren ze uitgesproken of men hoorde de huisschel klinken. Een stond later trad de geneesheer het vertrek binnen. Die man was de vermaerdste doktor van Dusseldorf; hy kon omstreeks de vyftig jaren oud wezen; zyn breed uitgezet voorhoofd duidde een welgeslepen verstand aen en zyne kleine vuervolle oogen zegden genoeg dat het hem ook aen geene slimheid mangelde. Een welbezorgde opschik toonde nog te meer, dat hy gewoon was in de hooge
| |
| |
standen der maetschappy te verkeeren en de fyne wellevendheid met de wetenschap deed gepaerd gaen. By zynen intrede groette hy heuschelyk de twee vrouwen en, na eenige korte pligtplegingen, stapte hy tot het sofa, schoof zich eenen zetel en greep, zonder een woord te spreken, den pols van den zieken. Hy hield dien eenige stonden tusschen zyne vingeren en liet dan de hand los:
‘In de zenuwziekten zegt de pols niets, mynheer’ sprak Frederik.
De geneesheer antwoordde niet aenstonds; zyne wenkbrauwen trokken zich tot elkaer, zyne oogen vestigden zich scherp op den jongeling en dan eerst antwoordde hy op dezes gezegde:
‘Dat is het gewoonelyk gevoelen, mynheer; doch wie zegt u, dat ik er niets kan aen gewaer worden?’
‘Gy hebt mischien in China gestudeerd? De Sinesen zyn het verst gevoorderd, zegt men, in de betrachting der polskloppingen; zy kunnen niet slechts de bestaende ziekte erkennen; maer weten zelfs weken vooruit te zeggen, wanneer er eene krankheid op handen is en van welkdanigen aert die krankheid zal wezen..... ah!... de Sinesen zyn zeer ver in alles gevoorderd’ en een glimlach zweefde om Frederiks mond.
‘En weet gy, mynheer, of zulks niet waer is?’
‘Wat? of gy in China gestudeerd hebt?’
‘Neen, dat niet; maer of de kennis van den pols zoo ver niet kan gedreven worden?’
‘Ik ben zeker degene van ons beiden niet’ zegde Frederik ‘die het meeste twyfelt.’
‘Ik ben zeker degene niet die het meeste gelooft.’ zegde de doktor met eenen glimlach.
| |
| |
‘Gy hadt niet noodig die herhaling te doen, mynheer.’
‘Nu, nu, wy moeten daerom geene kwade vrienden worden, myn beste.’
‘Dat zou moeijelyk wezen, daer wy nooit vrienden geweest zyn.’
‘Gy wilt de punten op de letters hebben, zoo als men zegt’ antwoordde de geneesheer en, zich digter by den jongeling voegende, ligtte hy met zynen vinger de oogschelen van Frederik zachtjes op en overtuigde zich daerby, dat de oogappel gansch naer boven omgewend stond. Wanneer de oogschelen weder toegenepen waren, vroeg hy aen Frederik:
‘Ziet gy my ook zitten, mynheer?’
‘Waerom zou ik u niet zien?’
‘Waerom?.... Dat is wel zoo eenvoudig niet, beste heer; in het heilige schrift staet als eene wondere zaek geschreven: zy hebben oogen en zullen niet zien en by u zou men mogen zeggen: hy heeft geene oogen en ziet toch.’
‘Mynheer’ antwoordde Frederik ‘ik ben met die tweede spreuk te vrede, die van het heilige schrift moogt gy voor u bewaren.’
‘Dat is zoo onaerdig niet gedraeid’ zegde de doktor, ‘hebt gy ook studiën gedaen, lieve heer?’
‘Ja wel, heer doktor; maer meest van die studiën waer voor men het gezigt niet noodig heeft.’
‘Dan loopt gy toch wel gevaer van dikwils mis te tasten?’
‘Dat kan voor een blinden geene schand wezen.’
De geneesheer bleef eenige stonden in bedenking en hernam alsdan:
| |
| |
‘Mynheer, laten wy dien spot varen, en, zeg, wilt gy my toelaten u eenige ondervragingen te doen betrekkelyk uwe ziekte?’
‘Ik weet niet, mynheer,’ zegde Frederik ‘of ik ziek ben, en, in zulk een geval, wie van ons het ziekste is; doch doe uwe vragen gerust.’
‘Uwe ziekte, mynheer,’ begon nu de doktor, ‘is eerder eene ontroering van het zenuwstel dan wel eene opregte krankheid; het is wel eerder de geest dan het lichaem die lydend is. Van de ziekten des lichaems zyn de stoffelyke oorzaken de schuld, voor de ontsteltenis des geestes moeten er andere oorzaken gezocht worden. Uwe krankheid, laet my toe het aldus te noemen, dagteekent van heden niet; doch dat doet er voor het oogenblik niets toe, de schuld daervan moet: in allen gevalle, eene sterke zielschokking geweest zyn. Zyt gy ooit door eene zware smart overvallen geworden?’
‘Neen, mynheer.’
‘Hebt gy u ooit door de vreugde tot eenen hoogen graed vervoerd gevoeld?’
‘Vóór datgeen wat gy myne ziekte noemt?......’
‘Juist zoo?’
‘Neen, mynheer.’
‘Hebt gy ooit sterke driften gevoeld?’
‘Mynheer’ zegde Frederik ‘ik kon u hier op weder voorwaerdelyk antwoorden; doch ik doe het niet, omdat ik u niet geregtigd ken my zulke vragen voortestellen.’
‘Een doktor, myn lieve heer, is als een biechtvader.’
‘Het is mogelyk dat gy u dit regt aenmatigt; doch ik ken alle biechtvaders niet weerdig genoeg om myne
| |
| |
geheimen te onderscheppen en zoo ook niet alle geneesheeren.’
‘Ik neem u dit gezegde niet kwalyk af, myn vriend; de geneesheer kan veel hooren en zien, zonder dat het tot in zyn binnenste doordringe.’
‘Gy zegt wel, heer doktor en ik zou u daervan de proef kunnen geven; ik weet dat gy een steenen hart bezit, dat er nooit een traen uit uw oog gedrongen is en dat uwe ziel voor geen zacht gevoel vatbaer is.’
‘Gy maekt my waerlyk nieuwsgierig, myn beste, en ik wilde wel dat gy die proeven?’
‘Ik zal ze u geven, mynheer, ik zal ze u geven, die proeven!’
‘Ik luister.’
Frederik bleef eenige stonden sprakeloos en mompelde intusschen alsof hy met zich zelven sprak; doch luid genoeg om van de anderen verstaen te worden:
‘Ik weet niet of het niet beter ware zulks onder vier oogen te zeggen?’
‘In 't geheel niet, myn goede’ riep de doktor, ‘in 't geheel niet! Wat gy my te zeggen hebt, mag iedereen hooren en weten; ik vrees het klare licht niet en iedereen mag myne daden kennen.’
‘Hebt gy altyd die zelfde gevoelens bezeten, heer doktor?’
‘Ik herinner my niet, er ooit andere gehad te hebben.’
‘Gy zyt vergeetachtig, mynheer; ik zal uw geheugen helpen.... Luister dan.... Gy hebt by de Hoogeschool van Bonn uwe studiën gedaen, niet waer?
‘Zoo als gy zegt, myn beste, iedereen weet dat.’
‘Dat is mogelyk; maer wat u, gedurende uwe stu- | |
| |
diejaren, overkomen is, dat weet iedereen niet. - Hadt gy niet voor makker en vriend eenen jongeling met naem Karl von Lernig?.....’
Eene ligte stuiptrekking overliep het wezen van den geneesheer, op het hooren van dien naem; doch hy herstelde zich oogenblikkelyk en antwoordde met eenen gedwongen glimlach om de lippen:
‘Ja, ik herinner my wel eenen jongeling van dien naem gekend te hebben.’
‘Gy hebt hem zeer wel gekend, mynheer; hy woonde met u in het zelfde kosthuis, gy sliept op de zelfde kamer als hy; gy waert hem ten vriend en zoo geveinsd als uwe toegenegenheid was, zoo opregt was die van den ongelukkigen Karl.....’
‘Dat is reeds eene zware beschuldiging, mynheer?’ onderbrak de geneesheer.
‘Als gy er van afschrikt, wil ik wel ophouden; want ik voorzeg het u, zoete woorden zult gy, by dit verhael, uit mynen mond niet hooren.....’
‘o Het is slechts om te lachen dat ik die opmerking doe; ga voort, beste vriend, ga voort.’
En Frederik hernam weêr het woord:
‘Karl was een dier gevoelige zielen die, de anderen volgens zichzelven oordeelende, hen onbekwaem achten om laffe daden te verrigten. Gevoelig als hy was, moest hy weldra door de zachte driften overmeesterd worden. Hy zag een meisje en beminde ze van het eerste oogenblik uit al de krachten zyner schoone en vurige ziel. Katinka verdiende zulks; want ook zy bezat een teder en zuiver hart. - Lang hield de jongeling zyne liefde verborgen en het was slechts aen u, zynen vriend en makker, dat hy zyne geheime gevoelens openbaerde. - | |
| |
Wat deedt gy dan, waerde vriend! wat deedt gy? Gy ontraedde den jongeling zyne liefde voor alsdan te verklaren en zegde hem eene gunstigere gelegenheid daer toe af te wachten. Intusschen maektet gy kennis met het meisje. Een aental brieven, waerin gy van de warme woorden en de verhevene gevoelens uws vriends gebruik maekte, begonnen de kennis. Weldra zaegt gy Katinka in het geheim en het meisje verstootte uwe gevoelens niet en beloofde u wedermin. Hadt gy waerlyk de albedwingende liefde in uwen boezem voelen heerschen, dan had die handelwyze mischien nog eenige toegevendheid verdient; maer, neen, liefde woonde in uw hart niet en gy hadt slechts inzigten op het uitgestrekte fortuin dat weleens aen het meisje moest te beurt vallen...’
‘Dit is geen onaerdig roman’ merkte de geneesheer op.
‘Dit is eene hachelyke geschiedenis’ hernam Frederik ‘en onderbreek my niet verder. Ik ga voort: Na duizend poogingen, aen welker verydeling gy niet vreemd waert, gelukte het eindelyk aen uwen vriend Karl van in het huis van Katinkas vader den toegang te verkrygen. Hy was daerin zelfs gelukkger dan gy; want gy kondet het meisje slechts in 't geheim zien. Mischien ook viel dat beter in uwe plannen. - Allengs werd de kennis tusschen Katinka en Karl gemaekt en zy gevoelde voor hem eene tedere vriendschap. Zy liet den jongeling toe zyne gevoelens op eene bedekte wyze te verklaren en het scheen nu telkens aen het meisje of zy uwe brieven luid op hoorde lezen. Zy kon dit toeval moeijelyk verklaren en begon Karl nu meer uit te vragen en vryer te laten spreken. De jongeling schroomde niet zyne liefde volmondig te bekennen en zegde, se- | |
| |
dert hoe lang hy zyne gevoelens reeds in het diepste zyns boezems had verscholen gehouden. Op de vraeg des meisjes of hy aen niemand zyn geheim had medegedeeld, bekende hy dat het zyn eenige troost geweest was er met zynen boezem vriend over te spreken en dezen over zyne gedurige hoop en vrees te onderhouden. - En uw vriend, vroeg het meisje, beminde hy niet? - Nimmer, zegde de jongeling; doch hy verstond myne smart en gaf my meermaels hoop en moed. - En hadt gy den naem gezegd van die welke gy?....... vroeg Katinka. - Van den eersten dag, freule, zegde de jongeling; want myn grootste genot bestond in dien naem zoo dikwils mogelyk te herhalen. - Het meisje kon aen dat alles geenen zin vinden en eindigde die gewigtige samenspraek, met Karl van hare vriendschappelyke gevoelens te overtuigen, zonder hem nogtans eenige hoop op liefde te geven.
‘De eerste mael dat zy u, sedert die samenspraek, zag, heer doktor, ondervroeg Katinka u wegens dit alles. - Gy hadt zoo lang met den vriend gehuicheld en gingt nog onbeschaemd in uwe huichelary voort. Gy loochende, beschuldigde uwen vriend van u Katinkas liefde te willen ontrooven en wist zoo veel te weeg te brengen, dat het meisje, aen uwe opregtheid niet meer durfde twyfelen en byna eene diepe verachting voor uwen vriend opvatte. Dan, dit toeval moest voor u niet nutteloos voorbygaen. Wat deedt gy? Gy spraekt van niets aen Karl; maer twee dagen later trad de jongeling in tweegevecht met een dier laffe wezens welke men soms by de hoogescholen ontmoet en die, op uwe aenhitsing en door uw geld omgekocht, den jongeling tot vechten noodzaekte. Gy zelve waert als getuige by het
| |
| |
tweegevecht en wanneer Karl, wanneer uw vriend op den grond stortte en het bloed hem uit eene wonde in de borst overvloedig stroomde, waert gy daer om die wonde nauwkeurig te onderzoeken, en dan kwam het woord: ‘doodelyk’ met eene bedekte blydschap uit uwen mond...... Twee uren later stierf Karl en gy belastte u met zynen laetsten vaerwel aen Katinka te doen geworden, wier naem hy stervende nog uitsprak. Gy bragt de tyding aen uwe geliefde, zonder echter van den vaerwel te spreken, en gy beefdet wanneer gy den indruk bemerkte welken de dood van uwen vriend op het meisje te weeg bragt. Die indruk was voor u niet geruststellend en moest u stof tot nadenken geven. Dan uw geest was in uitvinding, in helsche uitvinding onuitputbaer en gy hadt besloten tot uw doel te komen....
‘Niet weinig scheelde het of Katinka brak van dit oogenblik alle gemeenschap met u af en ontzegde u voor eeuwig hare liefde; want ofschoon zy u niets dadelyk kon ten laste leggen, was er toch iets in haer hart dat haer toeriep, dat uwe ziel aen huichelary niet vreemd was et dat uwe handen van het bloed uws vriends niet schuldeloos waren. Eenen langen tyd zelfs vlugtte het meisje uwe tegenwoordigheid; al de brieven die gy schreeft, bleven onbeantwoord, tot dat eindelyk, by een laetste schrift, dringender dan al de andere, u het meisje eene laetste byeenkomst beloofde. Katinka was haer woord getrouw en gy zaegt haer op het gestelde uer.......
‘Er zyn in de geneeskunde, heer doktor, stoffen die in het menschelyk lichaem alle krachten kunnen breken; er zyn stoffen die den geest voor eenige stonden kunnen benevelen en de kracht van willen als voor
| |
| |
eenen tyd uitdooven; er zyn stoffen die de krachten tot eene verbazende hoogte brengen; er zyn andere die in onbekende driften vervoeren. Er zyn geheimzinnige dingen, met een woord, die in enkele gevallen nuttig zyn; doch waervan menigmael misbruik gemaekt wordt..... - Ik zeg niet wat gy aenwendet, heer doktor; doch wat ik zeggen zal, is dat het meisje u dien dag, met den geest geschokt en verward, verliet en dat gy haer, by het vertrekken, de woorden toespraekt: ‘Katinka, ik hoop dat weldra de band des huwelyks ons voor eeuwig zal vereenigen.’ Het meisje antwoordde niet en ylde verdwaesd en beschaemd huiswaerts. - Dry maenden bleeft gy zonder Katinka te spreken; dan schreeft gy haer: ‘Melieve, wanneer gy wilt, zal ik my by uwen vader aenbieden om hem uwe hand aftevragen. Hy kan my die niet weigeren: ons huwelyk is onvermydelyk geworden; uwe tranen zullen zyne gramschap wel tot bedaren krygen.....’
‘En, ja, wat zal ik zeggen! Katinka, voor wie sedert eenigen tyd vreugde en blydschap verdwenen waren, die des nachts hare ruststede met hare tranen bevochtigde en, gedurende den dag, in geheime schaemte den boezem benouwd voelde, Katinka, ja, schreef u om den stap te wagen en weldra waert gy haer echtgenoot geworden. Eene maend nadien stierf de vader uwer gade. De droefheid had hem gedood. Het fortuin viel in uwe handen en, by akte, moest gy, na den dood uwer vrouw, eenig erfgenaem van alles worden. Ik zal dit verhael niet verder voortzetten, heer doktor. Uwe echtgenoot, uwe rampzalige echtgenoot stierf op het oogenblik dat zy het leven aen eenen zoon schonk en het kind overleefde slechts dry dagen aen de moeder....
| |
| |
‘En thans, heer doktor, zyt gy de rykste, de befaemdste, de meest geachte geneeskundige van Dusseldorf.....’
Hier zweeg Frederik en liet het hoofd nog dieper op de borst zakken. De doktor bleef eenigen tyd sprakeloos; eene hooge blos had zyne wangen bekropen en op zyn aengezigt stond eene soort van opgekropte woede te lezen. De twee vrouwen wisten niet welke houding aennemen: het verhael des zieken had haer diep geschokt. Was dit verhael slechts aen de kranke verbeelding des jongelings toeteschryven ot moest men het als waerheid opnemen? - Elisa voelde zich geneigd om aen de woorden van haren geliefden geloof te geven, te meer daer zy nauwkeurig had gadegeslagen, welk uitwerksel die woorden op den geneesheer gedaen hadden. Vrouw Klara was door de schaemte, welk haer dit onaengenaem tooneel had veroorzaekt, aengedaen en zy brak het eerst de stilzwygendheid:
‘Mynheer’ zegde zy, zich digt by den doktor voegende ‘ik denk toch wel dat gy het niet euvel zult opnemen wat aen den mond eens zieken ontsnapt en dat gy wel overtuigd zult wezen dat wy verre zyn van geloof te geven aen.....’
‘Mynheer is van het tegendeel overtuigd!’ onderbrak Frederik, de stem verheffende.
Een bittere glimlach liep op de lippen van den geneesheer en hy zegde aen vrouw Klara:
‘Mevrouw, men antwoordt voor my, zoo als gy hoort; doch, op myne beurt, verzoek ik u er niet meerder geloof aen te slaen dan aen hetgeen wy daereven gehoord hebben. Wy, geneesheeren, zien meer zulke dingen; het gaef de eene oor in en de andere uit; doch
| |
| |
laten my daer niet verder over spreken. Gy hebt my by eenen zieken geroepen en tot hier toe heb ik mynen pligt nog niet gekweten. Mynheer is kranker dan hy of gy het u wel zoudt kunnen inbeelden. De zenuwkwael, die hem heeft aengerand, zal hem als een nydige duivel vervolgen en allengs zyn lichaem doen uitsterven. Hy heeft by zich eenen vyand die wel soms werkeloos blyft; maer toch niet loslaet.....’
‘Gy zult my den angst niet aenjagen, mynheer’ onderbrak Frederik ‘gy denkt niet zoo als gy zegt en ik gevoel mynen toestand beter dan gy.’
‘De ziekte’ ging de geneesheer voort, zonder op de woorden des jongelings eenige schynbare aendacht te geven ‘de ziekte waeraen mynheer lydend is, is nog niet tot haren hoogsten graed geklommen. De toestand waerin hy thans verkeert, ofschoon buitengewoone teekens aenbiedende, teekens welke ik voor de eerste mael waerneem, noemen wy het somnambulismus.’
‘En daer mede is alles gezegd’ onderbrak weêr Frederik.
‘Byna alles, ten minsten’ hernam de doktor ‘de zenuwziekten zyn, tot hier toe, met eenen digten sluijer door de natuer omgeven en onze kunst, onze wetenschap moet in de meeste gevallen te kort schieten. Wy mogen met het meest der menschen stom voor zulke wondere dingen blyven staen en onwetend de schouders ophalen.’
‘Dus, mynheer’ sprak vrouw Klara ‘mogen wy hier, in dit geval, weinig hoop op uwe uitgestrekte kennissen bouwen?’
‘Ik moet u regt uit zeggen, mevrouw’ hernam de geneesheer ‘dat ik voor het oogenblik volstrekt niets
| |
| |
kan aenwenden. Gy kunt u nogtans gerust stellen; er is voor althans geen gevaer by. De toestand van mynheer zal weldra mischien en eensklaps veranderen; ten ware nogtans, iets dat niet onmogelyk is, er zich een tweede aenval opdeed, dien wy katalepsia noemen. Gebeurt zulks, dan zult gy mynheer als levenloos zien; geene spraek zal er meer uit zynen mond komen en zyne ledematen zullen onbeweegbaer worden.’
‘Gy doet my beven, mynheer!’ riep vrouw Klara ‘dat is verschrikkelyk!’
‘Daerover ook moet gy u echter niet verbazen, mevrouw; want ook die toestand zal eindigen. Hy kan wel lang duren; maer toch zal hy eindigen.....’
‘Jaeg dien lafaerd ten huize uit!’ riep nu eensklaps de zieke ‘zyn byzyn bezwaert my; hy zal my woedend maken!’
De geneesheer wierp eenen kouden, onderzoekenden blik op den kranke en zegde, eenen stond later, aen de twee vrouwen:
‘Hy zal de katalepsia niet ontsnappen.’
En dan, zynen hoed grypende en eene diepe buiging voor de vrouwen makende, verliet hy de wooning.
Wanneer de doktor vertrokken was, naderden de twee vrouwen tot den jongeling en Klara zegde:
‘Maer, heer Frederik, hoe hebt gy toch zulke harde dingen aen den geneesheer kunnen zeggen?’
‘Gy zyt eene brave vrouw’ antwoordde de jongeling, de hand van Klara in de zyne vattende. ‘Ja, gy zyt een braef hart en kunt niet veronderstellen, dat er in de wereld menschen gevonden worden wier binnenste met wandaden besmet is, die schelmstukken als nietigheden rekenen en voor wie deugdzaem zyn en
| |
| |
goed doen vreemde zaken mogen genoemd worden..... o Mevrouw, ik heb u al de gruwelen nog niet gezegd waer mede die achtbare geneesheer beladen is. Had ik het u moeten zeggen, gy zoudt van hem als van een venynig dier afgeschrikt hebben!........ Hy onteert den staet, den hoogen rang dien hy in de maetschappy bekleedt. - Weet gy wat een geneesheer is, mevrouw?.... Sedert de godsdienst diep gezonken is, sedert men den priester met den naem van vader niet meer algemeen noemen kan, sedert de ziel in vertwyfeling op de aerde vastgekluisterd ligt, sedert dien tyd heeft de geneesheer de plaets van den priester ingenomen. Wat men niemand bekennen durft, zegt men in opene woorden aen den geneesheer; niet alleen de krankheid des lichaems maer ook die der ziel wordt voor zyne oogen blootgelegd en zyne hand tast die twee wonden. Heilig en grootsch is die zending en gelukkiglyk wordt zy van velen aldus begrepen; maer er zyn wanschepsels, zoo als die welke daer even zich in ons midden bevond, er zyn wanschepsels die hunne heilige bediening tot eene berekening verlagen, die de geheimen leeren kennen om er voordeel uit te trekken, die van de zwakheid des geestes gebruik maken, om u daden te doen verrigten die u later op het hart wegen; er zyn mannen voor wie de regtveerdigheid een vooroordeel, en de eerbaerheid eene dwaesheid is..... En zulke mannen, moet men ze niet vervloeken!.....’
‘Bedaer toch, myn vriend, bedaer toch’ zegde de brave vrouw ‘die ontsteltenis kan u niet dan schadelyk wezen.’
‘Gy hebt gelyk, mevrouw’ zegde Frederik, nu eene kalmere houding aennemende, ‘ja, laten wy daer
| |
| |
niet verder over spreken; want die gedachten pynigen my..... De wereld! o de wereld! weet gy wat de laffe wereld is? - hoogmoed! opgeblazenheid! Gy hebt het daer even gezien: die groote geleerde, die hooggeachte geneesheer, wiens faem zich byna in gansch Duitschland verspreid heeft, welnu! waer blyven nu zyne kunst en diepe wetenschap? Hy zegt dat ik krank ben; ik neem een stond aen dat het waer zy, waerom geneest hy my dan niet? waerom weet hy geene middelen aen te wenden? - Zenuwziekte! zegt hy, goed! het zy zoo; maer waerom geneest hy dan die ziekte niet? - Somnambulismus! roept hy op eenen verwaenden toon uit, en daermede denkt hy dat alles gezegd, dat alles afgedaen is. Wat beteekent dat woord!..... het is een ydele klank die slechts de onmagt der menschelyke wysheid aenduidt..... - Wanneer toch zal men eens te regt begrypen dat de ware wetenschap, de hooge kennis in de eenvoud en de ootmoedigheid gelegen is; wanneer zal men eens, in stede van op de menschelyke kracht te roemen, het stoffelyk vermogen vergeten, om de ziel zuiver tot den Almogenden te kunnen verheffen en zich weerdig te maken van, zelfs in het brooze leven, te verkeeren met hem die de werelden in zyne hand houdt en die aen alles leven en beweging verleent! Wanneer, wanneer zal het heilig geloof zich over den ganschen aerdbodem verspreiden, de zielen verzachten en veredelen en maken dat wy digter by onzen oorsprong zullen komen en weêr in en door God zullen leven!.....’
‘Frederik, myn goede vriend’ onderbrak vrouw Klara ‘gy vergeet uwe belofte van daer even; laet toch dien geestdrift varen die de ontsteltenis in uwen boezem brengt.
| |
| |
‘Gy hebt gelyk, mevrouw’ zegde weêr de jongeling ‘ja, gy zegt wel..... doch waerom zou ik myn gevoel in mynen boezem versmooren? waerom zou ik de uitdrukking myner ziel terug houden?..... o Waerom, waerom mevrouw, gelyken allen niet aen u en aen uwe dochter, waerom zyn alle harten niet liefdevol zoo als uwe harten, waerom zyn al de zielen niet rein en puer als uwe zuivere zielen? Waerom, met een woord, zyn de goeden in zoo klein getal? Waerom leven wy op de wereld niet als broeders die, aen het lot onderworpen, tot het zelfde einde bestemd, elkander ten troost verstrekken, de smarten der wereld te samen dragen en ze op die wyze verligten! Waerom wandelen wy niet allen op de baen die God ons gedurig als met den vinger aenwyst en die de eenige weg is, om tot de volmaekheid te geraken en het heilige doel te bereiken waertoe wy hier op de wereld gesteld zyn! Waerom blyven wy in de duisternis voorttasten, wanneer wy daer ginds het licht zoo helder zien blinken en wy slechts eenen stap te doen hebben om ons in den weldoenden gloed te koesteren? Waerom is dwaesheid in de wereld als wysheid beschouwd en waerom wordt de wysheid door de menigte dwaesheid genoemd? Zeg, kunt gy my dit alles verklaren!.....’
‘Myn goede vriend’ zegde Klara ‘wy, eenvoudige vrouwen, kunnen ons met die diepe beredeneringen niet bezig houden. Wy zien niet klaer in zulke beschouwingen en wy trachten slechts in eenvoud voorttewandelen, de gelegenheid zoekende om het goede te verrigten en zorg hebbende ons voor het kwade te behoeden.’
‘o Te regt heb ik het gezegd! ‘hernam de jongeling
| |
| |
mogten zy allen aen u gelyken en in zachte eenvoudigheid voort wandelen! de hemelsche wellust zou alsdan van op aerde af een begin nemen.....’
Hier staekte Frederik eensklaps zyne gezegde. De twee vrouwen bezagen elkaer en, stond er op het aengezigt van vrouw Klara eenen moederlyke deelneming in de smarten des jongelings geschilderd, het wezen van Elisa duidde eene nog hoogere smartvolle deelneming aen: een hemelsch medelyden, met eene engelenliefde gepaerd, stond daerop uit te blinken.
|
|
Auteursrechtvrij