|
| |
| |
| |
XVI. Hoofdstuk.
‘Dat is nu eens verwonderlyk’ zegde Frederik, terwyl hy op en neder in het vertrek wandelde - ‘Dat is nu waerlyk buitengewoon!..... Waer mag die drommelsche Frans nu toch blyven? - Gister avond, daer wy van de wooning van Elisa terugkeerden en mymerend voortstapte, klopt hy my eensklaps op den arm en zegt: “Frederik, ga gy naer het gasthof, ik moet nog eene kleine boodschap verrigten: aenstonds ben ik by u terug.” En als de wind verdween hy, zonder my den tyd tot antwoorden te laten. - Een nacht en een dag zyn verloopen en Frans heeft zich niet opgedaen.... - Ik heb het geval aen Elisa en aen hare moeder verteld, en zy hebben myne achterdocht nog vergroot. - Vriend Frans, dat is niet braef van uwentwege.....’
En Frederik ging voort met het vertrek te doorkruisen: ‘Dat ik hem ging opzoeken?’ vroeg hy zich zelven eenige stonden later. ‘Dan’ voegde hy er by ‘waertoe zou het my baten? Bevindt hy zich op straet, dan zal hy wel lenig keeren, en het is altyd tyd genoeg om van het ongeluk bewust te worden, indien er hem een ongeluk overkomen is.’ En Frederik bleef weder- | |
| |
om eenen geruimen tyd sprakeloos. Eindelyk ontstak hy zyne duitsche pyp, opende het venster, en trachtte den tyd te korten en zyne onrust te verminderen met op straet de voorbygangers gade te slaen.
Frederik hield zich zoo lang met die bezigtiging bezig tot dat de laetste strael der avondzon achter de kim geweken was, en de duisternis slechts een weinig door de op de kade ontstoken lantaernlichten onderbroken werd. Dan verliet hy zyne plaets, sloot het venster toe, ontstak eene wassen kaers en liet zich, het hart door onrust gefolterd, in eenen zetel voor het tafel neêrvallen. Daer bleef hy mymerend zyne pyp voort rooken.
Een ligte klop, die op de deur van het vertrek nederviel, deed den jongeling uit zyne bedenkingen opryzen, en met opgespannen oog blikte hy naer den ingang. Het was een bediende van het gasthof die binnen trad. Hy reikte een ligt pakje aen den jongeling over, zeggende dat de bode van den post hetzelve daer zoo even besteld had. - Met een angstig oog beschouwde Frederik het opschrift, en vermeende hetzelve te erkennen. By de opening viel hem eerst een brief in het oog en die brief was van zyn vader; een tweede pakje was nauwkeurig toegezegeld en droeg voor opschrift: Voor den Heer Frederik; enkele schriften.
De jongeling begon met den brief zyns vaders te lezen:
‘Myn lieve Frederik,
‘Wy verheugen ons met te denken, dat uwe gezond- | |
| |
heid, sedert de laeste tyding welke wy van u ontvangen hebben, zich voortdurend versterkt heeft. Wy zouden niet anders willen gelooven; want dan ware de treurigste onrust immer in ons midden. Gy weet genoeg hoe zeer wy u verkleefd zyn en wat ons hart voor u gevoelt. Er is in onzen huiselyken kring niets nieuws. De dagen loopen immer af, zoo als ze te voren afliepen, uitgenomen dat wy u moeten derven, en dat gemis wordt sterk gevoeld. De kleine Maria is eene groote vreugd in ons huisgezin. - Des avonds inzonderheid wordt er over u gesproken, en dan wordt uw goede vriend Frans ook niet vergeten. Wy danken hem uw behoud, en zullen hem denkelyk ook weldra uwe volle herstelling te danken hebben. Wy wenschen reeds dat de dag mogt aenbreken, waerop gy in ons midden zult terug keeren. Dat wil niet zeggen, Frederik, dat wy u daerom aensporen om terug te komen. Neen, blyf zoo lang het uwe gezondheid kan voordeelig wezen, en zoo lang gy wilt. Als gy te vreden zyt, kunnen wy niet ontevreden wezen.
‘Wat gy ons over de brave lieden zegt, waermede Frans u heeft doen kennis maken, doet ons verlangen om ze van naderby te leeren kennen. Mogten wy eens die hartelyke toegenegenheid en de vriendschap, die men u bewyst, naer waerde kunnen beloonen, dat zou ons hart goed doen. Wy wanhopen niet van die brave moeder Klara eens te Antwerpen te zien en uwe zuster brandt van verlangen om met de teêrhartige dochter kennis te maken en vriendschap aen te knoopen.
‘Het hierbyzynde pakje werd my door den heer notaris B. besteld. Men vond het in de nalatenschap van den heer Wolfang, wiens vriend gy waert. Daer er in
| |
| |
den uitersten wil van den toonkundigen melding van gemaekt wordt, heeft men het zegel ongeschonden gelaten en het my zoo ter hand gesteld.
‘Ik moet u niet zeggen wat my uwe moeder en zuster belasten. Gy kent beider gevoelens en gy weet hoe zeer zy u lief hebben. De kleine Maria, ofschoon haer de spraek ontzegd is, gevoelt dat wy u schryven en doet ons door hare uitdrukking en gebaren genoeg verstaen, dat wy u hare groetenissen moeten toesturen, zoo wel als aen den braven vriend Frans.
‘Ik moet u niet spreken van de warme liefde
Uws Vaders,’
R.
Zoodra Frederik het woord Wolfang gezien en verstaen had dat de bygaende schriften van den toonkundigen kwamen, bad hy het overig van den brief gelezen zonder deszelfs inhoud te begrypen. Hy greep het pakje met eene bevende hand vast, legde zyne pyp weg en, terwyl zyn boezem hevig klopte, brak hy het zegel open en las:
‘Datgene wat men het leven noemt, begeeft zich in my; allengs voel ik het aerdsche kleedsel losser om mynen geest hangen, en ik voorzie dat ik hetzelve weldra gansch zal voelen neêrryzen. De Wolfang, zoo als
| |
| |
de aerde hem kent, zal weldra niet meer bestaen. - De aerde zal zich daer niet om bekreunen. - Eene enkele ziel slechts zal het gemis myner ziel beweenen, en die ziel zult gy wezen, Frederik. Gy, Frederik, die my een broeder geworden zyt, gy die myne ziel verstaen hebt en uwe ziel voor het gevoel niet hebt gesloten gehouden, gy alleen zult aen Wolfang blyven denken, en wanneer gy my niet meer naest uwe zyde zult zien, zult gy nog wel soms een verlangen in u voelen opryzen, om nu en dan eene soort van samenspraek met den ouden vriend, met den ouden broeder aen te knoopen. Dan, Frederik, open dan dit schrift, en gy zult er myne ziel in terug vinden. Wy zullen weder met elkaer leven, en onze zielen zullen in elkaer zich versmelten. - Nu versta ik dat een der grootste krachten van den mensch het woord is; het is de beste middel om de herinnering te ontwaken. Het zal de schakel zyn die onze wezens aen elkaer zal verbonden houden.
‘Welke vriendschap ik voor u koestere, myn vriend Frederik, heb ik u nooit kunnen zeggen: de spraek hadde my zulks niet toegelaten, en wie weet of dit schrift, dat u slechts na mynen dood zal geworden, het u nog wel duidelyk zal verklaren. - Ik wil thans eenige woorden over u zeggen, myn vriend, om u te doen verstaen hoe lief gy my geweest zyt. - Gy zyt jong. Frederik, en er zal een tyd komen – mischien zal hy reeds gekomen zyn, wanneer gy deze woorden zult lezen – er zal een tyd komen, zeg ik, dat gy de liefde zult kennen. Tusschen de hemelsche zielen, die zich boven de andere verheffen, zult gy eene heilige vrouwenziel aentreffen en, by het beschouwen van het goddelyk schepsel, zal het u zyn alsof uwe ziel vergroot werd, alsof uw be- | |
| |
staen zich in het oneindige uitstrekte en alsof gy met den geest alles zult kunnen omvademen. - Die schyn zal waerheid wezen, myn goede Frederik, en uwe ziel zal die wonderbare magt bezitten. Ik heb zulks by Lydia ondervonden; mogt gy het insgelyks gewaerworden! - En wanneer die stond zal gekomen zyn, dael dan eens in het binnenste uws harten neder en zie dan hoe sterk uw gevoel is, hoe groot en hoe krachtvol de zachtmoedigheid zal zyn die in uw hart zal heersenen. - o Dan zult gy wenschen om het gansche menschdom in uwe armen te mogen vatten, om milde schatten op aller hoofden uittestorten en alles in liefde te omhelzen. Die graed van liefde zal u de maet van myn gevoel geven en dan zult gy begrypen, met welke vader- en broederlyke teêrhartigheid ik u bemind heb. - o Dan zult gy uitroepen: ‘myne liefde is oneindig en zoo ook was weleer de liefde van Wolfang voor Lydia en voor my!’
‘Ik weet het, Frederik, en gy zult het ook ondervinden, op de wereld gaet de goddelyke liefde, wanneer zy zich tusschen schepsels van verschillende kunde opdoet, met de aerdsche liefde gepaerd. Zoo ware het my mischien ook vergaen, indien de stoffelyke Lydia niet zoo vroeg uit de wereld verhuist was. Ik heb hare ziel gekend; ik zou ook hare schoone vormen opgemerkt hebben, zoo die vormen langer voor myne oogen hadden blyven zweven. - Wanneer gy u in zulk een geval bevindt, Frederik, misken dan de aerdsche gunsten des hemels niet en, by de aenbidding der ziel, kunt gy de vereering van het stoffelyke voegen. Het hooge gevoel zal er by winnen. De zintuigen zyn daer toe en tot niets anders bestemd en de Albestierder heeft het zoo gewild en in zynen wil vinden wy eene proef zyner goedheid.
| |
| |
‘Wanneer ik my met den geest in de toekomst verdiepe, wanneer ik my met het gevoel buiten het nu bestaende plaetse, wanneer ik de gevolgen van het tegenwoordige in het toekomende wil afleiden - dan schynt alles my te zeggen, beste Frederik, dat de wegen welke wy, by hel einde onzer loopbaen, zullen bewandeld hebben, niet volkomen dezelfde kunnen zyn. - Zullen daerom de paden die gy zult betreden niet zoo goed tot het echte doel leiden? - Dat weet ik niet!.... De groote Geest heeft duizend middelen die, aen den mensch onbekend, er niet te min heilig om zyn. Uw leven, broeder, zal mischien meer wereldsch dan het myne wezen, dat voorzie ik klaer; gy zyt beschikt om meer tusschen het gewoel heen te dringen en zulks zal u denkelyk meer gelegenheid geven om het goede te stigten en aen de algemeene zaek der nienschheid ook op eene meer stoffelyke wyze mede te werken. Myn geest was daertoe niet geschikt, ik gevoel het niet dan te wel. Meermalen nogtans heb ik de stem verheven om eenige geheimen aen myne. broeders trachten bloot te leggen. Dan, myne stem was denkelyk niet krachtig genoeg; want myne denkwyzen werden niet begrepen en spot, laffe hoon en vernedering werden myne belooning. Dit onthael deed wel geenen haet in myn hart opryzen; doch ik werd schuw, myn moed verzwakte meer dan eens en ik verwyderde my van het gewoel. - Die verwydering ware eene misdaed geweest, indien ik my in de afgezonderdheid werkeloos gedragen had en myne ziel ware met eene eeuwige onrust geslagen geworden, zoo ik u, myn goede Frederik, niet ontmoet hadde en daerby de gelegenheid gevonden, om de gevoelens myner ziel uit te storten en de schatten mede
| |
| |
te deelen welke in myn binnenste opgesloten lagen. In u, broeder, heb ik getracht myne ziel voortteplanten; gy hebt myne begrippen overgenomen, ik heb getracht, neen, ik heb u waerlyk tot het beseffen der waerde van het hooge gevoel opgeleid en ik mag thans gerust het stoffelyke kleed afwerpen; want myn leven is niet nutteloos geweest en ik heb myne hooge zending volbragt!
‘Ik heb het u gezegd, myn liefste broeder, gy zyt bestemd om u, ten minsten voor eenigen tyd in het gedrang der wereld te bevinden! Het is eene ruwe taek die u opgelegd is; doch gy zult die taek volvoeren; ik ben er verzekerd van. Als een heilige geneesheer zult gy tusschen uwe kranke broeders wandelen; zalvend zullen uwe handen zich uitreiken en balsemend zal het woord uws zaligen monds wezen. Gy zult een priester van den Allerhoogsten zyn en uwe godsdienst zal de ware godsdienst wezen die op de liefde der menschheid gebouwd is. Voor het uitwendig zal niets uwen heerschenden toestand aenduiden; doch wees er verzekerd van, Frederik, en geloof het zonder hoogmoed: gy zult eenen grooten voortgang aen de echte beschaving doen maken, die in de verzachting des harten en in de ontwikkeling van het zuivere gevoel gelegen is. Uwe medemenschen zullen u niet erkennen, men zal u geene eer bewyzen, geene gedenkzuilen oprigten; maer uw woord zal zich in de harten vestigen, uw geheugen zal in de onsterfelyke zielen bewaerd worden, en tot het einde der wereld zult gy in de uitverkorenen voortleven. Uwe ziel zal ryp uit deze wereld scheiden en in andere zielen de rypheid ontwaekt hebben.
‘Zwaer, ysselyk zwaer zal uw stryd wezen, o broeder; want de maetschappy bezit de kracht der roer- | |
| |
loosheid; doch uw stryd zal niet lang duren. Weet gy, vriend, wat de maetschappy is? weet gy dat de geest des kwaeds zynen adem reeds duizende jaren over den aerdbodem geblazen en het kwaed en de verblindheid over alles geworpen heeft? Open uwe oogen en zie wat de wereld, wat de maetschappy is!.....
‘Ziet gy daer die ontzaggelyke menigte op den aerdbol wemelen en door elkaer rusteloos zwerven? Het zyn de schepselen aen wie men den naem van menschen gegeven heeft. Eenigermate verschillend van buitenvorm leeft in allen eene ziel die van den grooten geest uitstraelt, en voor hem die boven de aerde verheven is, zyn allen dezelfde. De menigten blyven by elkaer omdat zy van elkander afhangen. Geen mensch is onafhanklyk in de wereld: de Albeschikker heeft het aldus gewild.
‘Het meest der menschen is zwak van natuer, zwak van gevoel en daerom moeten zy beheerscht worden.... Twee magten verheffen zich overal waer eene maetschappy bestaet; de stoffelyke magt en de geestelyke. – Soms bevindt zich die dubbele magt in de zelfde handen. Die grondstelling moet zoo zyn; doch eilaes! zelden wordt de magt goed uitgeoefend. Diegenen welke de leiders van de menigte moeten zyn en die dezelfde op de regte baen zouden moeten doen wandelen, zyn de eerste om de dooling voor te staen en de verblindheid, de duisternis op de aerde te laten heerschen. Sterk genoeg om de andere te bestieren, zyn zy het byna nooit om zich zelven in den toom te houden. – Wat is de menschelyke regtveerdigheid, wat is de menschelyke deugd geworden? Daer zitten zy die de magt in handen hebben, om het goed te beloonen en het kwaed te straf- | |
| |
fen en zy beloonen het goede nooit en straffen zelden het kwaed. Zy zwieren soms het wrekende zwaerd rond en dan treffen zy blindelings wie hun te voren komt. En dat noemen zy de regtveerdigheid uitoefenen!.....
‘Eilaes! alles in de maetschappy berust op het vleeschelyk genot en de maet van dit genot hangt af van het min of meer bezitten van een metael, waervoor alles te koop gesteld wordt. Om stoffelyke schatten te bezitten, doet men alles wat uitvoerbaer is: de ondeugd met gouden stukken bekleed, wordt voor geen slecht meer erkend, en wanneer de deugd zich in rein gewaed voordoet, mag zy ongezien voor by treden. Niemand zal zich geweerdigen er eenen blik op te werpen.
‘Van tyd tot tyd zyn er mannen opgestaen die, de ziel gefolderd voelende, by het beschouwen der alomheerschende onregtveerdigheid, de stem hebben verheven en den volken in eene brandende tael hebben toegeroepen; dat het oogenblik gekomen was om de slavenboeijen aftewerpen, de gelykheid in de maetschappy in te voeren en ter neder te slagen wie op zyne broeders wilde drukken en, zonder werken, de vruchten van den algemeenen arbeid wilde smaken. Men heeft die poogingen ah dwaesheid aenschouwd: smaed en verachting zyn de belooning van de verhevenste geesten geworden, en rampzalig waren de dagen huns bitteren levens. Die martelaren nogtans hebben niet vergeefs geleden. De woorden uit hunnen mond gevallen, terwyl de heilige geestdrift hunne zielen vervoerde, zyn niet gansch onnuttig geweest, en de kleine verbeteringen, welke men allengs in de maetschappy heeft zien geboren worden, zyn door hen voorbereid geweest, heeft men aen hun te danken. Kristus predikte weleer de gelykheid der
| |
| |
menschen, en doemde het bestaen der slaven. Achttien honderd jaren zyn er verloopen, en gedurende dien tyd is het getal der slaven allengs verminderd, en aen onze eeuw zal het slechts vergund wezen, het onnatuerlyk gebruik gansch en geheel te zien ophouden. Dit voorbeeld is ontmoedigend; doch moet de wanhoop in in onze ziel bevechten.
‘Weet gy, vriend Frederik, waerom de pooging der meest bevoorregte geesten immer zoo weinig voordeel hebben opgeleverd? Weet gy waerom de menigte zoo weinig nut uit hunne verhevene lessen heeft getrokken? Is het niet omdat die uitverkorene profeten niet goed hebben gekend, welke middelen zy moesten gebruiken om tot het hooge doel te geraken? Ik zou wel geneigd zyn zulks te gelooven; want wanneer ik de schriften der meesten naga, zie ik weldra dat zy zich hoofdzakelyk aen het stof verkleefd hebben. Zy wilden den mensch, door het toonen van het stoffelyke genot, tot de beschaving der ziel opleiden; zy wilden beginnen met iets dat het einde, het gevolg der werking slechts kan wezen; zy spraken van het doel, zonder den middel, om tot dit doel te geraken, in het werk te stellen. Waerom volgden zy niet het voorbeeld van dien waerlyk goddelyken leermeester, van Kristus, die zegde, zich met het stoffelyke niet te bekommeren en alleen de aendacht op de ziel gevestigd te houden? De vader die in de bovenwereld woont, geeft het voedsel en de kleeding aen de vogelen der lucht en aen de dieren der aerde; hy zal ook den mensch niet ledig en naekt laten. De mensch voedt zich niet alleen met spys en drank, hem behoeft ook zielenvoedsel en zonder dat laetste kan zyn leven geen bestaen genoemd worden. Myn ryk
| |
| |
is van deze wereld niet, zegde nog de geestelyke leeraer, en hy wilde er mede besluiten, dat hy geene aerdsche genuchten, geen stoffelyk genot kwam beloven; dat de vreugden die hy aenkondigde in een ander oord slechts te vinden waren, en dat men er slechts hier eenen voorsmaek kon van proeven......... Beschouw den ganschen levensloop van Kristus en gy zult zien dat het eene gedurige onderdrukking van het vleesch is. By zyne geboorte is hy arm en naekt en lydt hy de strenge koude; kind zvnde, is hy reeds in vlugting en lydt hy de droevige vermoeijenissen eener langdurige reize; man geworden, kastydt hy zyn lichaem door vasten en boetplegen, en wanneer hy, in onophoudende vermoeijenissen, zyn land doorkruist heeft om zyne zachte zielenleer te verkondigen, geeft hy zich in de handen zyner vyanden, en zyn lichaem ondergaet de zwaerste martelingen - en nu is het oogenblik van de verlossing des geestes gekomen; nu is de ziel van alles gezuiverd en de zegeprael is op het lichaem behaeld.
‘Waerom volgen wy zoo veel mogelyk dit hooge voorbeeld niet? Waerom vergeten wy het lichaem niet, waerom onderdrukken wy hetzelve niet, om zoo den geest vry te maken en hem onbedwongen zyne hooge vlugt te laten nemen? Waerom blyven wy immer aen het stof verkleefd? Waerom willen wy een genot beloven dat zou moeten versmaed worden? Met een woord, waerom stellen wy immer het lichaem boven de ziel? - Ziedaer waeraen de grootste geesten zich immer gestooten hebben, en waerdoor zy den spoedigen voortgang der zielenbeschaving hebben belet!......
‘Dat u die korte schildering, welke ik u van de wereld doe, myn lieve Frederik, niet verwondere en nog
| |
| |
minder ontmoedige. Gy weet het; want wy hebben er reeds andermael over gesproken: het leven op de aerde is eene beproeving; en het ryk des menschen is van deze wereld niet. De aerde is eene plaets waer onze zielen moeten gefolterd worden en door de foltering gezuiverd, om zoo eindelyk weerdig te worden van, in schooner oord verplaetst, het eeuwige geluk te kunnen smaken en beseffen. Zoo lang de mensch naer het aerdsche geluk zal willen streven, zoo lang zal hy zich bedrogen vinden en verdolen; zoo dikwils hy op het stof zal bouwen, zoo dikwils ook zal hy de gedenkteekens die hy opregt, zien instorten, en geene voldoening zonder bitteren nasmaek zal hy kunnen genieten. Wat aen de aerde gehecht is, moet ongelukkig zyn.......
‘Gy, Frederik, zyt een uitverkoren Gods. Gy hebt byna uwe zielenloopbaen voltrokken en gy zyl tot die hoogte gekomen van waer gy, om zoo te zeggen, met de hand aen den hemel kunt reiken. Behoud u op die zalige hoogte, myn teêrgeliefde broeder; doch blyf niet werkeloos. Reik ook uwe handen tot uwe broeders, en wanneer gy van die wezens ontmoet, welke van het hooge besef, van het zuivere gevoel verstoken zyn, ô heb dan medelyden met hen, ondersteunt ze op hunne akelige baen, en denk, dat zy nog zware smarten zullen moeten onderstaen, voor aleer zy de verlichting zullen bereikt hebben. Het is u eene heilige pligt hun den waren weg te toonen, die naer het einde van het ballingschap leidt en hen tot den ingang van het eeuwig geluk moet brengen. Gedenk immer, dat al de zielen, al de geesten uit de alomvattende ziel, uit den alles beheerschenden geest uitstralen, en dus alle heilig zyn. Wen gy die overtuiging zult bezitten, zult gy meedoo- | |
| |
gend en weldoende wezen en den naem van heilige verdienen. Dan ook zult gy allengs het bemelsche licht beter ontwaren en digter by het ryk Gods naderen. Het goed dat gy aen uwe broeders toebrengt, is aen God gedaen; want hy woont in hen, en hy zal u daervoor de belooning schenken......
‘Terwyl ik deze woorden hier nederschryf, vriend Frederik, zien wy elkander nog dagelyks. Dagelyks vermengen zich onze zielen en wy leven eenige stonden door het gevoel vereenigd, in de bovenaerdsche wereld. o Gy zult het wel bemerkt hebben, hoe ik soms eenen treurigen blik op u laet nedervallen, u eenige stonden met de grootste aendacht beschouwe, en dan uwe hand druk, en regtsta om de tranen te verbergen die bereid zyn op myne wangen te rollen. o Frederik, het is dat ik alsdan aen myne naderende lichamelyke dood denke en ter zelfder tyd gevoele dat wy gaen gescheiden worden. o Waerom toch mogen onze levens banen niet gelyktydig ten einde loopen? Waerom moet onze verkleefheid door de dood gebroken worden? Waerom mag ik mynen levenstyd tot by uw sterfuer niet uitrekken, om dan gezamentlyk, als twee boezemvrienden, deze wereld te verlaten en te gaen aenlanden, daer waer Lydia ons wacht, om ons in de eeuwige onfeilbare zielenwereld binnen te leiden? Waerom toch is het ons niet beschikt van, te samen en op den zelfden stond, den eersten blik der ziel op de gelukzaligheid te slaen en het ryk van het eeuwige hooge gevoel binnen te treden! Waerom mogen onze zielen zich niet te gelyk in de Godheid versmelten en in haer het eeuwig leven aenvangen!.....
‘o Vriend, gisteren heb ik eenen voorsmaek van het eeuwige zielengenot mogen hebben. Ik wil er u
| |
| |
eene schets van geven. Doch gedenk, wanneer gy dit lezen zult, hoe moeijelyk het is, om niet te zeggen onmogelyk, de onzigtbare dingen met stoffelyke kleuren afteschilderen; hoe moeijelyk het is het gevoel, het hemelsch gevoel in woorden te kennen te geven, en u te doen begrypen, wat voor een stoffelyk oog onzigtbaer is, wat boven het stoffelyke besef gaet en waer de ziel slechts alleen deel kan aen hebben........ Doch ja, gy zult my begrypen, Frederik; want onze gevoelens weten zich te versmelten, en wanneer gy myne woorden zult gehoord hebben, dan zult gy in afgetrokkenheid dezelve nadenken; weldra zal het aerdsche voor uwe oogen verdwynen; uw geest zal de ruime hemelbaen kiezen, en gy zult niet alleen door herinnering; maer ook in eeniger mate wezenlyk voelen en zien wat ik gevoeld en gezien heb. - Luister dan eerst, Frederik, en denk dan myne gezegden na.
‘Nauwelyks hadt gy my gisteren verlaten of ik begaf my voor myn geliefd piano - en, by herinnering, speelde ik de arias, welke van Lydia, wanneer zy nog op aerde leefde, het meest geliefdkoosd werden. Lang bleef het spel duren en het eindigde slechts, wanneer ik eensklaps het hemelsche schepsel naest myne zyde zag staen en haren arm zachtjes om mynen hals geklemd voelde. In onze gewoonelyke spraek, die zeker voor geen menschelyk oor vatbaer is, zegde ik:
- ‘Myne lieve zuster!’ Doch meer kon myn mond niet uitbrengen. Ik vestigde myne blikken in de oogen van de goddelyke maget en het scheen my alsof wy op dit oogenblik tot een zelfde wezen gevormd wierden en wel nauwer aen elkaer verbonden waren dan wy het ooit, tydens het sterfelyk leven van Lydia, waren
| |
| |
geweest. Ik stond van mynen stoel regt en beide wandelden of liever zweefden wy eenige stonden door het vertrek. Onze zielensamenspraek liep eenen geruimen tyd over u, myn goede Frederik, en indien ik myne zuster goed verstaen heb, wilde zy ook, wanneer ik van de aerde zou weggenomen zyn, een wakend oog op u blyven houden. Dus wie weet of gy haer nog niet zien zult?......
‘Dan herinnerden wy ons de dagen welke wy, kommerloos en in het heilige gevoel verslonden, weleer in bovenaerdsche genot zagen wegvlielen. De kleinste omstandigheden onzes levens schoten ons te binnen en wy smaekten op nieuw het zelfde genoegen dat wy weleer genoten haden. Ik herinnerde my den stond waerop ik myne zuster voor de eerste mael gezien had; ik herinnerde my de wandelingen welke wy in den tuin weleer deden, de woorden die daer gewisseld werden; dan de stonden aen de toonkunst toegewyd en de gevoelens welke op die oogenblikken onze ziel overstroomden. Ik herdacht het verscheiden myner zuster, en zoo liep verder het overig myns levens voor myne oogen af. Wanneer wy in onze herinneringen tot den tegenwoordigen oogenblik gekomen waren, voelde ik eensklaps als een nevelkleed van voor myne oogen wegrukken, en myne blikken staerden op dingen die myn geest nog nooit in de verbeelding gezien had.
‘De aerde, de wereld was voor my verdwenen. In de armen myner zuster gestrengeld, vloog ik door het wyde hemelruim, en wy bleven immer, altyd klimmen. Allengs werd de lucht zuiverder en min klammig; ook het licht vermeerderde allengs en eene zachte warmte omringde myn lichaem. Duizende geuren, waervan ik
| |
| |
my op de aerde nimmer een gedacht had kunnen vormen, streelden zachtjes myne zintuigen, en in de lucht zweefde eene harmony, waerby hef schoonste aerdsche muziek als eene vereeniging van wangeluid mogt gerekend worden. Als op eene zee van weelde gewiegeld, bleven wy eenigen tyd in dien zaligen streek rondzwerven. Dan voelde ik my eensklaps weder door myne zuster vaster in de armen klemmen en wy hernamen onze vaert en begonnen op nieuw hooger te klimmen. Na eenigen tyd was het my gemakkelyk te beseffen, dat wy weder een ander oord genaekten: ik voelde zulks aen het zachte onbegrensde genot dat zich van myne ziel meester maekte, en aen het hoogere gevoel dat zich by myne geliefde zuster opdeed. - Het was zoo; want eensklaps werden wy als in eene zee van licht gestort. Wat wy tot hiertoe gezien hadden, scheen ons duister in vergelyking met het oord waer wy ons thans bevonden, en dat de oorsprong zelve van het licht was. - Wy waren het onbegrensde ryk van het hooge gevoel binnengetreden. Wy waren aen het midden punt van waer de Almagtige uitstraelt, wy waren aen den oorsprong en het einde van alles!...... Op dit zalig oogenblik voelde ik myne ziel in de ziel des Almogenden versmelten, en wat ik gewaer werd, wat ik zag, wat ik voelde, kan niet beschreven worden, kan door geene menschentong worden uitgesproken. Hier begreep ik nu, hier zag ik wat de eeuwigheid is. - De tyd bestond voor my niet meer; wat van den beginne der wereld is voorgevallen, wat op dien stond op aerde gebeurde, wat verder in de toekomst te gebeuren staet, verhief zich daer onveranderlyk voor myne oogen en met eenen enkelen blik kon ik het alles beschouwen.
| |
| |
Er bestond daer geene gebeurtenis, geen verleden, geene toekomst: alles was! De natuer had slechts één wezen!
‘o Frederik! Frederik! hier zag ik nu, hoe zwak de menschelyke geest is en hoe weinig zyn oordeel is te schatten! Hier zag ik het zwakke, het ontoereikende van 'smenschen brein, van zyne zintuigen, en ik leerde ter zelfder tyd de weerde der ziel kennen, wanneer zy, van het aerdsche kleedsel verlost, het ballingschap der wereld verlaten heeft, en tot haren oorsprong, tot haer echte leven is terug gekeerd.... o Hoe weinig achtte ik op dit oogenblik wal men op de aerde het gezond verstand noemt, en welken blik, vol medelyden, sloeg ik niet op diegenen welke zich van hoogmoed opblazen, omdat zy zich inbeelden de tolken der zoogezegde wetenschappen en kunsten te wezen. Zy, tolken der wetenschappen! Zy, kunstenaers! Eilaes! verblindheid!.... Wat is hunne wetenschap by het hooge bovenaerdsche besef? - Ydele woorden. - Wat is hunne kunst by hetgeen in het ryk des hoogen gevoelen te zien is? - Armzalige nabootsing van het stof!....... De toonkunde, de verhevenste der menschelyke kunsten is wangeluid op aerde, en kan zelfs geen gedacht geven van de harmony die in het bovenaerdsche heerscht. - Zich vernederen, zich zoo diep mogelyk vernederen, zie daer de pligt van den menschelyken geest; zie daer het eenige middel om de ziel te verheffen en buiten het ydel te klimmen!
‘Wat kan ik u verder zeggen, myn lieve broeder Frederik! Kan ik thans op aerde teruggedaeld, u op eene menschelyke wyze afschilderen, wat de ziel, van het stof ontdaen, alleen kan gevoelen, en dat met geene stoffelyke dingen kan vergeleken worden? Kan ik u
| |
| |
zeggen, wat ik, in de Godheid versmolten, gezien en gevoeld heb! Kunnen onze aerdsche oogen die, om iets te kunnen zien, noodig hebben zich op een voorwerp te vestigen, eene uitgestrektheid zonder horizont beschouwen? Kunnen onze stoffelyke handen die, om over de eigenschappen van iets te oordeelen, dit iets moeten aenraken, in de onmeetbare vlakte tasten en het alles voelen en leeren kennen? Kunnen onze armen, die slechts eenige palmen lang zyn, de gansche wereld omvademen? Kunnen onze voeten, welke ons dienen om aen de aerde vasttekleven, ons opligten en ons toelaten om als een arend het onmeetbare ruim te doorklieven? Kan onze stem de stem des donders beheerschen? Is het licht van onzen oogappel heller dan het sissende vuer des bliksems? Kunnen wy op aerde de schuimende baren der zee doen achteruit vlugten? Kunnen wy de winden breken en dezelve beletten ons te omvangen? o Neen! op aerde kunnen wy dit niet! Maer in hooger oord herplaetst, tot het ryk van het hooge gevoel opgeklommen, zyn al die reuzenwerken slechts als kinderspelen in onze oogen, en zy kunnen niet in vergelyk gebragt worden met de magt waermede onze ziel omkleed is! - Dan, die ontzaggelyke magt is niet de grootste eigenschap der gelukzaligheid. o Neen! er is iets dat veel grooter is, en waer voor alle stoffelyke magten als eene schaduw moeten verdwynen. Het is de magt der heilige, alles beheerschende, alomvattende liefde! Het is de mededeeling van dit kenmerk der eeuwige Godheid dat in de zielen gestort wordt en waerdoor zy van het leven der Godheid leven.....
‘Neen, Frederik, het is den mensch niet mogelyk te beseffen, wat de liefde van den Almagtigen zeggen
| |
| |
wil. Een enkele blik van liefde uit God gestraeld, zou de levenskracht in duizende werelden kunnen doen vlieten en millioenen wezens kunnen doen ontstaen. Een aendenken der Godheid voor een der schepselen is sterk genoeg, om dat schepsel in verlangen te doen sterven en deszelfs ziel op eens tot de Godheid te doen snellen, met eene vlugheid die al wat wy op aerde spoedig mogen noemen, te boven gaet.............. Ik kan u daerover niets meer zeggen, Frederik, want de tael der wereld is ontoereikend. Het gevoel alleen kan ons iets; doch slechts een schemer van dit alles doen ontwaren. Wanneer ik myne oogen voor het aerdsche toesluite, mynen geest in bespiegeling verhef, den vryen toom aen myn gevoel geve, dan kan ik my nog slechts herinneren wat ik, op die zalige reize, met Lydia gezien en gevoeld heb; doch, ik ben er niet dan te zeer van overtuigd, al wat ik my nog te binnen breng, is slechts een schemer van het hooge licht waerin ik, gedurende eenige stonden, geleefd heb; het is zelfs geene flauwe herspiegeling..... Denk dan of myne woorden tegen het wezenlyke kunnen opwegen! denk dan, hoe onbeduidend het verhael is, wanneer men de zaken in de volle uitgestrektheid gevoeld heeft!......
‘Wanneer ik my met Lydia op de aerde terug bevond, bleven wy nog eenen geruimen tyd met elkaer. Wy spraken over myne aenstaende dood, en had ik daer ook reeds lang om gehaekt, ten einde voor altyd met myne hemelsche zuster vereenigd te wezen, thans werd myn verlangen zoo brandend, dat ik dacht op den zelfden stond van myne aerdsche banden verlost te worden. - Doch zulks was de wil van den Albeschikker niet: myne dagen waren gerekend en zy moesten tot den
| |
| |
laetsten afloopen. Myne aerdsche pligt was niet ten vollen vervuld, myn wereldsche stryd was nog niet uitgestreden. Er was nog iets dat my aen het stof verkleefd hield, Frederik: ik had u myne laetste woorden nog niet gezegd! De liefde welke de Algoede in myne ziel gestort heeft, is nog niet uitgeput, en kan op de wereld nog goed stigten.... Voor u, Frederik, voor u en voor Lydia zullen myne laetste gedachten wezen. Wanneer binnen kort het einde myns ballingschaps zal aenbreken, wanneer ik op myn doodbed zal uitgestrekt liggen en de laetste stryd tusschen ziel en lichaem zich zal opdoen, dan zult gy by my wezen; dan zal ik langs de eene zyde myne zuster Lydia ontwaren, en in haer byzyn zal ik moed en kracht putten, om zegepralend den stond van scheiding te doorworstelen en u stervend nog moedig toe te spreken, en uwe droefheid te verzachten. - Ik wacht dien stond met ongeduld af!.....
‘En nu, myn brave Frederik, myn geliefde broeder, nu vraeg ik u de gedachtenis van uwen teerhartigen vriend in uwen boezem te bewaren. Denk dat de vaerwel, welken ik u stervend zal hebben toegesproken, geen eeuwige vaerwel is, dat wy slechts tydelyk zullen gescheiden blyven, en dat, indien de Algoede het my toelaet, ik op uwe ziel zal blyven waken. - Werd my die hooge gunst niet vergund, om soms zigtbaer aen uwe zyde te verschynen, neem dan van tyd tot tyd dit schrift eens in handen en, hoe zwak hetzelve ook zy, zal het toch u levendig uwen vriend te binnen brengen, en wanneer gy dan de herinnering wilt te baet roepen en u eenige stonden aen de ingetogenheid overgeven, zult gy weldra het byzyn van mynen geest gewaer worden en den vorigen Wolfang hervinden. - Wy zullen
| |
| |
dan nog, zoo als weleer, te samen de stoffelyke wereld verlaten en in het ruime gebied van het gevoel vliegen, en er nieuwe krachten voor uwe ziel gaen opdoen. Wie weet of het my ook niet eens zal toegelaten worden, uw geleider in het hooge ryk te wezen, en u eenen voorsmaek te doen erlangen van het hooge genot dat u na dit brooze leven te wachten staet, en welk ik weldra zal verkregen hebben.
‘Het gevoel, broeder, het hooge gevoel, ziedaer het eenige wat gy in 't zigt moet houden. Het is alleen bekwaem om u op de wereld vreugde te doen smaken, waer geene bittere gal zal by gemengd wezen, en om u later, rein en zuiver, tot God te doen opklimmen en u met ons in hem te versmelten! Het gevoel, Frederik, ik heb het u reeds gezegd, doch kan het niet te dikwils herhalen, het gevoel is de keten waermede wy op aerde aen God verbonden blyven, het is de grootste eigenschap der ziel, of om beter te spreken, het is de ziel zelve! Het gevoel alleen kan ons op de wereld heilig maken en ons tot de weerdigheid verheffen, om, na het ballingschap, ons weder tot God te leiden, waeruit het zelve zynen oorsprong genomen heeft!......’
Hier eindigde het schrift van Wolfang. - Frederik plaetste hetzelve voor zich op de tafel en, wat te verwonderen was, reeds van de beschryving welke Wolfang van zyne verplaetsing met Lydia in de bovenaerdsche wereld gedaen had, had Frederik de oogen toegeslo- | |
| |
ten en toch zigtbaer blyven voortlezen. Thans ook nog bleven zyne oogappels niet de fyne wimpers bedekt, en op zyn wezen stond eene uitdrukking geprent, welke buitengewoon en onbegrypelyk voorkwam. Hy kruiste stilzwygend de handen op de borst en bleef onroerbaer in zynen zetel rusten. Twee uren lang was hy in die houding, zonder dat zich eenige verandering in zyne wezenstrekken opdeed. Dan stond hy uit zynen zetel regt en begon met op en neêr in het vertrek te wandelen, zonder nogtans de oogschelen op te ligten. Wanneer hy zoo eenigen tyd gewandeld had, ging hy zynen zetel terug vinden en herplaetste zich in zyne eerste houding. Thans ontsloot zich zynen mond en met eene zachte stem, doch op eenen toon die hem gansch ongewoon was, zegde hy:
‘Ja, hoe meer ik er op nadenk, hoe dieper ook ik de overtuiging in myne ziel voel doordringen. De Godheid, ja, is één...... en zy is alles...... zy is oneindig in haer wezen en in haer bestaen....... zy is en zy kan niet anders dan algemeen in hare eenheid wezen. Die eenheid overheerscht, bestiert alles, leeft, werkt in alles..... is alles....... Niets is buiten de Godheid........ En de grootste eigenschap van de Godheid?...... Zy is, ja, zoo als Wolfang het wel zegt, zy is de oneindige liefde, die alles doet gevoelen, die alles doet leven, wier magt onberekenbaer, wier heiligheid onschatbaer is....... En de mensch! wat is de mensch in aenzien van den Albestierder? - Eene nietige zaek, en een verheven schepsel. Nietig, indien men zynen stoffelyken vorm beschouwt, wier schoonheid toch ook van den Almogenden uitstraelt; verheven, indien men het gevoel dat in hem heerscht, nadenkt, indien men de ziel beschouwt,
| |
| |
die slechts eene strael der Godheid is en wier krachten oneindig, onberekenbaer als de Godheid zelve zyn....... Langs die laetste zyde waergenomen, is niemand der schepselen buiten de Godheid; doch ook niemand is in haer..... Allen leven wy van een leven dat ons eigen is; doch wy vereenigen ons met de Godheid..... en het kan niet anders; want alle leven straelt uit hem.... De Godheid is het onbepaelde wezen en de mensch is de onbepaelde beeldtenis van die Godheid.... In den mensch en door den mensch wordt de Godheid voor ons zigtbaer en door het zuivere hooge gevoel wordt zy voor ons tastbaer...... Zoo lang wy op aerde verblyven, is de Almagt slechts als door een nevelkleed voor onze oogen zigtbaer: eens van het stof ontdaen, zullen wy den boven alles verheven geest met onzen geest beschouwen. Meer nog; wy zullen dien geest voelen, wy zullen ons met dien geest vereenigen..... Wy zullen er in versmelten, zoo als Wolfang te regt zich uitdrukt..........’
Gedurende eenige stonden werd de stem van Frederik overstaenbaer. Eindelyk ging hy weêr luidsprekend voort:
‘Wat geschiedt er wanneer de zielen zich op aerde vereenzelvigen - want zoo heette het myn goede Wolfang - en wanneer zy te samen voelen?.... Dan vergroot ongetwyfeld hare magt; de gezigteinder des geestes breidt zicht op eene wonderbare wyze uit; zy zyn bekwaem om groote dingen te verrigten; want het gedeelte der Godheid dat in beide woont, is tot een grooter geheel versmolten, en zy leven meer in God, bezitten zyne kracht in eenen hoogeren graed, en bevinden zich digter by het ryk van het hooge gevoel, waer de wil als eene daed mag worden beschouwd, waer het woord on- | |
| |
mogelykheid, dat ons op de wereld zoo dikwils in de ooren klinkt, eenen onzin moet genoemd worden...... - o Ja, Wolfang, wanneer zal ik ook in den schoot der Almagt verslonden liggen? Wanneer zal myn ballingschap eindigen!... Neen, niet zoodra, zal dit eindigen.... o Myne ziel zal moeds genoeg bezitten; want zy zal door uwe ziel beschenen worden..... en er bestaet nog eene ziel...... uitverkorene ziel, waermede zy zich vereenzelvigd heeft!........ o Ik mag, ik kan de Godheid slechts danken!.....’
In dusdanige afgebrokene alleenspraek bleef Frederik voortgaen, uitgenomen dat hy, eenige stonden later, den naem van zynen vriend Frans, eenige keeren van zyne lippen liet rollen, en er, by dit uitspreken, eene ligte rilling zyne leden schokte. Verder bleef hy in de zelfde houding in zynen zetel zitten en zyne oogen openden zich niet.
|
|
Auteursrechtvrij