|
| |
| |
| |
XII. Hoofdstuk.
Des morgends, met het krieken van den dag, was Frans reeds te been, en zat geduldig het ontwaken van zynen vriend aftewachten. Toen deze laeste de oogen onsloot, schelde Frans den bediende van het gasthof en gebood hem het ontbyt op te brengen. Wanneer beide aen tafel zaten, spraken zy over het bezoek dat zy, dien morgen, by de moeder van den afgestorven vriend Walter moesten afleggen.
‘Ik ben nieuwsgierig’ zegde Frederik ‘om die brave lieden te leeren kennen; ik ben zeker dat onze zielen elkaer zullen begrypen.’
‘Ik twyfel er geenen stond aen’ antwoordde Frans. ‘De vriendschap die de twee vrouwen my toegewyd hebben, zult gy weldra met my deelen. Jammer maer dat wy ha zulke treurige omstandigheden aenkomen: ik ben er verzekerd van, de droefheid die het afsterven van Walter haer veroorzaekt heeft, zal nog immer even pynigend in het hart der twee vrouwen besloten liggen.’
‘Jammer ook’ hernam Frederik ‘dat ik zulke zwakke trooster ben.’
‘Ik reken nogtans veel op u, vriend.’
| |
| |
‘Dan zult gy denkelyk zonder den waerd gerekend hebben’ zegde Frederik. ‘Wanneer ik droefheid zie, kan ik wel mede weenen; doch ik weet geene woorden te vinden die de ziel der bedrukten kunnen opbeuren.’
‘Het zyn niet altyd de woorden, vriend, die het grootste vermogen op de ziel der lydenden uitoefenen. Eene warme deelneming, die niet gemaekt is, maer natuerlyk uit het hart voortvloeit, heeft dikwils meer kracht dan de schoonste volzinnen die de mond zou kunnen uitbrengen, en ik ken het zacht gevoel dat in uw hart besloten ligt.’
‘Het zal van my niet afhangen!’ hernam Frederik met eenigen geestdrift. ‘Indien ik myn leven moest ten beste geven om de twee vrouwen gelukkig te maken en haer de rust des harten terug te geven, ik zou geenen stond aerzelen.’
‘Goed, vriend, indien gy reeds met zulke gevoelens bezield zyt, wat zal het dan wezen wanneer gy die twee hemelsche wezens van nader by zult hebben leeren kennen?’
Zoo bleef de samenspraek nog eenen geruimen tyd voortduren, tot dat men eindelyk, wanneer de morgend meer gevoorderd was, besloot het bezoek tegaen afleggen.
Beide vrienden stapten het gasthof uit en wandelden eenigen tyd, arm aen arm, door de straten van Dusseldorf. Frans deed, gedurende dien kleinen togt, reeds aen zynen vriend de merkweerdigheden der stad aenmerken, welke zich op hunnen weg voordeden. Doch Frederik sloeg ter nauwernood eenen vlugtigen blik op dit alles en scheen in gedachten verdwaeld. Ook zag Frans dat eene ligte zenuwschokking het lichaem van zynen vriend ontstelde. Hy vroeg hem of hy zich onpasselyk gevoelde.
| |
| |
‘Toch niet’ zegde Frederik ‘maer ik weet niet wat er in myn binnenste omgaet; ik voel my de ziel ontsteld; ik zou reeds met de twee vrouwen willen kennis gemaekt hebben en vrees den stond van die kennismaking. Zyn wy nog ver van hare wooning verwyderd?’
‘Gy kunt dezelve van hier ontdekken’ zegde Frans. ‘Ziet gy ginder dien breeden voorgevel, eene echte oude schilderachtige wooning?’
‘Ik zie het vriend; doch laten wy nog niet binnentreden; doen wy liever eerst nog eene kleine wandeling, dan zal ik my meer bedaerd gevoelen.’
‘Zoo als gy verkiest’ zegde Frans ‘laten wy eens dit oude gebouw ginder gaen bezigtigen?’
‘Laten wy liever niets bezigtigen, vriend Frans; doen wy eene wandeling alsof wy ons te Antwerpen bevonden, en als of al de merkwaerdigheden van Dusseldorf ons overbekend waren.’
‘Zoo als gy het verlangt’ zegde Frans, en nog eenigen tyd bleven de vrienden in de stad rondkuijeren. Eindelyk toch besloten zy het bezoek te gaen afleggen en bevonden zich weldra in de ontvangstzael van de wooning der moeder van Walter. Nauwelyks waren zy daer binnen getreden, wanneer de vrouw verscheen.
‘Wees welkom, beste vriend Frans’ riep Klara op eenen zachten toon uit ‘wees welkom! wy hebben u reeds lang verwacht. Heb dank voor uwe goede vriendschap...’
En dan, zich tot Frederik wendende en hem de hand aenbiedende, ging zy voort:
‘En mynheer is ongetwyfeld de vriend waervan gy ons meermaels gesproken hebt? dat hy ook welkom weze!’
| |
| |
Frederik voelde zich thans volkomen in zynen schik en antwoordde, de hand der vrouw tusschen zyne beide handen geklemd houdende:
‘Mevrouw, het verwondert my niet zoo myn goede Frans u meermaels over my gesproken heeft; hy is zoo zeer aen zyne vrienden verknocht en zyne vriendschap voor my is zoo levendig, dat hy ongetwyfeld u zyne gedachten over my zal medegedeeld hebben. Alleenlyk vrees ik, dat hy my wat al te voordeelig zal afgeschilderd hebben, en dat het origineel veel tegen het portret zal moeten verliezen.’
‘Ik deel in die meenig niet, myn goede heer’ zegde Klara; doch Frans, de samenspraek onderbrekende, zegde:
‘Vriend Frederik, gy maekt vandaeg komplimenten, dat zyt ge niet gewoon?’
‘Mevrouw’ hernam Frederik ‘hy noemt dat komplimenten; en welken naem zal hy dan aen myne woorden geven, wanneer ik u zal zeggen, dat hy my, in myne jongste krankheid, als eene ziekedienster heeft opgepast, dat hy nacht of dag myne bedsponde niet heeft verlaten, en my uit de handen des doods verlost heeft en nu nog myne zwakke stappen onderschraegt.’
‘Vriend, vriend’ zegde Frans, terwyl een ligte schaemteblos zich op zyne wangen vertoonde. ‘Vriend vriend: zoo genomen dat dit alles waer was, waertoe dan nog?...’
‘Beneem my het genoegen niet, Frans, van u regt te doen: het is de eerste mael dat ik van myne dankbare gevoelens kan spreken, en ik heb de gelegenheid niet willen laten voorby gaen; want, wanneer wy slechts te samen zyn, zoudt gy my dra den mond stoppen, indien
| |
| |
ik van zoo iets durfde gewagen. Nu, mevrouw’ ging Frederik, met eenen zachten glimlach op het wezen en zich tot Klara terugwendende, voort: ‘nu belet uwe tegenwoordigheid zulks te doen, en het is den eersten dank dien ik u reeds schuldig ben; ik zal hem meermaels in zulke verlegenheden brengen......’
Frans meende te antwoorden; doch Klara, het woord opvattende, zegde met eenen vriendelyken lach:
‘Heer Frans, spreek niet, ik ben van het gevoel van uwen vriend en al wat gy zeggen kunt, zou myne meening niet kunnen doen veranderen.’
‘Indien het zoo is, mevrouw, dan moet ik my wel ten onderen geven’ zegde Frans.
Die kleine onbeduidende samenspraek had Frederik van stonden aen in volle kennis gebragt en het was hem alsof hy Klara van jongs af gekend had.
‘Daer is myne dochter’ zegde de vrouw, en men hoorde inderdaed iemand tot het vertrek naderen.
De twee jongelieden stonden nu van hunnen zetel regt en hielden de oogen naer den ingang der kamer gewend. De deur ging open en Elisa trad binnen.
‘God!’ gilde Frederik op den zelfden stond, en hy viel terug op zynen zetel neder.
Allen verschrikten by die uitroeping en bleven diep getroffen staen. Dan weldra, wanneer zy de oogen op Frederik geslagen hadden, omringden zy den jongeling en bezagen elkander ondervragend, niet wetende wat er gebeurde nog wat er te doen stond.
Frederik lag in zynen zetel, met de handen in elkaer geslagen, het hoofd half gebogen en de oogschelen gedeeltelyk toegeloken. Geene beweging was er in zyne ledematen te ontdekken; op zyn aengezigt stond eene
| |
| |
zalige uitdrukking te lezen en het scheen alsof hy zich in hemelsche gedachten verlustigde.
‘Wil ik om den geneesheer zenden, heer Frans?’ vroeg de moeder.
‘Toch niet, mevrouw’ zegde Frans die, gansch ontsteld, zyne oogen van zynen vriend niet afwendde ‘de geneesheer kan hier niets te weeg brengen; ik ken de zwakke lichaems gesteltenis van mynen vriend en, zoo ik my niet bedrieg, zal deze bezwyming van korten duer wezen.’
‘Maer kunnen wy niets aenwenden, om de bezwyming te doen ophouden?’
‘Het zou er niets aen baten, mevrouw. De geneesheeren hebben my die eenigzins wonderbare overvallen uitgelegd, en my myne handelwyze voorgeschreven. Het zyn de gevolgen van de zenuwziekte welke mynen vriend tot op den boord des grafs gebragt heeft; naermate zyn lichaem thans in krachten zal aenwinnen, zullen ook die uitwerksels der sterke aendoening verdwynen. Stel u gerust, het is niets; laten wy hem slechts in vrede en, eer het eene halve uer verder is, zal het zyn alsof er niets gebeurd ware.’
Hoe geruststellend die woorden van Frans ook schenen, konden zy echter de twee vrouwen niet beletten eenen zwaren angst in het hart te voelen. Zy bleven voor den jongeling onbeweegbaer staen en hielden hare blikken van hem niet afgewend, als wilden zy bespeuren of er zich niet eenige teekens van herleving zouden opgedaen hebben. Op het wezen van vrouw Klara stond eene warme deelneming afgeschilderd. Naest den zetel van Frederik gebukt, sloeg zy de ademhalingen zyns boezems gade en deed derzelver kalmte aen Frans opmerken. De jongeling knikte zachtjes tot antwoord, en
| |
| |
bleef sprakeloos op zynen vriend staren. Wat Elisa betreft, zy had zich op een voetbankje, dat voor den zetel van Frederik stond, later neêrglyden, en zat daer als in bespiegeling voor den jongeling. Schoon was het meisje zoo als zy daer zat, buitengewoon schoon was zy. Het bruine hair hing haer in twee gladde strenen naest het hoofd en omkranste een wezen dat voor de schoonste droomeryen der dichters niet moest wyken. Er was iets in haer gelaet dat aen den hemel deed denken en ter zelfder tyd de menschelyke schoonheid tot in den hoogsten graed voorstelde. De ligtbruine tint, die over hare zyden huid verspreid lag, verzachtte nog de opale kleur van hare groote blauwe oogen, waerin men het waterachtige als met eenen zachten gloed gepaerd zag. Fyne wenkbrauwen en lange wimpers gaven te meer aen hare blikken eene soort van zalige geheimzinnigheid en van innige stemming tot de dichterlyke droomery. Een fyn besneden neus, die regt afdaelde, deed het ovael van het gansche gelaet nog lieflyker voorkomen, en de mond, waer twee reijen ivoiren tanden in glinsterden, bezat eene uitdrukking die men zich wel zou kunnen inbeelden; doch terwelker beschryving de menschelyke tael onmagtig is. Haer lichaem was met die vrouwen tengerheid bedeeld, welke voor het oog eens kunstenaers zoo verleidend is en waer by hy de grondvormen vindt om tot het ideale schoon opteklimmen...... Was Elisa immer eene betooverende schoonheid, nog hemelscher scheen zy op dit oogenblik, wanneer zy zoo, voor de voeten van Frederik gebogen, de ziel door het gevoel van zusterlyke deelneming overgoten voelde. Ofschoon zy den jongeling slechts voor de eerste mael zag, voelde zy zich als met hem lyden en de blikken welke
| |
| |
zy soms op hare moeder en op Frans wierp, schenen als te willen vragen, of men dan toch niets kon aenwenden om dien pynelyken toestand te doen ophouden.
Eenen langen tyd bleven de vier persoonen hunne zelfde houding bewaren, toen er zich eindelyk eenige beweging in de oogschelen van Frederik opdeed, en zyne hand zich roerde. Niet zoodra had Frans die beweging bemerkt of hy stapte nader tot zynen vriend, en zich tot hem bukkende, legde hy zyne hand op het voorhoofd des bezwymden. Frederik, de oogen thans openende en dezelve in die van Frans wendende, zegde met eene zwakke stem:
‘Zy is het!’
‘Wie dan, goede vriend?’ vroeg Frans.
‘Lydia.’
‘Hoe Lydia?’
‘Lydia! zeg ik u.’
‘Spreekt gy van Walters zuster?’
‘Ja, het is Lydia, levend, zoo als ik ze gezien heb; uitgenomen het blanke kleedsel.’
‘Verdwael niet verder, beste vriend’ zegde stil de kunstschilder ‘herneem uwe klaerzigtigheid, ik bid u: zie dat gy die kracht op uwen geest uitoefene.’
‘Ik ben nimmer klaerzigtiger geweest, myn goede Frans, ik zeg u dat zy het is.....’
Klara en Elisa die niets van die kleine samenspraek verstaen hadden; doch genoeg zagen dat de jongeling voor goed van zyne bezwyming herkwam, voelden zich het hart met blydschap vervuld. Elisa liet haer genoegen luid op kennen, en riep met eene zachte stem, terwyl zy regt stond:
‘o Het is beter, het zal gedaen wezen!’
| |
| |
‘En hare stem ook!’ zegde Frederik, op het hooren dier woorden, aen zynen vriend. ‘o Ik misgryp my niet, zy is het, zeg ik u!’
Frans drukte het hoofd van zynen vriend tegen zyne borst en hield hem zoo eenigen tyd vastgeklemd. Frederik bleef eenige stonden rusten, tot dat hy eindelyk zyn hoofd zachtjes losrukte en zynen vriend een weinig deed verwyderen, hem nogtans by de hand geklemd houdende. Hy wierp nu zynen zachten blik op de twee vrouwen, en zonder nog dat de woorden uit zynen mond kwamen, kon men reeds op zyn gelaet lezen, hoe dankbaer hy voor de deelneming was die men hem betoonde. Klara naderde nu tot by hem en vroeg hem hoe hy zich gevoelde:
‘Het kan niet beter wezen, mevrouw’ zegde de jongeling ‘ik voel myne krachten gansch terugkomen. Vergeef my, bid ik u, de stoornis welke u dit geval mag veroorzaekt hebben.’
‘Spreek zoo niet, heer Frederik, er is hier geene stoornis; heeft dit klein ongeval ons gesmart, het is om dat wy in uw lyden deel nemen.’
‘o Ik weet dat gy goed zyt, mevrouw, al te goed...’
‘Wilt gy dat wy u thans met uwen vriend alleen laten? Gy hebt nog een weinig rust noodig. Intusschen zult gy gansch hersteld wezen, wanneer het uer des middagmaels zal aengekomen zyn.’
‘Zoo als gy doet, zal wel gedaen wezen, mevrouw.’
‘Tot straks dan, heer Frederik’ zegde Klara en zy verliet met hare dochter het vertrek.
Elisa had verder geen woord meer uitgesproken, ofschoon zy, gedurende de laetste samenspraek, achter hare moeder verscholen, hare blikken gedurig op den jongeling had gevestigd gehouden. By het uitgaen stuer- | |
| |
de Frans haer eenige woorden toe, haer smeekende hem te vergeven, indien hy, door de verzorging zyns vriends, tot dan toe vergeten had naer haren toestand te vernemen.
Wanneer de vrouwen vertrokken waren, schoof Frans zynen zetel tot by dien van Frederik en zegde:
‘Vriend, indien wy thans te Antwerpen op myne werkkamer waren of in uw studievertrek, zou ik eens terdegen opspannen. Zoudt gy het willen gelooven?’
‘Gy zoudt mogelyk niet ten vollen ongelyk hebben, vriend Frans, ik ben er zelve in verlegen. Eene aerdige kennismaking, in der waerheid, als die welke met eene bezwyming begint. Doch, ik vraeg het u! Gy weet wat ik u al van Lydia verhaeld heb, en denk eens welk uitwerksel het op my moet gedaen hebben haer thans levend te zien.’
‘A sa! by alle duivels!’ zegde Frans ‘gy gaet toch niet gelooven dat Elisa die Lydia is die gy in uwe verbeelding?.....’
‘Zoo als gy het noemen wilt, vriend. Wy zullen daer thans niet verder over twisten; doch vormen, aengezigt en stem, alles is het zelfde. Uitgenomen het zwarte kleedsel waer in de zuster van den afgestorven vriend Walter gehuld is.’
‘Zoo als gy zegt, wy zullen daer niet langer over twisten’ herhaelde Frans ‘doch eene zaek zou ik u verzoeken en, indien gy my het toelaet, opleggen, dat is van niets van dit alles te gebaren, en het woord van Lydia uit uwen mond niet te laten vallen. Ik ken u, ik versta uwe woorden, ik weet wat er in u omgaet; doch spraekt gy met anderen zoo als met my, dan kon men ligt eene onvoordeelige gedachte over u opvatten, en dat wil ik niet.’
| |
| |
‘Ik weet dat gy voor myn welzyn bezorgd zyt, vriend Frans, en ik zal u gehoorzamen. Gy hebt sedert myne ziekte het bevel over my en, om zoo te zeggen, den last aengenomen myne voetstappen te rigten; wys my de wegen aen en ik zal ze bewandelen.’
‘Ik weet dat gy van goede meening zyt; doch gy zoudt uw zelven meer geweld moeten aendoen en trachten zelf de goede baen uittekiezen.’
‘Dat ook zal komen, beste Frans, gy zult over my voldaen zyn, ik verzeker, het u; wat my daer even overkomen is, zal geene tweede mael geschieden. Daer is er myne hand op: spreek ik nu niet kalm en bedaerd?’
‘Mogt ik u immer kalm en bedaerd zien en u ook van den kalmen geestdrift voor altyd verlost weten: myne vreugde zou oneindig wezen, myn goede makker.’
Nog eenigen tyd gingen de twee vrienden in hunne samenspraek voort, die allengs meer en meer zachte gemoedsuitstortingen deed geboren worden, tot dat Klara eindelyk het vertrek binnen trad en, na eenige woorden over den toestand van Frederik gesproken te hebben, de jongelieden verzocht haer te volgen, zeggende dat het noenmael hen wachtte.
In het prachtige vertrek, waer het noenmael opgedischt was, bevond zich reeds Elisa en het was niet zonder eenige aendoening dat zy de twee jongelieden zag binnentreden. Hare houding nogtans duidde niets van die ligte ontsteltenis aen en, eenige treden voorwaerts doende, vernam zy in korte woorden naer den toestand van Frederik.
‘o Het is gedaen, mejuffer, het is gedaen’ zegde Frederik; doch meer kon hy niet uiten en zyne zachte oogen bleven naer het meisje gewend. Hy verloor echter
| |
| |
weldra die houding, daer vrouw Klara, hem zachtjes den arm rakende, eenen zetel aen het tafel aenwees en hem verzocht zonder pligtplegingen plaets te nemen.
By de sprakeloosheid, welke men gewoonelyk by den aenvang van eene maeltyd kan waernemen, vond Frans den tyd, om eenigzins den toom aen zyne bedenkingen te geven. De toestand waerin hy verkeerde, ofschoon hy voor het uiterlyke niets buitengewoons, niets merkwaerdigs opleverde, was een pynelyke toestand, en de jongeling bevroedde denzelve in al zyne uitgestrektheid. De verwydering van het vaderland met eenen vriend dien men hem als aen een broeder toevertrouwd had; de ziekelyke toestand van dien vriend en de weinige hoop op volkomen genezing; dan het daerzyn in de wooning van zynen zoo zeer geliefden Walter, over wiens dood hy nog geen woord had durven spreken, uit vrees van de droefheid der twee vrouwen te zien losbersten; de wonderbare houding van zynen vriend Frederik zelven, en dan eindelyk, bekennen wy het ook, het vreemde verhael dat die laetste hem den avond te voren gedaen had en dat niet naliet zynen geest te ontrusten, hoe hy ook moeite had aengewend en nog aenwendde om het alles als droomery te beschouwen.
Werd de ziel van Frans inwendig door treurig nadenken geschokt, de zielen der andere dischgenoten waren ook niet minder ontsteld. Frederik kon zyne oogen van het jonge meisje niet afwenden. Voor hem was zy de Lydia van Wolfang; en hy was er niet van verwyderd om te gelooven, dat het zalige schepsel op aerde terug gedaeld was. Er waren stonden dat hy rond zich niets anders meer dan de maget ontwaerde, en dan zag hy in haer wezen eene nog meer hemelsche uitdrukking
| |
| |
stralen; een gloed van licht scheen zich rond haer te verspreiden; het zwarte rouwgewaed verdween voor de oogen van den opgetogen jongeling en werd door het blanke kleedsel, het echte kleedsel van Lydia vervangen. - Dan weêr verdween op eens die zinsbegoocheling. Het meisje zat voor Frederik in haren natuerlyken toestand: het was wel het echte evenbeeld van de Lydia die hy soms, op stonden van heilige geestverrukking, gezien had; doch het was ook de zuster van Walter; hy moest er zich van overtuigen. Zy zat daer met hem aen het noenmael; naest hare zyde zat zyn vriend Frans, en tusschen hem en haer bevond zich de moeder van het meisje. Gedurende die laetste stonden van beschouwing voelde zich de jongeling het hart ontevreden: hy had zich willen overtuigen dat het meisje, dat daer met hem tegenwoordig was, dezelfde was als die welke hy onder eenen anderen naem had leeren kennen. Hy verdwaelde in die bedenkingen en de onrust maekte zich van zyn hart meester.
Vrouw Klara was treurig en zulks scheen klaerblykend op haer blanke aengezigt te lezen. Welligt dacht zy, wanneer zy het oog op Frans rigtte: weleer had ik ook een zoon, die door gezondheid ryk was, en wier goede inborst my als een balsem in myne smarten versterkte. Hy was my immer een trooster, wanneer het wreede lot ons zoo nypend beproefde; hy was my in den nood een helper, in de vreugde eene oorzaek van grootere vreugde. Met ons wist hy te lyden, en onze smart verzoette hy, terwyl hy zyne eigene droefheid tot eenen hoogeren graed voelde klimmen. - En nu, nu het lot scheen opgehouden te hebben van ons te vervolgen, nu de fortuin ons weder tot onzen vorigen staet had terug
| |
| |
gevoerd, nu wordt hy aen het kalme huisselyke geluk ontroofd, nu doodt eene onbekende smart den jeugdigen jongeling, en goedheid, kunde en alles het moet met hem ten grave zinken. God! God!... doch dan, wanneer die gedachten zoo hare ziel overweldigden, dan oefende de vrouw als eene bovenmenschelyke kracht op zich uit, en haer wezen bleef wel treurig, maer kalm en bedaerd, maer goed en liefdevol: een echte spiegel van de reine ziel die in haer binnenste woonde.
Wat het lieve meisje betreft, het ware moeijelyk den toestand harer ziel afteschilderen. Nu en dan wierp zy eenen oogslag op hare moeder, als wilde zy, door het onderzoeken van het aengezigt dezer laetste, raden welke gewaerwordingen er zich in het hart der brave vrouw opdeden. Hoe gevoelvol Elisa ook was, hoe zeer haer hart ook door de minste aendoening kon geschokt worden, wist zy echter derzelver ongestuimige bewegingen, als in eenen gedurigen toom te houden en zy had door de gewoonte eene groote kracht op hare verbeelding gekregen, en wist, wanneer het noodig was, de smarten, die haer pynigden, te verbergen en een open gelaet te vertoonen, dan zelfs wanneer haer boezem door de innigste martelingen gefolterd werd. De rampspoed en het moedige voorbeeld haers broeders hadden haer dit zielvermogen doen verkrygen, en wanneer Walter gestorven was, had zy de taek op zich genomen, ten gedurigen steun en ter heilige vertroosting aen hare moeder te verstrekken. Dit besluit had haren moed vergroot, en terwyl zy thans aen het maeltyd gezeten was en vlugtelings de houding en gebaren van Frederik gadesloeg, nam zy ook voor, de ziel diens jongelings op te beuren en, zoo 't noodig was, te vertroosten;
| |
| |
want zy dacht klaer genoeg te zien dat zyne krankheid eerder eene zielenonrust dan wel iets anders was.
Wanneer men nu nagaet, hoe elk onzer persoonaedjes zich door diepe bedenkingen voelde weggesleept, dan zal men ook ligt begrypen, waerom het middagmael byna sprakeloos werd doorgebragt, en hoe het kwam dat er weinig meer woorden gewisseld werden dan die welke men gewoon is gedurende het eten te zeggen, wanneer men zich met dagelyksche gasten aen tafel bevindt.
Wanneer de disch ten einde was geloopen en men nog eenige stonden in stille rust had doorgebragt, stond Frederik eensklaps van zynen zetel regt, greep de hand der moeder en zegde:
‘Mevrouw, toon ons eens de kamer waer onze arme vriend den laetsten adem gegeven heeft.’
Die woorden deden een verschrikkelyk uitwerksel op de aenhoorders. Klara en Elisa werden bleek als twee dooden, en Frans, nu ook regtstaende en den arm van Frederik grypende, riep uit, terwyl twee tranen in zyne oogen parelden:
‘Vriend, vriend, welke vraeg? welke zielscheurende woorden spreekt gy uit!’
‘Laet my begaen, Frans; wy moeten nadere kennis met elkander maken’ zegde Frederik en zyne oogen blonken als of ze door een hemelsch vuer ontstoken waren.
‘Frederik! Frederik!’ hernam de kunstschilder ‘welke handelwys! is dat wel wat gy my beloofd hebt?’
‘De heer Frederik heeft gelyk’ zegde Elisa, nu insgelyks regtstaende ‘ja, laten wy het vertrek myns broeders gaen bezigtigen.’ En de stem van het meisje scheen als met tranen doormengd, ofschoon hare blauwe oogen helder en even zacht bleven.
| |
| |
‘Gaen wy’ zegde Klara nu ook en men verliet de eetzael.
Wie de twee vrouwen en den kunstschilder op dit oogenblik had kunnen gadeslaen, ware zeker diep door hunne houding getroffen geworden. Het was alsof zy, tot sterven veroordeeld, de stem van den beul gehoord hadden en tot de geregtplaets naderden. Frederik alleen scheen moedig, alhoewel door eene statige gewaerwording in het diepste der ziel aengedaen. Hy had, by het uittreden des vertreks, zynen arm aen Elisa aengeboden, terwyl Frans de moeder in haren gang ondersteunde.
Men klom den breeden trap op en men hield weldra aen eene deur stil. - Elisa zegde:
‘Het is daer, mynheer!’
Frederik opende, by het hooren dier woorden, de deur van het vertrek en, de hand van Elisa zachtjes grypende, deed hy haer binnen treden. Hy zag de uitdrukking niet welke zich op dit oogenblik, waeraen zyne handelwys eene zekere plegtigheid verleend had, op het gelaet van Elisa verspreidde; doch hy voelde de hand des meisjes in de zyne beven, en dit gevoel deed als eene elektrieke schok in het lichaem des jongelings ontstaen. Hy bedwong echter die kleine ontroering, stapte verder het verblyf in en wees het meisje eenen zetel aen. Elisa, door haer gevoel overmeesterd, liet zich op den stoel neêrschuiven, en haer zwierig hoofd zakte op hare borst, terwyl zy de handen samen gevouwen hield en het uiterlyke voorkomen van eene biddende scheen aen te nemen. Frederik bleef naest den zetel regtstaen en liet zyne hand op deszelfs leuning rusten.
Frans vergat op dit oogenblik verder de handelwyze zyns vriends gade te slaen en weende stilzwygend, terwyl
| |
| |
Klara, in tranen stikkend, haer hoofd op den schouder des jongelings liet rusten. Op Frederiks wezen kon men geene buitengewoone aendoening bemerken. Eene statige, kalme gewaerwording alleen stond, als het ware, daerop geschilderd, en de enkele glans zyner oogen duidde aen, dat hy door buitengewoone gedachten overvallen was. Zyn blik weidde van het eene tot het andere voorwerp. Aen de donkere bruine wanden zag hy eenige tafereele en schetsen opgehangen: het waren gewrochten van den afgestorven; in eenen hoek van het vertrek ontwaerde hy een grooten zetel met groen zyden damast bekleed: het was de ruststoel van Walter, waer in hy menige smartelyke uer gesleten had, wanneer de ziekte nog zoo ver niet gevoorderd was, om hem te dwingen van het bed niet meer te verlaten. In het midden der kamer en regt voor den jongeling bevond zich een dier kostelyke ledekanten welke men naer den ouden vorm vervaerdigd had; het was prachtig en kunstig uitgewrocht; doch het vertoog dat hetzelve thans aenbood was akelig. Het bovenbeddegoed was verdwenen, en een groen zyden overkleed bedekte het halfledige der slaepstede, waer de hoofdpeuluw door een smal langvormig kussen met wol gevuld vervangen was. Dit anders onverschillig vertoog riep hier thans luid, dat er een mensch van de aerde was weggerukt geworden, dat die plaets, welke zoo dikwils tot zachte rust en sluimering gediend had, in een gevreesd oord was herschapen; dat, waer men eertyds de leden met genot zou nedergestreken hebben, thans een onverschillige slechts een gevoel van afschrik zou hebben gewaer geworden. En voor de persoonen die zich thans in het vertrek bevonden, scheen de verlaten slaepsteê, met eene nare
| |
| |
stem te roepen: Uw zoon, uw broeder, uw vriend is voor eeuwig van uwe zyde weggerukt!
o Ja, die stem werd er gehoord en angstig sneed zy door den boezem der aen den afgestorven zoo zeer verkleefde wezens.....
Terwyl Elisa in haren zetel neêrgebukt zat, hoorde zy de verkropte snikken harer moeder en zulks scheen ook by haer de maet der droefheid te vullen; want eensklaps borst zy in luid geween los en, de handen tot de ledige slaepsteê reikende, riep zy op eenen treurigen toon uit:
‘Walter! Walter, myn broeder!’
Frederik boog nu het hoofd tot Elisa en sprak met eene hemelsche stem, die als een balsem tot in het hart des meisjes doordrong:
‘Ween, lieve zuster, ween, geef eenen vollen toom aen uwe tranen....... De tranen zyn eene hulp welke de hemel ons in zyne genade geschonken heeft, om de rust in onzen benauwden boezem terug te brengen.....’
En terwyl Frederik die woorden uitsprak, liepen de tranen ook, als by beken, over zyne wangen en vielen brandend op de blanke handen van het meisje neder. De uitstorting van Elisa had voor uitwerksel dat hare moeder nu ook hare droefheid niet meer bedwong en den vryen toom aen hare tranen gaf. Frans weende sedert lang en voelde zyne ziel, door het zien van de droefheid der twee vrouwen, door de hevigste solteringen afgepynd. Nu verhief Frederik weder de stem en, door geestontzetting als overweldigd, riep hy uit:
‘o Walter, gy wiens gereinigde ziel van de aerde wegvloog, omdat zy haren loop voltooid had, omdat zy voor het eeuwige onvergankelyke geluk ryp was gewor- | |
| |
den, en de aerde niet meer weerdig was de goddelyke stof op haren bodem te bewaren. o Ziel van Walter, juich in uwe gelukzaligheid! Diegenen welke gy hebt achtergelaten zyn uwer waerdig; hare zielen ook zyn tot de laetste reiniging bestemd en, wanneer zy de aerde zullen verlaten, zal er voor haer geen ballingschap meer bestaen. Als zonklare lichtwolken zullen zy tot het eeuwige ryk van het goddelyk gevoel opklimmen, en daer zich met u en met de Godheid versmelten...... En gy, moeder, gy, zuster, o weent, weent! en geeft uwen boezem lucht; want de schat dien gy verloren hebt, kan door niets herkregen worden! Weent, ja, weent nog! want de rust is nog niet volkomen! doch dat uwe tranen niet eeuwig wezen: zy zouden de ziel van uwen zoon van uwen broeder bedroeven – want, weet het wel, hy heeft ons niet verlaten; zyn lichaem is hier niet; maer zyn geest, die van uit den alomvattenden geest uitstraelt, bevindt zich in ons midden; hy wandelt hier in het vertrek, hy hoort uwe zuchten, hy ziet uwe tranen, hy voelt uwe onbegrensde smart en hy juicht er om; want zy zyn hem de onwederleggelyke proeven van den liefdeband die uwe zielen aen zyne ziel voor eeuwig heeft vastgehecht...... Doch die proeftyd moet ten einde, en na dezen stond zult gy niet meer weenen: de ziel van Walter zou daer te veel by te lyden hebben. Was zyne liefde op aerde groot, zy is thans onmeetbaer geworden, en het zien uwer voortdurende smarten, zou hem zyn geluk kunnen bitter maken. Hy zal, ofschoon onzigtbaer, steeds by u verblyven. o Maek hem zyne gelukzaligheid niet min zacht met hem steeds een benepen hart en eenen treurigen geest te toonen. Neemt geduldig het pak op, dat de hemel u nog voorgeschikt
| |
| |
heeft om te dragen; gaet moedig voorwaerts, weldra zult gy het gewigt niet meer gewaer worden, en niet lang zal het aenloopen of de gewoonte zal den last doen verdwynen. Dan zult gy nog een zacht aendenken voor hem bewaren, en in uwe vreugde zult gy aen den broeder, aen den zoon denken, niet om hem die vreugden te willen doen deelen; maer om in uw binnenste te zeggen: grootere vreugden, hooger geluk is aen hem beschoren, en met blydschap ziet hy thans de opgeruimdheid van ons zuiver en rein gemoed.....’
‘o Mevrouw’ ging Frederik weêr na eene poos voort, de handvan Klara vattende, die op zyne stem tot by hem genaderd was. ‘o Mevrouw!’ riep hy in eene zachte zielsverrukking uit ‘belooft gy aen myne stem, de stem uws gelukzaligen zoons, die door mynen mond wil spreken, te gehoorzamen? Belooft gy, Elisa, myne goede zuster, die woorden in uwe ziel te printen, en zoo te doen?’
‘Wy beloven het!’ spraken te gelyk de twee vrouwen, terwyl zy weenend nog de handen van Frederik in de hare klemden.
‘Ja, wy beloven het’ ging Elisa alleen voort ‘want gy hebt waerheid gesproken. Onze handelwyze sedert het afsterven van Walter, zou, indien hy nog geleefd had, hem de ziel verscheurd hebben, en wat moet hy, indien de Almagtige hem, zoo als gy zegt, de magt verleent om nog met den geest by ons te verblyven, dan nu niet geleden hebben!..... Want het afsterven, neen, kan het gevoel niet wegnemen.....’
‘Vergroot het gevoel’ hernam Frederik ‘maekt het gevoel rein en zuiver, maekt de ziel gelyk aen God!.... o Zuster!..... laet my u dien heiligen naem geven, o Zus- | |
| |
ter, was het ons gegeven eenen stond op aerde dit zalige gevoel te smaken, welk de zielen in overmaet is toegedeeld, wy zouden van verlangen, van genot sterven!.... o Wist gy welk geluk uw broeder thans geniet, gy zoudt u verheugen, en hem niet uwe smarten; maer slechts uw vreugdegevoel doen kennen......’
‘Zoo zullen wy doen!’ zegde het meisje, terwyl zy thans, hare tranen afgewischt hebbende, het oog op het wezen des jongelings gerigt hield, en als door eene bovenaerdsche magt aen de blikken van Frederik vastgehecht scheen.
‘Uwe woorden, heer Frederik’ zegde nu ook de vrouw ‘hebben my moed ingestord. Ja, gy heht het wel voor: onze droefheid kan hem niet aengenaem zyn. Hy beminde ons zoo vurig, onze smarten waren hem, levend, zoo pynelyk; ook nu moet hy er by lyden. Wy zouden ikzuchting handelen, indien wy hem dien troost niet wilden schenken......... o Gy, goede vriend, help ons daer in, sterk ons voornemen; wy zullen uwe woorden bewaerheden....’ en dan, zich tot Frans wendende, en hem insgelyks by de hand vattende, ging de vrouw voort: ‘en gy ook, beste Frans, gy ook zult onze zielen helpen opbeuren, en het zal de eerste mael niet zyn dat gy ons tot steun zult verstrekken......’
Frans voelde door die woorden als het hart in zacht gevoel smelten; hy drukte eenen vurige zoen op de hand der vrouw en sprak met eene verkropte stem:
‘o Mevrouw, mogt ik u ooit volkomen gelukkig zien, dan was ik ryk. Men heest my dikwils van onverschilligheid beschuldigd; doch men is onregtveerdig geweest. Ik voel het op dit oogenblik beter dan ik het ooit gevoeld heb. In myn hart is ook een zacht en teder
| |
| |
gevoel opgesloten, en wanneer dit ontwaekt, ken ik my zelven niet meer: ik zou u niet kunnen uitleggen wat er alsdan, wat er nu op dit oogenblik in myne ziel omgaet. Het gevoel overweldigt my, en het doet myne ziel in medelyden smelten. o Frederik, gy myn vriend, myn broeder, gy hebt eene groote magt op myne ziel. Ik moet voortaen uw leider niet meer wezen; want uw woord is op my gebiedend.’
‘Gy vergist u, beste Frans’ snikte Frederik, zich in de armen zyn vriends werpende ‘gy vergist u, ik heb uwen steun noodig en nu meer dan ooit. Wanneer het gevoel in my spreekt, ben ik mogelyk krachtig; doch het is slechts voor eenige stonden, en weldra moet ik eene schuilplaets in uwe kalme ziel komen zoeken........... En nu nog, goede vriend, o ik gevoel niet dan te zeer de zwakheid van mynen geest en van myn lichaem....... Kom, laten wy vertrekken, laten wy de lucht, de volle lucht gaen inademen..... ik kan niet meer.....’ En het hoofd van Frederik zakte magteloos op den schouder zyns vriends.
Met angst zag de kunstschilder die beweging; doch, wanneer hy den jongeling weder het hoofd zag oprigten en hem eenen zachten blik toewerpen, hergreep hy moed en zegde:
‘Ja, mevrouw, laten wy thans vertrekken.’
De twee vrouwen hadden ook niet zonder angst de beweging van Frederik gezien, en van zynen zwakken gezondheidsstand reeds onderrigt, vreesden zy voor eene bezwyming. Die bezorgdheid deed aen haren geest goed; want zy vergaten op eens hare droefheid om niet meer dan aen den braven jongeling te denken. Als twee moeders vroegen zy hem naer zynen toestand en het
| |
| |
deed haer goed, wanneer een zachte glimlach van Frederik haer deed versteen, dat hy slechts een weinig door de ontroering vermoeid was.
Men verliet alsdan het vertrek en Frederik, op den arm zyn vriends leunende, volgde de twee vrouwen naer den uitgestrekten tuin, welke zich achter de ryke wooning opdeed. Daer gingen zich allen op eene bank, door welriekende bloemen omringd, neêrzetten, en men genoot eenigen tyd eene dier kalme ruststonden, welke aen den mensch soms eenen voorsmaek van de eeuwige bovenaerdsche kalme rust kunnen geven. Zulk eene kalmte moest op het ongestuimig onweder volgen, dat in aller boezems zoo wreed gewoeld had.
Frederik, die immer aen het vertoog der schoone natuer hoogst gevoelig was, scheen thans van stond tot stond zyne krachten te hernemen. Met gretigheid ademde hy de door der bloemen geur bezwangerde lucht binnen, en liet zyne oogen met welgevallen rond den tuin zweven. Het was die laetste bezigtiging welke de eerste stof voor de samenspraek opleverde, en wanneer men een kwartuers later onze vier persoonaedjes hadde kunnen hooren spreken, zou niemand voorzeker gezegd hebben, dat zy daer even slechts uit de diepste droefheid als opgerezen waren.
Eenen langen tyd bleef men in den tuin. Frans sprak met de moeder van Elisa, zoo als twee oude kennissen, en wat Frederik op eene zoo vreemde wyze begonnen had, voltooide thans de kunstschilder met de vrouw, door gepaste redenen, te overtuigen hoe noodzakelyk het was eindelyk de droefheid ter zyde te schuiven, en het nadeel te doen verdwynen welk haer lichaem, daer by geleden had. De jongeling maekte terzelfder gelegen- | |
| |
heid van die stonden gebruik, om over zynen vriend, die intusschen met Elisa in gesprek was, te redekavelen, over zyne goede hoedanigheden uitteweiden, en aen Klara een kort gedacht te geven van den nog ziekelyken toestand des jongelings, Dit verhael was voordeelig voor den geest der brave vrouw. Zy zag dat zy de gelegenheid zou hebben, van met Frans mede te waken om aen zynen vriend de volkomene gezondheid terug te geven, en dit denkbeeld was haer zacht en hielp veel mede om hare gedachten van den afgestorven as te trekken.
Wat de samenspraek van Frederik met Elisa betreft, dezelve was, om zoo te zeggen, onbeduidend, ten minsten voor de onverschilligen, en wy zullen er niet op aenhouden.
Slechts tegen den avond verlieten de twee makkers de wooning van hunnen afgestorven vriend, en begaven zich terug naer hun gasthof.
‘Zyt gy van my te vreden geweest?’ vroeg Frederik.
‘Ja, toch wel’ antwoorde Frans ‘ofschoon gy my meermaels den angst op het lyf hebt gejaegd. Ik ben byzonder verheugd, omdat gy, zoo van stonden aen, u by de twee vrouwen hebt weten in vriendschap te stellen.’
‘Ik ook’ zegde Frederik ‘ben over ons bezoek te vrede, en het kennen dier twee engelenzielen heeft my eenen grooten troost verschaft.’
einde van het eersten deel.
|
|
Auteursrechtvrij